Adakent Üniversitesi Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve Bağışıklık Sistemi Ders Notları 2024-2025 PDF

Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve Bağışıklık Sisteminin Temelleri 2024-2025 Güz Yarıyılı Adakent Üniversitesi Havva Ö. Kılgöz Eyüpoğlu, MSc [email protected]...

Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve Bağışıklık Sisteminin Temelleri 2024-2025 Güz Yarıyılı Adakent Üniversitesi Havva Ö. Kılgöz Eyüpoğlu, MSc [email protected] ‘Microbiology and Parasitology - I / DENT213 & DISH215 ‘Microbiology and Immunology - I / PHAR203  Mikrobiyoloji mikroorganizmaları inceler. Parazitoloji, parazitlere ve onların konaklarla etkileşimlerine odaklanır. Her iki alan da insan sağlığını ve hastalık önlemeyi anlamak için çok önemlidir… Terminoloji Patojen: Hastalığa neden olan bir mikroorganizma. Konak: Konuk organizmayı (yani patojeni) barındıran bir organizma. * Parazitler: Bir konakçının içinde veya üzerinde yaşayan bir organizma. Enfeksiyon: Vücut dokularında hastalığa neden olan mikroorganizmaların istilası ve çoğalması. Antibiyotik Direnci: Bakterilerin antibiyotiğin etkilerine direnme yeteneği. Ekolojik İlişkiler Örtüşen çevre içindeki veya arasındaki organizmalar arasındaki etkileşim, 5 tür ilişkiyle karakterize edilebilir: 1. Yarışma - Competition 2. Yırtıcılık - Predation 3. Kommensalizm 4. Mutualizm Simbiyoz 5. Parazitizm Simbiyoz: İki organizma arasındaki etkileşim. - Kommensalizm: Bir organizma fayda görür, diğeri ne zarar görür ne de yardım eder. - Parasitizm: Bir organizma diğerinin zararına fayda sağlar. - Mutualizm: Her iki tür de fayda sağlar.  İnsan Sağlığında Mikrobiyoloji ve Parazitoloji Yararlı mikroorganizmalar (örneğin bağırsak mikrobiyotası, probiyotikler). Zararlı mikroorganizmalar ve parazitler (örneğin hastalığa neden olan patojenler). Halk sağlığındaki rolü: enfeksiyonların önlenmesi, teşhisi ve tedavisi. Terminoloji devamı Bağışıklık; Konağın patojenlere karşı direnci ve toksik etkileri (Enfeksiyonlardan korunma) Bağışıklık Yanıtı; Bağışıklık sisteminin hücreleri ve molekülleri aracılığıyla bir bireye yabancı maddelerin girmesine karşı kolektif ve koordineli yanıt Bağışıklık Sistemi; enfeksiyonlardan korunmaya aracılık eden hücreler, dokular, moleküller ve genler. Immünoloji; bağışıklık sisteminin yapısı ve fonksiyonunun incelenmesi Terminoloji devamı Patojen: hastalığa neden olan mikrop Antijen: Bağışıklık sisteminin çeşitli bileşenleriyle tanınan ve etkileşime giren farklı bölgeler veya epitoplar içeren moleküller. Doğuştan gelen (doğal) bağışıklık: hızlı, spesifik olmayan bağışıklık tepkisi Adaptif (edinilmiş) bağışıklık: daha yavaş, spesifik bağışıklık tepkisi Lökositler: beyaz kan hücreleri Lenfositler: adaptasyona aracılık eden özel kan hücreleri bağışıklık (örneğin T ve B hücreleri) Terminoloji devamı Antikor: B hücreleri tarafından üretilen, antijenlere bağlanarak onları nötralize eden bir protein. Sitokinler: Bağışıklık hücresi iletişimine aracılık eden sinyal proteinleri. Otoimmünite: Bağışıklık sistemi yanlışlıkla vücudun kendi hücrelerine saldırır. Bağışıklık Yetmezliği: Yetersiz bağışıklık tepkisi, kişiyi enfeksiyonlara karşı daha duyarlı hale getirir. İmmünoloji, İmmün Sistem veya Bağışıklık Sistemi Nedir? Vücudun enfeksiyonlara karşı savunma mekanizması olan bağışıklık sisteminin incelenmesi. Bağışıklık Sisteminin Bileşenleri: 1. Doğuştan Gelen Bağışıklık (Doğal Bağışıklık): İlk savunma hattı, spesifik olmayan (örn. cilt, mukoza zarları, fagositler). 2. Kazanılmış Bağışıklık: Spesifik bağışıklık, T hücrelerini ve B hücrelerini (antikor üretimini) içerir. Doğuştan Bağışıklık Sistemi Fonksiyonları: - İltihaplanma, fagositoz, doğal öldürücü (NK) hücreler. Edinsel Bağışıklık-Kazanılmış Bağışıklık (adaptif) Sistemi İşlevleri: - Belirli antijenlerin tanınması, uzun süreli bağışıklık için hafıza hücrelerinin üretimi. Filogenetik Yaşam Ağacı Evrimsel Zaman Çizelgesi Mikrobiyoloji nedir? Mikrobiyoloji, bakteri, virüs, mantar ve protozoa gibi mikroorganizmaların incelenmesidir. Tıp, biyoteknoloji ve çevre biliminde önemli bir rol oynar. Mikrobiyolojinin Dalları: - Bakteriyoloji (bakterilerin incelenmesi) - Viroloji (virüslerin incelenmesi) - Mikoloji (mantarların incelenmesi) - Parazitoloji (parazitlerin incelenmesi) - İmmünoloji (bağışıklık cevaplarının incelenmesi) Mikrobiyal Dünya Prokaryotlar: Bakteriler ve Arkler Ökaryotlar: Mantarlar, protozoalar ve algler Virüsler: Hücresiz bulaşıcı ajanlar Mikroorganizmalar her yerde bulunur: toprak, su, hava ve insan vücudu. Önem: sağlık, hastalık, endüstri ve çevrede rolleri. Mikroorganizmalar aşağıdaki gruplara ayrılabilir: 1. Algler 2. Protozoa 3. Mantarlar 4. Bakteriler 5. Arkeler 6. Virüsler ve Prionlar Bakteriler (Prokaryotlar) Çekirdeği olmayan tek hücreli organizmalar. Şekillerine göre: koklar (küresel), basiller (çubuk şeklinde), spirillalar (spiral). Hücre duvarı yapısına göre: Gram pozitif ve Gram negatif. Ekosistemlerdeki rolleri: besin geri dönüşümü, azot fiksasyonu ve patogenez. Fotosentetik mikroplar Virüsler (Hücresel olmayan) Yapısı: Bir nükleik asit (DNA veya RNA) ve bir protein kaplamadan (kapsid) oluşur. Yalnızca konakçı hücrelerin içinde çoğalır. Örnekler: Grip virüsü, HIV, COVID-19. Mantarlar (Ökaryotlar) Tek hücreli (mayalar) veya çok hücreli (küfler) olabilirler. Ekosistemlerdeki ayrıştırıcılar. Bazıları patojendir (örneğin Candida, Aspergillus). Kitinden yapılmış hücre duvarları. Protozoa (Ökaryotlar) Tek hücreli ökaryotik organizmalar. Suda, toprakta ve parazit olarak bulunur. Örnek: Plasmodium (sıtmaya neden olur). Özet - Mikroorganizmaların Sınıflandırılması: Bakteriler: Prokaryotik, tek hücreli, hücre duvarı yapısına göre Gram pozitif veya Gram negatif olarak sınıflandırılır. * Archaea: Archaea, kendilerini bakterilerden ve ökaryotlardan ayıran, farklı moleküler özelliklere sahip tek hücreli prokaryotik organizmalardan herhangi biri (yapabilirler) Virüsler: Hücre dışı, zorunlu hücre içi parazitler, üreme için konakçı hücrelere bağımlıdırlar. Mantarlar: Ökaryotik organizmalar, hem sağlıkta hem de endüstride önemli olan tek hücreli (mayalar) veya çok hücreli (küfler) olabilir. Protozoa: Tek hücreli ökaryotik organizmalar, sıtma, amebiasis gibi hastalıklara neden olurlar. Algler: Ökaryotik, fotosentetik organizmalar; Su ekosistemlerinde önemlidir. Prionlar: Bulaşıcı proteinler, Creutzfeldt-Jakob hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıklara neden olur.  Parazitoloji Nedir? Parazitlerin, bir konakçı organizmanın içinde veya üzerinde yaşayan organizmaların incelenmesi (ayrıca parazitler ile konakçı arasındaki ilişki) Parazitler özellikle tropik bölgelerde çeşitli hastalıklara neden olur. Parazitler Parazit: Başka bir organizmanın (konak) üzerinde veya içinde yaşayan ve konağın zararına kendine fayda sağlayan bir organizma. Parazitlerin iki ana kategorisi: - Endoparazitler: Konak içinde yaşarlar (örn. tenyalar, sıtma). - Ektoparazitler: Konağın yüzeyinde yaşarlar (örn. bitler, keneler). Parazitlerin Sınıflandırılması Protozoa (tek hücreli ökaryotlar): - Amipler: Entamoeba histolytica (amipli dizanteriye neden olur). - Kamçılılar: Trypanosoma (uyku hastalığına neden olur). - Apicomplexa: Plasmodium (sıtmaya neden olur). Helmintler (çok hücreli solucanlar): - Nematodlar: Yuvarlak solucanlar (örn. Ascaris). - Sestodlar: Tenyalar. - Trematodlar: Karaciğer kelebekleri. Bulaş Yolları: - Kirlenmiş yiyecek ve su (örn. Giardia, Cryptosporidium). - Sivrisinekler gibi vektörler (örn. sıtma, filaryaz). - Doğrudan temas (örn. bit, uyuz). Teşhis Yöntemleri Mikrobiyolojik testler: Boyama (Gram, asit- hızlı), kültür, biyokimyasal testler. Parazitolojik testler: Dışkı muayenesi, kan yaymaları, seroloji.  Mikrobiyal ve Paraziter Hastalıkların Kontrolü ve Önlenmesi Hijyen: El yıkama, güvenli içme suyu. Aşılama: Hepatit gibi virüsler ve sıtma gibi hastalıklar için. Vektör kontrolü: Sivrisinekler gibi vektörlerle teması azaltma (örneğin, böcek ilacıyla işlenmiş sineklikler). Antimikrobiyal ve antiparaziter ilaçlar: Antibiyotikler, antiviraller ve antiparaziterler. That’s all for today ! Sorusu olan? :)