Sociale cognitie en groepsprocessen PDF

Table of Contents Hoofdstuk 6: Sociale cognitie................................................................................................. 7 6.1 Sociale cognitie, een inleiding....................................................................................... 7 6.1.1 De sociaalcog...

Table of Contents Hoofdstuk 6: Sociale cognitie................................................................................................. 7 6.1 Sociale cognitie, een inleiding....................................................................................... 7 6.1.1 De sociaalcognitieve benadering............................................................................. 7 6.1.2 De geschiedenis van de sociale cognitie.................................................................. 8 6.1.3 Het schemabegrip.................................................................................................. 8 6.1.4 Effecten van schema’s op informatieverwerking....................................................... 8 6.2 Automatische processen............................................................................................ 11 6.2.1 Geschiedenis van het onderzoek naar automatische processen............................. 11 6.2.2 Kenmerken van automatische processen.............................................................. 12 6.2.3 Automaticiteit: affect vs. cognitie.......................................................................... 13 6.2.4 Individuele verschillen in impliciete reacties.......................................................... 14 6.2.5 De feilbare en de onbewuste beslisser.................................................................. 15 6.3 ‘Hot cognition’: affect, motivatie en cognitie................................................................ 16 6.3.1 Affect: emoties en stemmingen............................................................................. 16 6.3.2 De invloed van cognitie op affect........................................................................... 16 6.3.3 De invloed van affect op cognitie........................................................................... 18 6.3.4 Het voorspellen van toekomstig affect................................................................... 19 6.3.5 De invloed van motivatie op cognitie..................................................................... 20 6.4 Slotwoord................................................................................................................... 21 Hoofdstuk 7: Attitudes......................................................................................................... 21 7.1 Woord vooraf.............................................................................................................. 21 7.2 Attitudes: basisbevindingen........................................................................................ 21 7.2.1 De 3 componenten van attitude............................................................................ 21 7.2.2 Attitudesterkte..................................................................................................... 22 7.2.3 Expliciete en impliciete attitudes........................................................................... 23 7.2.4 Het verband tussen attitudes en gedrag................................................................. 24 7.3 Overreding door communicatie................................................................................... 24 7.3.1 Twee wegen voor overreding.................................................................................. 25 7.3.2 de bron................................................................................................................ 26 7.3.3 de boodschap...................................................................................................... 26 7.3.4 het publiek........................................................................................................... 27 7.4 Overtuigen door het eigen gedrag................................................................................. 28 7.4.1 Cognitieve dissonantietheorie............................................................................... 28 7.4.2 Toepassingen van de dissonantietheorie op inspanningen en keuzes...................... 29 7.4.3 Randcondities van de dissonantietheorie.............................................................. 29 7.4.4 Alternatieve wegen tot zelfovertuiging.................................................................... 29 1  7.5 Reclame en voorlichting.............................................................................................. 30 7.5.1 Subliminale berichten........................................................................................... 30 7.5.2 Stereotypen.......................................................................................................... 30 7.5.3 Culturele verschillen............................................................................................. 31 7.6 Slotwoord................................................................................................................... 31 Hoofdstuk 11: De sociaal-psychologische basis van groepen................................................ 31 11.1 Kenmerken van groepen............................................................................................ 31 11.1.1 Basisfuncties van groepen.................................................................................. 31 11.1.2 Groep als veilige haven....................................................................................... 32 11.1.3 Groepsgrootte.................................................................................................... 32 11.1.4 Groepsterritorium............................................................................................... 32 11.2 Groepsstructuur....................................................................................................... 33 11.2.1 Normen en rollen................................................................................................ 33 11.2.2 Affectieve structuur van groep............................................................................. 34 11.2.3 Communicatiestructuur..................................................................................... 35 11.2.4 Groepssamenstelling en diversiteit...................................................................... 35 11.3 Macht en leiderschap : hiërarchische relaties tussen groepsleden.............................. 36 11.3.1 Macht................................................................................................................. 36 11.3.2 Klassieke leiderschapsbenaderingen.................................................................. 37 11.3.3 Dynamische modellen van leiderschap............................................................... 38 11.3.4 Toxisch leiderschap............................................................................................ 38 11.3.5 Beslissingen van de leider................................................................................... 39 11.4 Aanwezigheid van andere groepen............................................................................. 40 11.4.1 Impact op groepsgedrag...................................................................................... 40 11.4.2 Impact op leiderschap........................................................................................ 40 11.4.3 Conflictescalatie................................................................................................ 40 11.5 Slotwoord................................................................................................................. 41 Hoofdstuk 12: Groepsprestaties........................................................................................... 42 12.1 Collectieve processen............................................................................................... 42 12.1.1 Sociale facilitatie................................................................................................ 42 12.1.2 Sociaal lijntrekken.............................................................................................. 43 12.1.3 Collectieve processen: een integratie.................................................................. 44 12.2 Onenigheid en verschillende opinies.......................................................................... 44 12.2.1 Opiniedevianten................................................................................................. 44 12.2.2 Sociale beslissingsschema’s: naar de essentie van groepsbeïnvloeding............... 45 12.2.3 Groepspolarisatie: de weg naar extreme posities................................................. 45 12.3 Prestaties in kleine, taakgerichte groepen.................................................................. 46 12.3.1 Groepsprestatie: combineren van individuele bijdragen....................................... 46 2  12.3.2 brainstormen...................................................................................................... 47 12.3.3 Werkende steekprofstrekking: ideeën op tafel krijgen........................................... 48 12.3.4 groepsgeheugen: samen onthouden................................................................... 48 12.3.5 Heuristieken....................................................................................................... 48 12.3.6 Strategieën die groepsefficiëntie verhogen........................................................... 49 12.3.7 Collectieve intelligentie...................................................................................... 49 12.4 Groepsdenken: het perspectief verliezen................................................................... 49 12.4.1 Groepsdenkenmodel.......................................................................................... 49 12.4.2 Empirische onderzoeken..................................................................................... 50 12.4.3 Groepsdenken voorkomen.................................................................................. 51 12.5 Slotwoord................................................................................................................. 51 Hoofdstuk 13: Stereotypen, vooroordelen en discriminatie.................................................... 51 13.1 Woord vooraf............................................................................................................ 51 13.2 Uitingsvormen van vooroordelen............................................................................... 51 13.2.1 Subtiele en grove vooroordelen........................................................................... 52 13.2.2 Impliciete vooroordelen...................................................................................... 52 13.2.3 Wederzijdse vooroordelen................................................................................... 53 13.2.4 Individuele verschillen in vooroordelen................................................................ 54 13.3 Wortels van vooroordelen en discriminatie................................................................. 55 13.3.1 Competitie om schaarse middelen...................................................................... 55 13.3.2 Minimale groepen en sociale identiteit................................................................ 55 13.4 Sociale categorisatie en stereotypen......................................................................... 56 13.4.1 Sociale categorisatie.......................................................................................... 56 13.4.2 Stereotypen........................................................................................................ 57 13.5 Seksisme.................................................................................................................. 59 13.5.1 Geslacht is fundamentele categorie.................................................................... 59 13.5.2 Waarom blijven geslachtsstereotypen bestaan?.................................................. 60 13.5.3 Ambivalent seksisme.......................................................................................... 60 13.5.4 Intersectionaliteit............................................................................................... 61 13.6 Slotwoord................................................................................................................. 61 Hoofdstuk 14: De diverse samenleving................................................................................. 61 14.1 Diversiteit................................................................................................................. 61 14.1.1 Is diversiteit wel het probleem?........................................................................... 62 14.1.2 Hypersegregatie................................................................................................. 62 14.2 Interetnisch contact vermindert vooroordelen............................................................ 62 14.2.1 Contacthypothese - Allport................................................................................. 63 14.2.2 Schooldesegregatie in de Verenigde Staten: grootschalig contactexperiment........ 63 14.2.3 Langdurig contact en interetnische vriendschappen............................................ 64 3  14.2.4 Cognitieve en affectieve gevolgen van contact..................................................... 64 14.2.5 Diversiteit en contact: de twee zijden van het verhaal........................................... 65 14.3 Problemen met interetnisch contact.......................................................................... 65 14.3.1 Zoeken we elkaar spontaan op?.......................................................................... 65 14.3.2 Contactervaringen.............................................................................................. 65 14.3.3 Sollicitatiesetting................................................................................................ 66 14.3.4 Na het contact.................................................................................................... 66 14.3.5 Multiculturalisme: de goede benadering?............................................................ 66 14.4 Samenleven in de school en op het werk.................................................................... 68 14.4.1 Ideale school...................................................................................................... 68 14.4.2 Positieve actie: zachte en harde maatregelen...................................................... 68 14.4.3 Aanvaarding van positieve actie door meerderheidsleden.................................... 68 14.4.4 Tegenstanders van positieve actie....................................................................... 69 14.4.5 Psychische dimensie van voorkeursbehandeling door quota’s.............................. 69 14.5 Effecten van allerlei goedbedoelde maatregelen, media en wetten en regels............... 69 14.5.1 Educatie............................................................................................................. 69 14.5.2 Media................................................................................................................. 70 14.5.3 Wetten en regels................................................................................................. 70 14.5.4 Invloed van mensen om ons heen en sociale normen........................................... 70 14.6 Slotwoord................................................................................................................. 71 Hoofdstuk 15: Duurzaamheid............................................................................................... 71 15.1 Eigenbelang of rekening houden met anderen?........................................................... 71 15.1.1 Het gevangenendilemma.................................................................................... 71 15.1.2 Middelendilemma’s............................................................................................ 72 15.1.3 Gereduceerde dilemma’s.................................................................................... 73 15.1.4 Individuele verschillen in prosociale oriëntatie en vertrouwen.............................. 73 15.1.5 Sociale dilemma’s oplossen................................................................................ 74 15.2 Ecologisch handelen................................................................................................. 74 15.2.1 Psychische barrières........................................................................................... 75 15.2.2 Gedrag aanpassen.............................................................................................. 75 15.2.3 Interventies........................................................................................................ 76 15.3 Conflicten oplossen.................................................................................................. 77 15.3.1 Bevorderen van coöperatie.................................................................................. 77 15.3.2 Onderhandelen.................................................................................................. 78 15.4 Hebben of zijn?......................................................................................................... 80 15.4.1 Geld en materieel bezit....................................................................................... 80 15.4.2 Betekenisvolle relaties........................................................................................ 80 15.5 Slotwoord................................................................................................................. 81 4 Hoofdstuk 17: Politieke wereld............................................................................................. 81 17.1 Politieke kennis en attitudes...................................................................................... 81 17.1.1Media en agendasetting....................................................................................... 81 17.1.2 Organisatie van politieke attitudes in het publiek................................................. 81 17.1.3 Partij-identificatie............................................................................................... 82 17.2 Ideologische attitudes............................................................................................... 83 17.2.1 De klassieke studies........................................................................................... 83 17.2.2 Nieuwe perspectieven op autoritarisme.............................................................. 84 17.2.3 Sociale Dominantie Oriëntatie............................................................................ 84 17.2.4 Integratief model................................................................................................ 85 17.2.5 Linkse intolerantie.............................................................................................. 85 17.3 Persoonlijkheidsprofielen van politici......................................................................... 86 17.3.1 Psychobiografieën.............................................................................................. 86 17.3.2 Profielen op basis van beoordelingen via vragenlijsten......................................... 87 17.3.3 Morele ontwikkeling............................................................................................ 88 17.3.4 Psychopathologie............................................................................................... 88 A1: Ontsnapping aan gedachtenonderdrukking – Wegner (h6)............................................... 90 1.1 Gefocuste afleiding.................................................................................................... 90 1.2 stress en ladingsontwijking.......................................................................................... 90 1.3 Gedachten vertragen/verlengen (postponement)......................................................... 90 1.4 Exposure en Paradoxicale aanpakken.......................................................................... 90 1.5 Acceptatie en commitment therapie............................................................................ 91 1.6 Meditatie en mindfulness............................................................................................ 91 1.7 Gefocuste ademhaling................................................................................................ 91 1.8 Aandachtstraining....................................................................................................... 91 1.9 Zelf-affirmatie............................................................................................................. 91 1.10 Hypnose................................................................................................................... 92 1.11 Openbaring en schrijven............................................................................................ 92 1.12 Nawoord................................................................................................................... 92 A2: Politieagent dilemma: Decade aan onderzoek op raciale vertekeningen in keuze om te schieten - Correll (H6&13).................................................................................................... 92 2.1 Heeft ras van verdachte impact op politie-schieten?.................................................... 92 2.2 Sociologisch bewijs omtrent agent-betrokken schietpartijen........................................ 92 2.3 Raciale vertekeningen in Labo onderzoeken................................................................. 93 2.4 Praktijk, expertise, politieagent prestatie...................................................................... 94 2.5 Rol van cognitieve controle in expertprestatie.............................................................. 94 2.6 Conclusies: Vertaling van labo naar straat.................................................................... 95 5 A3: Onderzoeken van robuustheid illusoire waarheidseffecten over individuele verschillen in cognitieve vaardigheden, nood voor cognitieve closure, en cognitieve stijl - Keersmacker (h7) 96 3.1 Introductie.................................................................................................................. 96 3.2 Cognitieve vaardigheden............................................................................................. 96 3.3 NFC............................................................................................................................ 96 3.4 Cognitieve stijl............................................................................................................ 97 3.5 Robuustheid illusoire waarheidseffect......................................................................... 97 3.6 Hedendaags onderzoek............................................................................................... 97 3.7 Methode..................................................................................................................... 97 3.8 Resultaten.................................................................................................................. 98 3.9 Algemene discussie.................................................................................................... 98 3.10 Conclusies............................................................................................................... 99 A4: Gemotiveerde vooroordeel – Roets en van Hiel (h13, h14)................................................ 99 4.1 Nood aan cognitieve closure als momentele vertaling van Allport’s algemene gemotiveerde cognitieve stijl............................................................................................. 99 4.2 NFC en vooroordeel.................................................................................................. 100 4.3 Essentialistische sociale categorisatie...................................................................... 100 4.4 Autoritaire ideologie.................................................................................................. 100 4.5 Samenvatting............................................................................................................ 101 4.6 Zouden we fatalistisch moeten zijn?.......................................................................... 101 4.7 Conclusies............................................................................................................... 101 A5: Waargenomen teamdiversiteit – Shemla (h11)............................................................... 101 5.1 Conceptualisaties van waargenomen diversiteit........................................................ 102 5.2 Effecten van waargenomen diversiteit........................................................................ 102 5.3 Potentiaal voor nieuwe grenzen in diversiteitsonderzoek............................................. 103 5.4 Conclusies............................................................................................................... 103 A6: Verbeteren van prosocialiteit meten door aggregatie spelgedrag – Haesevoets (H15)...... 103 6.1 Introductie................................................................................................................ 103 6.2 Aggregatie-principe................................................................................................... 104 6.3 Spelconsistentie in sociale dilemmaspelen............................................................... 104 6.4 Conclusies............................................................................................................... 105 A7: Politiek extremisme voorspelt geloof in complottheorieën – van Prooijen (H17)............... 105 7.1 Politiek Extremisme en complotgeloven..................................................................... 105 7.2 Studie 1.................................................................................................................... 106 7.3 Studie 2.................................................................................................................... 106 7.4 Studie 3.................................................................................................................... 106 7.5 Algemene discussie.................................................................................................. 107 6 Sociale cognitie en groepsprocessen sv Hoofdstuk 6: Sociale cognitie 6.1 Sociale cognitie, een inleiding Sociale cognitie o Focus: Manier denken & betekenis verlenen ▪ Aan zichzelf ▪ Anderen ▪ Situatie o Onderliggende mentale processen ▪ => SCHEMA = Georganiseerde kennisstructuur in ons geheugen Dynamisch (veranderd steeds) Sturen: o Perceptie o Interpretatie o Herinneringen o Oordelen o Gedrag 6.1.1 De sociaalcognitieve benadering Assumpties: o Individu = actieve rol waarneming omgeving ▪ Processen (van schema’s): Aanvulling met extra (relevante) informatie uit geheugen o Bv. contextkenmerken, … o => Meer info. Dan objectieve stimulus Selectie (minder waarnemen) o Door geen aandacht -> niet alles oppikken o => Minder waarneming van objectieve stimulus ▪ => Subjectivering stimulus = Cognitieve representatie (= mentaal beeld) o Opslaging in geheugen ▪ Gestuurd door: verwachting, kennis, doel Schema = organisatie kennis in LTG o Oproepen relevante schema in relevante situatie ▪ -> Oude schema toepassen op nieuwe informatie -> aanpassing/uitbreiding schema o Cognities over die omgeving -> gedrag ▪ Perceptie omgeving bepaalt gedrag (niet perse de objectieve omgeving zelf) 7 6.1.2 De geschiedenis van de sociale cognitie Behaviorisme: S -> black box -> Respons ( S->R) o Black box onmogelijk objectief te meten Sociaalcognitie: interesse in black box want: bepaalt gedrag o S -> Informatieverwerking -> mentale representatie -> R o => Cognitieve revolutie ▪ (ervoor was er ook interesse in sociale cognitie bv. dissonantietheorie, attributietheorie, informatie-integratietheorie) ▪ Rol computer: Computermetafoor Reactietijd precies meten, meer controle tijdsinterval aanbieding S, … 6.1.3 Het schemabegrip Schema’s = verbonden door paden (die verschillen in sterkte) Mogelijks affect = top-down verwerking o A-priori kennis invloed op perceptie => subjectief o Zo goed als altijd o Ding-an-sich = objectieve stimulus bestaat, maar is voor mens onbereikbaar Kenmerken: o Organisatie: Afhankelijk soort schema: ▪ Scripts = sterke organisatie => gebeurtenissen, sequentie opeenvolgende acties, … ▪ Over personen = veel losser o Bevatten bepaald domein stimulus ▪ Ook concrete en abstracte voorbeelden van dat domein Bv. prototype van kleuterjuf (abstractie) ▪ Vage grenzen = fuzzy boundary Mogelijk tot meerdere exemplaren behoren o Bv. kleuterjuf is ook baseballspeler o Toegankelijkheid (in geheugen) ▪ Frequentie-principe: hoe vaker -> toegankelijker bv. zelfschema’s = chronische toegankelijkheid ▪ Recentheid-principe: hoe recenter -> toegankelijker = acute toegankelijkheid 6.1.4 Effecten van schema’s op informatieverwerking Richten aandacht -> selectie o Schijnwerper: belichting relevante info. ▪ -> verwachting => je ziet wat je verwacht te zien Indien afwijking van verwachting (en relevant) -> meer aandacht ▪ => irrelevant < consistente < inconsistente [hoeveelheid aandacht] 8  Encodering -> anders waargenomen betekenis o Vrijwel meteen: (moeilijk online meten) ▪ Categorisatie Gemeten door: wie-zegt-wat methode o Uitspraken naast doelpersonen getoond ▪ -> aan het einde zeggen wie welke uitspraak heeft gedaan o Schema-effecten: ▪ Sterke geslachtsschema -> geslacht beter herinneren => minder intercategorie-fouten (Man- Vrouw) ▪ Zwak geslachtsschema -> minder intracategorie- fouten (Nienke - Julie) o => We slaan uitspraken op in seksecategorie (door M of V) In seksecategorie: o Door: ▪ Situatie ▪ Individuele verschillen in sekserollen Bv. meer identificatie ‘typisch’ mannelijke kenmerken -> meer seksecategorie gebruiken o Androgyn /ongetypeerd -> minder seksecategorie ▪ Spontane identificatie = elementaire vorm betekenisverlening = automatisch Bv. “Peter gaf Emilie een harde duw” o -> Zien Peter als agressief, maar kon ook dat hij duwde om Emilie te redden van een auto Roept affect op Ook o Handelingen bv. eten naar mond brengen o Uiterlijke kenmerken Meten door: antwoordtijd o Onmiddellijk antwoorden -> spontaan ▪ = on-line oordeel o Afwegen, herhalen -> meer tijd nodig ▪ = memory-based oordeel O.b.v. herinneringen, samenvoeging informatie Duaal-procesmodellen o Onderscheid spontane en overwogen informatieverwerking ▪ Spontane oordeel -> geheugen gebaseerd ▪ Afgewogen -> reflectief ▪ [Verschillende hersengebieden voor beide processen] 9  Elaboratie o = grondig en systematisch cognitieve verwerking stimuli o Schema’s -> snellere verwerking (=> meer hulpbronnen vrij) ▪ Indien consistent met schema ▪ -> meer plek voor elaboratie o Experiment: doelpersoon onthouden & lezen over Indonesië ▪ 1 groep -> skinhead-schema geactiveerd => betere scores (gemakkelijkere impressies -> meer aandacht vrij) ▪ Groep 2 -> geen activatie skinhead o Attributie-elaboratie = toegeschreven reden van gedrag ander ▪ Schema-consistent gedrag -> geen attributie ▪ Schema-inconsistent -> attributie (+ liefst schema in stand houden) Geheugen o Schema gebruiken bij encodering + interpretatie -> beter herinneren (relevante info.) o Superior recall effect: ▪ Inconsistente informatie -> beter onthouden, ALS: Meer aandacht -> meer elaboratie -> beter onthouden o Indien voldoende motivatie en capaciteit ▪ Sterker bij: weinig variabele schema ▪ Individuele verschillen (behoefte 3 c’s: cognition, closure, certainty) o Retrieval effect: ▪ Achteraf gaten in geheugen vullen ▪ Schema -> betere reconstructie & ophalen uit geheugen ▪ Beter bij schemaconsistente informatie Slechter bij schema-inconsistente (Betty K-experiment [+ label of ze lesbisch/hetero is]) ▪ Herkenningstaken: positief effect o Aanvulling: ▪ Transformatie verleden Schema-gestuurde herorganisatie ( volgorde -> script) Reconstructie (verhaal vertellen -> vervorming herinnering) Bv. experiment: auto rijdt tegen andere o Later extra info: ‘botst’, ‘knalt’, ‘maakt contact’ -> invloed herinnering ▪ ‘smash’-conditie -> glas op weg Verkeerde-informatie effect: o Later extra informatie -> vervorming geheugen ▪ => inaccurate getuigen ▪ Kinderen zeer gevoelig hiervoor (Herhaling = suggestie kind moet verkeerd zijn) 10  Beoordeling o Directe effecten ▪ Afgeleide oordeel Bv. iemand als behulpzaam beschouwen -> ook eerlijk (sterke associatie) Experiment ‘behulpzaam’/’oneerlijk’ & afkijken o Conditie 1 -> eerlijk beschouwen o Conditie 2 -> als onbehulpzaam beschouwen o Indirecte effecten: ▪ Door ander variabele ▪ Bv. als stereotype -> vaak negatief = randproduct ▪ Bv. wat is gepast?: Schema -> beoordelingsstandaard Gedrag o Directe effecten: ▪ Ideomotoreffect = anderen imiteren zonder erover na te denken Door te zien Door priming bv. ouderdom-geassocieerde woorden lezen -> persoon stapt trager o => dit specifiek effect met ouderdom, niet altijd ondervonden o Indirecte effecten: ▪ Attributies Bv. wel helpen indien door losse steun struikelen, en niet indien persoon gevallen is door alcohol 6.2 Automatische processen Freud -> veel impact onbewuste denken 6.2.1 Geschiedenis van het onderzoek naar automatische processen Psychoanalyse -> freudiaans o Ego-bedreigend materiaal -> onbewuste o Experiment: ▪ Subliminaal genitaliën man/vrouw tonen -> 2de foto = persoon, onduidelijk geslacht -> invloed subliminale foto op geslachtsbepaling = Direct o Betekenis subliminaal: Geen of beperkte bewustzijn? ▪ Monoprocesmodel: Gradueel bewustzijn: delen subliminale stimulus verwerkt (hoe langer aangeboden, hoe meer verwerking) ▪ Differentiële procesmodellen: pre-waarnemer: Subliminale -> ene niveau Poort tussen subliminale en bewuste = filter (relevante info) o Bv. cocktail-party fenomeen (geroezemoes op feestje niet horen, wel als ze je naam zeggen) Bewuste -> ander niveau o Krijgt enkel deel informatie Behaviorisme: weinig aandacht onbewuste 11  Cognitieve psychologie: o Onderscheid automatische en gecontroleerde processen ▪ Automatische processen -> geen cognitieve bronnen nodig o Cognitief-affectieve systemen 6.2.2 Kenmerken van automatische processen Meeste processen: deels automatisch, deels gecontroleerd Kenmerk1: Onbewust o Voorbewuste automaticiteit: stimulus komt nooit in bewuste ▪ Bv. subliminale o Nabewuste automaticiteit: bewust van stimulus, niet processen erna ▪ Bv. tip-of-the-tongue o Doelafhankelijke processen = conditioneel Kenmerk2: geen aandacht/=efficiënt o Geen gebruik cognitieve bronnen ▪ => prestatie op beide taken gelijk bv. knipperen en schoonmaken o Oefening: gecontroleerde taak -> automatisch bv. fietsen Kenmerk 3: niet-intentioneel o Bv. stereotype automatisch activeren o = Niet bewust starten proces Kenmerk4: moeilijk te controleren o = niet kunnen stoppen/bijsturen van proces o Bv. reflexmatig gedrag o Samenhang met bewustzijn bv. ademhaling (wel controleren indien over denken) ▪ Bijsturing van bv. stereotype mogelijk indien bewustwording activatie o Witte-beer-experiment: ▪ “denk 5min niet aan een witte beer” -> Veel cognitieve inspanning nodig Rebound: Na succesvolle onderdrukking neiging om meer aan witte beren te denken ▪ => 2 processen Intentioneel (afleiding zoeken) = operating proces Automatisch (verboden inhoud controleren) = monitoring proces o Blijft doorlopen -> meer kans om op te komen Cognitieve bronnen: o Voldoende = succesvol o Onvoldoende = gedachten komen op, maar proberen toch afleiding zoeken o Aanvankelijk voldoende, later stopgezet = uitstel ▪ = ironisch effect ▪ Ook affect en gedrag (niet enkel gedachten) Zelden processen met alle 4 kenmerken bv. reflexen 12 6.2.3 Automaticiteit: affect vs. cognitie ‘preferences need no interferences’ = ‘evaluatie kan zonder nadenken’ o Snel & accuraat stimuli beoordelen (als goed/slecht) o 2 processen: ▪ Automatische beoordeling ▪ Verwerking positieve/negatieve informatie Mere-exposure effect: o Vaker gepercipieerde stimuli -> beter waarderen ▪ Bv. Aantrekkelijkheid mensen, onbekende tekens, geluiden, … ▪ Ook subliminale stimuli (mogelijks zelfs sterker) Proces 1: Affectieve processen = meer automatisch dan cognitieve o Experiment – Bargh: ▪ Conditie1: stimulus positief/negatief beoordelen (evaluatie) ▪ Conditie2: synoniem tussen woorden kiezen (cognitie) ▪ Extreem korte aanbieding: gokken, maar betere prestatie conditie1 o Neurologische evidentie ▪ Experiment: dier kreeg schok na bel: Verbinding met amygdala [emotie] Verbinding met sensorische cortex (interpretatie en gewaarwording) en thalamus [nadenken] Verbinding sensorische thalamus en amygdala o => snelle emotionele reactie zonder interpretatie ▪ Evidentie snel en traag pad Automatisch affectieve reactie = belangrijk nemen beslissing s Onderzoek: patiënten schade emotionele pad -> verliezen in risicovolle situatie o Bv. Iowa gambling task ▪ Schade emotionele: kiezen er toch voor ook al besef dat het gevaarlijker is/nadeliger => automatisch affectieve reactie = waarschuwingslicht Proces 2: Automatische verwerking pos./neg. Informatie o Treknegativiteitsvertekening: neg. Informatie -> meer aandacht, meer gewicht, grondiger verwerkt (is belangrijker voor overleving) o Negatieve emoties: ▪ Sneller boze gezichten herkennen Subliminaal: fysiologische opwinding ▪ Experiment: subliminaal woord beoordelen Zien het woord niet bewust, maar kunnen goed beoordelen (pos./neg./neutraal) o Best presterende waren negatieve woorden 13  o Automatische waakzaamheid = langer stilstaan bij neg. Info. ▪ Experiment; Emotionele strooptaak o Trager kleur opnoemen indien veel aandacht door taboe/angst woord Tragere reactie negatieve adjectieven Meer uitspraak hersenactivatie bij negatieve foto’s ▪ Ook kinderen 6.2.4 Individuele verschillen in impliciete reacties Stimuli over niet voldane behoefte -> sneller opgemerkt + grotere impact o Experiment seksuele agressie: ▪ Aangetrokken tot seksuele agressie -> subliminale woorden sneller aandacht Hoge interpersoonlijke oriëntatie -> gevoeliger voor subliminale stimuli o Ook gevoeliger voor innerlijke ervaring bv. fantasierijk o Hogere cognitieve en affectieve openheid Impliciete associatietest (IAT) o Stimuli categoriseren ▪ S1: Vlaamse en niet-Vlaamse namen ▪ S2: Positieve of negatieve betekenis woord o => Associatie dezelfde knop niet-Vlaamse namen en negatieve betekenis ▪ -> verwisseling S2-knoppen => Moeite = impliciet racisme o Kan ook ipv S1: ▪ zelf en niet-zelf => impliciet attitude Positief zelfbeeld: moeite zelf en negatief ▪ Impliciet stereotype: Vlaming waal – lui/ijverig ▪ Impliciet zelfconcept: ik-ander en lui/ijverig ▪ … o Kritiek: ▪ Enkel relatieve sterkte associatie bipolaire concepten Niet o.b.v. minderheid, maar meerderheid bv. bij impliciet racisme ▪ Slechts 2 categorieën => elk concept afzonderlijk meten Volgorde-effecten indien 2 concepten na elkaar afgenomen ▪ Deelnemers ontwikkelen strategieën => 2de experimenteel blok makkelijker o Alternatieven: ▪ EAST (Extrisic affective simon task): Minder effecten van strategieën ▪ Probe-taak: 2 Stimuli getoond Neutraal en bedreigende S op specifieke plaats => woord trekt aandacht, minder snel dot op andere ontdekken ▪ Probleem alternatieve: lage interne consistentie slechte test-hertest => IAT blijft beste methode 14 6.2.5 De feilbare en de onbewuste beslisser 2 systemen Kahneman: o Systeem 1: snel, makkelijk, automatisch o Systeem 2: traag, moeilijk, gecontroleerd Vooral gebruik van systeem 1 = efficiënter o -> vaak verkeerde conclusies (door heuristische fouten) ▪ Basisfrequentievertekening: makkelijke, beschikbare informatie gebruiken ipv statistische (negeren basisfrequentie) o Ookal hebben we statistische gegevens -> intuïtief systeem toch meer effect ▪ Ziekte: 1/1000 en test is 95% correct -> voor elke hit zijn er 50 misses Monty-Hall dilemma: o Toont aan duiven betere intuïtie dan mens o = 3 deuren met 3 spullen ▪ 2 geiten, 1 auto ▪ Presentator opent 1 deur met geit -> verander je van keuze deur? Best wel: dubbel zo waarschijnlijk dat daar een auto zit => Mensen heel slecht in kansrekenen 3 wijzen beslissing nemen: o Intuïtief [systeem 1] o Lang nadenken (afwegen + en -) [systeem 2] ▪ Gebaseerd op verbaliserende argumenten ▪ Goed in eenvoudige, regel-gebonden beslissingen o Onbewuste manier = nachtje over slapen ▪ Voordelen onbewust nadenken: Globale indruk vormen verschillende alternatieven Minder beperkt in capaciteiten => meer informatie tegelijk in aanmerking Weegt relatief belang beter in ▪ Vooral complexe beslissingen o Experiment: ▪ Kiezen tussen 4 appartementen, 12 aspecten gegeven Beste appartement 8 positieve aspecten Andere slechts 5 positieve ▪ Indien tussen beslissing andere taak uitvoeren -> betere keuze (appartement met 8 positieve) o Kritiek: genuanceerder: ▪ Te lang denken -> meer aandacht minder relevante aspecten MAAR als op eigen tempo denken zonder overdenken o -> zelfde resultaten of zelfs beter dan onbewust beslissen 15 6.3 ‘Hot cognition’: affect, motivatie en cognitie Cold cognition = zuivere cognitieve processen Hot cognition: o Motviatie en affect invloed op cognitieve processen 6.3.1 Affect: emoties en stemmingen Affect = subjectieve evaluatie negatieve vs. positieve dimensie o = verzamelnaam stemming + emotie Emoties: o Objectgericht, affectieve ervaring ▪ Gepaard met actietendens, gevoelens ,gedachten Actietendens = emotie-specifiek impuls om gedrag te vertonen o = neiging om handeling te stellen Gevoelens = subjectieve ervaring o Niet alle gevoelens = affectief bv. honger, pijn, verbazing, herkenning, … o Objectgericht => Gaan over iets o Kortdurend, hevig en intens ▪ Kunnen effecten op lange termijn gebben Stemmingen o = algemeen affectieve toestand o Positief of negatief o Geen oorzaak, duidelijk begin/einde o Indien object uit aandacht: emotie kan stemming worden ▪ En terug als je terug nadenkt o Diffuse (onbewuste) effecten ▪ Algemene actietendensen: Mood repair = neg. -> pos. Mood maintenance = pos. Stemming bewaren Individuele verschillen: o Negatieve en positieve emoties correleren niet -> ▪ Sommige voelen positieve emoties meer/minder en negatieve emoties meer/minder Model van Russell: o Positief/negatief affect - Arousal ▪ Hoge arousal -> hyperactief, opgewonden, waakzaam, … ▪ Lage arousal -> loom, vredig, rust 6.3.2 De invloed van cognitie op affect Elementaire cognitieve processen -> appraisal -> affectieve reactie 4 theorieen: o James: S -> Arousal -> Emotie ▪ O.b.v. lichamelijke reactie bv. Angst -> geen appraisal nodig o Arnold: S -> Appraisal -> Arousal -> Emotie ▪ James kan niet verklaren: Je hoort kerkklok en wordt verdrietig doordat vriend week geleden werd begraven (oorspronkelijk had je er geen reactie op) Waarom een sitmulus in 1 situatie emotie opwekt en andere niet 16  o Schachter: S -> Arousal -> Appraisal -> Emotie ▪ Je interpreteert de opwinging: bv. angst toeschrijven aan beer o Recent: S -> Appraisal -> Emotie ▪ Dichtbij Arnold ▪ Emotie = afhankelijk van inschatting situatie Afhankelijk van ervaring persoon binnen context (verklaart 1 S -> verschillende emoties, en verschillende S -> 1 emotie) ▪ Dimensies: Appraisal-dimensie/valentie: o Onderscheid pos./neg. Emoties o = primaire appraisal ▪ Indien pos. = stop proces -> pos. Emotie = minder gedifferentieerd ▪ Indien neg.: andere dimensies: = Secondary appraisal Verantwoordelijkheid o Bv. schaamte (jezelf), boosheid en irritatie (ander), frustratie (omgeving), … Onverwachtheid o Verrassing, angst Onzekerheid o Angst Verleden o Spijt, teleurstelling Tegenfeitelijk denken = mogelijke alternatieve uitkomsten inbeelden die niet gebeurde (“wat als …”) o = denken tegen feiten o Ingebeeld resultaat = ▪ Slechter -> opluchting, voldoening, verrukking, … ▪ Beter -> Ontgoocheld, spijt, frustratie o Vooral bij neg. Uitkomsten (sneller gegenereerd) o Vooral net-niet situaties ▪ -> bronze medaille voelt beter dan goed o Ervaren specifieke emotie: ▪ Schuld = slecht gedrag denken te vertonen Negatieve gebeurtenis bv. ▪ Schaamte = slecht persoon denken te zijn Negatieve eigen karakteristieken bv. ▪ Spijt: door verandering keuze ▪ Teleurstelling : mentaal veranderen oncontroleerbare omstandigheden 17 6.3.3 De invloed van affect op cognitie Affect -> manier informatieverwerking Stemmingsinductie: o Velten-techniek: ▪ Uitspraken over jezelf luidop voorlezen + gevoel die overeenkomt oproepen o Emotioneel geladen film/fragment tonen o Facial expression en posturing: ▪ Bepaalde gezichtsuitdrukking/houding aannemen -> onbewust stemming opwekken bv. lachen -> blij Affect priming & affect als bron informatie: o Stemming -> informatie zien door bril van onze stemming (stemt overeen): ▪ Selectieve herinnering/aandacht/interpretatie o Affect priming = indirect: ▪ Het selecteert schema’s herinneringen die geactiveerd worden o Directe invloed: ▪ Affect als bron informatie ▪ Oordeel meebepalen o.b.v. hoe je je voelt bv. Gebeld op zonnige dagen -> mensen meer tevreden over hun leven Gebeld op slechte weerdagen -> negatiever over hun leven ▪ Effect kan verdwijnen indien we ervan bewust zijn Affect-infusiemodel: o Informatieverwerkingsstrategie -> mate invloed affect op oordeel o Hoge mate indien: ▪ Heuristische verwerkingsstrategie (beslissen o.b.v eenvoudige heuristieken) Lage motivatie en bekwaamheid beslisser ▪ Uitgebreide verwerkingsstrategie Hoe langer proces informatieverzameling -> groter kans dat affect invloed heeft Nieuwe informatie gooien op oude (mogelijk beïnvloed door affect) o Weinig indien: ▪ Directe toegang-strategie: Lage motivatie Toegang tot eerdere, gelijkaardige beslissing o  voorbeeld nieuwe beslissing ▪ Gemotiveerde verwerkings-strategie Motivatie om specifieke, welbepaalde beslissing te nemen o Bv. indien voordeel bij welbepaalde uitkomst -> richting sturen Invloed affect op informatieverwerkingsdiepte: o Positieve stemming -> oppervlakkiger => sterkere vertekeningen o Negatieve stemming -> grondig, diepe verwerking 18  o Verklaringen: ▪ Affect-als-informatie-principe: Stemming = positief -> veronderstellen situatie ook goed -> minder informatie verwerken ▪ Mood maintenance/repair Grondig nadenken = risico: wat als positieve stemming weg gaat ▪ Positieve stemming -> reductie cognitieve capaciteit Positieve herinneringen en constructen = heel divers en verspreid in geheugen => minder capaciteit o Effect positieve stemming op informatieverwerking = afhankelijk hedonische waarde informatieverwerking zelf ▪ Als informatieverwerking zelf aangenaam -> positieve stemming leidt niet tot minder informatieverzameling Effect stemming vs. emotie o Stemming =/= gekoppeld aan object -> algemene invloed + meer effect ▪ Emoties = objectgericht -> weinig/minder invloed o Herinnering negatieve gebeurtenis ▪ Invloed op zelfwaarde/tevredenheid leven ▪ Maar toch rapporteren ze meer tevredenheid tijdens die gebeurtenis o Specifieke emoties -> specifieke effecten ▪ Bv. boosheid (neg. Valentie) -> minder informatieverwerking droefheid zorgt hier niet voor 6.3.4 Het voorspellen van toekomstig affect Anticipatie spijt -> o Ander alternatief o Wat niet weet, dat niet deert o Inactie We zijn vrij goed in schatten welke emoties we in bepaalde situatie gaan ervaren o Slecht in duur & intensiteit (vaak overschatting) Correlatie emoties laatste 3 maanden met zelfbeoordeling over subjectief welbevinden o Huwelijk, verliefdheid, … hebben enkel tijdelijk impact Overschatting pos. Affect voor en na gebeurtenis o Hogere scores dan tijdens vakantie o Wss. Door kleine ergernissen -> affectinvloed (we vergeten die ook snel) Overschatting duur neg. Affect o Duurzaamheidsvertekening o Overschatting duur neg. Affect na relatiebreuk bv. (in werkelijkheid gelijke geluksniveaus) Voorspelling = altijd extremer dan daadwerkelijk meemaken 4 mogelijke redenen overschatting duur affectieve reactie: o Onjuiste opvatting over wat blij/verdrietig maakt ▪ Herinneringen over affect =/= betrouwbaar -> niet uit fouten leren Piek-einderegel: je herinnert je de leukste dingen in de vakantie en hoe leuk het was net voor het gedaan was ▪ Kennis over onszelf als heuristiek gebruiken -> herinnering eigen emoties =/= betrouwbaar o Soms baat hebben bij jezelf iets wijs maken ▪ Bv. motivatie om te studeren (anders als je buist heel lang slecht voelen) 19  o Niet accuraat corrigeren emoties m.b.t. tijdseffecten ▪ Gebruiken intensiteit emotie onmiddellijk na gebeurtenis als anker -> correctie voor tijd =/= groot genoeg ▪ Hetgeen dat we onvoldoende incalculeren = mogelijks zeer bepalend voor affect o Mensen houden te weinig rekening met eigen psychisch afweersysteem ▪ Mensen willen van nood een deugd maken In vroegere gewenste situatie -> veel negatieve vinden o en voordelen in huidige situatie bv. na break-up meer negatieve kantjes ex zien + voordelen single zijn ontdekken 6.3.5 De invloed van motivatie op cognitie Motivatie -> invloed: beslissingsmaking, informatieverwerking o + besluitvorming: ▪ We gaan cognitieve inspanning leveren voor beslissing die we belangrijk vinden Behoefte aan cognitieve afsluiting o = behoefte om tot snelle en definitieve beslissen en oordelen te komen ▪ -> sluitende kennis i.p.v. meer ambigue/verwarring o 2 noden: ▪ Gevoel van urgentie = mensen willen snel antwoord -> snelste antwoord kiezen o.b.v. meest toegankelijke info. = ‘seizing’ ▪ Permanentie Zodra besluit genomen, niet makkelijk afstappen = ‘freezing’ ▪ => behoefte afsluiting: bevordering beide Contra-intuïtief: mensen houden zich meeste vast aan besluit o.b.v. snelle en onvolledige info. o Meer intens bij: ▪ Tijdsnood, achtergrondlawaai, … o Verlaagd door: ▪ Benadrukking verantwoordelijkheid eigen beslissing ▪ Hoge kosten foute beslissing o Individuele verschillen: ▪ Individu hoge behoefte afsluiting: -> graag orde en voorspelbaarheid, haat ambiguïteit/dubbelzinnigheid, is ‘gesloten’ (minder perspectieven) o Hoge behoefte afsluiting -> ▪ Verlaagde gevoeligheid alternatieve hypothese ▪ Hogere weerstand tegen overtuigende boodschap ▪ Meer gebruik schema’s/heuristieken ▪ Minder grondig informatie zoeken ▪ => Toename vertekeningen in oordeelsvorming bv. primauteitseffecten, … ▪ + conservatisme, stereotypering, vooroordelen 20 6.4 Slotwoord Schema -> effect alle fasen informatieverwerking Automatische processen (vooral evaluatieve) Cognitie, affect en motivatie belangrijk voor informatieverwerking Door de jaren heen zijn we positiever over schema’s o Ten koste van objectiviteit, verdrinken we niet in alle feitenmateriaal o Soms nodig van nabij data te zien & schema’s vermijden o Mens als ‘gemotiveerde tacticus’: motivatie en vereisten bepalen -> ▪ Snelheid, heuristiek in informatieverwerking Ratio en affect =/= vijanden o => ze zijn complementair, en geven elkaar vorm Hoofdstuk 7: Attitudes 7.1 Woord vooraf Attitudeverschillen -> debatten o Media = invloed op attitudes Zelfwaardering, vooroordelen, … zijn ook attitudes 7.2 Attitudes: basisbevindingen Attitude = o Aangeleerd o Algemene evaluatie object ▪ Positief en negatief component = onafhankelijk van elkaar Bv. je kan gemengde reacties hebben, ook zuivere, geen reactie, … o Uitgedrukt met bepaalde intensiteit ▪ Sterke attitudes -> zeker, snel in bewustzijn, weten snel wat we erover denken Individuele verschillen o En niet iedereen even sterke attitudes ▪ Sommigen hebben op alles een sterke attitude , snelle nieuwe opinies, … ▪ Anderen: eerder neutraal, objectief, geen snelle meningsvorming ▪ => = behoefte aan evaluatie 7.2.1 De 3 componenten van attitude = multi-componentenmodel Cognitief component = cognities en opvattingen (over object) o Afweging pos. En neg. Kenmerken o Positieve attitudes -> objectief en rationeel afwegen kenmerken (#pos. > #neg.) o Centraal in verwachtingswaardetheorie ▪ Elk kenmerk: dimensies Waarschijnlijkheid (0-1) Evaluatieve waarde (neg.-pos., 0=neutraal) => som criteria = attitude 21  Affectief component = emotionele reacties o = gevoel volgen (vaak bij bv. politieke partijen) o Gevolg van leerproces: ▪ Klassieke conditionering: neutrale stimulus wekt emoties op na tijdje door paring met affectieve stimulus ▪ Operante conditionering: Beloning -> pos. Attitude Straf -> neg. Attitude o Andere oorzaken: ▪ Loutere blootstelling: hoe vaker iets zien -> positiever beoordelen ▪ Sociale vergelijking: bv. onzekere mensen die mening anderen hanteren - > validatie Gedragsmatig component = gestelde handelingen t.o.v. object o = observatie eigen gedrag t.o.v. object o Zelfperceptietheorie: ▪ Zelfobservatie -> attitude t.o.v. object afleiden ▪ ‘Vooral zwakke attitudes o Experiment: ▪ Knikken-conditie/arm plooien (dichtbij trekken)-> positievere attitude ▪ Schuddende-conditie/arm strekken(duwen) -> negatievere attitude Relatief belang 3 componenten: o Uniek, maar voor sommige aspecten 1 van 3 meer belangrijk o Bv. kledij -> affectief, gebruiksvoorwerpen -> cognitief o => psychische functie: ▪ Attitudes die bij waarden en normen liggen i.p.v. feiten -> affectief ▪ Praktische, utilitaire functie -> cognitief o MAAR: individuele verschillen in sterkte cognitieve/affectieve beoordeling 7.2.2 Attitudesterkte Sterke/belangrijke attitudes = moeilijk te veranderen o Genetische oorsprong (o.b.v. MZT en DZT [tweelingen]) ▪ Mogelijks indirect: aangeboren vermogen cognitieve, fysieke, zintuiglijke, … o Psychische factoren: ▪ Eigenbelang: Instrumenteel: om eigen doel te bereiken -> sterkere attitude ▪ Groepsbelang: Betrekking groep/individuen -> sterkere attitude Indien sociale groep dezelfde attitudes -> versterking ▪ Mate verbondenheid filosofische, politieke, religieuze overtuigingen Attitude duidelijk gerelateerd -> sterkere ▪ Maar: mogelijke interactie, afhankelijk van hoe goed geïnformeerd, hoe informatie verworven (eigen ervaring) + versterking indien beïnvloedingspoging anderen doorstaan 22 7.2.3 Expliciete en impliciete attitudes Expliciete attitudes = bewust ervan (bv. zelfrapportering) o Invloed: ▪ Verwoording vraag ▪ Context ▪ Diverse, externe factoren o => meten door meerdere items o Methoden: ▪ Likert-schaal: Hoeverre on(eens) over item Uitkomst = som /gemiddelde ▪ Semantische differentiaal: Bipolaiere schalen Schaalankers = tegengestelde adjectieven o Oppassen: ▪ Zwakke attitudes -> lage bewuste ervan, slechte zelfkennis, … -> antwoord verzinnen ▪ Sociale wenselijkheid,… Impliciete attitudes = automatisch, onbewust o Mogelijkheden: ▪ Onbewust gedrag: bv. nee schudden tijdens uitspraak, bedenkelijk kijken,… Kan ook gespeeld zijn ▪ Fysiologische maten: vaak vooral attitudesterkte Hersenactiviteit: intensiteit en richting o Maar onpraktisch & duur ▪ Reactietijdmeting : IAT (impliciete associatie test): o Evaluatieve en objectdimensie o Voorkeuren -> ▪ Blank > zwart ▪ Jong > oud ▪ Mannen: loopbaan > gezin Vrouwen: gezin > loopbaan o Discrepantie met expliciete onderzoek: ▪ Door geïnternaliseerde vooroordelen ▪ Verklaring: IAT -> mate besef vooroordelen en stereotypen meten i.p.v. persoonlijke attitudes ▪ => Kritiek: Leden meerderheidsgroepen die vooroordelen kennen -> hoger scoren zonder meer te voelen perse o Vooral nuttig op groep-/maatschappijniveau ▪ Niet stabiel/betrouwbaar op individueel niveau 23 7.2.4 Het verband tussen attitudes en gedrag Verband =/= sterk als gedacht Experiment: o Tijdens tijd vooroordelen tegen Aziaten in VS: ▪ Reis in verschillende restaurants, maar 1 keer geweigerd o Later vragen aan eigenaars aanvaarding Aziaten -> 90% zegt nee Voorspelling spontaan gedrag o Spontaan gedrag -> niet gestuurd door attitudes, door gebrek tijd ▪ Enkel indien heel toegankelijke attitude Experiment: vragenlijst invullen -> tijd meten o -> producten kiezen: ▪ Toegankelijke attitude -> consistent Impliciete attitude = automatisch, toegankelijk o Expliciete attitudes = beredeneerd/gecontroleerd gedrag ▪ Dubbele dissociate met impliciete: ze correleren niet Net zoals spontaan/gecontroleerd gedrag Theorie beredeneerd gedrag o Attitudes: invloed op gedrag door beredeneerd besluitvorming ▪ 3 variabelen: Attitudes ten opzichte van specifiek gedrag o Algemene attitudes < specifieke attitudes (invloed) Subjectieve normen o Wat anderen vinden dat we zouden moeten doen Controle o Als je denkt niet in slagen gedrag vertonen -> niet eens proberen ▪ Intenties: Tussenschakel: antecedente factoren – gedrag Niet volledige intentie uitvoeren (al dan niet door omstandigheden) Implementatie-intentie = als-dan-plannen o -> specificeren waar en wanneer gedrag stellen o => waarschijnlijker dat we het gaan doen o => =/= alle gedrag correct voorspellen; bv. in sommige situaties anders handelen ▪ -> Prototype Willingness Model: Deze situaties = prototypische situaties o -> sociaal-reactief reageren ▪ = concrete situatie + denken hoe anderen zouden reageren in deze situatie 7.3 Overreding door communicatie Attitudes veranderen: o 2 richtingen: mensen -> onze veranderen, wij -> anderen veranderen o Doorgaans door communicatie 24 7.3.1 Twee wegen voor overreding 2 opties: o Inhoudelijke argumenten o Uiterlijk vertoon/bespelen emoties Heuristic systematic model + Ellaboration likelihood model: o Argumenten + intuïtief pad o Ervoor vooral aandacht op ratio gevestigd o Gelijkaardige ideeen beide: ▪ Centrale weg: sterkte/kwaliteit argumenten ▪ Perifere weg: oppervlakkige aspecten ▪ => weg = afhankelijk van motivatie & bekwaamheid ontvanger Centrale weg: o Veronderstelling: ▪ Ontvanger = aandachtig, actief, kritisch, oplettend (receptie) + gemotiveerd om boodschap aanvaarden (acceptatie) + actief over informatie nadenken (elaboratie) o Positieve: informatieverwerking op positieve info. ▪ => Enkel effectief indien boodschap = begrepen Perifere weg o Bevestiging & herhaling, puur & eenvoudig, vrij van denken & bewijs = beste methode om idee in te planten bv. Hitler ▪ -> eindeloze herhaling dezelfde argumenten o Vaak heuristieken gebruikt ▪ -> indien positief antwoord -> ‘tzal wel waar zijn’ o Ook mogelijk om te gebruiken: experten die bevestigen, talloze statistieken, herhaling/doorslagjes van elkaar, … o Illusory Truth Effect: ▪ Herhaalde blootstelling info. -> geloofwaardiger ▪ Doordat we makkelijker kunnen verwerken Selectie weg: o Eleboration likelihood model ▪ -> politieke kandidaten o.b.v. thema’s/imago o Resultaat 3 factoren: ▪ Bron, boodschap, publiek => Indien publiek begaan met boodschap = centrale weg o Bron = duidelijk, boodschap = belangrijk => significante invloed => Ongeïnteresseerd, moe publiek = perifere weg o Bron = snel -> significante invloed (boodschap lijkt belangrijk) ▪ Experiment: Betrokkenheid publiek = meer relatieve impact o Baseren op kwaliteit Indien niet betrokken: geloofwaardigheid spreker bepaalde impact o Centrale weg -> diepere, grondigere, sterkere attitudes 25 7.3.2 de bron Effectiviteit bron afhankelijk van: o Geloofwaardigheid ▪ Geloofwaardiger indien: Competentie/know-how o -> expertise/bekwaamheid Betrouwbaarheid o Beroep: ▪ Dr., Wetenschappers, leerkrachten = betrouwbaar ▪ Reclamemakers, politici, ministers = onbetrouwbaar o Indien zelf voordeel -> minder betrouwbaar o Indien omgekocht, … -> minder betrouwbaar o Meer belang onpopulaire standpunten of tegen eigenbelang o Meer effect indien ‘toevallig’ conversatie gehoord, dan dat als het gericht op hen was o Gunstigheid ▪ Sympathiek = meer invloed Similariteit o Vooral indien relevant voor boodschap ▪ Irrelevant -> minder effect Aantrekkelijkheid o Ook beter indien op een manier relevant aan boodschap o Het slapend effect ▪ Bron met slechte reputatie -> weinig impact onmiddellijk na boodschap Na tijd vergeten we slechte reputatie -> invloed o = uitgesteld effect = slapend effect ▪ Verdwijnt indien herinnering reputatie bron ▪ Boodschap herinneren, boodschapper niet ▪ Vaak pas indien identiteit bron vernomen na boodschap 7.3.3 de boodschap Belang wat de persoon te vertellen heeft, hoe boodschap gebracht wordt Informationele strategieën: o Perifere weg: ▪ Lange boodschap -> meer informatie -> vast wel belangrijk o Centrale weg: ▪ Lange boodschap: Indien ondersteunend, belangrijk -> goed Indien zwak/overbodig -> negatief, kan zelfs tegenwerken 26  o Eerste, laatste genoemde info -> meeste impact ▪ Eerste: want geen alternatieven gehoord ▪ Laatste: heel toegankelijk ▪ Afhankelijk van tijd tussen oordeel – info verkrijgen: Indien lang, Maar na elkaar beide info. -> sterker primauteitseffect (indruk) Indien tijd tussen eerste en 2de deel info -> sterker recentheidseffect Discrepantie boodschap: o Mag niet te veel afwijken van attitude andere ▪ Beste = gematigde discrepantie o Extreme info. = stiefmoederlijk behandeld ▪ Kritischer analyseren, zwakker vinden ▪ omgekeerde U-effect Negatieve emoties: o Rationele = best voor cognitie-gebaseerde attitudes o Gevoelens = best voor affect-gebaseerde attitudes ▪ Angst -> aandacht -> verandering Belangrijk: extra info. Om gevaar afwenden ▪ => neg. Emoties: vooral effectief indien aanwezigheid duidelijke instructies Positieve emoties: o -> geen aandacht -> perifere weg o Indien goed gevoel: sneller akkoord met controversiele standpunten ▪ Experiment: noten eten – niets eten ▪ Aangename context -> gevoeliger voor beïnvloeding 7.3.4 het publiek Individuele verschillen in behoefte cognitie en zelfsturing o Hoge behoefte cognitie: graag uitgedaagd, reflectie, moeilijke problemen, … ▪ Centrale weg ▪ Indien boodschap overeenkomt met cognitieve behoefte = effectief o Zelfsturing ▪ Hoge zelfsturing: letten op situatie, strategische zelfrepresentatie -> gevoeliger voor boodschappen gewenste sociale imago Verwittiging en weerstand: o Voorbereid en verwittigd -> moeilijk overtuigen (doordat ze weerstandsargumenten ontwikkelen) ▪ Belangrijker thema -> meer weerstand ontwikkelen ▪ Vooral argumenten die eigen attitude versterken, minst argumenten die spreker ondermijnen o 2 processen: ▪ Cognitief: tegenargumenten op voorhand zoeken  vaccinatie tegen ziekte Vaccinatiehypothese = weerbaarder worden door kleine dosis contra-attitudinale boodschappen ▪ Psychologische reactantie: je weet dat iemand je gaat proberen overtuigen -> verzetten o Mislukking in overtuiging = koste van overtuiger ▪ Attitude -> meer weerstand 27 7.4 Overtuigen door het eigen gedrag Vaak handelen we attitude-discrepant o -> sociaal aanpassen Indien eigen gedrag geïnspireerd -> attitudeverandering = sterker o Experiment: indien deelnemers toespraak moesten houden -> veranderen hun mening meer o Boodschap eigen maken -> betere herinnering o + verwarring wat we zeggen/doen met onze opinie ▪ Beschrijven tegen toehoorder: indien positieve toehoorder -> positiever beschrijven + zelf sympathieker vinden (persoon die je moet beschrijven) 7.4.1 Cognitieve dissonantietheorie Festinger o Vrouw in krantenartikel -> mevrouw Keech: bewering wereld vergaan ▪ -> ramp ‘uitgesteld’ -> volgelingen: reageren positief Mensen -> streven naar cognitieve consistentie: opvattingen, attitudes, gedragingen overeenkomen o Vaan logisch nadenken -> consequent handelen Cognitieve disonnantietheorie: o Sterke motivatie om cognitief consistent te zijn -> kronkels in attitude/gedrag ▪ Bv. sigaret lekker vinden, maar weten dat het schadelijk is -> onaangenaam gespannen gevoel = cognitieve disonnantie o Indien overweging consistente cognities = no problemo, all bueno o Niet elke inconsistentie -> disonnantie ▪ Pas wanneer uit vrije wil attitudediscrepant gedrag, bewust van consequenties Justificatie van attitudediscrepant gedrag: doen = geloven o Experiment: ▪ Je moet heel lang een saaie taak/taken doen -> daarna vertellen aan volgend persoon dat het leuk is (al dan niet voor geld) ▪ -> afhankelijk van hoeveel geld: al dan niet schuldgevoel Indien $20 -> geen disonnantie $1 -> onvoldoende -> disonnantie o => jezelf overtuigen dat de taak toch leuk was ▪ Resultaat: Controlegroep: niet liegen -> eerlijke mening dat het saai was $20 -> taak was saai $1 -> taak vrij leuk ▪ Facetten studie: Resultaat = tegenspraak dat je opvatting kan kopen Zelfovertuiging: druk is intern Onvoldoende afschrikking  onvoldoende justificatie (bv. $1 conditie) o Men gaat toch iets leuks doen omwille van MILDE straf 28 7.4.2 Toepassingen van de dissonantietheorie op inspanningen en keuzes Meer inspanning + teleurstellend -> toch leuker vinden (liegen tegen jezelf) o Bv. inwijdingsrituelen, doop, … Keuze maken tussen vergelijkbare objecten o Positieve kenmerken gekozen object -> meer aandacht aan hechten/belang o Negatieve kenmerken verworpen object -> beklemtonen 7.4.3 Randcondities van de dissonantietheorie Condities: o Attitudediscrepant gedrag -> negatieve gevolgen o Gevoel van persoonlijk verantwoordelijkheid ▪ Mogelijkheid keuze ▪ Negatieve effecten gedrag voorzien o Fysische opwinding ▪ Ongemak toeschrijven aan discrepantie Niet noodzakelijk alle condities moeten aanwezig zijn 7.4.4 Alternatieve wegen tot zelfovertuiging Zelfperceptietheorie o Experiment: lezen procedure Festinger -> voorspelling resultaten => juist ▪ Hebben niet hetzelfde conflict => fysiologische opwinding =/= noodzakelijk o Steunen op andere processen o Beide processen juist, maar afhankelijk van welke situatie ▪ Cogn. Disonnantie -> sterk discrepant gedrag ▪ Zelfperceptie -> beperkt discrepatn gedrag Impressiemanagementtheorie o Vooral belangrijk om anderen beeld van consistentie te geven ▪ Niet zodat het voor jou consistent is ▪ => strategische wijziging i.p.v. authentieke o Speelt een rol, maar attitudeverandering kan toch voorkomen zonder zelfpresentatie Zelfbevestigingstheorie o Discrepant gedrag = bedreiging zelfconcept ▪ -> zichzelf willen herstellen -> attitudeverandering o Indien mogelijk zichzelf bevestigen op alternatief manier -> geen attitudeverandering 29 7.5 Reclame en voorlichting Split-cable-market-test: samenwerking tv-supermarkt-consument -> effectiviteit reclame o Panelleden -> selectieve reclame + controle over aankopen ▪ => reclame werkt o Nieuwe producten -> ½ stijging o Bestaande producten -> 1/3e stijging Effect ook op tabak en alcohol Spelen in op similariteit & aantrekkelijkheid o + aandacht verkrijgen -> relevant proberen te zijn 7.5.1 Subliminale berichten Experiment in cinema “drink cola” en “eet popcorn” subliminaal otnen o -> zogezegd stijging in verkoop o => bleek hoax te zijn Experiment: in supermarkt Duits/Frans muziek -> verkoop meer Duits/Franse wijn, klant onbewust van effect Experiment: subliminaal RATS -> enkel effect indien onbekende politicus o Positieve stimuli -> positieve beoordeling politici, maar enkel bij neutrale kiezers Experimente Greenwald met cassettes: o Objectieve metingen verhoogden niet na cassettes o Deelnemers rapporteren wel verbetering afhankelijk van etiket Verklaring discrepantie laboratoria en echte wereld: o In labo: effect kort na tentoonstelling stimuli gemeten ▪ In echte leven: langetermijneffecten o Subliminale stimuli overtuigd enkel indien ervoor al gemotiveerd om te handelen: ▪ Experiment: conditie 1 krijgt water, conditie 2 niet Subliminale boodschap “dorst” -> conditie2 had effect => subliminale boodschappen maken toegankelijkheid van stimulus hoger 7.5.2 Stereotypen Reclame/media = houden traditionele rollenpatronen in stand o Stereotype rollen ▪ Autoritaire/prominente figuren in reclames: vaak blanke mannen o Bv. mannenparfumreclame ▪ Vrouw = lustobject ▪ Man = beloning van vrouw ▪ => Invloed attitude man op vrouw en gedrag Experiment: o Seksistische reclame gezien -> dimensies hoger dan controlegroep ▪ Dimensies: zoals dominantie, nabijheid, geseksualiseerd gedrag, … Experiment: reclame met stereotiepe/niet o Stereotiepe -> vrouwen beoordelen minder zelfvertrouwen, zelfstandigheid, loopbaanaspiratie ▪ In vgl. contra-stereotiepe reclame Vrouwen = meest kwetsbaar objectiverende beelden, indien ze er niet op letten Sluipend effect = meest invloedrijk/gevaarlijk 30  Populaire tijdschriften: meer mannengezichten dan vrouwen = face-ism o Vrouwen vaak volledig lichaam afgebeeld o Gezicht -> macht en dominantie Impact media over lichaam: o Vooral negatief indien je al bezorgd bent Tegenwoordig: o Minder stereotiepe o Meer contra-stereotiepe o Femvertising -> meer kracht aan vrouwen bv. Dove 7.5.3 Culturele verschillen Amerikaanse advertenties -> individugericht o Individualiteit, persoonlijke voordelen, competitie o Verkiezen individualisatische advertenties Koreaanse -> welzijn anderen, groep, familie, … o Verkiezen collectivistische advertenties 7.6 Slotwoord Dagelijks: evaluaties; worden beïnvloedt Zelfwaarde = attitude t.o.v. jezelf Sociale percepties = attitudes t.o.v. groep Dieper boodschap verwerken -> minder gevoelig voor beïnvloeding Nuancering: perifere weg =/= verkeerde attitudes Hoofdstuk 11: De sociaal-psychologische basis van groepen 11.1 Kenmerken van groepen 11.1.1 Basisfuncties van groepen Groepen: heel veel activiteiten Doelen: o Grote projecten realiseren o Overlevings-en voortplantingskansen o Sociale status/identiteit verwerven ▪ (verwerven zelfwaardering uit groep) Mens = sociaal dier o Affiliatiebehoefte = drijfveer positieve en significante interpersoonlijke relaties opbouwen en behouden ▪ Erbij horen = fundamenteel behoefte Sociale dood = verwaarloosd/verworpen/uitgesloten/gestigmatiseerd worden Onderscheid groepen o.b.v. sociale integratie: o = mate dat groepsleden denken, voelen, gedragen als enkel individu 31  Sociale interdependentie = leden zijn van elkaars prestatie afhankelijk om gemeenschappelijke doelstelling te bereiken o Positief: = nagestreefde resultaat is ook positief voor groep o negatief: = eigenbelang nastreven o => groep = groep: door afhankelijkheid prestatie anderen 11.1.2 Groep als veilige haven Sterke affiliatienood indien stressvolle situaties o Externe dreiging -> contact zoeken met personen die dezelfde dreiging ervaren ▪ Experiment: Mensen die hevige schokken verwachten -> verkiezen om bij andere die ook hevige schokken verwachten te zijn ▪ gênante situaties: verkiezen om alleen te zijn o Enkel indien oordeel dat contact met andere negatieve impact situatie kan verminderen ▪ Bv. gezelschap, gevoel gronden, duidelijkheid gevaar, … Studie: mensen die hartoperatie verwachten -> liever iemand die deze operatie achter rug had als kamergenoot 11.1.3 Groepsgrootte Maximale groepsgrootte voor individu hangt samen met hun cognitieve bekwaamheden o Hogere cognitieve functies correleren met maximumaantal waarmee een persoon contact kan houden Max 150 personen = getal van Dunbar o Overeenstemming met clangemeenschappen en historische jagers- verzamelaars Evolutionair: jacht in groep -> o Jacht strategieën, coördinatie taken, toekomst plannen, … Groepen > 150 leden: o Minder participatie groepsactiviteiten o Macht bij enkele leden o Meer conflict o Minder coöperatie o => Regels, wetten, afgedwongen normen,.. -> stabiliteit groep Optimale grote groep / taak o Vaak kleiner dan 150 man o Indien te veel groepsleden aan 1 taak -> minder motivatie samenwerking (anderen zullen het wel doen) ▪ + slechtere prestatie o Functionele groepsgrootte: hoe meer leden, hoe meer niet-actieve leden => #functionele groepsgrootte < #groepsleden 11.1.4 Groepsterritorium Territorium = specifiek gebied van individu/groep o = gemarkeerd, verdedigd, … Gerelateerd aan groepen bv. bendes die straatnaam gebruiken in naam 32  Experiment: o Mensen kunnen tussen groep wandelen, of klein gebied tussen groep en muur ▪ -> meesten wandelen tussen groep en muur o => mensen respecteren territoria ▪ Behalve indien afstand tussen groepsleden te groot is, of groep gezien als menigte Grenzen territoria: o Comfort + vertrouwings- en veiligheidsgevoel o Indien slecht afgebakend = stress ▪ Studie: studentenhuizen Conditie 1 lange gang => ervaren meer drukte, … Conditie 2 kamers -> gemeenschappelijke ruimt => comfortabeler Groepsterritoria = onderverdeeld in individuele territoria: o Indien geen privé plekje -> gevoel van verdringing o Uiting persoonlijke identiteit o sociale status -> Grootte & kwaliteit ruimte ▪ Weinig hiërarchische verschillen -> zelden opgedeelde ruimtes gelaagde/hiërarchische samenleving = territoriaal o Hoge densiteit = te veel mensen hebben te weinig plaats ▪ Experiment met ratten: genoeg voedsel en water -> toch stagneert populatie (ruimte-tekort) -> Indien toch densiteit opdrijven -> dysfunctioneel gedrag ratten + sterfte o => ook bij mensen: door mogelijks: ▪ Overbevolking = stressor ▪ Gebrek controle, te veel sociale stimulatie, fysiologische opwinding, last en hinder ,… 11.2 Groepsstructuur Normatieve structuur = elke groep eigen gedragsregels Affectieve structuur = mate van aantrekking tot elkaar Communicatiestructuur = hoe leden communicern 11.2.1 Normen en rollen Groepsnormen = bepalen gedrag leden o = referentiekader, hoe leden zich moeten gedragen o Individualisme als groepsnorm = conformeren aan het niet-conformeren o Prescriptief component = wat je zou moeten doen- evaluatief bv. respect, eerlijkheid o Descriptief component = beschrijvend = schets wat groepsleden in bepaalde situatie zullen denknen o Geïnternaliseerde groepsnorm = stabiele factor ▪ Experiment auto-kinetisch: afstand beweging licht -> meerdere keren lid vervangen voordat extreem opinie losgelaten ▪ Nieuwe leden passen aan normen 33  Rollen = verzameling verwachte gedragingen van lid van specifieke positie o Formele rollen = duidelijk zichtbaar bv. leerkracht o Informele rollen = niet direct zichtbaar, maar toch belangrijk ▪ Instrumentele rol = helpt verwezenlijken ▪ Expressieve rol = emotionele ondersteuning + moraal hoog houden Geslachtsverschillen o Vrouwen: meer begaan met anderen -> expressieve rollen o Mannen: taakgerichter Status (beide geslachten): o Feedback op hoge competentie -> taakgerichter worden ▪ Negatieve feedback -> expressiever o Status = taakgebonden (vaak) o => Indien mannen en vrouwen even competent geacht op taak -> dezelfde rollen aannemen o Diffuus statuskenmerk = relatie gender-taakprestatie is onduidelijk ▪ -> Ten onrechte assumptie: vrouwen slechter o Specifieke statuskenmerken: eigenschappen = direct gerelateerd aan taakprestatie Rolambiguïteit (individu gebrekkig aan wat hem verwacht wordt) -> minder productiviteit o Minder extrarolgedragingen (extra taken buiten taakpakket doen) o -> Stress, burnout, conflict, pesten, … 11.2.2 Affectieve structuur van groep Cohesie = mate aantrekking tot groep o Tweeledige definitie: ▪ Onderlinge aantrekkingskracht ▪ Aantrekking tot groep o => meeste onderzoeken enkel 1ste ▪ Studies: vaak minder interpersoonlijke aantrekking in succesvolle groepen o Voordelige factoren: ▪ Engagement taak ▪ Intensiteit interacties ▪ Gelijkenis tussen leden ▪ Bedrei