Araling Panlipunan Grade 10, S.Y. 2021-2022 Navotas City, Philippines PDF

DIVISION OF NAVOTAS CITY 10 ARALING PANLIPUNAN Ikatlong Markahan S.Y. 2021-2022 NAVOTAS CITY PHILIPPINES Araling Panlipunan – Ikasampung Baitang Alternative Delivery Mode Ikatlong Markahan Ikalawang Edisyon, 2021 Isinasaad sa Batas Republika 8293, Sek...

DIVISION OF NAVOTAS CITY 10 ARALING PANLIPUNAN Ikatlong Markahan S.Y. 2021-2022 NAVOTAS CITY PHILIPPINES Araling Panlipunan – Ikasampung Baitang Alternative Delivery Mode Ikatlong Markahan Ikalawang Edisyon, 2021 Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad. Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito. Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Leonor Magtolis Briones Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul Manunulat: Elldher C. Nicolas, Bernadette L. Magro, Fatima May T. Del Rosario, Maria Fe D. Mondido, Dante D. Reyes Editor: Ruth R. Reyes Tagasuri: Josefina P. Imson at Ligaya A. Orqueza Tagaguhit: Eric De Guia – BLR Production Division Tagalapat: Dante D. Reyes Tagapamahala: Alejandro G. Ibañez, OIC-Schools Division Superintendent Isabelle S. Sibayan, OIC-Asst. Schools Division Superintendent Loida O. Balasa, Curriculum Implementation Division Chief Ruth R. Reyes, EPS in Araling Panlipunan Grace R. Nieves, EPS In Charge of LRMS Lorena J. Mutas, ADM Coordinator Vergel Junior C. Eusebio, PDO II – LRMS Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________ Department of Education – Navotas City Office Address: BES Compound M. Naval St. Sipac-Almacen Navotas City ____________________________________________ Telefax: 02-8332-77-64 ____________________________________________ E-mail Address: ____________________________________________ [email protected]  Nilalaman Subukin......................................................................................... 1 Modyul 1 & 2................................................................................. 3 Modyul 3 & 4................................................................................. 15 Modyul 5 & 6................................................................................. 26 Modyul 7 & 8................................................................................. 32 Tayahin......................................................................................... 40 Susi sa Pagwawasto....................................................................... 42 Sanggunian ……………………………………………………………...44 Panuto: Basahin at sagutan mo muna ang bawat aytem, upang malaman mo kung ano ang iyong nalalaman tungkol sa aralin sa modyul na ito. Isulat ang letra sa pinakaangkop na sagot sa inyong mga sagutang papel. 1. Ang gender ay tumutukoy sa biyolohikal na katangian ng tao. Ang sex ay tumutukoy sa lipunang gampanin ng tao. A. Parehas Tama ang pangungusap B. Parehas Mali ang pangungusap. C. Ang unang pangungusap ay Mali samantalang ang pangalawa ay Tama. D. Ang unang pangungusap ay Tama samantalang ang pangalawa ay Mali. 2. Bakit sinasabing hindi pantay ang trato sa mga kababaihan sa Pilipinas bago dumating ang mga Kastila? A. Hindi pinapayagan na makalahok sa eleksyon ang mga kababaihan. B. Ang mga kababaihan ay tagapuslit lamang ng mga armas ng Kastila. C. Maaring patayin ng lalaki ang kanyang asawang babae kapag nakitang may kasama itong ibang lalaki. D. Maaring mag asawa ng marami ang lalaki. 3. Si Malala Yousafzai ay maituturing na pinakabatang tumanggap ng parangal para sa kaniyang katapangan at paninindigan. Sa anong bansa nagmula si Malala Yousafzai? A. Afganistan B. China C. Pakistan D. Saudi Arabia 4. Alin sa sumusunod ang HINDI katotohanan tungkol sa mga sinaunang batas para sa mga kababaihan ng Saudi Arabia? A. Pagbabawal na mag-aral B. Pagbabawal sa larangan ng sports C. Pagbabawal na magmaneho sa lansangan D. Pagbabawal sa pampublikong lugar na walang paghintulot ng lalaki. 5. Ito ay ang pagpapalawak sa kakayahan o abilidad ng mga babae na gumawa ng mga estratehikong pagpapasya sa buhay sa konteksto kung saan ang mga nasabing kakayahan ay dating naipagkakait sa kanya dahil sa pagiging babae. A. Gender Equality C. Sexual Orientation B. Gender Identity D. Women Empowerment 1 6. Tumutukoy sa mga estratihiya para maipasok at maipaloob ang mga alalahanin (concerns) at karanasan (experiences) ng mga babae gayundin ng mga lalaki bilang integral na dimensiyon upang pantay silang makinabang sa lipunang ginagalawan. A. Gender Equality C. Gender Identity B. Gender Equity D. Gender Mainstreaming 7. Tumutukoy sa perspektibang pangkaunlaran at proseso na participatory at empowering, malaya sa karahasan, may paggalang sa karapatang pantao at may pagsuporta sa kakayahang kumilos nang malaya. A. Gender and Development C. Gender Identity B. Gender Equity D. Gender Mainstreaming 8. Binibigyang kahulugan nito ang kakayahan na matukoy ang mga isyu at problema sa paraan ng pagtingin ng lipunan sa gender. A. Gender Equality C. Gender Mainstreaming B. Gender Equality D. Gender Sensitivity 9. Ito ay batas na nagbibigay ng proteksyon sa mga kababaihan at kanilang mga anak na nakaranas ng pang-aabuso o karahasan. A. Anti-discrimination Bill B. Anti-Violence Against Women and their Children Act C. Magna Carta of Women D. Sexual Harassment Act 10. Tawag sa mga babaeng nasa mapanganib na kalagayan gaya nga biktima ng prostitusyon,digmaan,illegal trafficking at babaeng nakakulong. A. Marginalized Women B. Abused Women C. Magna Carta of Women D. Women in Especially Difficult Circumstances 2  MODYUL 1 & 2 Alam mo ba ang mga ibat ibang suliraning pangkapaligiran? Anu-ano ang epekto nito sa iyo at sa lipunan? Sa Modyul na ito, inaasaahan na matutunan at mauunawaan mo ang mga uri ng kasarian (gender), sex at gender roles sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Mahalaga maging mulat ang isipan sa mga maaring epekto ng nito sa iyo bilang tao at sa lipunan kinabibilangan mo. Sa pagtapos ng Modyul na ito, inaasahang maipamalas mo ang mga sumusunod na kaalaman, kakayahan at pag-unawa. Nasusuri ang kaibahan ng sex at gender. Naipapaliwanag ang konsepto ng kasarian. Naipapaliwanag ang mga ibat-ibang gender roles sa ilang panig ng daigdig. KONSEPTO NG KASARIAN AT Aralin GENDER ROLE SA IBAT IBANG 1&2 PANIG NG DAIGDIG KONSEPTO NG KASARIAN Paalala: 1. Ang susunod na babasahin ay naglalaman ng mga salita na parte ng katawan ng tao. MGA KAHULUGAN A. GENDER-Ito ay estado ng pagiging lalaki o babae na may kaugnayan sa mga papel na ginagampanan sa lipunan at pangkultura na itinuturing na angkop para sa kalalakihan at kababaihan. 3  FEMININE GENDER → MASCULINE Halimbawa: 1. Si Georgia (Babae) ay isang Nurse. Ang pagiging Nurse ay nauuri sa lipunan bilang gampanin o trabaho ng mga babae. 2. Si James Yap ay isang lalake at hilig niyang ang mag baskeball. Ang larong basketball ay nabibilang sa ating lipunan bilang laro para sa mga lalaki. 3. Si Hidilyn Diaz ay isang babae at ang kanyang isport ay weightlifting. Ngunit ang Isports na ito ay nauuri sa mga laro ng mga kalalakihan. B. SEX- Ang kasarian ng isang indibidwal na ang kanilang katangian ng pagiging lalaki o babae.Tumutukoy ito sa biyolohikal na katangian (ari) na kung ano may roon ang tao simula ng kanyang kapanganakan. LALAKE SEX → BABAE Halimbawa at katangian ng sex. 1. Si Mario ay isang lalaki dahil ipinanganak siyang mayroong tite. 2. Si Maria ay isang babae dahil ipinanganak siyang may kike. 3. Ang babae ay nagkakaroon ng buwanang dalaw (regla) 4. Ang Lalake ay mayroong Adam’s apple. 5. Ang mga babae ay siyang nagdadalangtao (nagbubuntis) Ayon sa GALANG Yogyakarta,Ang pagkakakilanlang pangkasarian (gender identity) ay kinikilala bilang malalim na damdamin at personal na karanasang pangkasarian ng isang tao, na maaaring nakatugma o hindi nakatugma sa sex niya nang siya’y ipanganak, kabilang ang personal napagtuturing niya sa sariling katawan (na maaaring mauwi, kung malayang pinipili, sa pagbabago ng anyo o kung ano ang gagawin sa katawan sa pamamagitan ng pagpapaopera, gamot, o iba pang paraan)at iba pang ekspresyon ng kasarian, kasama na ang pananamit, pagsasalita, at pagkilos. Halimbawa ang mga lalaki ay maaring maging pambabae ang kanilang gender identity dahil sa kanilang damdamin o karanasan. Ang salitang Oryentasyong sekswal ay tumutukoy sa iyong pagpili ng iyong makakatalik o makakarelasyon, kung siya ay lalaki o babae o pareho. Ang oryentasyong sekswal ay maaaring maiuri bilang heterosekswal, homosekswal, at bisekswal. 4 C. HETEROSEXUAL - kapag ang Isang kasarian ay nagnanasang sekswal sa kasalungat/kabilang kasarian. D. HOMOSEXUAL - Kapag ang isang kasarian ay nagnanasang sekswal sa kapareha/katulad niyang kasarian. E. BISEXUAL - Kung ang tao ay nagkakaroon ng pagnanasang sekswal at umiibig sa dalawang kasarian. Halimbawa; 1. Si Nene ay nagkakagusto sa kapwa babae at pati na rin sa lalaki. F. LESBIAN - Ang mga babaeng umiibig at nagnanasang sekswal sa kapwa niya babae. Sa ilang bahagi ng Pilipinas tinatawag silang tomboy o tibo. Halimbawa; 1. May kasintahang babae si Charice Pempengco 2. Si Aiza Seguera ay umiibig sa babae. G. BAKLA O GAY- Mga lalaking umiibig at nagnanasang sekswal sa kapwa lalake. Sa ilang bahagi ng bansa sila ay tinatawag rin silang bayot. Halimbawa. 1. May asawang lalaki si Boy Abunda. 2. Ang partner ni Ricky Reyes ay isang lalaki. H. ASEXUAL- Mga taong walang nararamdamang pag-ibig at pag nanasang sekswal sa kahit anong kasarian. I. TRANSGENDER- Ang isang tao na transgender ay may pagkakakilanlan sa kasarian na hindi ganap na tumutugma sa kasarian na nakatalaga sa kanila sa pagsilang. MGA GENDER ROLES SA IBAT-IBANG PANIG NG DAIGDIG Ang isyu ukol sa kasarian ay laganap sa buong mundo. Bago tayo tumungo sa ilang isyung pangkasarian, halinat alamin natin ang mga ibat ibang gampanin o role ng mga kasarian sa ibat ibang panig ng mundo. 5 TSINA Sa bansang Tsina, isa sa mga lumang tradisyon nila ay ang Foot binding.Galing sa salitang Pakha, Pa na ang kahulugan ay nakatali at kha na paa. Simula lima hangang anim na taon gulang ng mga babae,ang mga babae ay pinagsusuot ng bakal na sapatos (3 inches) at ito na ang kanyang susuotin hangang sa kanyang pagtanda. Sinasabing ito ay sumsimbolo sa kagandahan ng mga sinaunang Tsina.Ang maliit na paa ay nangangahulugang karangyaan sa buhay.At kapag marangya ang buhay ay mabilis raw makakahanap ng mapapangasawa ang babae. SAUDI ARABIA Kilalang mahigpit sa batas ang bansang Saudi Arabia. Ang babae sa kanilang bansa ay hindi pinapayagan na magmaneho ng sasakyan na walang pahintulot ng pamahalaan. Huhulihin at ikukulong ang lalabag rito.Ilang dekada rin itong pinairal sa bansang ito. Ngunit noong taong 2017 naglabas na ng royal decree ang Saudi na magbibigay pahintulot sa mga babaeng kumuha ng lisensya upang magmaneho ng sasakyan. MYANMAR Sa daang taon, ang mga babaeng Kayan sa Myanmar ay nagsusuot ng nakapulupot na mga ring na tanso sa kanilang leeg, isang tradisyonal at kaugalian na simbolo ng kagandahan. Ang mga batang babae ay nagsisimulang magsuot ng mga ring sa paligid ng kanilang leeg sa edad na lima o anim, ngunit higit sa lahat ay nakasalalay ito sa yaman ng pamilya. Ayon sa kaugalian, ang mga ring ay mahal at hindi kayang bayaran ng bawat pamilya. MGA MUSLIM Bakit ang mga babaeng muslim ay kailangang magsuot ng tudong o magtakip ng kanilang ulo? Ang katanungang ito ay isa sa tanong ng mga Muslim at di-Muslim. Para sa maraming mga kababaihan ito ay ang pinakamaliwanag na pagsubok sa pagiging isang Muslim. Bakit nga ba? Ito ay dahil sa pagsusunod nila sa Quran o banal na libro ng Islam. Sinabi ni Allah o Diyos na kailangan takpan ng mga kakabaihan ang kanilang ulo o mukha ng tela upang sila ay hindi bastusin at upang maipreserba ang kahinhinan ng mga kababaihang Muslim. Ito rin ay nagpapakita sa ibang tao na kung sino ang makakita sa kanya siya ay isang Muslim. Samantalang ang mga lalaking Muslim naman ay maaring mag asawa ng apat asawang babae.Maari itong gawin ng lalaki hangat kaya niyang sustentuhan ang pangangailangan ng mga asawa at anak niya. Sa Islamikong Batas ay nagpahintulot sa poligamya subalit ang isang lalaki ay nilimitahan hanggang sa apat (4) na asawa lamang at may mga partikular na alituntunin ang namamahala sa mga pag-aasawang ito. 6 GREECE Ayon sa ilang historyador, ang homosekswalidad sa sinaunang Griyego ay pinahintulutan at itinuturing na hindi isang malaking kasalanan. Kabilang sa mga Panahon ng sinaunang Griyego na ang homosekwalidad ay karaniwan, lalo na sa militar. Ang heterosexual sex ay ginagawa lamang upang magkaroon ng mga sanggol o anak. Ang mga sanggol na lalaki naman sa lungsod estado ng Sparta ay sinusuri ng mga komite. Kapag mahina ang sanggol ito ay pinapatay. Ang mga malulusog na sangol na lalaki naman ay ipinapasok sa isang espesyal na pagsasanay sa gulang na pito. Sinasanay ang mga lalaki sa pakikidigma, palakasan at pagtitiis ng hirap. Habang ang mga babae ay sa tahanan lang. Maglilingkod ang lalaking military hangang 60 taong gulang niya. ETHIOPIA May kasabihan tayo na “beauty is in the eye of beholder”. Sa Ethiopia, may mga babae na binubutas ang kanilang ilalim na bahagi ng kanilang labi at papasukan ito ng bilog na bagay, kahoy o luwad hangang sa ang labi ay mabanat at lumaki.Ang Lip plate, na kilala rin bilang isang lip plug o lip disc, ay isang uri ng pagbabago sa katawan. Ang Mursi, Chai at Tirma ay marahil ang huling mga pangkat sa Africa na kaugalian pa rin sa mga kababaihan na magsuot ng mga kahoy na disc o 'plate' sa kanilang ibabang labi. Ang lip-plate ay naging pangunahing pagkakakilanlan na katangian ng Mursi at ginawang pangunahing pang-akit para sa mga turista. Ang ibabang labi ng isang batang babae ay hinihiwa o binubutas, ng kanyang ina kapag umabot siya sa edad na 15 o 16. Ang hiwa o butas ay ginawang bukas ng isang kahoy na bilog hanggang sa gumaling ang sugat, na maaaring tumagal ng 3 buwan. Ang mga batang babae ay nagtitiyaga hanggang sa kanilang mga labi at maaaring pasukan ang butas ng kanyang labi ng mga hugis plato na kahoy at umaabot ito ng 12 sentimetro o higit pa sa diameter.Ang Paggawa nito sa kanilang mga labi ay simbolo ng kagandahan sa kanilang kultura. SOUTH AFRICA Sa bansang South Africa, May mga kaso na pinapagahasa ang mga lesbian/tomboy dahil sa kanilang sekswalidad.Ginagahasa ang mga tomboy o lesbian sa paniniwalang mababago ang kanyang oryentasyong sekswal kapag siya siya ginahasa ng mga lalake (gang rape). May mga kaso rin ng pagpatay sa mga lesbian dahil sa pagkamuhi sa kanilang sekswalidad. 7 AFRICA AT ASYA Sa ilang bahagi ng Africa at Gitnang Silangan Asya,may kultura na kung tawagin ay FGM. Ang Female Genital Mutulation ay may kinalaman sa bahagyang o kabuuang pagtanggal ng panlabas na babaeng genitalia (panlabas na bahagi ng ari ng babae) para sa mga hindi pang-medikal na kadahilanan. Ito ay ang tinatawag na tuli para sa mga babae.Ngunit kaiba sa FGM ang tuli sa mga lalaki ay may medikal na kadalihanan.Pagkatapos hiwain ang panlabas na bahagi ng ari ng mga babae ito ay tatahiin hangang mag iwan lang ng maliit na butas sa ari. Ayon sa kanilang kultura, ang pagsasagawa nito ay paghahanda ng babae para sa kanilang pag aasawa, sumisimbolo sa pagiging malinis na babae, sumisimbolo rin ito ng kagandahan, at natural na parte ng pagdadalaga. Ang kasanayan ay walang mga benepisyo sa kalusugan para sa mga batang babae at kababaihan. PILIPINAS Sa Kabundukan ng Capiz, may kultura ang mga katutubo rito na kung tawagin ay “binukot”. Ang mga binukot ay tinaguriang prinsesa sa lugar.Sila ay ang pinakamaganda sa kanilang lugar. Bawal makita ang prinsesa ng mga tao.Bawal rin umapak sa lupa ang prinsesa o hindi sila pwede maglakad sa lupa sa kadahilanang baka masugatan ang kanyang mga paa.Hindi pwedeng lumabas ng bahay o makita ng iba. Pinipili ang mga magiging binukot, kadalasan sila ay nangagaling sa mga angkan ng datu o lider ng lugar. Buong buhay ng binukot ay nasa bahay lamang siya at nagkakabisa ng epiko ng kanila lugar. Bago dumating ang mga Espanyol Ayon sa Boxer Codex, ang mga lalaki ay pinapayagang magkaroon ng maraming asawa subalit maaaring patayin ng lalaki ang kaniyang asawang babae sa sandaling makita niya itong kasama ng ibang lalaki. Bagamat kapwa pinapayagan noon ang babae at lalaki na hiwalayan ang kanilang asawa, Kung gustong hiwalayan ng lalaki ang kaniyang asawa, maaari niya itong gawin sa pamamagitan ng pagbawi sa ari-ariang ibinigay niya sa panahon ng kanilang pagsasama. Subalit kung ang babae ang magnanais na hiwalayan ang kanyang asawa, wala siyang makukuhang anumang pag-aari. Ang mga babaylan naman ay tinatugiang espesyalista sa ritwal na may kapangyarihang impluwensyahan ang panahon, at tawagin ang iba't ibang mga espiritu sa likas na katangian. Ang mga Babaylan ay tinitingala noon at binibigyang pagpapahalaga dahil sa kanilang kakayahang tanggihan ang maitim na mahika ng datu at pagalingin ang maysakit o ang sugatan. Kabilang sa mga kapangyarihan ng babaylan ay pagalingin ang mga maysakit, tiyakin ang ligtas na pagbubuntis at pagsilang ng bata, at humantong sa mga ritwal na may mga handog sa iba`t ibang mga pagka-Diyos. 8  Ang babaylan ay sanay sa kaalaman sa halamang gamot, at nakalikha ng mga remedyo, antidote, at gayuma mula sa iba`t ibang mga ugat at buto. Ginamit niya ito upang gamutin ang mga may sakit o upang tulungan ang datu sa pagbagsak ng isang kaaway. May mga babaylan na lalaki na hindi lamang nagsusuot ng kaugaliang kasuotan ng mga babae bagkus ginagaya rin nila ang mismong kilos ng mga babae, sila rin ay pinagkakalooban ng panlipunang pagkilalang simboliko bilang “tila- babae.” Ilan din sa mga babaylang ito ay kasal sa lalaki, kung saan sila ay may relasyong seksuwal. Panahon ng Kastila Sinasabing malaki ang ginampanan mga babae sa panahon ng rebolusyon. Sila ay naging mangagamot sa mga nasugatang katipunero at nagpupuslit ng mga armas ng mga kastila.Isa si Tandang Sora sa nagpakita ng malasakit sa bayan ng tumulong siyang mangamot sa mga sugatang katipunero.Si Gabriela Silang naman ang humalili sa namayapang asawa na si Diego Silang upang pamunuan ang pagaaklas. Panahon ng mga Amerikano Sa panahong ito nagsimulang payagang bumoto ang mga kababaihan. Noong Abril 30, 1937 nagkaroon ng plebisito ukol sa pagboto ng mga kababaihan. 90% ang sumangayon na maaring bumoto ang mga kababihan. Ang nasabing plebisito ay nilahukan lamang ng mga lalaki.Ang tagpong ito ay ang isang dahilan kung bakit nakalahok ang mga kababaihan sa pulitika dito sa Pilipinas. Navotas Tinaguriang Fishing Capital of the Philippines ang Lungsod ng Navotas.Pangunahing hanapbuhay rito ay ang pangingisda. Karaniwang lalaki ang nangingisda rito o sumasama sa pangulong (isang uri ng pangingisda). Ngunit ngayon, hindi na lamang para sa mga kalalakihan ang pangingisda sa lugar na ito. Ang mga Fisher Gay ay mga bakla na sumasama sa pangulong upang manghuli ng isda. Marami sa mga bakla ang sinusuong ang hirap ng pangulong upang matustusan ang pangangailangan ng pamilya. Matuturing lalaking gawain ang pangingisda ngunit ginagampanan nila ito ng buong husay. 9 Ilan sa mga samahan ng LGBT sa Pilipinas 1. Ang Ladlad- ay ang una at nag-iisang partidong pampulitika na naghahanap ng kapakanan ng pamayanan ng tomboy, bakla, bisexual at transgender (LGBT) sa Pilipinas. 2. Lesbian Collective- Sa Pilipinas, ang pamayanan ng tomboy na unang lumusong sa mga lansangan upang humiling ng pagkilala. 22 taon na ang nakalilipas, ang mga miyembro ng The Lesbian Collective ay sumali sa Women's Day March upang hingin ang pagkilala para sa kanilang mga karapatan. 3. UP Baybaylan- tinatag noong 1992, ang UP Babaylan ay ang pinakamahabang umiiral na nararapat na kinikilalang organisasyon ng mag-aaral ng LGBTQI sa Pilipinas at sa Asya na nakabase sa UP Diliman. 4. ProGay Philippines (Progressive Organization of Gays in the Philippines)- Isang samahang gay-rights sa Metro Manila na namuno sa unang Pride March ng Asya at Pasipiko sa Pilipinas noong 1994. 5. USeP Maharlika- Ang unang organisasyon ng mga mag-aaral na LGBT sa University of Southeast Philippines, na itinatag noong 2013. Gawain 1 Panuto: Sagutin ang mga tanong. Ilagay sa status/kahon ang mga sagot. 1. Ipaliwanag ang pagkakaiba ng Sex at Gender. 10  2. Isa-isahin ang LGBT at ang mga katangian nito. 3. Anu-ano ang mga gender role sa ibat-ibang panig ng mundo ang hindi mo malilimutan at bakit? Gawain 2: A. Panuto: Punan ang mga hinihingi sa bawat aytem. Katangian Epekto o Diskriminasyon 1. FGM __________________ _______________________ 2. Foot binding __________________ _______________________ 3. Fisher gay ng Navotas __________________ _______________________ 11 4. Binukot __________________ _______________________ 5. Pagboto ng kababaihan __________________ _______________________ B. Tama o Mali Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga pangungusap. Isulat ang salitang TAMA kung ay pangungusap ay nagpapahayag ng katotohanan at MALI kung ito ay nagpapahayag ng walang katotohanan. 1. Panahon ng Kastila nang simulang payagan bumoto ang mga kababaihan. 2. Ang FGM ay walang siyentipikong benipisyo sa mga kababaihan. 3. Ang mga babaeng Kayan sa Myanmar ay nagsusuot ng nakapulupot na mga ring na tanso sa kanilang leeg. 4. Ang Ladlad ang unang partidong pulitikal ng LGBT sa bansa. 5. Ang gender ay kasarian ng isang indibidwal na ang kanilang katangian ng pagiging lalaki o babae. 12 Gawain 3: Natutunan ko, Iguhit ko! Panuto: Natuto ka ba sa modyul na iyong pinag-aralan? kung gayon maaari kang gumawa ng poster na nagpapakita ng mga natutunan mo sa paksa. Iguhit ang natutunan mo sa loob ng kahon. 13 RUBRIC PARA SA POSTER PAMANTAYAN INDIKADOR PUNTOS NATAMONG PUNTO Nilalaman Naipakita at 21-25 naipaliwanag nang maayos ang ugnayan ng lahat ng konsepto sa paggawa ng poster Kaangkupan ng Maliwanag at 16-20 Konsepto angkop ang mensahe sa paglalarawan ng konsepto. Pagkamapanlikha Orihinal ang 11-15 (Originality) ideya sa paggawa ng poster Kabuuang Malinis at 6-10 Presentasyon maayos ang kabuuang presentasyon Pagkamalikhain Gumamit ng 1-5 (Creativity) tamang kombinasyon ng kulay upang maipahayag ang nilalaman, konsepto, at mensahe. Kabuuan 14  MODYUL 3 & 4 Ang modyul na ito ay naglalaman ng aralin ukol sa: DISKRIMINASYON Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang: Natutukoy ang diskriminasyon sa kababaihan, kalalakihan at LGBT Nasusuri ang diskriminasyon batay sa iba’t-ibang sitwasyon. Aralin MGA ISYU SA KASARIAN AT SA 3&4 LIPUNAN Mga Isyu sa Kasrian at sa Lipunan Diskriminasyon ay ang anumang pag-uuri, eksklusyon, o restriksyon batay sa kasarian na naglalayon o nagiging sanhi ng hindi pagkilala, paggalang, at pagtamasa ng lahat ng kasarian ng kanilang mga karapatan o kalayaan. Nananatiling malaking isyu at hamon ang pagkakapantay-pantay ayon sa kasarian. Sa Pilipinas,kahit malayo na ang narating ng kababaihan sa larangan ng pulitika, negosyo, media, akademya, at iba pang larangan; nanatiling biktima pa rin sila ng diskriminasyon at karahasan. Ngunit hindi lamang sila ang nahaharap sa diskriminasyon at karahasan,maging ang lalaki din ay biktima nito. Panghuli, ang tinawag ni Hillary Clinton (2011) na “invisible minority”ay ang mga LGBT, ang kanilang mga kuwento ay itinago, inilihim at marami sa kanila ang nanahimik dahil sa takot. Marami sa kanila ang nahaharap sa malaking hamon ng pagtanggap at pagkakapantay-pantay sa pamilya, paaralan, negosyo, lipunan at maging sa kasaysayan ang nanahimik dahil sa takot. Marami sa kanila ang nahaharap sa malaking hamon ng pagtanggap at pagkakapantay-pantay sa pamilya, paaralan, negosyo, lipunan at maging sa kasaysayan. 15  Ayon sa pag- aaral na ginawa ng United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights o UNOHCHR noong 2011 may mga LGBT (bata at matanda) na nakaranas nang di-pantay na pagtingin at pagtrato ng kanilang kapwa, pamilya, komunidad at pamahalaan. Mahalagang malaman at maunawan ang mga isyung kinakaharap ng lipunan na may kaugnayan sa mga LGBT, sa mga babae at mga lalaki bagama’t may CEDAW o ang Convention on the Elimination of All Forms of Discriminations Against Women (1979) na ang mga babae, may ilang mga bansa at insidente pa rin ng hindi-pantay na pagtingin at pagtrato sa mga babae. Paksa: Diskriminasyon sa mga Lalaki, Babae at LGBT Si Malala Yousafzai at ang Laban sa Edukasyon ng Kababaihan sa Pakistan; Nakilala si Malala Yousafzai habang lulan ng bus patungong paaralan, nang siya ay barilin sa ulo ng isang miyembro ng Taliban noong ika-9 ng Oktubre 2012 dahil sa kanyang paglaban at adbokasiya para sa karapatan ng mga batang babae sa edukasyon sa Pakistan. https://www.theguardian.com/books/ Nagsimula ang mga pagpapahayag ni Malala ng kanyang 2019/jan/19/malala-yousafzai-voice- generation-we mga adbokasiya noong 2009. Lumawak ang impluwensiya ni Malala dahil sa kanyang pagsusulat at mga panayam sa mga pahayagan at telebisyon. Dahil dito, nakatanggap ng mga banta sa kanilang buhay ang pamilya ni Malala, ngunit hindi ito naging hadlang upang ipagpatuloy niya ang paglaban para sa edukasyon ng mga babae sa Pakistan. Ang pagbaril kay Malala ang nagpakilala sa mundo ng tunay na kalagayan ng edukasyon ng mga babae sa Pakistan. Mga Personalidad na Kinikilala sa kanilang Larangan Isang artista, manunulat, stand- up comedian at host ng isa sa Lesbian pinakamatagumpay na talk-show sa Amerika, ang “The Ellen 1. ELLEN DEGENERES https://variety.com/2021/tv/news/ellen-degeneres-talk-show- Degeneres Show”. Binigyang pagkilala rin niya ang ilang resume- studio-production-1234880877/ Pilipinong mang-aawit gaya ni Charice Pempengco. 16  Ang CEO ng Apple Inc. na gumagawa ng iPhone, iPad, at iba Gay pang Apple products. Bago mapunta sa Apple Corporation 2. TIM COOK nagtrabaho rin si Cook sa Compaq https://nypost.com/2019/12/12/tim-cook-says-monopolies-arent-bad-if- theyre-not-abused/ at IBM, at mga kompanyang may kinalaman sa computers. Matagumpay na artista sa pelikula at telebisyon, nakilala siya sa Babae longest- running Philippine TV 3. CHARO SANTOS-CONCIO drama anthology program Maalaala Mo Kaya, simula pa noong 1991. https://news.abs-cbn.com/video/life/03/15/17/charo-santos-concio- the- doting-grandma Siya ay naging presidente at CEO ng ABS-CBN Corporation noong 2008-2015. Isang propesor sa kilalang pamantasan, kolumnista, Gay manunulat, at mamamahayag. Nakilala siya sa pagtatag ng Ang Ladlad, isang pamayanan na 4.Danton Remoto https://www.goodreads.com/author/show/524322.Danton_Remoto binubuo ng mga miyembro ng moto LGBT. Chair, Presidente, at CEO ng Lockheed Martin Corporation, na kilala sa paggawa ng mga armas Babae pandigma at panseguridad, at iba pang mga makabagong teknolohiya. Sa mahigit 30 taon niyang pananatili sa kumpanya, 5. Marillyn A. Hewson naitalaga siya sa iba’t ibang https://moneyinc.com/lockheed-martin-ceo-marillyn-hewson/ matataas na posisyon. Taong 2017 siya ay napabilang sa Manufacturing Jobs Initiative sa Amerika. 17  Isang Pilipinang mang-aawit na nakilala hindi lamang sa bansa Lesbian maging sa ibang panig ng mundo. Tinawag ni Oprah Winfrey na “the 6. Charice Pempengco talented girl in the world.” Isa sa sumikat na awit niya ay ang https://ca.finance.yahoo.com/news/jake-zyrus-perform- charice- pempengco-032100609.html Pyramid. Isang mamamahayag at tinawag ng New York Time na “the most Gay prominent open gay on American television.” Nakilala si Cooper sa 7. Anderson Cooper Pilipinas sa kaniyang coverage sa relief operations noong bagyong https://www.poynter.org/reporting-editing/2020/cnn-anderson- cooper- interview-las-vegas-mayor-carolyn-goodman/ Yolanda noong 2013. Kilala siya bilang host at reporter ng Cable News Network o CNN. Siya Chief Executive Officer ng ZALORA, isang kilalang online Lalaki fashion retailer na may sangay sa Singapore, Indonesia, Malaysia, 8. Parker Gundersen Brunei, Philippines, Hong Kong, at Taiwan. https://retailinasia.com/in-people/appointments/zalora-appoints- parker- gundersen-as-ceo/ Kauna-unahang transgender na miyembro ng Kongreso. Siya ang Transgender kinatawan ng lalawigan ng Bataan. Siya ang pangunahing taga- pagsulong ng Anti-Discrimation bill 9. Geraldine Roman sa Kongreso. https://www.esquiremag.ph/politics/opinion/geraldine-roman- time- inspiring-women-a1506-20161013 Paksa: Karahasan sa mga Lalaki, Kababaihan, at LGBT Ayon sa pag-aaral na inilabas ng United Nations Development Programme (UNDP) at ng United States Agency for International Development (USAID) na may titulong “Being LGBT in Asia: The Philippines Country Report”, ang mga LGBT ay may kakaunting oportunidad sa trabaho, bias sa serbisyong medikal, pabahay at maging sa edukasyon. 18  Sa ibang pagkakataon din, may mga panggagahasa laban sa mga lesbian. At ang patuloy na pagpatay sa mga LGBT kahit na patuloy ang panawagan sa pagkakapantay- pantay at kalayaan sa lahat ng uri ng diskriminasyon at pang-aabuso. Ayon sa ulat ng Transgender Europe noong 2012 May 1,083 LGBT ang biktima ng pagpatay mula 2008- 2012. Noong 2011, ang United Nations Human Rights Council ay nagkaroon ulat tungkol sa mga ebidensya at kaso ng mga diskriminasiyon at karahasan laban sa mga LGBT. Ang bansang Uganda ay nagpasa ng batas na “Anti-Homosexuality Act of 2014” na nagsasaad na ang same- sex relations at marriages ay maaaring parusahan ng panghabambuhay na pagkabilanggo. Kababaihan Ano ba ang karahasan sa kababaihan? Ayon sa United Nations, ang karahasan sa kababaihan (violence against women) ay anumang karahasang nauugat sa kasarian na humahantong sa pisikal, seksuwal o mental na pananakit o pagpapahirap sa kababaihan, kasama na ang mga pagbabanta at pagsikil sa kanilang kalayaan. Ang kababaihan, sa Pilipinas man o sa ibang bansa, ay nakararanas ng pang- aalipusta, hindi makatarungan at di pantay na pakikitungo at karahasan. Ang mababang pagtingin sa kababaihan ay umiiral na noon pa sa iba’t ibang kultura at lipunan sa daigdig. Mababanggit ang kaugaliang foot binding noon sa China na naging dahilan ng pagkakaparalisa ng ilang kababaihan. FOOT BINDING Ang foot binding ay isinasagawa ng mga sinaunang babae sa China. Ang mga paa ng mga babaeng ito ay pinapaliit hanggang sa tatlong pulgada gamit ang pagbalot ng isang pirasong bakal o bubog sa talampakan. Ang korte ng paa ay pasusunurin sa bakal o bubog sa pamamagitan ng pagbali sa mga buto ng paa nang paunti-unti gamit ang telang mahigpit na ibinalot sa buong paa. Ang tawag sa ganitong klase ng mga paa ay lotus feet o lily feet. 19  Ang pagkakaroon ng ganitong klase ng paa sa simula ay kinikilala bilang simbolo ng yaman, ganda, at pagiging karapat-dapat sa pagpapakasal. Subalit dahil sa ang mga kababaihang ito ay may bound feet, nalimitahan ang kanilang pagkilos, pakikilahok sa politika, at ang kanilang pakikisalamuha BREAST IRONING o BREAST FLATTENING sa CAMEROON, AFRICA Ang breast ironing o breast flattening ay isang kaugalian sa bansang Cameroon sa kontinente ng Africa. Ito ang pagbabayo o pagmamasahe ng dibdib ng batang nagdadalaga sa pamamagitan ng bato, martilyo o spatula na pinainit sa apoy. Ipinapaliwanag ng ina sa anak na ang pagsagsagawa nito ay normal lamang at ang mga dahilan nito ay upang: maiwasan ang (1) maagang pagbubuntis ng anak. (2) paghinto sa pag-aaral; at (3) pagkagahasa. Ang mga dahilan na nabanggit ay mula sa paniniwala ng ina na ang paglaki ng dibdib ng anak ay maaaring makatawag-pansin sa mga lalaki upang sila ay gahasain. Ang GABRIELA (General Assembly Binding Women for Reforms, Integrity, Equality, Leadership, and Action) ay isang samahan sa Pilipinas na laban sa iba’t ibang porma ng karahasang nararanasan ng kababaihan na tinagurian nilang Seven Deadly Sins Against Women. Ang mga ito ay ang: (1) pambubugbog/pananakit, (2) panggagahasa, (3) incest at iba pang seksuwal na pang-aabuso, (4) sexual harassment, (5) sexual discrimination at exploitation, (6) limitadong access sa reproductive health, (7) sex trafficking at prostitusyon. 20  Karahasan sa Kalalakihan Ayon sa inilabas na ulat ng Mayo Clinic, hindi lamang kababaihan ang biktima ng karahasan na nagaganap sa isang relasyon o ang tinatawag na domestic violence, maging ang kalalakihan ay biktima rin. Ayon pa sa ulat, ang ganitong uri ng karahasan sa mga lalaki ay hindi madaling makita o kilalanin. Ang ganitong uri ng karahasan ay may iba’t ibang uri; emosyonal, seksuwal, pisikal, at banta ng pang-aabuso. Tandaan din na ito ay maaaring maganap sa heterosexual at homosexual na relasyon. Ngayon, iyong tunghayan ang mga palatandaan ng ganitong uri ng karahasan. Ito naman ay para sa mga bakla, bisexual at transgender: Pinagbabantaan kang sasabihin sa iyong pamilya, mga kaibigan at mga kakilala ang iyong oryentasyong seksuwal at pagkakakilanlang pangkasarian Sinasabi sa iyo na hindi tutulungan ng pamahalaan ang mga gay, bi- sexual at transgender Sinasabi sa iyo na ang mga lalaki ay natural na bayolente Gawain 1: Tula-Suri Panuto: Basahin at suriin mabuti ang spoken word poetry, at sagutan ang tsart. “Hindi Masamang Maging Iba” Naranasan mo na ba ang pagtawanan nang dahil sa iyong kasarian? Naranasan mo na bang pangiwasan? O pagtinginan dahil sa iyong panlabas na kaanyuan? Hindi rin porket ang babae naglalaro ng bola Tibo na siya Kloseta, paminta, bakla, syoke, at bading Pilit ninyo silan dinidiin, Hindi nakakahiya ang pagiging iba, Ang mag nakakahiya ay iyong ginagawa 21 Hindi nakakatawa ang pagiging parte ng kanilang samahan Ang mas nakakatawa ay kung paano mo sila pakisamahan Tomboy, mio, at tibo, Bakit ba sila ang iyong tinutukso? Wala naman silang tinatapakang tao, Pero bakit mo niyuyurakan ang dangal ng mga ito. Alam mo ba kung ano ang kanilang nararamdaman? Sinisiyasat mo ang kanilang itsura mula ulo hanggang paa Hinuhusgahan mo silang parang nakakasira Hindi porket ang lalaki ay malapit sa mga babae, Isa na siyang babae Ang sabi ng Diyos ay mahalin mo ang iyong kapwa, pero bakit iba ang iyong pinapakita? Kaya mong manghusga ng iba, Pero kaya mo rin kayang tanggapin ang iyong mga maling ginawa? Lawakan mo ang iyong pang-unawa, Yung kasing lawak sana ng iyong mga napinsala. Buksan mo ang iyong mga mata, Walang masama sa kanilang pagiging iba. -Blissful Summer 22 Gawain 2 : TAMA O MALI Panuto: Basahin at unawain mabuti ang mga pangungusap. Isulat ang salitang Tama kung ang pahayag ay totoo, at isulat ang Mali kung walang katotohanan ang pahayag. 1. Ang bansang Uganda ay nagpasa ng batas na “Anti-Homosexuality Act of 2014”. 2. Ipinasa ni Geraldine Roman sa kongreso ang “Anti-Discrimination Bill”. 3. Ang househusband ay tumutukoy sa asawang lalaki na may trabaho halimbawa ay manggagawa sa isang kompanya. 4. Ang Female Genital Mutilation o FGM ay isang proseso ng pagbabago sa ari ng kababaihan (bata o matanda) nang walang anumang benepisyong medikal. 5. Ang karahasan sa kababaihan ay hindi bago sa lipunang Pilipino. 6. Ang diskriminasyon ay positibong pamamaraan ng pagpapahayag ng saloobin. 7. Ang foot binding ay isinasagawa sa mga sinaunang babae sa China. 8. May pananaliksik noong 2006 na nagsasabing 24% ng mga batang babaeng may edad siyam ay apektado ng breast ironing. 9. Itinakda ang Nobyembre 22 bilang International Day for the Elimination of Violence Against Women. 10. Ang pangunahing ipinaglaban ni Malala Yousafzai sa kanilang bansa ay karapatang makapag-aral ang mga kababaihan 23 Gawain 3: BATAS MO! GAWIN MO! Panuto: Kung ikaw ay gagawa ng batas patungkol sa pagsulong ng pagkakapantay- pantay ng bawat kasarian, ano ito at bakit ito ang napili mo? BATAS https://s.clipartkey.com/mpngs/s/82-828941_measuring-scales-justice-clip-art-scales-of-justice.png 24 Gawain 4. Punan Mo, Pagkukulang Ko! Panuto: Kumpletuhin ang mga sumusunod na pangungusap: 1. Ang diskriminasyon ay tumutukoy sa ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ __________________________________________________________ 2. Ang hindi pantay na pagtingin sa lalaki at babae ay nakaapekto sa lipunan dahil ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ __________________________________________________________ 3. Maaaring manatili o mabago ang diskriminasyon batay sa ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ __________________________________________________________ 4. Nakararanas ng diskriminasyon sa lipunan dahil ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ __________________________________________________________ 5. Mahalaga na igalang ang pagkakaiba ng mga tao sa lipunan sapagkat ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ __________________________________________________________ 25  MODYUL 5 & 6 Sa Modyul na ito ang mga mag-aaral ay inaasahang: 1. Napahahalagahan ang tugon ng pamahalaan at mamamayan ng Pilipinas sa mga isyu ng karahasan at diskriminasyon. 2. Nasusuri ang mga batas na ginagawa at ipinatutupad ng pamahalaan para labanan ang karahasan at diskriminasyon sa mga kababaihan at LGBTQ. TUGON NG PAMAHALAAN AT Aralin MAMAMAYAN SA KARAHASAN AT 5&6 DISKRIMINASYON Napag-aralan natin sa nakaraang aralin ang iba’t ibang karahasan at diskriminasyon na nararanasan ng mga kababaihan, LGBT community at maging ng mga kalalakihan. Sa mga nabanggit, higit na binibigyang proteksyon ang mga babae at LGBTQ dahil sila ang mas vulnerable o mas nakakaranas ng karahasan at diskriminasyon sa ating lipunan. Pangkaraniwang laman ng balita ang pambubugbog, sekswal na pang-aabuso, panlalait at iba pang uri ng hindi makatarungan at hindi pantay na pagtingin ng lipunan sa kababaihan at miyembro ng LGBTQ. Sa araling ito ay pag-aaralan natin ang mga batas na binuo ng ating pamahalaan upang maiwasan at tuluyang masugpo ang mga ganitong isyu ng karahasan at diskriminasyon. Isinabatas para sa mga kababaihan ang Republic Act 9262 noong 2004 na kilala sa tawag na Anti-Violence Against Women and their Children Act (VAWC) na naglalayong bigyang proteksyon ang mga kababaihan at kanilang mga anak na nakararanas ng iba’t ibang uri ng pag-aabuso o karahasan. Ang batas ay nagbibigay ng proteksyon laban sa anumang aktong ginawa ng sinuman laban sa isang babae na: 26  1. kanyang asawa o dating asawa; 2. mayroon o nagkaroon siya ng sekswal na relasyon o “dating relationship” 3. ina ng kanyang anak May proteksyon ding ibinibigay sa anak ng babaeng nabanggit sa itaas, lehitimo man o hindi; 1. na ginawa sa loob o labas ng tahanan; 2. na nagresulta o maaaring magresulta sa pisikal, sekswal o sikolohikal na pinsala o paghihirap, pinansyal na pang-aabuso, pananakot na gawin ang mga nabanggit, pambubugbog, pananakit, pamimilit, panggugulo o pagkakait ng kalayaan. Bukod dito ay isinabatas din ang Republic Act 7877 o ang Sexual Harassment Act na nagbibigay ng parusa para sa sinuman na magsasagawa ng sapilitang paghingi, paghiling o pag-uutos ng sekswal na pabor mula sa kanyang employer, manager guro, coach o sinumang may kapangyarihan o moral na awtoridad sa loob ng trabaho o pag-aaral. Madalas na nagagamit ng isang taong may awtoridad ang kanyang posisyon upang mapwersa ang kanyang nasasakupan na ipag-utos ang sekswal na pabor kahit ito ay labag sa kanya. Meron ding batas para labanan ang illegal na pangangalakal ng tao para ipasok sa prostitusyon, sapilitang paggawa o slavery na tinatawag na human trafficking, ito ay ang Republic Act 9208 o Anti-trafficking in Persons Act. Pinaparusahan sa batas na ito ang panghihikayat, pagbibyahe, paglilipat, pamamahala, pagtatago o pagtanggap ng mga tao, may pahintulot man o wala ng biktima, sa loob man, patungo o palabas ng bansa, sa pamamagitan ng pagbabanta o puwersa, o anumang uri ng panlilinlang, pamimilit, pang-aabuso ng kapangyarihan o katayuan, pananamantala sa kahinaan ng iba, o ang pagbibigay o pagtanggap ng kabayaran o benepisyo upang makamit ang pahintulot ng isang tao na may awtoridad sa iba, na may layon ng pananamantala at pang-aabuso, kabilang ang prostitusyon, sapilitang paggawa at pagbebenta ng parte ng bahagi ng katawan ng tao. Mahalaga din na mabanggit ang pangunahing batas para sa mga kababaihan na isinabatas noong Hunyo 8, 2008 na kilala sa tawag na Magna Carta of Women na naglalayong alisin ang lahat ng uri ng diskriminasyon laban sa kababaihan at sa halip ay itaguyod ang pagkakapantay-pantay ng mga babae at lalaki sa lahat ng bagay, alinsunod sa mga batas ng Pilipinas at mga pandaigdigang instrumento, lalo na ang Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against 27 Women o CEDAW. Saklaw ng batas na ito ang lahat ng babaeng Pilipino, anuman ang edad, pinag-aralan, trabaho o hanapbuhay, propesyon, relihiyon, uri o pinagmulan ethnicity. Binibigyan ng batas na ito ng nabubukod na pansin ang kalagayan ng mga batang babae, matatanda, may kapansanan, mga babae sa iba’t ibang larangan, Marginalized Women (o mga babaeng mahihirap gaya ng manggagawa, maralitang tagalungsod,magsasaka, mangingisda at kababaihang Moro at katutubo),at Women in Especially Difficult Circumstances (mga babaeng nasa mapanganib na kalagayan gaya ng biktima ng pang-aabuso at karahasan at armadong sigalot, mga biktima ng prostitusyon, illegal recruitment, human trafficking at mga babaeng nakakulong). Sa hanay naman ng LGBTQ ay pinag-uusapan sa kasalukuyan ang Comprehensive Anti-discrimination Act sa Senado sa pangunguna ni Senador Sonny Angara at ang SOGIE (Sexual Orientation, Gender Identity and Expression) Bill na bersyon naman nito sa Kamara. Naglalayon ang mga panukalang batas na ito na iwaksi ang lahat ng uri ng diskriminasyon sa lahat ng tao sa pamamagitan ng pagpaparusa sa mga taong gagawa ng anumang anyo ng diskriminasyon batay sa edad, pinagmulang lahi, paniniwalang pangrelehiyon, pampulitika, antas ng pamumuhay, kasarian, gender, oryentasyong sekswal, relasyong pang mag-asawa, kapansanan, lenguahe, pisikal na anyo at marami pang iba. Naging malaking punto ng pagtatalo dito ang tungkol sa posibilidad na payagan na ng batas ang pagpapakasal ng may parehong kasarian o tinatawag na same sex marriage. Subalit ayon sa may akda, wala namang nakalagay sa panukalang batas na ito na ang tungkol dito. Anuman ang kahinatnan ng mga panukalang batas na ito, malinaw na ang mga mamamayan ay patuloy na magbabantay, makikibahagi sa usaping ito dahil ito ay nagbubunsod ng ating mga karapatan at proteksyon laban sa mga karahasan at pangaabuso. Ang karahasan at diskriminasyon sa iba’t ibang kasarian lalo’t higit sa mga kababaihan at LGBTQ ay matagal ng nilalabanan ng ating lipunan. Sa isang lipunang patriyarkal kagaya ng Pilipinas, madalas na kinakikitaan ng pakikibaka at paggigiit ng karapatan ng mga kababaihan para sa pantay na pakikitungo sa kanila, oportunidad at karapatan. Ngunit sa patuloy na pagsusulong ng mga grupo ng kababaihan at LGBTQ community sa iba’t ibang bansa at maging ng mga internasyunal na organisasyon na naghahangad na proteksyunan ang mga ito, masasabi nating higit na nabibigyang katarungan at naiiwasan ang mga karahasan at diskriminasyon sa kanila. Dito sa Pilipinas, marami ng batas na nabuo at binubuo para protektahan sila. Masasabi nating mas empowered na ngayon at mas matapang ang mga kababaihan para ipaglaban ang kanilang mga karapatan dahil may mga espesyal na batas na nangangalaga sa kanila. Subalit balewala ang mga batas na ito kung hindi ito lubusang maipapaalam at mauunawaan ng lahat ng mga kababaihan. 28  Kung hindi seryoso ang mga awtoridad na ipatupad ang naayon sa batas at kung marami pa rin ang may mababang pagtingin sa ibang indibidwal na hindi nila katulad. Mahaba pa ang lakbayin ng pakikibaka ng mga kababaihan at LGBTQ para makamit ang pagkakapantay-pantay sa pagtingin sa lipunan, subalit sa patuloy na pagtugon ng pamahalaan sa kanilang mandato na protektahan ang bawat mamamayan at sa pakikiisa at pakiki-alam ng mga mamamayan ay patuloy na magiging mahusay ang kalagayan ng bawat isa sa lipunan. Gawain 1: Panuto: Punan ang matrix ayon sa mga impormasyong hinihingi sa bawat hanay. Anti- Violence Anti - Anti- Sexual Magna Against Trafficking Discrimi- Harassment Carta of Women in Persons nation/ Act Women and their Act SOGIE Bill Children Layunin Saklaw Reaksyon/ Pananaw mo Gawain 2: Photo-Essay Panuto: Gumupit ng apat na larawan na nagpapakita ng pagtugon ng pamahalaan o ng mamamayan sa mga karahasan at diskriminasyon. Mula sa mga larawang nagupit ay gumawa ng sanaysay ukol dito. Ayusin ang pagkakasunod- sunod ng larawang napili upang maipahayag ang sariling saloobin. Pamprosesong Tanong: 1. Madali ka bang nakahanap ng larawan na gagamitin para sa photo-essay mo? Bakit? 2. Masaya ka ba sa iyong nabuong photo-essay? Bakit? 29  Rubrik sa Pagtataya sa Photo Essay Pamantayan Napakahusay Mahusay Nalilinang (2) Nagsisimula (4) (3) (1) Wasto ang Wasto ang Wasto ang Mayroong nilalaman at nilalaman at nilalaman mali sa gumamit ng gumamit ng subalit hindi nilalaman at NILALAMAN mga iba’t ibang gumamit ng sa mga napapanahong datos iba’t ibang ginamit na datos datos upang datos upangmasupor masuporta- -tahan ang han ang datos pangu-nahing ideya ng sanaysay Gumamit ng Gumamit ng Gumamit ng Hindi mga datos, mga datos at mga datos at gumamit ng pangyayari, pangyayari pangyayari mga datos at sitwasyon upang subalit hindi pangyayari PANGHIHIMOK upang magkaroon ng nakapanghim upang magkaroon ng batayan ang ok ng mga magkaroon batayan ang ginawang mambabasa ng batayan ginawang paghihimok ang paghihimok. ginawang Nakatulong din paghihimok ang mga ginamit na salita upang makahimok Gawain 3: Panuto: Basahin at unawain ang sitwasyon sa unang hanay. Ilagay ang batas na akma para sa sitwasyong ito at magbigay ng iyong rekomendasyon na dapat gawin ng biktima sa bawat sitwasyon. Sitwasyon Akmang Batas Rekomendasyon 1. Isang Manager ng sikat na kompanya ang nangako na bibigyan ng permanenteng posisyon ang isang intern sa kanyang opisina kapalit ng sekswal na pabor. 30 2. Si Elena ay nakaranas ng pisikal na pananakit at ang kanyang anak naman ay nakaranas din ng pang-aabusong sekswal sa kamay ng kanyang dating asawa. 3. Si Alicia ay pinaghihinalaang kasapi ng isang rebeldeng pangkat dahil dito siya ay ikinulong at pinahirapan. 4. Si Sollen ay isang transgender na pinagbawalang makapasok sa isang event dahil umano sa kanyang di akmang pananamit. 5. Si Mrs. Garcia ay nanghikayat ng mga kabataan sa Isla ng Bantayan, Cebu para umano ay magtrabaho sa isang factory sa Maynila. Subalit ang mga kabataang ito ay ikinulong at ginawang mga prostitute. 31  MODYUL 7 & 8 Dahil maayos mong natapos ang mga nakalipas na gawain, may sapat na pag-unawa ka na sa mga isyu at hamon sa kasarian at lipunan. Ang mga mag-aaral ay: Nakagagawa ng hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa kasarian na nagtataguyod ng pagkakapantay-pantay ng tao bilang kasapi ng pamayanan. Aralin Mga Hakbang Tungo sa 7&8 Pagkakapantay pantay Ang pagtanggap at paggalang sa kasarian ay isang seryosong usapin. At ang bawat isa ay hindi makaiiwas sa karahasan at diskriminasyon. Ano-anong hakbang ang maaari mong isagawa upang maitaguyod ang pagkakapantay-pantay ng iba’t ibang kasarian sa lipunan? Ang modyul na ito ay tumutukoy sa “Pagtanggap at Paggalang sa Kasarian Tungo sa Pagkakapantay-pantay”. Sa pagtalakay sa mga aralin ukol dito, ikaw ay makagagawa ng mga hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa kasarian na nagtataguyod ng pagkakapantay-pantay ng tao bilang kasapi ng pamayanan. Sa natapos na modyul, nabigyang diin ang tungkol sa tugon ng pamahalaan ukol sa karahasan at diskriminasyon sa mga kalalakihan, kababaihan at LGBTQIA+. Dito mo rin natutuhan na patuloy na tinutugunan at itinataguyod ng pamahalaan ang husay at galing ng bawat kasarian. Naunawaan mo rin sa nakaraang modyul ang kahalagahan ng mga tugon ng pamahalaan sa mga isyu ng kasarian sa lipunan sa iyong buhay bilang isang mamamayan. Bagaman, hanggang ngayon ay walang partikular na batas para sa kalalakihan, patuloy pa ring tinutugunan ng pamahalaan ang anumang karahasan at diskriminasyong kanilang nararanasan. Patuloy ring isinusulong ang mga panukalang batas upang mabigyan ng proteksiyon ang mga LGBTQIA+. Halina’t pagtibayin natin ang iyong kaalaman sa nakaraang aralin sa pamamagitan ng pagsagot sa susunod na gawain. 32  Binibigyang kahulugan ng Republic Act 9710, ang Magna Carta for Women ang pagkakapantay pantay ng kasarian bilang ang prinsipyo na pinaninindigan ang pagkakapantay ng lalaki at babae at ng kanilang karapatan na magtamasa ng pantay na mga kondisyon para sa realisasyon ng kanilang buong potensyal bilang mga tao para makapag ambag at makinabang sa mga bunga ng pag unlad at kung saan ang estado ay may pagkilala na ang lahat ng tao ay malaya at pantay sa dignidad at karapatan. Sa pagkakamit ng tunay at ganap na pagkakapantay pantay ng kasarian, ang pamahalaan, mga organisasyon at mamamayan ay dapat maging batayan , gabay, isabuhay at hangarin na makamit ang sumusunod na prinsipyo. Samakatwid ang mga konsepto o prinsipyong ito ay ang mga pamamaraan sa pagkamit ng pagkakapantay pantay ng kasarian. 1. Women Empowerment - tumutukoy sa pagpapalawak sa kakayahan o abilidad ng mga babae na gumawa ng mga estratehikong pagpapasya sa buhay sa konteksto kung saan ang mga nasabing kakayahan ay dating naipagkakait sa kanya dahil sa pagiging babae. 2. Gender Equity - tumutukoy sa mga patakaran, kasangkapan (instruments), programa, serbisyo at aksiyon na tumutugon sa desbentaheng posisyon ng kababaihan sa lipunan sa pamamagitan ng pagkakaloob ng may pagkiling at pagsang-ayong aksiyon. 3. Gender Mainstreaming - tumutukoy sa mga estratihiya para maipasok at maipaloob ang mga alalahanin (concerns) at karanasan (experiences) ng mga babae gayundin ng mga lalaki bilang integral na dimensiyon upang pantay silang makinabang sa lipunanang ginagalawan. 4. Gender and Development (GAD) - tumutukoy sa perspektibang pangkaunlaran at proseso na participatory at empowering, malaya sa karahasan, may paggalang sa Karapatang pantao at may pagsuporta sa kakayahang kumilos nang malaya. 5. Gender Parity - nangangahulugan sa pantay na representasyon ng babae at lalaki sa isang partikular na lugar. 6. Gender Perspective - ang pamamaraan ng pagtingin o pagsusuri kung saan binibigyang-tuon o pansin ang impact ng gender sa mga tao partikular sa mga oportunidad, gampaning panlipunan at interaksyon. 7. Gender Planning - isang planning approach na kumikilala sa pagkakaiba ng gampanin (roles) at pangangailangan ng babae at lalaki sa lipunan tulad ng 33 construction ng mga palikuran sa mga gusali na hindi lamang para sa babae at lalaki kundi pati na rin sa mga LGBT. 8. Gender-Blind - tumutukoy sa tao, polisiya, o institusyon na hindi kumikilala sa gender bilang mahalagang tagapagtakda sa mga pagpapasya sa buhay na iniaalok ng lipunan. 9. Gender Awareness - tumutukoy sa kakayahan o abilidad na matukoy ang mga problemang umusbong mula sa gender inequality at gender discrimination, kahit na ito ay mahirap makita sa panlabas o sadyang nakatago. 10. Gender Sensitivity - binibigyang kahulugan bilang kakayahan na matukoy ang mga isyu at problema sa paraan ng pagtingin ng lipunan sa gender. Obligasyon ng isang estado na pangalagaan at itaguyod ang kaligtasan, karangalan, dignidad at kagalingan ng mga mamamayan nito anupaman ang kanilang oryentasyong seksuwal. Obligasyon din ng estado na siguraduhing Malaya ang mga mamamayan nito laban sa takot ng diskriminasyon, illegal na pagkakakulong, karahasan at paninikil. Dapat matiyak na walang puwang ang mga batas at patakaran na naghuhudyat ng diskriminasyon at taliwas sa diwa ng karapatang pantao. Gawain 1: SITUATION-SOLUTION CHART Panuto: Suriin ang mga sumusunod na sitwasyon na nagpapakita ng diskriminasyon sa kasarian. Mag isip ng solusyon na maaaring magsulong ng pagtanggap at paggalang sa ibat ibang kasarian. Sagutin din ang mga pamprosesong tanong na makikita sa susunod na pahina. SITWASYON #1 Hindi pagkilala sa mga kakayahan ng kababaihan at LGBT sa isang propesyon. SOLUSYON: 34 SITWASYON #2 Pagpapakita sa mga social media account ng mga "Hate Campaign" laban sa mga LGBT. SOLUSYON: SITWASYON #3 Pag-aayos ng kasal (arranged marriage) ng isang babae na labag sa kanyang kalooban SOLUSYON: Mga Pamprosesong Tanong: 1. Ano ano ang iyong isinaalang alang upang mabuo mo ang mga nasabing solusyon? 2. Paano naliwanagan ang iyong pag-iisip tungkol sa mga nabanggit na diskriminasyon sa bawat sitwasyon? 3. Bakit dapat tugunan ang mga nasabing mga diskriminasyon sa bawat sitwasyon? 35 Gawain 2: GRAPHIC ORGANIZER Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang graphic organizer na naglalaman ng ibat ibang konsepto o prinsipyo ng pamamaraan sa pagkamit ng pagkakapantay pantay ng kasarian ng tao bilang kasapi ng ating pamayanan. Sagutin ang mga pamprosesong tanong na matatagpuan sa susunod na pahina. Women Empowerment Gender Gender Equity Sesitivity Gender Mga Konsepto Gender Awareness Mainstreaming o Prinsipyo sa Pagkamit ng Pagkakapantay Gender-Blind pantay ng Gender and Kasarian Development Gender Gender Parity Planning Gender Perspective Mga Pamprosesong Tanong: 1. Anu-ano sa mga nabanggit na konsepto o prinsipyo sa pagkamit ng pagkakapantay pantay ng kasarian ang sa tingin mo ay mga naipatutupad na sa inyong pamayanan? Sa paanong paraan ito naipatupad? 2. Paano pinangangalagaan ng pamahalaan ang kaligtasan ng bawat tao anuman ang kanyang sekswal na oryentasyon? 36 Gawain 3: DATA RETRIEVAL CHART Panuto: Punan ang Data Retrieval Chart ng angkop na hakbangin o gawain ayon sa mga konsepto o prinsipyo sa pagkamit ng pagkakapantay pantay ng kasarian. Tingnan ang halimbawa upang iyong maging gabay sa pagsagot. KONSEPTO O PRINSIPYO MUNGKAHING HAKBANGIN O GAWAIN Halimbawa: Gender Parity Pagtatalaga ng pantay na bilang ng lalaki at babae sa isang organisasyon. 1. Gender Sensitivity 2. Women Empowerment 3. Gender Awareness 4. Gender-Blind 5. Gender Mainstreaming 37 Gawain 4: Panuto: Basahing mabuti ang mga sumusunod na pangungusap. Piliin sa loob ng kahon ang angkop na salita na tinutukoy nito. Gender and Development Women Empowerment Gender Parity Gender Awareness Gender Equality Gender Planning Gender-Blind Gender Equity Gender Perspective Gender Discrimination Gender Gender Mainstreaming Sensitivity 1. Ito ay isang planning approach na kumikilala sa pagkakaiba ng gampanin (roles) at pangangailangan ng babae at lalaki sa lipunan tulad ng konsatruksyon ng mga palikuran sa mga gusali na hindi lamang para sa babae at lalaki kundi pati na rin sa mga LGBT. 2. Tumutukoy sa pagpapalawak sa kakayahan o abilidad ng mga babae na gumawa ng mga estratehikong pagpapasya sa buhay sa konteksto kung saan ang mga nasabing kakayahan ay dating naipagkakait sa kanya dahil sa pagiging babae. 3. Isa sa perspektibang pangkaunlaran at proseso na participatory at empowering, malaya sa karahasan, may paggalang sa karapatang pantao at may pagsuporta sa kakayahang kumilos nang malaya. 4. Tumutukoy sa tao, polisiya, o institusyon na hindi kumikilala sa gender bilang mahalagang tagapagtakda sa mga pagpapasya sa buhay na iniaalok ng lipunan. 5. Isang pamamaraan ng pagtingin o pagsusuri kung saan binibigyang-tuon o pansin ang impact ng gender sa mga tao partikular sa mga opurtunidad, gampaning panlipunan at interaksyon. 6. Mga patakaran, kasangkapan (instruments), programa, serbisyo at aksiyon na tumutugon sa desbentaheng posisyon ng kababaihan sa lipunan sa pamamagitan ng pagkakaloob ng may pagkiling at pagsang-ayong aksiyon. 38 7. Nangangahulugan sa pantay na representasyon ng babae at lalaki sa isang partikular na lugar. 8. Mga estratihiya para maipasok at maipaloob ang mga alalahanin (concerns) at karanasan (experiences) ng mga babae gayundin ng mga lalaki bilang integral na dimensiyon upang pantay silang makinabang sa lipunanang ginagalawan. 9. Kakayahan o abilidad na matukoy ang mga problemang umusbong mula sa gender inequality at gender discrimination, kahit na ito ay mahirap makita sa panlabas o sadyang nakatago. 10. Binibigyang kahulugan nito ang kakayahan na matukoy ang mga isyu at problema sa paraan ng pagtingin ng lipunan sa gender. 39 Panuto: Basahin at unawain ang bawat aytem, Isulat ang letra na pinakaangkop na sagot sa inyong mga sagutang papel. 1. Alin sa mga sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng pagiging bisexual? A. Si Miya ay nagnanasang sexual kay Raphaela. B. Si Freya ay nagnanasang sexual kay Raphaela at Clint. C. Si Clint ay nagnanasang sexual kay Cecilion. D. Walang pinagnanasahang sexual si Esmeralda sa kahit anong kasarian. 2. Female Genital Mutulation ay ang tuli para sa mga kababaihan sa ilang parte ng Asya at Africa. Alin sa mga sumusnod na pangungusap ang akma ukol rito? A. Ang FGM ay parang tuli sa mga lalaki ito nararapat lamang dahil parte ito ng paglaki ng isang babae. B. Ang FGM ay walang benipisyong medikal at ito ay kultura lamang. C. Ang FGM ay laganap sa buong Asya at sa ibang parte ng Europa. D. Ito ay napatunayang nakakapag linis ng ari ng mga babae at makakatulong para magkaroon ng isang malusog na genetalya. 3. Si Malala Yousafzai ay maituturing na pinakabatang tumanggap ng parangal para sa kaniyang katapangan at paninindigan. Sa anong bansa nagmula si Malala Yousafzai? A. Afganistan C. Pakistan B. China D. Saudi Arabia 4. Alin sa sumusunod ang HINDI katotohanan tungkol sa mga sinaunang batas para sa mga kababaihan ng Saudi Arabia? A. Pagbabawal na mag-aral B. Pagbabawal sa larangan ng sports C. Pagbabawal na magmaneho sa lansangan D. Pagbabawal sa pampublikong lugar na walang paghintulot ng lalaki. 5. Binibigyang kahulugan nito ang kakayahan na matukoy ang mga isyu at problema sa paraan ng pagtingin ng lipunan sa gender. A. Gender Equality C. Gender Mainstreaming B. Gender Equality D. Gender Sensitivity 6. Ito ay ang pagpapalawak sa kakayahan o abilidad ng mga babae na gumawa ng mga estratehikong pagpapasya sa buhay sa konteksto kung saan ang mga nasabing kakayahan ay dating naipagkakait sa kanya dahil sa pagiging babae. A. Gender Equality C. Sexual Orientation B. Gender Identity D. Women Empowerment 40 7. Tumutukoy sa perspektibang pangkaunlaran at proseso na participatory at empowering, malaya sa karahasan, may paggalang sa karapatang pantao at may pagsuporta sa kakayahang kumilos nang malaya. A. Gender and Development C. Gender Identity B. Gender Equity D. Gender Mainstreaming 8. Tumutukoy sa mga estratihiya para maipasok at maipaloob ang mga alalahanin (concerns) at karanasan (experiences) ng mga babae gayundin ng mga lalaki bilang integral na dimensiyon upang pantay silang makinabang sa lipunang ginagalawan. A. Gender Equality C. Gender Identity B. Gender Equity D. Gender Mainstreaming 9. Tawag sa mga babaeng nasa mapanganib na kalagayan gaya nga biktima ng prostitusyon, digmaan, illegal trafficking at babaeng nakakulong A. Marginalized Women B. Abused Women C. Magna Carta of Women D. Women in Especially Difficult Circumstances 10. Ito ay batas na nagbibigay ng proteksyon sa mga kababaihan at kanilang mga anak na nakaranas ng pang-aabuso o karahasan. A. Anti-discrimination Bill B. Anti-Violence Against Women and their Children Act C. Magna Carta of Women D. Sexual Harassment Act 41 42 Pagyamanin Gawain 2 1. Tama 2. Tama 3. Mali 4. Tama 5. Tama 6. Mali 7. Tama 8. Tama 9. Mali 10. Tama Modyul 3 & 4 Pagyamanin Gawain 2 B. Tama o Mali 1. Mali 2. Tama 3. Tama 4. Tama 5. Mali Modyul 1 & 2 Subukin 1. B 2. C or D 3. C 4. B 5. D 6. D 7. A 8. D 9. B 10. D  43 Isagawa Gawain 4 1. Gender Planning 2. Women Empowerment 3. Gender and Development Tayahin 4. Gender-Blind 1. B 5. Gender 2. B Perspectives 3. C 6. Gender Equity 4. B 7. Gender Parity 5. D 8. Gender 6. D Mainstreaming 7. A 9. Gender 8. D Awareness 9. D 10. Gender 10. B Sensitivity Modyul 7 & 8 Sanggunian Miranda, N. P., Ocampo, O. B., Amita, R. Q., Reyes, V. E., De Ramos, M. M., Tiamzon, L. A.,... Quintos, E. R. (2017). Araling Panlipunan Kagamitan ng Mag-aaral (A. A. Abad, Ed.). Pasig City, Philippines: Department of Education Mactal, Ronaldo B., PADAYON 10 (Mga Kontemporaryong Isyu) Unang Edisyon, Phoenix Publishing House Madrigal, Christopher L., Pagtanaw at Pag-unawa: Kontemporaryong Isyu Unang Edisyon, Diwa Learning System Inc. Urgel, Elizabeth T. et al., Paglinang sa Kasaysayan 10: Kontemporaryong Isyu, Diwa Learning System Inc. (N.D.). Globalisasyon, Modyul ng Araling Panlipunan 10, Deped Staff writter, 2016, Zalora appoints Parker Gundersen as CEO (Aug.) RetaiInAsia, 1-2 https://retailinasia.com/in- people/appointments/zalora-appoints-parker-gundersen-as-ceo/, January 4, 2021 Lisa Allardice, 2019, Malala Yousafsai on student life , Facing Critics and her political ambition, (Jan) The Guardian, 1 -3 https://www.theguardian.com/books/2019/jan/19/malala- yousafzai-voice-generation-we-are-displacedJ , January 4, 2021 Cynthia Littleton, 2021, EllenDeGeneres Show’s t Resume production in Studio Next Week, (Jan) Variet, 1-2 https://variety.com/2021/tv/news/ellen-degeneres-talk-show- resume-studio-production-1234880877/ , January 4, 2021 Arvind Bari, 2020, Measuring Scales Justice Clip Art- Scales of Justice ( Dec) Clipartkey, 1 https://s.clipartkey.com/mpngs/s/82- 828941_measuring-scales-justice-clip-art-scales-of-justice.png , January 4, 2021 Sasha Martinez, 2016 Geraldine Roman, role model for girls everywhere, (Oct) Esquire, 1-3 https://www.esquiremag.ph/politics/opinion/geraldine-roman-time- inspiring-women-a1506-20161013 , January 4, 2021 Christopher Carbone, Fox News, 2019, Tim Cook says monolies aren’t bad if they’re “not abused”, NYPost, (Dec), 1-2 https://nypost.com/2019/12/12/tim-cook-says-monopolies-arent- bad-if-theyre-not-abused/ , January 4, 2021 Abs-cbn News, 2017, Charo Santos-Concio: The doting grandma, (Mar) , Abs-cnb News 1-3 https://news.abs cbn.com/video/life/03/15/17/charo-santos-concio-the-doting- grandma , January 4, 2021 Combine Editors, 2018, Danton Remoto’s Book, (Sep) ,Goodreads, 1- 2https://www.goodreads.com/author/show/524322.Danton_Remoto , January 4, 2021 44 Garrette Parker, 2019, 10 Things you didn’t know about lookheed Martin CEO Marillyn Hewson, (Jun) Money INC, 1-5 https://moneyinc.com/lockheed-martin-ceo-marillyn-hewson/ , January 4, 2021 The Hive Asia, 2017, Jake Zyrus will perform with Charice Pempengco,( Sep) Yahoo, 1-3 https://ca.finance.yahoo.com/news/jake-zyrus-perform-charice- pempengco-032100609.html , January 4, 2021 Jason Mendez/ Invision/ AP, 2020, CNN’s Anderson Cooper gave a masterclass during a jaw-dropping interview with Las Vegas’ mayor,( Apr) 1-4(https://www.poynter.org/reporting-editing/2020/cnn- anderson-cooper-interview-las-vegas- mayor- carolyn-goodman/ , January 4, 2021 (N.D.). Araling Panlipunan 10: Konsepto ng Kasarian at Gender Roles sa Ibat- Ibang Panig ng Daigdig, Philippines, DepEd, 2018, pg. 257-275 Papaleng, Some insane but true fact about foot binding in China, Philippines, Blogger.com, 2008, retrieved from http://papalengthoughts.blogspot.com/2013/07/some-insane- buttrue-things-about.html#.X3w3NnURXIU, September 25, 2020 Korzhov, Nikolay, Myanmar’s neck ring women, www.aljazeera.com, Qatar, Aljazeera website, 2013, retrieved from https://www.aljazeera.com/gallery/2013/9/17/myanmars-neck- ringwomen/, September 25, 2020 (N.D.), Ang babae sa Islam, www.womeninislam.ws.ph,Philippines, women in islam website, retrieved from http://womeninislam.ws/ph/ang- poligamya-sa-islam.aspx, September 25, 2020 (N.D.), Homosexuality in ancient Greece, www.factanddeatils.com,USA, Facts and details website, retrieved from http://factsanddetails.com/world/cat56/sub406/entry-6202.html, September 25, 2020 (N.D.), the beauty in what looks like torture that comes with Lip Plates, retrieved from https://hadithi.africa/,Africa,Hadithiwebsites,https://hadithi.africa/2 019/01/25/the-beautyin-what-looks-like-torture-that-comes-with-lip- plates/, September 25, 2020 (N.D.), Female Gential Mutulation, www.who.com,New York, WHO website, retrieved from https://www.who.int/news-room/fact- sheets/detail/female-genital-mutilation, September 25, 2020 Limos, Mario Alvaro, The fall of Babaylan,www.esquiremag.ph,2019, Esquire magazine website, retrieved from https://www.esquiremag.ph/long- 45  reads/features/the-fall-of-thebabaylan-a2017-20190318, September 25, 2020 Saligan, Mailto. 2013. “The Basics of Philippine Laws for Women”. http://karapatangbabae.weebly.com/index.html. January 05, 2021 Republic of the Philippines: “Philippine Commission On Women, Republic Act 9710: Magna Carta of Women”, https://pcw.gov.ph/republic-act-9710- magna-carta-of-women/ January 05, 2021 Department of Education. “Learning Module: Araling Panlipunan 10, “Tugon ng Pamahaalaang Pilipinas sa mga Isyu ng Karahasan at Diskriminasiyon”: 319-322. January 06, 2021 46 Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa: Department of Education – Schools Division Office Navotas Learning Resource Management Section Bagumbayan Elementary School Compound M, Naval St., Sipac Almacen, Navotas City Telefax: 02-8332-77-64 Email Address: [email protected]