Społeczna Zagadnienia Opr. PDF

Rozdział 1 1.2 Podstawowe podejścia teoretyczne Perspektywa poznawcza - Zakłada, że to, co człowiek czuje, myśli i jak się zachowuje, zależy przede wszystkim od procesów przetwarzania informacji. Sposób interpretacji zależy od posiadanej już wiedzy oraz od tego, jakie treści są w danym momencie ak...

Rozdział 1 1.2 Podstawowe podejścia teoretyczne Perspektywa poznawcza - Zakłada, że to, co człowiek czuje, myśli i jak się zachowuje, zależy przede wszystkim od procesów przetwarzania informacji. Sposób interpretacji zależy od posiadanej już wiedzy oraz od tego, jakie treści są w danym momencie aktywne. Ludzie nie działają w świecie obiektywnym, lecz w świecie przez siebie skonstruowanym! Perspektywa motywacyjna - koncentruje się na pobudkach ludzkiego działania. Zakłada, że ludzie z reguły starają się maksymalizować własne zyski i minimalizować straty. Wczesne koncepcje: -dominacja jednego motywu: —Freud – energia seksualna —Adler – dążenie do wyższości. Współcześnie: Najsilniejszym motywem pozafizjologicznym jest dążenie do utrzymania, obrony i podwyższenia dobrego mniemania o sobie. Inne motywy to: -​ potrzeba budowania i podtrzymywania więzi społecznych -​ bezpieczeństwa  -​ swobody wyboru i kontroli nad biegiem wydarzeń -​ utrzymywania trafnej orientacji w otoczeniu -​ potrzeba statusu i władzy Podejście to najczęściej uzupełnia podejście poznawcze. Perspektywa teorii uczenia się - zakłada, że zachowanie ludzkie jest wyznaczane przeszłymi doświadczeniami (uczenie się na podstawie doświadczeń własnych albo cudzych). -​ Warunkowanie klasyczne (uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który już znaczenie ma, Pawłow; reakcje emocjonalne) -​ W.instrumentalne (uczenie się znaczenie pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, że pojawia się po niej jakiś pożądany stan rzeczy albo unikamy czegoś niepożądanego. -​ Obserwacja zachowań innychi jego następstw (niekarane, prowadzi do pożądanych dla wykonawcy konsekwencji). Perspektywa społeczno-kulturowa - zakłada, że człowiek jest wytworem socjalizacji w konkretnej grupie społecznej, która z kolei pozostaje zanurzona w jakiejś szerszej kulturze. Socjalizacja > utożsamianie się z tymi normami > realizacja norm > szacunek otoczenia > pozytywna samoocena. Perspektywa ewolucjonistyczna - wyjaśnia ludzkie działania jako skutek przeszłości całego gatunku, Psychologia społeczna jest nauką empiryczną. Prawidłowości psychologiczne mają charakter jedynie probabilistyczny, bo: a) każda prawidłowość obowiązuje jedynie w pewnych granicach; b) ludzkie funkcjonowanie jest podporządkowane wielu prawidłowościom jednocześnie i trudno orzec, która będzie ważniejsza; c) badaniu poddajemy zawsze jakiejś konkretne osoby w konkretnych warunkach – ich specyfika może zamącić obraz ogólnych prawidłowości. Huśtawka emocjonalna – choć strach wpływa na człowieka mobilizująco, to następstwem nagłego zaniknięcia jego źródła jest demobilizacja. Ulga po uprzednim strachu (HE) wtedy człowiek bardziej podatny na wpływy wywierane przez innych. „Bezmyślność spowodowana ulgą” powoduje obniżenie sprawności umysłowej i zwiększa podatność na wpływy. 1.3 Eksperyment i logika badań Eksperyment – jego istotą jest celowe wywołanie jakiegoś zjawiska (lub kształtowanie jego natężenia/częstości) za pośrednictwem manipulowania jego przypuszczalnymi przyczynami w warunkach dobrze kontrolowanych przez badacza. Manipulacja zmienną niezależną, niezależna wpływa na zależną. Eksperyment naturalny (manipulacja ZN i pomiar ZZ w zwyczajnym, naturalnym otoczeniu osoby badanej) i laboratoryjny (środowisko sztuczne). Błąd próby – każda próba nieco odbiega od populacji, z której pochodzi. Cele replikowania badań: ​ replikacja podstawowego efektu; ​ polepszenie trafności wewnętrznej – wielkości badanego efektu (różnicy między grupami);  ​ eliminacja alternatywnych wyjaśnień efektu (bo wiele zjawisk badanych przez psychologię społeczną jest uwarunkowanych wieloczynnikowo); ​ polepszenie trafności zewnętrznej – żeby wyniki można było uogólnić na inne osoby i sytuacje niż faktycznie badane (różne OB, różne manipulacje ZN, różne sposoby pomiaru ZZ); ​ sprawdzenie trafności zastosowanej manipulacji – zbadanie, czy wywołuje ona zamierzony przez badacza stan lub proces psychiczny; ​ poszukiwanie moderatorów i mediatorów zależności. Moderator – czynnik, który decyduje o kierunku/sile zależności, np. poczucie winy, płeć (w jakich warunkach/kiedy to się dzieje?). Mediator (pośrednik) – proces lub stan psychiczny pośredniczy między ZN (przyczyną) a ZZ (skutkiem) (dlaczego to występuje?). Obserwacja - zapis i kategoryzacja ludzkich zachowań lub ich śladów bez prób wpływania na ich przebieg. Obserwacja systematyczna - wielokrotnie powtarzana Obserwacja uczestnicząca - badacz występuje w roli jednego z członków obserwowanej grupy lub zbiorowości Analiza danych archiwalnych - Forma obserwacji Metody korelacyjne – pomiar dwóch lub więcej zmiennych i badanie ich współzmienności (korelacji). Takie badania przeprowadzamy wtedy, kiedy nie możemy/nie chcemy mieć wpływu na natężenie interesujących nas zmiennych. – Korelacja nie mówi, co jest przyczyną, a co skutkiem! wiarygodne metody pomiaru, np.: a) kwestionariusze – zbiory pytań, na które odpowiada OB/ktoś inny (rzetelność – wewnętrzna zgodność, stałość wyników w czasie; trafność – dobrze mierzy to, do mierzenia czego jest przeznaczony; obiektywność – jasny system zliczania odpowiedzi); b) skale szacunkowe – zwykle mają pewien stopień wieloznaczności; c) badania sondażowe – ankiety, na dużych próbach dobieranych losowo, reprezentatywnych dla danej grupy. używane róznież są modele zwierzęce, modele komputerowe czy neuroobrazowanie. Jak to się robi 1. (ramka): Czy warto zwracać uwagę hejtującym w sieci. (z Wojciszke i Grzyb, 2024). Rozdział 4 4.2 Poglądy na naturę ludzką 1) Zaufanie społeczne 4.2.1 Zaufanie społeczne Kapitał społeczny – wyznacznik rozwoju i produktywności społeczeństw; sieć formalnych i nieformalnych więzi międzyludzkich opartych na zobowiązaniach i wzajemności (Putnam). Jego kluczowym składnikiem jest zaufanie społeczne – z góry przyjmowane założenie, że większość osób jest uczciwa, pomocna oraz godna zaufania, a intencjonalne działania innych ludzi przynoszą wynik po naszej myśli (Misztal). Fodda – ludzie lepiej myślą o członkach grupy własnej niż grup obcych. hipoteza emancypacji – jednostki z kultur indywidualistycznych są wyemancypowane z obowiązku stałego działania na rzecz członków grupy własnej, a nakłaniane do indywidualnych kontaktów poza kręgiem rodziny i przyjaciół -> rozwój przekonania, że ludzie są dobrzy z natury, bo inaczej nie byłyby możliwe kontakty z „obcymi”. Osoby z kultur kolektywistycznych świadczą przysługi w obrębie grupy własnej, ale są raczej niechętni do obcych. 2) Cynizm 4.22 Cynizm Leung, Bond – negatywny pogląd na ludzką naturę; przekonanie, że ludzie łatwo ulegają deprawacji pod wpływem władzy, są egoistyczni, leniwi i lekceważą zasady etyczne; wiara w negatywne stereotypy różnych grup. Boski – obniżone zaufanie społeczne i nasilony cynizm w krajach postkomunistycznych są związane z kłamliwością propagandy w tej odmianie totalitaryzmu (niezgodność postępowania władzy z oficjalną wykładnią sensu ustroju). 3) Przekonanie o stałości cech ludzkich (Dweck) 4) Makiawelizm Podporządkowanie się zasadzie „cel uświęca środki”, skłonność do osiągania swoich, zwykle egoistycznych celów za cenę kłamstwa, dwulicowości, oszustwa i innych manipulacji; przekonanie, że ludzie są interesowni, głupi, leniwi. Bardziej skuteczni w kontaktach interpersonalnych, szczególnie jednorazowych i bezpośrednich, jeśli służy to ich interesom. Potrafią zachować zimną krew w emocjonujących sytuacjach. Makiawelizm jest podobny do: a) narcyzmu – poczucia wyższości, wielkości; b) psychopatii – impulsywności, skłonności do łamania norm moralnych, braku empatii, lęku. Paulhus Williams – ww. to trzy ciemne cechy osobowości. Mężczyźni częściej są makiawelistami niż kobiety. Problem 4. Czy makiawelizm jest skuteczny? (ramka) 4.3 Przekonania o świecie społecznym 1) Autorytaryzm 4.3.1 Autorytaryzm Adorno – Skala F, obejmowała zagadnienia takie jak: konwencjonalizm, autorytarna uległość (do władzy), autorytarna agresja (do ludzi o innych poglądach), niechęć do wglądu w ludzką psychikę, zamiłowanie do władzy i jej zewnętrznych symboli, destruktywność i cynizm, projekcyjność (skłonność do rzutowania na innych własnych nieświadomych impulsów). Autorytaryzm jest bezpośrednim skutkiem kolektywnej motywacji bezpieczeństwa – grupowego dążenia do harmonii, porządku, przewidywalności i zbiorowego poczucia bezpieczeństwa. – Skala Autorytaryzmu Prawicowego. Tu wchodzą: a) autorytarna uległość – skłonność do bezkrytycznego ulegania autorytetom i władzom, do obdarzania ich respektem i wypełniania ich zaleceń nawet wtedy, gdy nie są one zgodne z prawem; b) autorytarna agresja – skłonność do narzucania pod przymusem własnych poglądów innym i karania ludzi o poglądach odmiennych; c) konwencjonalizm – silna wiara i zaangażowanie w tradycyjne normy większościowego nurtu własnego społeczeństwa; jednostka ludzka nie może się im sprzeciwiać. 2) Orientacja na dominację społeczną (Sidanius, Pratto) 4.3.2 Orientacja na dominację społeczną -​ Ogólna skłonność do uważania nierówności grupowych za uzasadnione i pożądane; spostrzeganie pewnych grup społecznych jako zasadnie nadrzędnych i dominujących nad innymi (gorszymi) grupami. 3) Wiara w sprawiedliwość świata (Lerner) 4.3.3 Wiara w sprawiedliwość świata Ludzie są powszechnie motywowani do wiary w sprawiedliwość świata i dlatego mają ogólne przekonanie, że świat społeczny jest sprawiedliwy. Dążenie do sprawiedliwości wyznacza dwie reakcje na niezasłużone cierpienia ofiar: a) gdy jest taka możliwość: pomoc, pozytywne myślenie; b) gdy nie ma możliwości pomocy: gorsze myślenie o ofierze, “sama sobie winna.” 4) Legitymizacja porządku społecznego 4.3.4 Legitymizacja porządku społecznego Podzielanie tych samych poglądów przez całe społeczeństwo waliduje je. Ułatwia to komunikację wewnątrzgrupową, więc prowadzi do wzrostu spójności w grupie. Warunek skutecznego funkcjonowania systemu społecznego, ekonomicznego, politycznego. Teoria usprawiedliwiania systemu (Jost, Banaji) – ludzie wytwarzają różne przekonania legitymizujące porządek społeczny. Chcemy podtrzymywać polityczny i ekonomiczny status quo. Stereotypy, ideologie usprawiedliwiające system (np. wiara w sprawiedliwość świata). Im mnej sprawiedliwy system, tym silniej to działa, bo kompensacja trzeba bardziej usprawiedliwiać. Usprawiedliwiające mity, np. „od pucybuta do milionera”. Działa to jednak tylko w bogatych krajach i przy ideologiach wartych obronienia. Polska, kraje postkomunistyczne raczej delegitymizacja istniejącego porządku. Jak to się robi 4. (ramka): Dlaczego Polacy narzekają? Teoria 4. Teoria opanowywania trwogi (ramka). Rozdział 8 8.1 Struktura i pomiar postaw Postawa człowieka wobec jakiegoś obiektu to względnie trwała tendencja do pozytywnego lub negatywnego wartościowania przezeń tego obiektu. Może mieć charakter emocji, oceny, automatycznej reakcji. Właściwości: ​ a) znak (+/-); ​ b) natężenie (większe/mniejsze); ​ c) siła; ​ d) ważność; ​ e) wewnętrzna zgodność; ​ f) stopień powiązania z innymi postawami. Postawa jest tym ważniejsza dla jej posiadacza, im bardziej jest powiązana z jego ja, wyznawanymi wartościami i innymi postawami. Trójskładnikowa definicja postawy: a) stosunek emocjonalny (składnik uczuciowo-oceniający); b) przekonania człowieka na temat danego obiektu (składnik poznawczy); c) tendencja do pozytywnych/negatywnych zachowań w stosunku do obiektu (składnik behawioralny). Ludzie ustosunkowują się do każdego napotkanego bodźca w ciągu 0,25 s (Duckworth). Ma to znaczenie adaptacyjne – unikanie szkodliwych bodźców, podobnie jak adaptacyjna jest zdolność do uczenia się ewaluatywnej wiedzy na temat obiektów, podobnie jak przyswajamy różne inne informacje na ich temat. Postawy utajone – oparte na skojarzeniach, powstają automatycznie w wyniku współwystępowania i podobieństwa, nie są w pełni dostępne świadomości. Postawy deklaratywne – oparte na rachunku zdań, powstają w wyniku myślenia, są w pełni świadome, można wyrazić w języku; mierzone za pomocą słownych deklaracji (skala Likerta, dyferencjał semantyczny), ale: badany może nie zdać faktycznej odpowiedzi + ludzie starają się wypaść dobrze w oczach własnych i oczach pytającego. Jak to się robi 4. (ramka): Mierzenie postaw utajonych 8.2 Geneza postaw EMOCJE Warunkowanie ewaluatywne – podstawowy mechanizm wykształcania skojarzeń. Pojawienie się obiektu przed dowolnym obiektem pozytywnych lub w jego towarzystwie prowadzi do wykształcenia się pozytywnej postawy wobec tego obiektu (i tak samo z negatywnym). Warunkowanie sprawcze – uczenie się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, że zwykle z jej powodu pojawiają się zdarzenia pozytywne lub negatywne. Ograniczony zakres stosowalności bo wymaga obserwacji zachowania danej jednostki i stosownego zmieniania działań dysponenta nagród i kar. Zjawisko samej ekspozycji (Zajonc) – im częściej jakiś obiekt jest eksponowany, tym bardziej jest lubiany. Po takich obiektach nie spodziewamy się nieprzyjemnych niespodzianek. Warunki zjawiska samej ekspozycji: a) obiekt musi na wstępnie być neutralny/nieawersyjny; b) obiekt nie może być eksponowany bez przerwy, bo to prowadzi do znudzenia; c) obiekty złożone bardziej zyskują przy powtarzaniu ich eskpozycji niż obiekty proste; d) ESE jest najsilniejszy w odniesieniu do słabo znanych obiektów. ZACHOWANIE Teoria autopercepcji postaw, Bem. - Jeśli jednak własne zachowanie człowiek spostrzega jako silnie uzależnione od sytuacyjnych warunków, które je w widoczny sposób wywołują i wyjaśniają, to nie staje się ono przesłanką do wnioskowania o swoim ustosunkowaniu, a przyczyna jest upatrywana w sytuacji. Warunki: początkowa postawa (sprzed zachowania) musi być słaba i mało wyrazista dla jej posiadacza; zachowanie musi być spostrzegane jako niewymuszone zewnętrznymi naciskami. 8.4 Teorie zmiany postaw Procesualny model perswazji, McGuire Procesualny model perswazji autorstwa Williama McGuire'a to teoretyczny model opisujący procesy zachodzące w trakcie przekonywania jednostki do zmiany postaw, przekonań lub zachowań. Model ten składa się z kilku etapów, które muszą być spełnione, aby komunikat perswazyjny był skuteczny. McGuire zwraca uwagę, że niepowodzenie na dowolnym etapie może spowodować brak efektywności perswazji. Ostateczny efekt komunikatu perswazyjnego zależy od pięciu etapów jego przetwarzania: 1) Uwaga 2) Zrozumienie treści 3) Uleganie argumentom 4) Utrzymywanie zmienionej postawy 5) Wykorzystanie jej w zachowaniu ​ 8.4.2 Teorie dwutorowości przekazu Teorie dwutorowości perswazji Model szans rozpracowania przekazu, Petty, Cacioppo. Zmiana postawy może dochodzić do skutku dwoma różnymi torami: a) Centralny tor perswazji ma u swoich podstaw staranne i przemyślane przetwarzanie informacji zawartej w przekazie, a podstawową przesłanką skuteczności tegoż jest ego zdolność do wywoływania przychylnych reakcji poznawczych odbiorcy. Zmiana zależy od jakości argumentacji, ma trwały charakter, jest odporna na kontrpropagandę, wprowadzana przez odbiorcę w jego zachowanie. b) Peryferyjny tor perswazji opiera się na powierzchownym zidentyfikowaniu jakiegoś sygnału sugerującego pozytywny/negatywny stosunek do stanowiska oferowanego w przekazie. Rozpoznanie takiego zachęcającego do uległości sygnału powoduje przesunięcie postawy odbiorcy w kierunku stanowiska oferowanego w przekazie, zmiana ta nie ma jednak charakteru trwałego, łatwo zanika wskutek późniejszej kontrpropagandy, rzadko jest wprowadzana w zachowanie. systematyczne przetwarzanie informacji ma charakter przemyślany i głęboki, przetwarzanie heurystyczne to chodzenie na skróty, zastępowania systematycznej analizy argumentów prostymi, automatycznie wykorzystywanymi regułami typu „im więcej argumentów, tym lepiej”. 8.5 Wyznaczniki zmiany postaw (SPORO TEKSTU ALE KRÓTKIE DEFINICJE WARTO PRZECZYTAĆ ZE SKRYPTU!) ​ Teoria 8 (ramka): Teoria autopercepcji Rozdział 9 Moralność 9.1 Podstawy moralności Moralność jest systemem wzajemnie powiązanych wartości, norm, praktyk i instytucji społecznych oraz tożsamości osobistych ukierunkowanych na ograniczenie ludzkiego egoizmu i nakłonienie ludzi do współpracy, bez której niemożliwe byłoby życie społeczne Podstawy moralności. Dowolna ocena ma charakter moralny, kiedy spełnia trzy warunki: a) Po pierwsze dotyczy tego, czy jakiś postępek jest immanentnie, czyli sam w sobie, dobry lub zły, nie zaś tego, że jest pożyteczny, skuteczny czy ładny. Np. upokorzenie innego człowieka jest samo w sobie złe, nawet jeżeli stanowi pożyteczny środek do jakiegoś innego celu, takiego jak okazanie własnej wyższości czy wywoływanie zmiany w czyimś postępowaniu. b) Po drugie, ocenie tej towarzyszy jej uniwersalizacja, czyli uznawanie, że czyn oceniony jako moralny lub niemoralny jest zawsze i wszędzie dobry lub zły, podczas gdy czyn oceniany z innych niż moralne względów czasami może być dobry, a czasami zły, zależnie od okoliczności, czasu i miejsca. Np. założenie garnituru jest dobre w pewnych sytuacjach (pogrzeb, opera), złe zaś w innych (wizyta u kosmetyczki), ale zadawanie bólu innemu człowiekowi, który go nie chce, jest złe niezależnie od sytuacji. c) Po trzecie, ocena moralna jest opatrywana sankcją, czyli towarzyszy jej skłonność do nagradzania za uczynki dobre, a jeszcze bardziej do karania za uczynki złe. Dlaczego ludzie postępują nieuczciwie: a) Niemoralność przynosi korzyści, a uczciwość powoduje ich przepadnięcie i sama w sobie niesie koszty. Niemoralność jako efekt egoizmu. b) Pokusa do niemoralnego zachowania może mieć charakter impulsywny, ludzie zaś często nie są w stanie tego impulsu zahamować. Niemoralność jako efekt braku samokontroli. c) Ludzie postępują źle, bo nie znają norm moralnych, nie czują obligacji do podporządkowania się im bądź świadomie je odrzucają. Efekt ignorancji, brak sumienia, wykluczenie moralne. d) Ludzie naśladują złe postępowanie innych – albo bezmyślnie, albo świadomie, w imię pewnych lokalnych norm, amoralne z punktu widzenia szerszej społeczności. Efekt popadnięcia w złe towarzystwo. 9.2.2 Model intuicjonistyczny Model intuicjonistyczny. Ludzie niekiedy nie potrafią uzasadnić swojej oceny moralnej. Intuicje moralne mają natychmiastowy, nieprzemyślany i automatyczny charakter. Pojawiają się bez namysłu, wysiłku i uzasadnienia jako oczywiste prawdy, które każdy widzi. Haidt (2001) sformułował intuicjonistyczny model oceny moralnych zakładający, że w przeważającej części są one rezultatem automatycznego, nie zaś kontrolowanego przetwarzania danych i opierają się na prostych odczuciach dobra i zła wywoływanych przez oceniany postępek. 9.4 Wartości Wartości: a) pojęcia lub przekonania, b) o pożądanych stanach docelowych/zachowaniach, c) wykraczają poza specyficzne sytuacje, d) kierują wyborami i oceną zachowań i zdarzeń, e) uporządkowane według względnej ważności. Na co dzień wpływ wartości jest słaby: a) Postępowanie ludzi wynika z czynników sytuacyjnych, nawyków, skryptów, więc wartości mogą się w nich ujawniać jedynie w szczątkowy sposób. b) Wartości są truizmami kulturowymi – prawdami tak banalnymi, że przeważnie wcale się nad nimi nie zastanawiamy. Wartości więc nie mają rzeczywistego zaplecza myślowego. Jeśli jednak myślimy o wartościach, powoduje to częstsze zachowanie moralne. c) Wartości są zbyt ogólne w porównaniu do zachowań, które są bardzo konkretne. Rozdział 10 Szczęście (Nie ma w skrypcie wię tu leci wojciszke) 10.1.2 Reguła adaptacji, tabela Reguła adaptacji (znana również jako adaptacja hedoniczna) to psychologiczne zjawisko polegające na tym, że ludzie mają tendencję do powrotu do względnie stabilnego poziomu szczęścia, niezależnie od pozytywnych czy negatywnych wydarzeń życiowych. Jak działa reguła adaptacji?  ​ Pozytywne wydarzenia (np. awans w pracy, wygrana na loterii) początkowo zwiększają poziom szczęścia, ale z czasem do nich się przyzwyczajamy, a satysfakcja stopniowo maleje. ​ Negatywne wydarzenia (np. utrata pracy, choroba) obniżają nasze samopoczucie, ale z czasem adaptujemy się do nowych warunków i wracamy do wcześniejszego poziomu dobrostanu. 10.2, kierat hedoniczny, habituacja 10.1.4 Reguła dystansu, odraczanie gratyfikacji Marshmallow Test to klasyczny eksperyment psychologiczny badający zdolność do odraczania gratyfikacji, przeprowadzony po raz pierwszy w latach 60. przez Waltera Mischela na Uniwersytecie Stanforda. Przebieg eksperymentu: ​ Dziecko (w wieku 4–6 lat) było sadzane w pustym pokoju, gdzie przed nim kładziono piankę marshmallow (lub inny smakołyk). ​ Eksperymentator mówił dziecku, że może zjeść piankę od razu, ale jeśli poczeka 15 minut, dostanie drugą piankę. ​ Następnie badacz wychodził z pokoju, a dziecko było obserwowane, jak radzi sobie z pokusą. Wyniki eksperymentu: ​ Część dzieci zjadała piankę od razu, a inne próbowały wytrwać, stosując różne strategie (zamykanie oczu, odwracanie uwagi, zabawa). ​ W badaniach długoterminowych wykazano, że dzieci, które potrafiły poczekać, osiągały lepsze wyniki w nauce, miały wyższą samoocenę i były bardziej odporne na stres w dorosłości. Interpretacja wyników: Test uznawany jest za wskaźnik zdolności do samokontroli i odraczania gratyfikacji, co ma kluczowe znaczenie dla sukcesu życiowego. Umiejętność czekania na nagrodę jest powiązana z: ​ lepszymi wynikami w nauce, ​ zdrowymi relacjami społecznymi, ​ większą odpornością psychiczną, ​ lepszymi nawykami zdrowotnymi. 10.2 Wyznaczniki szczęścia: osobowość, zamożność kraju, własne działania (flow) W podręczniku "Psychologia społeczna" autorstwa Bogdana Wojciszke, w rozdziale poświęconym szczęściu, omówiono wpływ cech osobowości na poczucie szczęścia. Badania wskazują, że różnice indywidualne w odczuwaniu szczęścia są częściowo uwarunkowane genetycznie. Szczególnie istotne są cechy z tzw. "Wielkiej Piątki":  ​ Neurotyczność: Osoby o wysokim poziomie neurotyczności mają tendencję do częstszego doświadczania negatywnych emocji, co może obniżać ich poczucie szczęścia. ​ Ekstrawersja: Ekstrawertycy, charakteryzujący się towarzyskością i pozytywnym nastawieniem, często odczuwają wyższy poziom szczęścia. ​ Sumienność: Osoby sumienne, zorganizowane i odpowiedzialne, mogą doświadczać większego zadowolenia z życia. ​ Otwartość na doświadczenia: Otwartość na nowe doświadczenia może sprzyjać poszukiwaniu i czerpaniu radości z różnorodnych aktywności. ​ Ugodowość: Osoby ugodowe, skłonne do współpracy i empatii, mogą czerpać satysfakcję z pozytywnych relacji z innymi. Wojciszke podkreśla, że choć cechy osobowości mają znaczący wpływ na poczucie szczęścia, to nie determinują go w pełni. Czynniki środowiskowe, takie jak relacje społeczne, sytuacja zawodowa czy stan zdrowia, również odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu naszego dobrostanu. Warto zauważyć, że zdolność do odczuwania szczęścia jest wynikiem zarówno naszych predyspozycji osobowościowych, jak i doświadczeń życiowych oraz podejmowanych działań. 10.5.2 Cebulowa teoria szczęścia Cebulowa teoria szczęścia to koncepcja stworzona przez polskiego psychologa Jana Czapińskiego, która wyjaśnia, z czego składa się ludzkie poczucie szczęścia. Teoria ta zakłada, że szczęście ma wielowarstwową strukturę, podobną do cebuli, i składa się z trzech współzależnych poziomów. Trzy warstwy szczęścia według cebulowej teorii: 1.​ Warstwa zewnętrzna – Zadowolenie z życia (warstwa sytuacyjna): ○​ Dotyczy oceny różnych obszarów życia, takich jak praca, finanse, zdrowie, relacje rodzinne czy status społeczny. ○​ Ta warstwa jest dynamiczna i podatna na zmiany, ponieważ zależy od bieżących wydarzeń i okoliczności. ○​ Przykład: Awans w pracy może tymczasowo zwiększyć poziom zadowolenia. 2.​ Warstwa środkowa – Satysfakcja z własnej osoby (warstwa pośrednia): ○​ Odnosi się do samooceny, poczucia własnej wartości i obrazu siebie. ○​ Jest bardziej stabilna niż warstwa zewnętrzna, ale może zmieniać się pod wpływem ważnych życiowych doświadczeń. ○​ Przykład: Osiągnięcie ważnego celu może poprawić samoocenę, a porażki mogą ją osłabić. 3.​ Warstwa wewnętrzna – Nastrój i dobrostan (warstwa temperamentalna): ○​ Obejmuje wrodzone predyspozycje emocjonalne, czyli tendencję do przeżywania pozytywnych lub negatywnych emocji. ○​ Jest to najbardziej stabilna warstwa, uwarunkowana biologicznie i trudna do zmiany. ○​ Przykład: Osoby optymistyczne z natury łatwiej radzą sobie z trudnościami, a osoby skłonne do pesymizmu częściej odczuwają negatywne emocje. Kluczowe założenia teorii: ​ Najtrwalsze jest szczęście wynikające z wewnętrznych predyspozycji emocjonalnych. ​ Zewnętrzne okoliczności (np. status materialny) mają wpływ na szczęście, ale jest on krótkotrwały. ​ Praca nad samooceną i budowanie pozytywnego obrazu siebie może bardziej trwale zwiększyć poczucie szczęścia niż dążenie do materialnych sukcesów.  Rozdział 11 Wpływ społeczny 11.1.3 Posłuszeństwo autorytetom Wpływ społeczny to proces, w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania, opinii lub uczuć człowieka wskutek tego, co robią/myślą/czują inni ludzie. Istota życia społecznego. Nakłanianie innych do pożądanego postępowania, uzgadnianie znaczenia obserwowanych zjawisk, ustalanie wspólnych celów. Podporządkowywanie się poleceniom bądź sugestiom ludzi mających władzę/autorytet. Zapewnia toutrzymanie porządku społecznego, sprawność działania grup i instytucji. Jest zwykle rozsądne, bo autorytety są mądre; wygodne – nie musimy podejmować decyzji samodzielnie, nie musimy być odpowiedzialni. Milgram – uczniowie, nauczyciele, badacz w uniformie. Widok cierpienia ofiary hamuje uleganie autorytetowi; autorytarni bardziej ulegli. Cechy sytuacyjne nasilające uległość: wielkość autorytetu, stopień nadzorowanie przezeń wypełniania poleceń, brak sygnałów cierpienia ofiary. Spadek uległości: obserwowanie innych, nieuległych osób; sprzeczność miedzy poleceniami różnych autorytetów; nie można się wyrzec odpowiedzialności za cierpienie ofiary. Burger, 2009 – replikacja. Badanie Milgram i in. (1969) – rycina 11.2​ Badania Burgera (2009) i w Polsce (Doliński i Grzyb, 2020) z nowego podręcznika, str. 276-277; (z Wojciszke i Grzyb, 2024). 11.2 Mechanizmy wywierania wpływu Techniki manipulacji społecznych Stopa w drzwiach Wzrost skłonności do ulegania większej prośbie wskutek spełnienia innej, mniejszej. Freedman, Fraser – pierwsze udowodnienie. Działa też wtedy, gdy pierwszą i drugą prośbę prezentują różne osoby, gdy prośby odnoszą się do różnych kwestii. Autopercepcja – gdy spełnimy pierwszą prośbę, spostrzegamy siebie jako altruistycznych, bezinteresownych spadek częstości spełniania drugiej prośby, jeśli spełnianiu pierwszej towarzyszą silne naciski sytuacyjne, co uniemożliwia zmiany w sposobie spostrzegania siebie. Drzwia mi w twarz (Cialdini) Duża prośba wycofanie się z niej mniejsza prośba. Nasilone uleganie drugiej prośbie wskutek odrzucenia pierwszej. Pierwsza prośba nie może być spostrzegana jako nierealistycznie duża. Obie muszą pochodzić z tego samego źródła. Pożądany jest niewielki odstęp czasowy między prośbami – tak, aby mogły być postrzegane jako elementy tego samego procesu negocjacji. Wymiana negatywnych ustępstw oparta na pozytywnej regule wzajemności. Poczucie winy, bo odmówiliśmy? Niska piłka Kontynuacja raz podjętego postepowania nawet po ujawnieniu takich jego kosztów, które powstrzymałyby nas przed jego podjęciem, gdybyśmy od początku zdawali sobie z nich sprawę. Wyjaśnienia: 1) znikające zyski – obietnica zysku zostaje wycofana po zaangażowaniu się działaniu, bo utopione koszty oraz uzasadnienie działania wytworzone w międzyczasie; 2) pułapka ukrytych kosztów. Kluczowe jest wzbudzenie zaangażowania w działanie (Cialdini). Zobowiązanie do kontynuacji podjętego działania, bo chcemy być konsekwentni. Trudność wycofania się z bieżącej interakcji, jeśli ta jest prowadzona w uprzejmy sposób (Maj). „A to nie wszystko” Zaopatrzenie propozycji w jakąś dodatkową atrakcję, która czyni ją bardziej kuszącą. Wieloskładnikowa propozycja subiektywnie bardziej wartościowa niż ta sama oferta przedstawiona łącznie. Dodatkowa atrakcja działa jak nieproszone ustępstwo sprzedawcy. „A to nie wszystko” rozprasza uwagę człowieka proszonego, więc nie może bronić się przed rekategoryzacją proponowaną przez osobę proszącą. Huśtawka emocjonalna Demobilizacja umysłowa, w jaką wprawiają człowieka pozytywne stany emocjonalne – nasilone uleganie argumentom słabym, osłabione – silnym. Ulga po przeżywanym nagłym wycofaniu bodźców lękotwórzcych (Doliński). Uwikłanie w dialog Doliński – ludzie często ulegają prośbie, jeśli jej sformułowanie jest poprzedzone nawiązaniem niezobowiązującego dialogu, bo to aktywizuje skrypt „rozmowa ze znajomym”, więc reagujemy na obcego jak na znajomego. Działa tylko wtedy, gdy kwestia poruszana w rozmowie jest mało istotna. Konieczne też, by osoba zgłaszająca prośbę ujawniała podczas dialogu poglądyzbieżne z opiniami rozmówcy. Dialog na nieważny temat zawsze nasila uleganie; gdy ważny, konieczna też zbieżność poglądów. Kłamstwo i projekcja Przekonanie kogoś do uległości za pomocą fałszywej informacji. Projekcja – przypisywanie innemu człowiekowi własnych negatywnych cech lub postępków w celu oddalenia podejrzeń od siebie i przerzucenia ich na niego. Projekcja pomniejsza winę oskarżyciela i zwiększa winę oskarżonych. Skuteczna nawet wtedy, gdy obserwatorzy wiedzą, że oskarżyciel jest niegodny zaufania. Ludzie bezwiednie zakładają, że inni mówią prawdę. Trudno wykryć kłamstwo. Rzeczywiste zdolności wykrywania kłamstw nie zależą ani od subiektywnego przekonania o własnej trafności, ani od doświadczenia, wieku, płci, ani od cech osobowości. Ludzie prawie nie różnią się faktyczną zdolnością do wykrywania kłamstw. 11.2.2 Słuszność Pragnienie słuszności Społeczny dowód słuszności – inni wspierają, więc ja też powinienem. Większość spraw naprawdę ważnych dla człowieka dotyczy nie faktów, ale upodobań/wartości – inni ludzie są miernikiem słuszności. Jonestown, zbiorowe samobójstwa. Postępowanie innych staje się najsilniejszym dowodem słuszności w warunkach izolacji i wytrącenia z codzienności. Monety w futerale na gitarę, reklamy z opiniami ludzi. Reakcje ludzi podobnych do nas silniejszym dowodem słuszności niż reakcje ludzi niepodobnych (wyjątek: gdy eksperci). „Śmiech z puszki” – śmiech podkładany pod programy TV, działa. 11.2.3 Lubienie Lubienie Reklama. Podobieństwo rodzi sympatię. „Zły i dobry policjant”. Nawet dotyk budzi sympatię, ale wyraża też zróżnicowanie statusu (Doliński, badania – dotyk zwiększa szansę na spełnienie prośby, chyba że to mężczyzna dotyka innego mężczyznę). Burger – poznawanie drugiej osoby, potem prośba o przysługę. Podobieństwo cech i poglądów, będące silnym wyznacznikiem sympatii do innego człowieka, jest rozsądną podstawą uległości – podobny do nas, więc ma takie same cele. Podobieństwo nasila sympatię też wtedy, kiedy dotyczy zupełnie nieistotnych cech (np. imię, układ linii papilarnych, dzień i miesiąc urodzenia – Burger). Podobieństwo jest automatycznym sygnałem uległości działającym dlatego, że przynosi niezrozumiały i ulotny przyrost ciepłych uczuć do podobnej osoby. Działa, gdy jesteśmy przekonani, że podobieństwo dotyczy własności rzadkich – chodzi o relację jednostkową. 11.2.5 Niedostępność Niedostępność Reaktancja – to, co zagrożone/odebrane, jest więcej warte. Bardziej pożądamy, bo chcemy odzyskać swobodę. Np. ostatni egzemplarz na składzie (Cialdini), ostatnia okazja (ograniczenie czasowe). Wartość dobra wzrasta też wskutek niedostępności samej informacji o niedostępności. Ważne, żeby niedostępność pojawiła się nagle i wynikała z tego, że tego dobra pożądają też inni zwiększony popyt, aukcje (niedostępność i naśladownictwo). Rozdział 12 12.1 Atrakcyjność fizyczna Atrakcyjność fizyczna – wywodzi się z atrakcyjności seksualnej. Atrakcyjność interpersonalna – ogólna postawa wobec innej osoby. 12.1.1 Czy kryteria urody są uniwersalne? Ludzie w obrębie tej samej kultury silnie zgadzają się co do tego, kto jest bardziej, a kto mniej piękny. Oceny te nie zależą ani od płci (ocenianych i oceniających), ani wieku, ani żadnych innych cech demograficznych. Jeżeli ten sam zestaw twarzy oceniają ludzie pochodzący z różnych kultur, a nawet ludzie różnych ras, to oceny poszczególnych grup są silnie zbieżna. Wzorzec piękna ponadkulturowy? Langlios – badania nad niemowlętami; 2 miesiące – dużej patrzyły na twarz atrakcyjną, potem też chętniej się bawiły z osobami o atrakcyjnych twarzach. Mechanizm odpowiedzialny za upodobanie do twarzy ładnych – zdolność ludzi do uśredniania dotychczasowych doświadczeń w postaci prototypów. Ładne bodźce są łatwe do przetwarzania (typowość, kontrast figura-tło, symetryczność, powtarzalność. Prototyp ludzkiej twarzy jest wrodzony, a ludzie rodzą się ze zdolnością do jego rozpoznawania i modyfikacji. Wielokrotna ekspozycja zniekształconych twarzy powoduje zmianę ocen tego, co jest twarzą normalną; wystarcza 110 ekspozycji i 5 minut – plastyczność prototypów. 12.1.2 Od czego zależy piękno twarzy? 1) Średniość Langlois, Roggman – im większa liczba twarzy składała się na kompozyt, tym był on ładniejszy. Średnia tego, co spotyka się w populacji. Ładne twarze mieszają się z innymi ładnymi, brzydotę zapamiętujemy lepiej. 2) Symetria W dużym stopniu pokrywa się ze średniością. Jest częstym kryterium wyboru partnera wśród zwierząt. Wolimy twarze średnie i symetryczne, bo znamionują lepsze zdrowie i wyposażenie genetyczne. 3) Męskość-kobiecość Kobiety – większe oczy, pełniejsze wargi, drobniejsze kości policzkowe. Mężczyźni – wydatniejsze łuki brwiowe, szersze żuchwy, dłuższe i szersze podbródki, brody. Poziom testosteronu i estrogenu. Im bardziej kobieca twarz kobiety, tym bardziej urodziwa. Atrakcyjność męskiej twarzy największa przy umiarkowanym nasileniu cech męskich. 12.1.5 Czy piękne jest dobre? Langlois – ocenianie bardziej pozytywne ładnych dzieci i dorosłych – funkcjonowanie społeczne, popularność, kompetencje intelektualne, zawodowe. Też stan faktyczny, nie tylko same przekonania. Wyjaśnienia: -​ Efekt aureoli – fizyczna atrakcyjność jest sama w sobie przyjemna, powoduje więc skłonność do ogólnie pozytywnej oceny danej osoby i ta ocena promieniuje na wszystkie pozostałe jej cechy, prowadząc do zawyżonej ich oceny. Anderson – korzystny wygląd powinien upozytywniać wszystkie sądy o danej osobie, jeśli tylko mają wartościujący charakter, ale jednak ludzie atrakcyjni są oceniani jako bardziej próżni, zarozumiali, niewierni. -​ Kategorie stereotypu. Ponieważ jakość wyglądu jest łatwa do zaobserwowania, staje się ona podstawą do klasyfikowania ludzi na różne kategorie, z których każda zawiera szereg cech psychicznych kojarzonych z danym wyglądem. Stereotypy silniej wpływają na spostrzeganie pod nieobecność szczegółowych, indywidualizujących danych na temat ocenianego człowieka. Jednak też ludzie, którzy dobrze znają osoby atrakcyjne, oceniają je bardziej pozytywnie. Ponadto to raczej brzydota obniża ocenę niż piękno je podwyższa. Wiele stereotypów osoby brzydkiej. Wygląd spostrzeganego człowieka jest źródłem jego pozytywnego lub negatywnego oznakowania afektywnego funkcjonującego jako wstępna hipoteza na temat tej jednostki sprawdzana w dalszym procesie jej spostrzegania. Hipotezy zwykle sprawdzamy konfirmując je, więc negatywne lub pozytywne oznakowanie prowadzi do wykrycia dalszych cech, które przeważnie okazują się również negatywne/pozytywne. Szukając danych o osobach ładnych, bardziej interesujemy się ich zaletami. Niejednoznaczne zachowania zyskują pozytywną interpretację, gdy ich wykonawcą jest osoba ładna. Wpływ afektu na sposób przetwarzania danych jest bezwiedny (automatyczny). 12.2 Teorie atrakcyjności ​ 12.2.1 Teoria kar i nagród Teoria kar i nagród (Byrne) Lubimy jakąś osobę, jeśli jest ona skojarzona z nagrodami, nie lubimy zaś osób skojarzonych z karami (zdarzeniami nieprzyjemnymi). Lubimy tych, których cechy oceniamy pozytywnie którzy dobrze się o nas wyrażają i działają na rzecz naszego dobra. Klasyczne warunkowanie reakcji emocjonalnej zaczynamy kogoś lubić lub nie dlatego, że na tę pierwotnie obojętną osobę przenosi się nasza reakcja emocjonalna z pozytywnych lub negatywnych bodźców skojarzonych z tym człowiekiem. 12.3 Wyznaczniki atrakcyjności 1.​ Częstość kontaktów Lubimy osoby często spotkane, a sam wzrost częstości kontaktów nasila lubienie danej osoby, jeśli tylko nie jest ona na wstępie awersyjna. Moreland, Beach - wykłady, studentki, lubienie, częstość chodzenia. Zjawisko samej ekspozycji. W większości kontaktów społecznych zdarzenia pozytywne są znacznie częstsze niż negatywne, więc im częstsze są kontakty między jakimiś osobami, tym więcej mają one okazji, aby się wzajemnie nagradzać, co prowadzi do obopólnej sympatii. Sama zapowiedź kontaktu z nieznanym człowiekiem upozytywnia sposób jego widzenia, nawet jeżeli osobisty z nim kontakt nie dojdzie do skutku. Zjawisko to ulega jednak odwróceniu gdy badani są pewni, że kontakt z nieznajomym będzie nacechowany rywalizacją. Responsywność – partner jest responsywny w kontakcie o tyle, o ile to, co mówi i robi, stanowi odpowiedź na nasze działania. Tym większa, im większa jest szansa, że odpowie na nasze próby komunikowania się z nim, im więcej jego działań stanowi odpowiedź na nasze uprzednie działania i im bardziej rozbudowane są jego komunikaty. Partnerzy responsywni są bardziej lubiani. Wstępny warunek uzyskania od partnera różnych dóbr; sama w sobie responsywność jest pożądana, nawet jeżeli nie staje się środkiem do zapewnienia sobie innych zysków. To potwierdzenie naszej zdolności do wpływania na przebieg wydarzeń, umożliwia nam nabranie poczucia kontroli nad tym, co się dzieje, oraz przekonania o skuteczności własnych działań. Częstość kontaktów nie tyle budzi, ile nasila lubienie. Częstość kontaktów pogłębia dowolną emocję początkowo przeżywaną w stosunku do napotkanego człowieka, a w podobny sposób oddziałuje też bliskość przestrzenna. 2.​ Zalety Ocena człowieka jest bardziej pozytywna, jeśli jego cechy są pozytywne. Wady jednak mają ważniejszą rolę (efekt negatywności). Wykrycie wady ma bardziej nieodwracalne skutki niż wykrycie zalety. To, co jest wadą, a co zaletą, silnie zależy od kontekstu – przede wszystkim od celów, z uwagi na które kształtuje się nasza relacja z innym człowiekiem (np. prawnik). Gdy chcemy maksymalizować własne zyski – liczy się wspólnotowość drugiego człowieka. Jeżeli od początku jesteśmy przekonani, że druga osoba będzie działać na naszą korzyść, to ważniejsza sprawczość. Składniki atrakcyjności: a) lubienie – osobista preferencja, ciepłe uczucia w stosunku do innego człowieka i pragnienie przebywania z nim; tu cechy wspólnotowe przede wszystkim się liczą; b) respekt – podziw i szacunek z pewnym odcieniem uległości, podziw, poszukiwanie opinii drugiej osoby; tu liczy się sprawczość, która silnie wiąże się ze statusem społecznym. 3.​ Podobieństwo To, co stanowi zaletę, a co wadę, zależy w pewnym stopniu od nas samych. Im bardziej sądzimy, że sami posiadamy jakieś cechy, tym wyżej je cenimy i uważamy za ważne. Podobny = pozytywny. Lubimy własne cechy. Podobieństwo jest też nagradzające, bo stanowi dowód własnych poglądów. Oczekujemy, że ludzie podobni będą nas lubili (reguła wzajemności). Rola podobieństwa jest tym mniejsza, im więcej interakcji między partnerami. Nagroda w postaci podobieństwa jest tym słabsza, im częściej jest otrzymywana. Bardziej chodzi o podobieństwo spostrzegane niż rzeczywiste. Jednak przy częstych kontaktach liczy się też np. liczba działań podejmowanych na rzecz interesu partnera. Niepodobieństwa nasilają awersyjność. Odrzucamy odmieńców. Hipoteza awersyjności różnic (Rosenbaum). - Ludzie oczekują, że inni mają poglądy podobne do ich własnych, dlatego podobieństwo słabo nasila atrakcyjność. Natomiast wykrycie sprzecznych poglądów silnie nasila awersyjność. Chen, Kenrick – podobieństwo poglądów zawsze owocuje wzrostem atrakcyjności, ale większy w przypadku członka grupy obcej (nie oczekujemy tego) niż własnej. Poglądy niepodobne – wzrost awersyjności, większy dla członka grupy własnej (sprzeczny z oczekiwaniem) niż obcej. Komplementarność – układ, w którym partnerzy mają cechy przeciwne, lecz dopasowane w taki sposób, że realizacja potrzeb jednego z nich prowadzi do równoczesnego zaspokojenia potrzeb drugiego (np. para opiekuńczy i bezradny). 3. Mimikra i koordynacja Mimikra – naśladowanie innych ludzi; automatyczne powiązanie spostrzegania z działaniem. Chartrand, Bargh – silniejsza u osób z nastawieniem wspólnotowym i empatycznych. Działa w obie strony. Efekt kameleona, nieświadomy. Lakin, Chartrand – spontaniczne naśladowanie rośnie wskutek zaktywizowania motywu afiliacji.  Powtarzające się naśladownictwo prowadzi do konwergencji emocjonalnej, czyli upodobnienia emocji przeżywanych przez osoby często przebywające razem. Zajonc – podobne twarze małżonków z długim stażem (kształtowanie pod wpływem emocji). Jednostki niedawno naśladowane przez innych silniej z nimi empatyzują i chętniej im pomagają, przy czym ten wzrost skłonności do pomagania dotyczy także osób postronnych, niezwiązanych z mimikrą. Mimikra wywołuje więc ogólny wzrost prospołeczności, co wiąże się z aktywacją Ja współzależnego. Działa w dwie strony (aktywizuje Jw, Jw nasila mimikrę). Efekty mimikry są nieświadome i wykraczają poza podobieństwo. Bardziej naśladujemy tych, których lubimy. Ułatwienie komunikacji gdy mimikra. Wzajemna mimikra ma sens instrumentalny – ułatwia partnerom koordynację ich poczynań. Kulesza, Nowak – badani bardziej lubili partnera, który wykazywał duży stopień koordynacji (silnie naśladował ich ruchy). Uczestnicy bardziej polubili osobę zachowującą się w silniej skoordynowany sposób, nawet jeśli była to koordynacja w przeciwfazie (niesprowadzadzająca się do podobieństwa). W warunkach sukcesu koordynacja nasila lubienie partnera, gdy porażka – nie. 4.​ Działania na rzecz interesu Pochlebstwa kierowane do równych bądź stojących niżej w hierarchii powodują wprawdzie najsilniejsze przyrosty lubienia, niemniej słabsze przyrosty występują nawet wtedy, gdy komplementy pochodzą od podwładnego. Komplementom trudno się oprzeć. Im więcej ktoś wyświadcza nam przysług, tym bardziej go lubimy. Własne przysługi wyświadczane przez człowieka są dla niego o wiele bardziej jednoznaczne niż przysługi cudze. Mamy mniej wątpliwości co do własnych motywów powinniśmy raczej subtelnie zachęcać innych, żeby wyświadczali przysługi nam. Lubimy osoby sprzyjające naszym interesom, bo uważamy, że są to osoby moralne, obdarzone wspólnotowymi zaletami. Zachowania wiążące (Kuczyńska) – zachowania, których główną lub jedyną funkcją jest budowanie i podtrzymywanie więzi społecznej. Budzą sympatię zarówno odbiorcy, jak i nadawcy. Satysfakcja ze związku jest tym większa dla obu płci, im więcej zachowań wiążących ujawnia partner. U kobiet wzrost własnych ZW zwiększa satysfakcję ze związku, u mężczyzn – osłabia (inne wymagania roli kobiety i mężczyzny).  Rozdział 13 13.1 Strategie doboru heteroseksualnego Dobór naturalny - Motorem ewolucji są mutacje i dobór naturalny decydujący o uprzywilejowaniu pewnych wersji genów (alleli) kosztem innych. Organizmy przekazują swoje geny potomstwu, a przekaz ten jest często zaburzony losowymi mutacjami, czyli przypadkowymi modyfikacjami genów, przy czym większość tych zmian jest drobna i bez znaczenia. Niewielka część mutacji jest duża i te są zwykle śmiertelne w skutkach. Również niewielka część mutacji polepsza funkcjonowanie dotkniętych nimi osobników i te okazują się lepiej przystosowane niż konkurencja, mają więc większą szansę na przekazanie swoich genów, a wraz z nimi i owej nowej cechy następnym pokoleniom. Dobór seksualny (Karol Darwin)- zakłada dziedziczenie i utrwalanie się cech podnoszących szanse sukcesu reprodukcyjnego dzięki temu, że są wybierane przez osobników płci przeciwnej bądź pozwalają zwyciężyć w rywalizacji z płcią własną o dostęp do płci przeciwnej. Rywalizacja wewnątrz płciowa - prowadzi do tego, że u jeleni wykształciły się wielkie poroża Rywalizacja miedzy płciowa - jest powodem, dla którego pawiom wyrastają długie ogony Nakłady rodzicielskie (Robert Trivers) - zakłada występowanie dwóch prawidłowości w zachowaniu gatunków cechujących się asymetrią nakładów rodzicielskich osobników różnych płci (np. u ssaków samice ponoszą większe koszty niż samce związane z ciążą, laktacją i opieką nad potomstwem). Takie samice są bardziej selektywne w wyborze partnera, a samce silniej rywalizują między sobą o seksualny dostęp do płci przeciwnej. Badania materiału genetycznego, które kobiety dziedziczą wyłącznie po kobietach (DNA chromosomalne), oraz materiału, który mężczyźni dziedziczą wyłącznie po mężczyznach (chromosom Y), pozwalają oszacować, że w ewolucyjnej przeszłości naszego gatunku aż 80% kobiet, a tylko 40% mężczyzn odniosło sukces reprodukcyjny, zostając przynajmniej raz rodzicem (Baumeister, 2007). Jesteśmy gatunkiem monogamicznym z wyraźną domieszką poligynii (wielożeństwa; Buss, 2003). Problemy adaptacyjne mężczyzn i – szczególnie– kobiet nieco inaczej wyglądają w związkach obu typów, jako że płci różnią się wskazywaną już wielkością nakładów rodzicielskich. A ponieważ częściowym rozwiązaniem owych problemów są upodobania kierowane na płeć przeciwną, mężczyźni czego innego chcą od kobiet niż odwrotnie – jest to podstawowa idea teorii strategii doboru partnera seksualnego stworzonej przez Davida Bussa. Ø 13.2.1 Style przywiązania Przywiązanie Pierwowzorem przywiązania jest stosunek małego dziecka do matki czy innej opiekującej się nim na stałe osoby. U małych dzieci obserwuje się bardzo charakterystyczną kolejność reakcji na rozłączenie z matką. W pierwszej fazie jest to protest wyrażający się płaczem, aktywnym jej poszukiwaniem i oporem przeciwko próbom niesienia ukojenia przez inne osoby. Potem pojawia się rozpacz znajdująca wyraz w biernej rezygnacji połączonej z głuchym, dojmującym smutkiem. Wreszcie następuje faza negacji przywiązania wyrażająca się paradoksalnym ignorowaniem matki i jej unikaniem, kiedy się już na powrót pojawi. Duża stałość tego ciągu reakcji u różnych dzieci, a także fakt, że przynajmniej dwie pierwsze jego fazy obserwowane są także u dzieci małp, skłoniła badaczy do twierdzenia, że przywiązanie emocjonalne stanowi wrodzony system reakcji (Bowlby, 1969, 1988). Behawioralny system przywiązania przekłada się na dążenie do fizycznej bliskości z opiekunem oraz do poszukiwania jego ochrony i opieki i jest systemem reakcji wzbudzanym u dziecka przez zagrożenie separacją, a także wszelkie inne zagrożenia. Funkcja: ochrona dziecka. Model roboczy (Bowlby) - wiedza o relacji z opiekunem i obu jej uczestnikach, które wykształca się u dziecka w okresie pierwotnego przywiązania. Roboczy model opiekuna dotyczy jego gotowości do reagowania na dziecięcą potrzebę wsparcia i ochronę (a więc tego, czy opiekun zapewnia poczucie bezpieczeństwa). Roboczy model siebie obejmuje zdolność radzenia sobie z zagrożeniami oraz to, czy jest się dla innych kimś, komu takie wsparcie jest udzielane. Badania podłużne wskazują, że poziom poczucia bezpieczeństwa w relacjach społecznych pozostaje umiarkowanie stały między pierwszym a dwudziestym rokiem życia (Fraley, 2002). Style przywiązania (Ainsworth) 1. (charakterystyczny dla 60% badanych dzieci), bezpieczny, cechuje się zaufaniem dziecka do matki i wiarą w jej stałą dostępność, wrażliwość i gotowość do dostarczania wsparcia i opieki. 2. stanowiący reakcję na niekonsekwentne zachowania opiekuna, to styl nerwowy (około 15% dzieci), który odznacza się zachowaniami typowymi dla wcześniej opisywanej fazy protestu. Dzieci takie nie mają poczucia bezpieczeństwa ani tego, że matka zawsze pospieszy im z pomocą. Ciągle upewniają się o jej obecności, odczuwają silny lęk przed rozstaniem z matką i protestują już na słabą zapowiedź rozstania, więcej płaczą i mniej interesują się otoczeniem, gdyż są skupione na pilnowaniu, czy opiekun nie zniknie. 3. stanowi reakcję na opiekuna, który stale nie zaspokaja poczucia bezpieczeństwa, odtrącając dziecko, strofując je i odmawiając mu kojącego kontaktu fizycznego. Jest to styl unikowy (około 25% dzieci), który charakteryzuje się zachowaniami przypominającymi fazę negacji przywiązania. Dzieci takie zdają się nie zwracać uwagi na swoją matkę, unikają z nią kontaktu i skupiają się na zabawkach. Ich matki przejawiają natomiast więcej gniewu i irytacji, a mniej pozytywnych uczuć niż inne matki.  13.3.Składniki miłości wg Sternberga. Składniki miłości Robert Sternberg: Intymność - (oksytocyna) pozytywne uczucia do partnera i towarzyszące im działania, które wywołują przywiązanie, bliskość i zależność partnerów od siebie Łagodna dynamika, pozytywne emocje składające się na intymność wynikają w dużej mierze z umiejętności komunikowania się i wzajemnego wsparcia co rozwija się dopiero podczas poznawania się partnerów. Szczególna rola budowania zaufania - wykształcają się skrypty. Ale trzeba uważać na rutynę. Namiętność -(dopamina) konstelacja silnych emocji zarówno pozytywnych (zachwyt, tkliwość, pożądanie, radość), jak i negatywnych (ból, niepokój, zazdrość, tęsknota), często z mocno uwydatnionym pobudzeniem fizjologicznym. Emocjom tym towarzyszy bardzo silna motywacja do maksymalnego połączenia się z partnerem. Dramatyczna dynamika. Namiętność intensywnie rośnie, szybko osiągając swoje szczytowe natężenie, i niemal równie szybko gaśnie. Kiedy mierzyć czas trwania związku w miesiącach,  stwierdza się jej spadek, ale nie sposób stwierdzić jej przyrostu – ponieważ już na wstępie pojawia się w maksymalnym natężeniu. Często współwystępuje z seksem, ale to nie to samo. Zdarza się przeważnie tylko raz w życiu. Z natury nierealistyczna. Zobowiązanie - decyzje, myśli i działania ukierunkowane na przekształcenie relacji miłosnej w trwały związek oraz na jego utrzymanie pomimo różnych przeszkód. Istotą zobowiązania jest działanie na rzecz związku i partnera, nawet wbrew osobistemu interesowi. Wysoce podatne na kontrolę. Zależy od: satysfakcji ze związku, poziomu dotychczasowych inwestycji ( badania Caryl Rusbult) i jakości alternatyw (idealizacja partnera, subiketywne obniżanie jakości rywali partnera). Samopodtrzymujący charakter. Włączenie partnera w obręb własnego ja (badanie A. Aron) Zachowania podtrzymujące zaangażowanie: dostosowanie, poświęcenie, wybaczenie. Jerzy Mellibruda (1995) powiada, że dopóki nie odpuścimy winy partnerowi, tkwimy w pułapce niewybaczonej krzywdy Dopamina nazywana bywa hormonem szczęścia, oksytocyna zaś – hormonem macierzyństwa i więzi społecznej, choć nie są to oczywiście jedyne ich funkcje. Kwestionariusz miłości - Wojciszke Rozdział 16 16.1 Struktura konfliktu 16.2 Procesy eskalacji konfliktu Problem 16 (ramka): Co jest lepsze – współpraca czy rywalizacja? Rozdział 19. 19.1 Hierarchia i antagonizm Hierarchie międzygrupowe Teoria dominacji społecznej (Pratto, Sidanius, Levin) – społeczeństwa wytwarzają trzy rodzaje systemów hierarchii grupowej: a) hierarchie wiekowe; b) hierarchie płci; c) hierarchie arbitralne. Hierarchie wieku i płi są co do zasady podobne w różnych społeczeństwach, hierarchie arbitralne są wypełniane bardzo różna treścią w poszczególnych społeczeństwach. Przyczyną stabilności hierarchii prestiżu są liczne mechanizmu jej uzasadniania i podtrzymywania: a) mity legitymizujące istniejący porządek społeczny – społecznie podzielane wartości, postawy i przekonania przypisujące więcej wartości i ważności przedstawicielom wyżej położonych grup społecznych. Np. ideologia merytokratyczna (przekonanie, że system powinien nagradzać zdolności i kwalifikacje jednostek, sukces powinni więc osiągać ci, którym on się należy); b) w społeczeństwach o silnie ustabilizowanej hierarchii członkowie grup upośledzonych przejawiają jedynie słabą skłonność do preferowania grupy własnej, a także do deprecjonowania grup stojących wyżej w hierarchii; grupy upośledzone obierają zaskakująco pozytywne postawy wobec grup uprzywilejowanych. Jest to szczególnie wyraźne, gdy postawy są mierzone za pomocą miar ukrytych; c) samoupośledzanie przejawiane przez grupy położone niżej w hierarchii – wynika z silnego zakotwiczenia poziomu aspiracji w tym, co się już posiada; d) piętnowanie (stygmatyzowanie) grup stojących najniżej w hierarchii. Silna dewaluacja jakiejś osoby spostrzeganej jako łamiąca powszechną normę społeczną przez posiadanie jakiejś cechy, dokonania jakiegoś czynu czy przynależności do odrzucanej grupy społecznej. Antagonizmy międzygrupowe Źródła antagonizmów: 1) Rzeczywisty konflikt interesów Sytuacja, w której dwie grupy współzawodniczą o te same niewystarczające zasoby (materialne lub związane z władzą i kontrolą). Gra o sumie zerowej. Prowadzi do silnych uprzedzeń międzygrupowych, bo stają się one narzędziem walko o sporne dobra. Sherif, dzieci na obozie letnim. 2) Konflikt symboliczny Np. rasizm symboliczny – współczesnym powodem uprzedzeń białych do czarnych w USA jest spostrzeganie tych drugich jako łamiących kluczowe wartości, takie jak równość i konieczność zapracowania indywidualnym wysiłkiem na własny sukces. Wpływ konfliktu na uprzedzenia w stosunku do grup jest szczególnie silny, gdy obie mają niski status. 3) Lęk międzygrupowy Stephan, Stephan – zintegrowana teoria uprzedzeń (lęk, negatywne stereotypy). Strach, niepewność w kontakcie z członkami grupy obcej wynikające z podejrzewania ich o wrogie intencje oraz z nieznajomości wzorców ich myślenia i postępowania. 4) Negatywne stereotypy Źródło oczekiwań adresowanych do przedstawicieli grup. Często funkcjonują jako samospełniające się przepowiednie. Przyczyniają się do wzrostu lęku i negatywnych opinii o osobiście spotkanych przedstawicielach grup obcych. 5) Zagrożenie wartości grupy własnej Ponieważ samoocena częściowo opiera się na wartości grup, do których należymy, zagrożenie wartości grupy własnej prowadzi do reakcji obronnych podobnych jak do tych, jakie obserwujemy w sytuacjach zagrożenia samooceny indywidualnej. 19.2 Treść stereotypów i uprzedzeń Stereotypy jednorodnie negatywne – dotyczą grup, które widziane są jako pozbawione zarówno sprawczości, jak i wspólnotowości, np. bezdomni. Uważani za głupich i złych; pogarda. Stereotypy jednorodnie pozytywne – dotyczą grup widzianych jako wspólnotowe i sprawcze. Na ogół grupy „głównego nurtu” – typowe dla danego społeczeństwa grupy odniesienia. Podziw. Stereotypy zawistne – dotyczą grup spostrzeganych jako kompetentne, ale wrogie, a przynajmniej nieprzyjazne. Osoby o wysokiej pozycji społecznej. Np. mniejszości żydowskie. Zawiść. Stereotypy paternalistyczne – dotyczą grup spostrzeganych jako ciepłe i wspólnotowe, ale pozbawione kompetencji. Np. kobiety w tradycyjnych rolach żon i matek. Litość. 19.3 Źródła stereotypów i uprzedzeń Podzielanie społeczne Bardzo wczesne pojawianie się stereotypów, także w stosunku do grup, z którymi ma się niewiele kontaktu. Stereotypy to społeczne konstrukcje – wytwory pewnego konsensusu co do tego, jacy są członkowie różnych grup i kategorii społecznych. Słabnięcie stereotypowych sądów u jednostek, u których podważano przekonanie, że inni członkowie grupy własnej myślą o danej grupie w stereotypowy sposób. Stereotypy pełnią funkcję depozytu wiedzy społecznej o różnych grupach i rodzajach osób. Są przekazywane i podzielane za pośrednictwem licznych przekazów kulturowych. Są też podtrzymywane na drodze komunikacji społecznej, wskutek tego, że ludzie chętniej przekazują innym informacje zgodne niż sprzeczne ( Lyons, Kashima – Jamaya, głuchy telefon. ) Bezpośrednim powodem częstszego przekazywania informacji zgodnych niż sprzecznych ze stereotypem jest większa wiarygodność tych pierwszych. Rolę odgrywa także budowanie więzi. Dane sprzeczne ze stereotypami zawierają wprawdzie więcej informacji, ale mniej nadają się do komunikacji celem podtrzymania więzi. Łatwo dostrzegalnym sposobem przekazywania stereotypów jest używanie określeń negatywnych na opisanie u członków grupy obcej tego, co u członków grupy własnej określamy mianem pozytywnym (np. nacjonalizm vs. patriotyzm). Maass - międzygrupowa asymetria językowa. Abstrakcyjny opis zachowań i zdarzeń (cechy) stawiających w dobrym świetle członków grupy własnej i stawiających w złym świetle członków grupy obcej. Konkretny sposób opisu (zachowania, epizody) negatywnych informacji na temat członków grupy własnej i pozytywnych informacji na temat członków grupy obcej. Stosunki międzygrupowe Hierarchiczne zróżnicowanie grup, ich skonfliktowanie. Kategoryzacje społeczne Teoria kategoryzacji społecznych (Tajfel) – przyczyny stereotypów w samych procesach poznawczych. Stereotypy są ubocznym skutkiem dzielenia napotkanych osób na kategorie i gromadzenia wiedzy o kategoriach. Nałożenie się kategoryzacji obiektów (ich przynależność do różnych jakościowo kategorii) na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do: a) wzrostu spostrzeganych różnic międzykategorialnych; b) spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych. Dzieje się tak pod warunkiem, że kategoryzacja jest systematycznie powiązana z cechą ciągłą. Spadek różnic wewnątrzkategorialnych dotyczy w szczególności grup obcych, a w niewielkim stopniu – grupy własnej. Efekt jednorodności grupy obcej- Częstsze mylenie członków grupy obcej niż własnej. Wynika z ignorancji oraz ze skłonności do kodowania danych o członkach grupy obcej jako informacji o grupie, danych zaś o członkach grupy własnej – jako informacji o poszczególnych członkach. Minimalna sytuacja grupowa – gdy pozbawiona znaczenia (arbitralna) różnica między osobami wystarcza do pojawienia się podziału na grupę własną i grupę obcą. Faworyzacja grupy własnej, deprecjacja obcej = preferencja grupy własnej. Faworyzacja silniejsza od deprecjacji. 19.5 Modyfikacja i kontrola uprzedzeń ​ 19.5.1 Kontakt międzygrupowy Teoria 19 (ramka): Teoria tożsamości społecznej Jak to się robi 19. (ramka): Dynamika antysemityzmu w Polsce (z Wojciszke i Grzyb, 2024).