REVIEWER-kompan PDF

**ARALIN 1** **Mga Konsepto ng Wika**\ Ang wika ay mahalagang instrumento ng komunikasyon na binubuo ng makabuluhang tunog, simbolo, at tuntunin upang makabuo ng salita na may kahulugan o kaisipan. Ang salitang \"wika\" ay mula sa Latin na \"lingua,\" na nangangahulugang \"dila\" at \"wika\" o \"li...

**ARALIN 1** **Mga Konsepto ng Wika**\ Ang wika ay mahalagang instrumento ng komunikasyon na binubuo ng makabuluhang tunog, simbolo, at tuntunin upang makabuo ng salita na may kahulugan o kaisipan. Ang salitang \"wika\" ay mula sa Latin na \"lingua,\" na nangangahulugang \"dila\" at \"wika\" o \"lingwahe.\" **Mga Pahayag Tungkol sa Wika:** - **Henry Allan Gleason Jr.**: Ang wika ay isang masistemang balangkas ng mga tunog na pinili at isinaayos sa paraang arbitraryo upang magamit ng mga tao sa isang kultura. - **Paz, Hernandez, Paneyra**: Ang wika ay isang tulay na ginagamit upang ipahayag at tuparin ang anumang pangangailangan o mithiin. - **Charles Darwin**: Inilarawan niya ang wika bilang isang sining, tulad ng paggawa ng serbesa, pagbebake ng cake, o pagsusulat. **Kasaysayan ng Wikang Pambansa** - **1934**: Sa Kumbensiyong Konstitusyunal, tinalakay ang pagpili ng isang wikang pambansa. - **1935**: Artikulo XIV, Seksiyon 3 ng Saligang Batas ng 1935 ay nagbigay-daan sa hakbang tungo sa pagkakaroon ng wikang pambansa na batay sa isang umiiral na wika sa Pilipinas. - **1937**: Idineklara ni Pangulong Quezon ang Tagalog bilang batayan ng wikang pambansa. - **1940**: Nagsimulang ituro ang wikang pambansa sa mga paaralan. - **1946**: Tagalog at Ingles ang itinakdang opisyal na wika sa ilalim ng Batas Komonwelt Bilang 570. - **1972**: Binago ang wikang pambansa upang maging \"Filipino\" sa Saligang Batas ng 1973. - **1987**: Pinagtibay sa Saligang Batas ng 1987 ang Filipino bilang wikang pambansa. **Wikang Opisyal at Wikang Panturo** - Ayon kay **Virgilio Almario**, ang wikang opisyal ay ginagamit sa mga talastasan ng pamahalaan at ang wikang panturo ay ginagamit sa mga pormal na edukasyon. - Sa ilalim ng **K to 12 Curriculum**, ginamit ang Mother Tongue o unang wika ng mga mag-aaral mula Kindergarten hanggang Grade 3 sa ilalim ng MTB-MLE (Mother Tongue-Based Multi-Lingual Education). Ang paggamit ng wika sa tahanan sa mga unang taon ng pag-aaral ay napatunayang nakatutulong sa mas mabilis na pagkatuto at paglinang ng mga mag-aaral sa pangalawa at ikatlong wika (Filipino at Ingles). **ARALIN 2** **Unang Wika, Pangalawang Wika, at Iba Pa (Buod)** Ang **unang wika** ay ang wikang kinagisnan mula pagkabata, tinatawag ding mother tongue o L1. Ito ang wika kung saan pinakamahusay na naipapahayag ng tao ang kanyang damdamin, ideya, at kaisipan. Habang lumalaki, natututo rin siya ng **pangalawang wika (L2)** mula sa kanyang kapaligiran, karaniwang mula sa telebisyon, mga kalaro, guro, at mga magulang. Kapag higit pang lumawak ang mundo ng bata, natututo rin siya ng **ikatlong wika (L3)** mula sa kanyang mga karanasan at pakikisalamuha sa iba. **Monolingguwalismo** ay tumutukoy sa paggamit ng iisang wika sa isang bansa, tulad ng sa Japan o South Korea. Ito ang sistema kung saan isang wika lang ang ginagamit sa pagtuturo at sa mga pormal na transaksyon. Sa Pilipinas, hindi ito gaanong praktikal dahil may higit sa 150 wika at diyalekto dito, kaya't mas angkop ang **multilingguwalismo**, na tumutukoy sa paggamit ng maraming wika. **Bilingguwalismo** ay ang kakayahan ng isang tao na gumamit ng dalawang wika nang mahusay. Ayon kay Bloomfield (1935), ang isang perpektong bilingguwal ay may kakayahang gumamit ng dalawang wika na parang ito ang kanyang mother tongue. Samantala, ayon kay Macnamara (1967), ang isang bilingguwal ay may sapat na kasanayan sa pakikinig, pagsasalita, pagbasa, o pagsulat sa ikalawang wika maliban sa kanyang unang wika. **Bilingguwalismo sa Wikang Panturo** ay makikita sa Artikulo 15 Seksiyon 2 at 3 ng Saligang Batas ng 1973, kung saan ang Filipino at Ingles ay mga wikang opisyal ng bansa. Noong 1974, ipinatupad ang patakaran na ang Filipino at Ingles ay gagamitin bilang mga wikang panturo sa mga tiyak na asignatura sa mga paaralan, sa bisa ng Department Order No. 25. Ang **multilingguwalismo** ay nagpapatibay sa kakayahan ng mga Pilipino na makapagsalita ng maraming wika. Sa ilalim ng **MTB-MLE** (Mother Tongue-Based Multilingual Education), ginagamit ang unang wika ng bata sa pagtuturo sa mga unang taon ng pag-aaral. Sinusuportahan ito ng mga pag-aaral na nagsasabing mas mabilis matuto ang mga bata kapag ginagamit ang kanilang unang wika sa klase. Ang Filipino at Ingles ay itinuturo rin bilang mga hiwalay na asignatura mula elementarya hanggang kolehiyo. Sa ganitong sistema, inaasahan na mas magiging epektibo ang pagkatuto ng mga estudyante, at makakapagbigay-daan ito sa mas malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa kanilang sariling wika, kultura, at kasaysayan. Ito ngayon ang magiging bridge o tulay upang kasunod na mapalakas at mapalusog ang pagkatuto ng ating wikang pambansa, ang Filipino at gayundin ang wikang Ingles. Sabi nga ni Pangulong Benigno Aquino III, \"We should become tri-lingual as a country. Learn English well and connect to the World. Learn Filipino well and connect to our country. Retain your dialect and connect to your heritage. \" **ARALIN 3** **Heterogenous at Homogenous na Wika** - Walang wika ang maituturing na homogenous dahil may iba\'t ibang barayti ito, bunga ng mga salik panlipunan tulad ng edad, hanapbuhay, antas ng edukasyon, kasarian, at rehiyon. Ang mga ito ay nagpapakita ng pagiging heterogenous ng wika. **Mga Barayti ng Wika** 1. **Dayalek** -- Barayti ng wikang ginagamit ng partikular na pangkat sa isang lugar (e.g., lalawigan, rehiyon). 2. **Idyolek** -- Pansariling paraan ng pagsasalita ng bawat tao, kahit iisa ang dayalek na ginagamit. 3. **Sosyolek** -- Batay sa katayuan o antas panlipunan ng mga tao (e.g., wika ng mga bakla, preso, maykaya). 4. **Etnolek** -- Wikang ginagamit ng mga etnolingguwistikong grupo, nagiging bahagi ng kanilang pagkakakilanlan (e.g., vakkul ng mga Ivatan). 5. **Register** -- Nagbabago ang wika depende sa kausap o sitwasyon; may pormal at di-pormal na uri. 6. **Pidgin** -- Wika na nilikha ng mga taong magkaiba ang unang wika na sinusubukang magkaintindihan. 7. **Creole** -- Wika na umusbong mula sa pidgin at naging unang wika ng isang komunidad (e.g., Chavacano). **Halimbawa ng Barayti ng Wika: (sosyolek)** - **Gay Lingo** -- Gamit ng mga beki upang magtago ng tunay na kahulugan ng salita, ngunit ginagamit na rin ngayon ng nakararami (e.g., \"Givenchy\" para sa \"pahingi\"). - **Conyo/Conyospeak** -- Paghahalo ng Ingles at Filipino, gamit ang pandiwang Ingles na \"make\" (e.g., \"make basa\"). - **Jejemon** -- Wikang nakabatay sa Filipino at Ingles, ngunit isinusulat gamit ang pinaghalo-halong numero at simbolo (e.g., \"3ow ph0w\"). **ARALIN 4** **Lingua Franca at Wikang Filipino** - **Lingua Franca**: Wika na ginagamit ng karamihan sa isang komunidad para magkaunawaan. - Sa **Pilipinas**, ang **Filipino** ang itinuturing na lingua franca. - Ayon sa pag-aaral ng **Ateneo de Manila University** noong 1989: - **92%** ang nakakaunawa ng Filipino. - **51%** ang nakakaunawa ng Ingles. - **41%** ang nakakaunawa ng Cebuano. **Gampanin ng Wika sa Lipunan** - Ang wika ay nag-uugnay sa mga tao at mahalaga sa komunikasyon. - **Durkheim**: Nabubuo ang lipunan ng mga taong nagkakausap at nagtutulungan. - Ang mga gumagamit ng iisang wika ay mas nagkakaisa at nagkakaunawaan. - **Wika**: Simbolo ng **pagkakakilanlan** at kasangkapan sa pag-unawa at pagpapahalaga sa kultura. - Ayon kay **W.P. Robinson**, ang mga tungkulin ng wika ay: 1. **Pagpapahayag ng damdamin at identidad**. 2. **Pagtukoy sa kalagayang panlipunan at ugnayan**. **Mga Tungkulin ng Wika sa Lipunan (M.A.K. Halliday)** 1. **Instrumental**: Tinutugunan ang pangangailangan (e.g., liham, patalastas). 2. **Regulatoryo**: Kontrolin ang ugali o asal (e.g., pagbibigay direksyon). 3. **Interaksiyonal**: Pakikipag-ugnayan sa kapwa (e.g., pakikipagkuwentuhan). 4. **Personal**: Pagpapahayag ng opinyon o damdamin (e.g., talaarawan, kuro-kuro). 5. **Heuristiko**: Pagkuha ng impormasyon (e.g., interbyu, panonood). 6. **Impormatibo**: Pagbibigay ng impormasyon (e.g., ulat, pagtuturo). **Anim na Gamit ng Wika (Jakobson)** 1. **Emotive**: Pagpapahayag ng damdamin at emosyon. 2. **Conative**: Panghihikayat o pag-uutos. 3. **Phatic**: Simulan ang usapan. 4. **Referential**: Paggamit ng sanggunian o pinagkunan ng kaalaman. 5. **Metalingual**: Paglilinaw ng mga kodigo o batas. 6. **Poetic**: Masining na pagpapahayag (e.g., tula, sanaysay). **ARALIN 5 (unang bahagi)** **Panahon ng mga Katutubo** 1. **Teorya ng Pandarayuhan** -- Ayon kay Dr. Henry Otley Beyer, may tatlong pangkat ng tao (Negrito, Indones, Malay) ang unang dumating sa Pilipinas. Gayunpaman, natuklasan ang **Taong Tabon** (50,000 taon na ang nakalipas) sa Palawan noong 1962, na mas nauna pa kaysa sa mga tao sa Malaysia. Natuklasan din ang **Taong Callao** (67,000 taon na ang nakalipas) sa Cagayan, na mas matanda pa sa Taong Tabon. 2. **Teorya ng Pandarayuhan mula sa Austronesyano** -- Pinaniniwalaang ang mga Pilipino ay nagmula sa lahing **Austronesian**, na unang nakatuklas ng bangkang may katig at nagpaunlad ng pagtatanim ng palay at rice terracing (e.g., Banaue Rice Terraces). Gumamit ang mga katutubo ng **baybayin** bilang sistema ng pagsulat. **Panahon ng mga Espanyol** - Layunin ng mga Espanyol na gawing Kristiyano at \"sibilisado\" ang mga katutubo. Upang epektibong ipalaganap ang relihiyon, ang mga prayle ay natutong magsalita ng mga wikang katutubo. Bagama't may utos na ituro ang wikang Espanyol, mas naging malapit ang mga katutubo sa simbahan dahil sa paggamit ng kanilang wika. - Ang pagdating ng mga Espanyol ay naging sanhi ng pagkawatak-watak ng mga Pilipino, at nasupil ang paggamit ng katutubong wika sa ilang aspeto. **Panahon ng Rebolusyong Pilipino** - Nagising ang damdaming makabayan ng mga Pilipino, at ginamit ang wikang Tagalog sa mga kautusan at pahayagan ng **Katipunan**. - Sa **Konstitusyon ng Biak-na-Bato** (1899), ginawang opisyal na wika ang Tagalog. Subalit, sa Konstitusyon ng Unang Republika, ginawang opsyonal ang paggamit ng Tagalog upang hindi maalis ang interes ng mga di-Tagalog na rehiyon. **ARALIN 6 ( unang bahagi)** **Panahon ng mga Amerikano** - Pagdating ng mga Amerikano, wikang Ingles ang ginamit bilang wikang panturo mula primarya hanggang kolehiyo. Ipinatupad ito sa bisa ng **Batas Blg. 74 (1901)**. - May mga pagtutol sa paggamit ng Ingles, dahil sa kahirapan ng mga mag-aaral na matutunan ito at ang paglimita sa paggamit ng bernakular. - **Tagalog** ay itinaguyod na maging batayan ng Wikang Pambansa sa pamamagitan ng **Batas Komonwelt Blg. 184 (1936)**. Noong **1937**, ipinalabas ni Pangulong Quezon ang **Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134** na nag-aatas na Tagalog ang magiging batayan ng wikang pambansa. **Panahon ng mga Hapones** - Sa ilalim ng mga Hapones, ipinagbawal ang paggamit ng Ingles at itinataguyod ang paggamit ng **Tagalog**. Ipinatupad ang **Ordinansa Militar Blg. 13**, na ginawang opisyal na wika ang Tagalog at Nihonggo. - Itinatag ang **KALIBAPI** upang itaguyod ang wikang Pilipino. Sa panahon ding ito, si **Jose Villa Panganiban** ay nagturo ng Tagalog at gumawa ng mga materyal para mas madaling matutunan ang wika. **Panahon ng Pagsasarili Hanggang Kasalukuyan** - Pagkatapos ng digmaan, noong **Hulyo 4, 1946**, ipinahayag na **Tagalog at Ingles** ang opisyal na wika ng bansa sa bisa ng **Batas Komonwelt Bilang 570**. - Noong **1959**, pinalitan ang pangalan ng wikang pambansa mula Tagalog patungong **Pilipino**. Ang mga diploma at sertipiko sa pagtatapos ay ipinalimbag sa Pilipino mula **1963**. - **Kautusang Tagapagpaganap Blg. 96 (1967)**: Iniutos ni Pangulong Marcos na pangalanan ang mga gusali at tanggapan sa wikang Pilipino. - **Kautusang Pangkagawaran Blg. 25 (1974)**: Nagpatupad ng **Patakarang Edukasyong Bilingguwal**. - Sa **Saligang Batas 1987**, ipinahayag na ang wikang pambansa ng Pilipinas ay **Filipino**, na dapat payabungin gamit ang iba't ibang wika sa Pilipinas. - Sa kasalukuyan, patuloy ang pagsulong ng Filipino bilang wikang pambansa, dulot ng pagtangkilik sa edukasyon, midya, at iba pang larangan.