Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej PDF

Wykład 1 środa, 2 października 2024 08:11 Egzamin: - Treści z wykładów - Egzamin w sesji - Zagadnienia z literatury - też będą z tego pytania - Pytania zamknięte (wybór) - Pytania otwarte (odpowiedź) Dać znać czy chcemy zdawać w połowie semestru - nawet 2 osoby (będzie to możliwe...

Wykład 1 środa, 2 października 2024 08:11 Egzamin: - Treści z wykładów - Egzamin w sesji - Zagadnienia z literatury - też będą z tego pytania - Pytania zamknięte (wybór) - Pytania otwarte (odpowiedź) Dać znać czy chcemy zdawać w połowie semestru - nawet 2 osoby (będzie to możliwe) Jarosz E., Wysocka E., Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania, wydawnictwo "Żak", Warszawa 2006 DIAGNOZA Termin pochodzi z języka greckiego: diagnosis (gnosis - poznanie, did - poprzez) Diagnoza może oznaczać: Proces diagnozowania Efekt tego procesu Całokształt wiedzy teoretycznej i praktycznej na ten temat. DIAGNOZA = PROCES; EFEKT; DZIEDZINA NAUKI I PRAKTYKI PROCES Diagnozowanie - proces rozwiązywania problemu (diagnostycznego) obejmuje: - Sformułowanie odpowiednich pytań diagnostycznych - Wybór narzędzi - Zbieranie danych - Sformułowanie wypowiedzi - Stawianie kolejnych pytań i hipotez - Podejmowanie decyzji CZYLI! Diagnozowanie jest procesem, który umożliwia uzyskanie odpowiedzi na pytania: JAK JEST? DLACZEGO TAK JEST? CO NALEŻY ZROBIĆ? - tu się kończy diagnoza i zaczyna się terapia DIAGNOZOWANIE - Czynność poznawcza - Wyzwanie emocjonalne - Kompetencja profesjonalna CZYNNOŚĆ POZNAWCZA - Trzeba mieć wiedzę, bardzo szeroką o rozwoju i funkcjonowaniu człowieka - Diagnozowanie jest czynnością poznawczą wymagającą umiejętności: Integrowania informacji Wykorzystywania wiedzy i doświadczenia Podejmowania decyzji Uzasadnienia podjętej decyzji WYZWANIE EMOCJONALNE - Wymaga przestrzegania zasad, które nie naruszaj ą godności drugiej osoby - Ktoś kto jest diagnozowany, nie może poczuć się pognębiony; ma wyjść z tego w komforcie, nawet jeśli test pokaże, że jest "kiepsko" DIAGNOZOWANIE TO PRZETWARZANIE DANYCH (!) NIE TYLKO REJESTROWANIEM ZACHOWAŃ EFEKT PROCESU = ROZPOZNANIE + ZROZUMIENIE 1. Zrozumienie badanego zjawiska Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 1  1. Zrozumienie badanego zjawiska 2. Wyjaśnienie: - Uwarunkowań - Mechanizmów - Dynamiki zjawisk 3. Przewidywanie wariantów rozwoju zjawiska w przysz łości 4. Planowanie interwencji 5. Monitorowanie efektywności interwencji 6. Ocena efektywności interwencji DIAGNZOWOWANIE JAKO DZIEDZINA NAUKI I PRAKTYKI Obejmuje "ingerencję w istnienie drugiego człowieka jako indywidualnej i niepowtarzalnej całości, ingerencję, której skutki mogą być nieodwracalne". (Stemplewska-Żakowicz, 2009, Kodeks psychologa) - Wiedza naukowa (podstawa działań) - Dziedzina praktyczna (osadzona w ramach teoretycznych, podejmowana w okre ślonym celu) - "sztuka praktykowania w zgodzie z zasadami" - Jest ingerencją mogącą spowodować zmiany w "sposobie istnienia drugiego człowieka" Tradycja i współczesność w rozwoju diagnozy - 3 trendy 1. Integracja podejść metodologicznych a. Podejście nomotetyczne - skupione na odkrywaniu ogólnych praw (np. fizyka) PODEJŚCIE NOMOTETYCZNE w psychologii oznacza "dzia łalność badawczą ukierunkowaną na odkrycie i wyjaśnienie ogólnych prawidłowości rządzących zachowaniami jednostek" b. Podejście idiograficzne - skupione na wyjaśnianiu jednostkowych zjawisk (np. historia) PODEJŚCIE IDIOGRAFICZNE w psychologii koncentruje się na "rozumieniu i opisaniu jednostki jako niepowtarzalnej indywidualności" 2. Zmiany w modelu diagnozy i relacji diagnostycznej (od podej ść skupionych na patologii do podejść zainteresowanych czynnikami zdrowia i dobrostanu) 3. Ruch na rzecz ustanowienia empirycznych podstaw wszelkich procedur diagnostycznych i rygoru metodologicznego w diagnozowaniu Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 2 Wykład 2 środa, 9 października 2024 08:05 Problematyka wykładu 1) Rodzaje diagnozy 2) Modele diagnozy (psychopedagogicznej) - diagnoza: nozologiczna, funkcjonalna, psychospołeczna (istota, zastosowanie, elementy składowe, różnice, konsekwencje) 3) Rodzaje diagnozy w pracy pedagoga specjalnego: statyczna, dynamiczna (istota, funkcja, kryteria rozróżniania) RODZAJE DIAGNOZY Kryteria rozróżniania: - Charakter prowadzonych działań - Sposób oceny badanego zjawiska (ilościowo - badanie ilorazu inteligencji, jakościowo - stan funkcji na dany moment rozwoju) - Metody diagnozowania - Obszar badania ZAPAMIĘTAJ! Kryteria podziału (według E. Wysockiej, 2013) Typ problemów (diagnoza poznawcza i decyzyjna) Cel poznania (eksploracyjno-deskryptywna, klasyfikacyjna, funkcjonalna, przyczynowa, selekcyjna, typizacyjna, terapeutyczna, wspierająca, normalizująca, różnicowa) Podmiot diagnozy (osobnicza, grupy, środowiskowa) Przedmiot (psychologiczna, pedagogiczna) Ukierunkowanie potencjalnych działań postdiagnostycznych (pozytywna, negatywna) itp. DIAGNOZA - Rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości (S. Ziemski, 1973) Diagnoza rozwinięta (pełna) - S. Ziemski (1973) - Kryterium: zakres wyjaśniania zjawisk - Składowe: wzajemnie uzupełniające się diagnozy cząstkowe, będące jednocześnie etapami postępowania diagnostycznego RODZAJE DIAGNOZ CZĄSTKOWYCH Diagnoza przyporządkowująca, klasyfikacyjna albo typologiczna (taka, która przyporządkowuje daną osobę do konkretnej grupy zjawisk) - Diagnoza genetyczna - Diagnoza znaczenia (czy to się przekłada na życie tej osoby? Czy wymaga interwencji?) - Diagnoza fazy (co było wcześniej, jak sobie osoba radziła) Diagnoza prognostyczna (np. bez pomocy doświadczy kolejnego epizodu depresyjnego) DIAGNOZA KLASYFIKACYJNA/TYPOLOGICZNA - Na podstawie charakterystycznych objawów ma za zadanie odpowiedzieć na pytanie, czym jest dane zjawisko, i tym samym zaszeregować je do określonej grupy lub typu zjawisk Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 3  dane zjawisko, i tym samym zaszeregować je do określonej grupy lub typu zjawisk - Wstępny etap złożonego procesu diagnozy - Pozwala określić, że mamy do czynienia, np. z uszkodzeniem słuchu (ale nadal nie wiemy, jak z tym uszkodzeniem będzie funkcjonowało konkretne dziecko) DIAGNOZA GENETYCZNA - skoncentrowana na poszukiwaniu przyczyn danego zjawiska lub stanu rzeczy (np. jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu) DIAGNOZA ZNACZENIA (FUNKCJONALNA) - Ustalenie zakresu szkodliwości objawów patologicznych w obrębie danej funkcji - Analiza objawów w szerszym kontekście (np. wpływ uszkodzenia słuchu na porozumiewanie się) DIAGNOZA FAZY (ROZWOJU) - Określa stadium zaawansowania badanego zjawiska w chwili diagnozowania - Wskazuje stopień i zakres rozbieżności między tym, co jest, a co powinno być (ogólne prawidłowości rozwojowe) - Rama pracy diagnosty DIAGNOZA PROGNOSTYCZNA - Wnioskowanie i przewidywanie dalszych (pozytywnych - zasoby i negatywnych - deficyt) konsekwencji wystąpienia diagnozowanego zjawiska, grupy zjawisk lub stanu Diagnoza pełna oparta jest na danych empirycznych. RELACJE INTERPERSONALNE W DIAGNOZIE - Mają szczególny niesymetryczny charakter wynikający z przewagi kompetencji po stronie psychologa (diagnosty), który dysponuje specjalistyczną wiedzą i technikami służącymi do poznawania innych ludzi i oddziaływania na nich. Stemplewska-Żakowicz K., 2009, s.16 - Rola zawodowa psychologa (diagnosty) obejmuje ingerencję w sposób istnienia drugiego człowieka jako indywidualnej i niepowtarzalnej całości, której skutki mogą być nieodwracalne. Uczestniczenie w badaniu Jest częścią realnego doświadczenia osoby badanej Faktem autobiograficznym Uczestnicy badania nie pozostają po nim zupełnie tacy sami Czynnikiem dokonującej się zmiany może być: Wynik badania Wnioski i zalecenia umieszczone w raporcie i zakomunikowane klientowi jako informacje zwrotne Sam proces diagnostyczny (na przykład autorefleksja podczas odpowiadania na osobiste pytania) KONTAKT - Kontakt z otwartym, empatycznym i szanującym granice profesjonalistą może być bardzo pozytywnym doświadczeniem dodającym człowiekowi mocy i nadziei. (Stemplewska-Żakowicz K., 2009, s.16) MODELE DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ (3) Pytanie na egzaminie - co to jest model diagnozy? Model diagnozy - "rekonstrukcja szczególnej formy działalności poznawczej podejmowanej przez psychologów w celu opisania, wyjaśnienia i przewidywania zachowanie pojedynczych osób lub grup społecznych" (Kowalik, 2005, s.182) Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 4 3 modele diagnozy psychologicznej (S. Kowalik, 2005) Diagnoza nozologiczna/różnicowa (nadaje jednostkę klasyfikacyjną) - medyk Diagnoza funkcjonalna ("nasza" pedagogiczna diagnoza) - pedagodzy specjalni Diagnoza psychospołeczna - pracownik socjalny DIAGNOZA NOZOLOGICZNA/RÓŻNICOWA Wywodzi się z medycyny Polega na rozpoznaniu "jednostki chorobowej", zaburzenia u osoby diagnozowanej Podstawą są systemy klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych, zaburzeń psychicznych (ICD, DSM) Kto i w jakim celu przeprowadza diagnozę różnicową? Kto? - Lekarze psychiatrzy - Psychologowie kliniczni W jakim celu? - Wspomaganie postępowania diagnostycznego w rozpoznawaniu zaburzeń psychicznych, neurorozwojowych Psycholog ma/miał za zadanie potwierdzać diagnozę lekarską, używając do tego własnych technik pomiarowych ELEMENTY DIAGNOZY RÓŻNICOWEJ - Osoba badana - to co prezentuje; objawy, reakcje, które pojawiają się, gdy postawimy przed nią zadanie diagnostyczne - Wskaźniki diagnostyczne (reakcje na zadania testowe/kliniczne) - Objawy "chorobowe"/symptomy zaburzeń - Wynik diagnozy psychiatrycznej - System klasyfikacji zaburzeń psychicznych Skutki pozytywne: Nazwanie problemu osoby diagnozowanej Uzyskanie porady, wsparcia specjalistycznego "przepustka" do rozpoczęcia leczenia Skutki negatywne: Dostrzeganie choroby/zaburzenia a nie osoby - zjawisko reifikacji obiektu diagnozy Przedmiotowe traktowanie pacjenta Etykietyzacja Samospełniające się proroctwo Efekt Rumpelstillzchena (Rumpelsztyka) - "wiara w magiczną moc słowa" (nazwa pochodzi z baśni bracia Grimm, w której dziecko królowej ma zostać porwane przez karła, a królowa, żeby temu zapobiec, musi odgadnąć imię karła. Po podaniu jego imienia - Rumpelsztyk - dziecko zostaje z nią. Uratowane przez słowo) - nazwa diagnostyczna jako przepustka do "świętego spokoju" DIAGNOZA FUNKCJONALNA Dotyczy: - Określonej funkcji (motoryka, czytanie, rozwój społeczny) - Poziomu funkcjonowania w danym obszarze - Określa adekwatność zachowania osoby badanej w stosunku do wymagań formułowanych przez otoczenie społeczne - Ocenia i opisuje funkcjonowanie procesów psychicznych odpowiedzialnych za regulacje Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 5  - Ocenia i opisuje funkcjonowanie procesów psychicznych odpowiedzialnych za regulacje zachowania Elementy diagnozy funkcjonalnej Opis trudności (w przystosowaniu) Teoria osobowości, teoria konkretnych procesów psychicznych (percepcja, uwaga, pamięć, myślenie, emocje, itp.) Metody diagnostyczne umożliwiające pomiar wielkości zaburzeń przystosowania/rozpoznanie dysfunkcji procesów psychicznych Psycholog-diagnosta opisujący i wyjaśniający trudności przystosowawcze (genezę, mechanizmy) oraz określający możliwości i sposób pomocy/wsparcia/rehabilitacji/terapii Diagnoza funkcjonalna umożliwia: a) Badanie procesów psychicznych i określonych cech osobowości pod kątem trafnego wyboru profilu kształcenia, określania dojrzałości szkolnej, monitorowania tempa rozwoju psychicznego itd. b) Dobór pracowników na właściwe stanowiska pracy, dostosowanie wymagań do możliwości dzieci Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 6 Wykład 3 środa, 16 października 2024 08:06 c.d. modeli diagnozowania - Uniwersalne, gdy mogą być realizowane w dowolnej dziedzinie DIAGNOZA PSYCHOSPOŁECZNA/INTERAKCYJNA - Inaczej pozycjonuje podmioty diagnozy - Proces uzgadniania definicji problemu i sposób rozwiązania go: otoczenie osoby diagnozowanej--->diagnosta--->osoba diagnozowana - Bazuje na interakcji - Polega na tym, że otoczenie wyłapie jakiś objaw w funkcjonowaniu drugiej osoby; "różnica wpada szybko w oko" - dobrze czy niedobrze ----> jeżeli powoduje etykietyzację - niedobrze, jeżeli wyłapuje się sympotmy przemocy np i coś się z tym robi - Diagnosta "wpuszcza macki" w otoczenie - Problem uzgadnia się również z osobą diagnozowaną Elementy diagnozy psychospołecznej Problem (psychologiczny) osoby diagnozowanej Protodiagnoza (jak otoczenie widzi problem?) Rezultat profesjonalnej diagnozy (wiedza, doświadczenie, procedury) Negocjowanie diagnozy z definicją problemu osoby diagnozowanej Jakie elementy decydują o rezultacie diagnozy? - Naukowa wiedza psychologiczna - Protodiagnoza społeczna - może być udowadniania, że jest trafna; albo przeciwnie - diagnosta po analizie może zaprzeczyć "dobrze, że zostało coś zauważone, ale nie tędy droga" PROBLEM - Perspektywa obiektywna - Perspektywa subiektywna Protodiagnoza problemu psychologicznego Otoczenie dostrzega problem i formułuje własną definicje - Dostrzega - Nazywa - Interpretuje - Prognozuje Otoczeniem mogą być rodzice Każda wątpliwość, niepokój usłyszany zewnątrz, powinna być brana pod uwagę PYTANIE!!!!!!!!!!!!! Jakie cechy odróżniają diagnozę psychospołeczną od pozostałych rodzajów diagnoz? - Zakłada wpływ osoby diagnozowanej na ostateczny wynik diagnozy - Obejmuje szerszy obszar zagadnień - nie tylko zaburzenia psychiczne i trudności przystosowawcze, ale również otoczenie osoby badanej - Bierze pod uwagę protodiagnozę dokonywaną przez otoczenie społeczne DIAGNOZA STATYCZNA VS DYNAMICZNA - Statyczna = testy, pomiar - Dynamiczna = diagnoza w strefie najbliższego rozwoju, diagnoza dla rozwoju (pozytywna i negatywna) DIAGNOZA STATYCZNA Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 7 DIAGNOZA STATYCZNA - Skoncentrowana na pomiarze cechy/właściwości (np. inteligencji) - Dokładnie określona procedura - można tą procedurę modyfikować do potrzeby osoby diagnozowanej, jednak są pewne zastrzeżenia, które za tym idą - Wnioski wyprowadza się z danych za pomocą ścisłego algorytmu (np. podręcznik diagnostyczny) - Reguły metodologiczne; instrukcje różnicujące - Zawsze opiera się na standaryzacji - Zbiera dane potrzebne zakwalifikowania osoby badanej do grupy odniesienia (normalizacyjnej) w celu opisania tej osoby i sformułowania prognozy DIAGNOZA DYNAMICZNA - Skoncentrowana na przebiegu procesu uczenia się, na rozwojowym potencjale osoby - Jej celem jest zrozumienie jak dziecko uczy się - Oceny dokonuje się obserwując proces uczenia się (rozwiązywanie zadań, działań, rodzaje aktywności) - Teoretycznym punktem odniesienia jest strefa najbliższego rozwoju - Ocenia zdolność modyfikowania podstawowych struktur poznawczych Ocena dynamiczna dostarcza informacji na temat: 1. Bazowych kompetencji dziecka (strefa aktualnego rozwoju) 2. Wielkości i rodzajów pomocy, jakiej potrzebuje dziecko by przejść na wyższy poziom wykonania 3. Indywidualnej odpowiedzi dziecka na tę pomoc Pozwala dostrzec, jakie reguły i strategie zna i stosuje dziecko podczas rozwiązywania nowych problemów; dziecko jako osoba ucząca się Ocena dynamiczna Pozwala zobaczyć dziecko jako uczącego się - zobaczyć na ile dziecko jest w stanie korzystać z pomocy dorosłego (co jest w stanie zmienić w odpowiedzi na tzw. Interwencję) Umożliwia: - Postawienie hipotez na temat potencjału rozwojowego/możliwości dziecka - Opracowanie skutecznych strategii interwencji mających na celu wspomaganie "kompetencji wykonawczych" Aby właściwie określić stan rozwoju dziecka należy: - Określić poziom aktualnego rozwoju, który obejmuje umiejętności stosowane przez dziecko samodzielnie: W sytuacji zadaniowej Podczas aktywności podejmowanej spontanicznie - Wskazać strefę aktualnego rozwoju (obszary i zakres umiejętności, które dziecko spontanicznie, samodzielnie wykorzystuje podczas realizacji zadań) - Oznaczyć poziom najbliższego rozwoju Obejmujący obszary tych kompetencji, które wymagają wsparcia z zewnątrz (gotowość dziecka do korzystania z pomocy dorosłego podczas realizacji czynności) - Wskazać strefę najbliższego rozwoju Czyli zakres i liczbę obszarów, w których aktualnie zachodzą zmiany rozwojowe W jakim celu dokonujemy diagnozy w strefie najbliższego rozwoju? PYTANIE!!!!!!!!!! Aby określić możliwości dziecka, Aby adekwatnie dobrać rodzaj wsparcia (dobór zależny od indywidualnych potrzeb rozwojowych) Aby uzasadnić (wskazać), jaką funkcję powinno pełnić dostarczane dziecku doświadczenie Jaką funkcję powinno pełnić dostarczane dziecku doświadczenie? (Brzezińska, 2000, s.138) Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 8 Jaką funkcję powinno pełnić dostarczane dziecku doświadczenie? (Brzezińska, 2000, s.138) - Wspieranie (podtrzymanie) Nowe zadanie jest "okazją do ćwiczenia" nabywanych kompetencji (aż do uzyskania określonego poziomu wprawy) - Facylitacja (ułatwianie) Odpowiednie wsparcie już dokonującej się zmiany rozwojowej Przyspiesza proces dojrzewania i pojawiania się (ujawniania się w zachowaniu) określonych kompetencji - Indukowanie (uruchomienie) Oddziaływanie zewnętrzne determinuje rozwój Dostarczenie wsparcia w postaci konkretnego doświadczenia (działania, kontekstu), odpowiada za wystąpienie zmiany rozwojowej Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 9 Wykład 4 środa, 23 października 2024 08:16 Model postępowania diagnostycznego 4 etapy - J. Palchowski 1) Etap prediagnostyczny 2) Etap badania diagnostycznego (identyfikacji) 3) Etap wyjaśniania 4) Etap interwencji 1) Etap prediagnostyczny Obejmuje wszystko to, co wyprzedza w czasie właściwie diagnozowanie Kontekst - Społeczny - Kulturowy - Instytucjonalny diagnozy 2) Etap identyfikacji Obejmuje: Wybór narzędzi (na podstawie użyteczności diagnostycznej) Rejestrację (zapis) Agregację (klasyfikację) danych 3) Etap wyjaśniania a. Opis b. Interpretacja c. Orzekanie diagnostyczne (klasyfikacja opisowa); diagnoza jako wynik procesu d. Przewidywanie + decyzja/plan interwencji 4) Etap interwencji Sformułowanie zaleceń dotyczących działania, które warto podjąć aby zmienić istniejący stan rzeczy "rozdzielenie zadań" - podział na zadania ze względu na specjalność Nadawanie struktury wnioskowaniu diagnostycznemu - procedura 5 kroków Teresy Szustrowej 1. Określ cel badania - w jakim celu prowadzę diagnozę? 2. Wybierz orientację teoretyczną - w jakich kategoriach będę formułowała/formułował twierdzenia o człowieka? 3. Sformułuj pytania/hipotezy - na jakie szczegółowe pytania dotyczące człowieka zamierzam znaleźć odpowiedź? 4. Dobierz wskaźniki - po czym poznam jaka jest odpowiedź na moje pytanie? 5. Operacjonalizuj wskaźniki za pomocą procedur diagnostycznych - co muszę zrobić by uzyskać potrzebne informacje? Jakie pytania postawić? Co obserwować? 1. OKREŚL CEL BADANIA Postaw pytania o sens i cel badania? ---> sens Zastanów się czemu będą służyć zebrane informacje? ---> cel Jakie decyzje będą podejmowane na podstawie wyników? ---> kontekst 2. WYBIERZ ORIENTACJĘ TEORETYCZNĄ Określ, w jakich kategoriach będziesz formułować twierdzenia o człowieku - Pełna jasność - jakie jest znaczenie używanych pojęć - Nie naginam pojęć do uzyskanych danych - Nie wzbogacam danych o potoczne sądy Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 10  - Nie wzbogacam danych o potoczne sądy - Pojęcia teoretyczne nabierają znaczenia w kontekście teorii, której są elementem 3. Sformułuj pytania/hipotezy Pytania stawiam, gdy nie dysponuję odpowiednią wiedzą na dany temat Hipotezy formułuję, kiedy mam już wstępne informacje na dany temat Pytania stawiaj sobie, to ty poszukiwać będziesz na nie odpowiedzi 4. Dobierz wskaźniki Wskaźnik to uchwytne zewnętrznie przejawy interesujących nas procesów i stanów, które możemy: - Zauważyć bezpośrednio, - Zapytać o nie, - Zmierzyć (np. przy użyciu narzędzia diagnostycznego testu). 5. Operacjonalizuj wskaźniki za pomocą procedur diagnostycznych Co muszę zrobić by uzyskać informacje? Jak uzyskać informacje? Jak dokonać pomiaru? Jakie zadanie zaplanować? Na co zwrócić uwagę podczas obserwacji? Model normatywny - "zawiera wskazania, których należy przestrzegać, aby nie zagubić się w mnogości danych i aby wnioskowanie diagnostyczne było uporządkowane i zgodne z podstawowymi zasadami metodologii" (Stemplewska-Żakowicz, 2009) DIAGNOZA DLA ROZWOJU (Obuchowska, 1993) 1) Oparta o refleksję diagnozującego a. Kogo? b. Po co? c. Co? d. Jak? e. Kto? 2) Jest "podłużna", ma charakter dynamiczny, jest wciąż weryfikowana 3) Jest interakcyjna (określa rezultat tego, co dziecko może oraz co chce) 4) Uwzględnia stosowane przez osobę strategie radzenia sobie z trudnościami 5) Uwzględnia zainteresowania, aspiracje, osiągnięcia osoby 6) Powinna (musi) zawierać wskazania dla dalszego postępowania Diagnoza pozytywna - Mocne strony - Motywacja - Strategie poznawcze Diagnoza negatywna - Deficyty Diagnoza dla rozwoju jest zawsze "w drodze" Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 11 Wykład 6 środa, 6 listopada 2024 08:22 Egzamin - 20.11. - ta sama sala i godzina/ potem jeszcze w sesji 4 lub 5 lutego Film "Niebieskooki" - link na teamsie ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z OCZEKIWAŃ DIAGNOSTY Efekt Pigmaliona - Stworzył rzeźbę kobiety wymarzonej, ponieważ nie mógł znaleźć swojej realnej ukochanej - Polega na tym, że żywienie oczekiwań wobec drugiej osoby prowadzi do jej zachowania zgodnego z tymi oczekiwaniami - U nauczycieli można wywołać efekt oczekiwań wobec rozwoju intelektualnego uczniów (mierzonego wzrostem wyników standardowego testu zdolności ogólnych), polegający na tym, że uczniowie nauczani przez nauczycieli… - OCZEKIWANIA ---> INTERAKCJA (SPOSÓB TRAKTOWANIA) --->ZACHOWANIE BADANEJ OSOBY, SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWO - Uczniowie, osoby badane, odczytują z zachowań nauczycieli, diagnostów ich przekonanie o potencjale rozwojowym i dostosowują do niego swoje działania (uczenie się, zachowanie, reakcję na zadanie, itp.) Efekt Golema/Efekt Galatei - różnice w sposobie traktowania uczniów zależne od oczekiwań nauczyciela EFEKT GOLEMA - Negatywne oczekiwania nauczyciela wobec uczniów urzeczywistniają się - "spisanie na straty" - "podcięcie skrzydeł" - Następuje spadek osiągnięć potwierdzający negatywne proroctwa - Jak nauczyciele traktowali uczniów uznanych za mało zdolnych? - sadzali ich dalej od siebie; poświęcali mniej uwagi w czasie lekcji; rzadziej wywoływali do odpowiedzi i stwarzali mniej okazji do wystąpień publicznych; Krócej czekali na odpowiedź na zadane pytanie; Nie towarzyszyli w sytuacji niepowodzenia; częściej krytykowali na forum za nieprawidłowe odpowiedzi; rzadziej chwalili za prawidłowe; jeśli chwalili, to za dobre odpowiedzi na zadane im mało ważne pytanie; udzielali mniej dokładnego sprzężenia zwrotnego dotyczącego jakości odpowiedzi; udzielane sprzężenie było przez uczniów odrzucane; wymagali mniej pracy i mniej wysiłku - "gdy nauczyciel-diagnosta etykietuje ucznia - zbyt szybko przyporządkowując go do pewnej kategorii, ponosi odpowiedzialność za ocenę jego szans" - Niemierko EFEKT GALATEI - U nauczycieli mających pozytywnych obraz dokonań uczniów wywołany został efekt pozytywnych oczekiwań interpersonalnych Błędem byłoby zakładać, że osoba badana reaguje tylko na te aspekty sytuacji eksperymentalnej, które - w naszym założeniu są bodźcami Osoba badana nie jest tylko biernie reagującym przedmiotem badania, ale jego aktywnym sposobem ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z KOMUNIKOWANIEM DIAGNOZY Efekt Barnuma/eksperyment Forera Eksperyment Forera - 3 pytania do studentów: 1) Jest w Tobie wielka potrzeba, aby inni Cię lubili i podziwiali 2) Przejawiasz tendencje do bycia krytycznym wobec siebie 3).. - Taka sama odpowiedź dla wszystkich - klasyczny opis w stylu Barnuma/ tzw "oświadczenie Barnumowskie" - Jest rodzajem błędu poznawczego, polegającego na odczytaniu niejednoznacznego opisu własnej osoby jako trafnego i znaczącego, mimo, że w rzeczywistości opis ten wygenerowano celowo jako niejednoznaczny (aby potencjalnie pasował do różnych osób), nie uwzględniając jakichkolwiek specyficznych informacji o danej osobie = efekt Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 12  osób), nie uwzględniając jakichkolwiek specyficznych informacji o danej osobie = efekt horoskopowy, efekt Forera - Stwierdzenia Barnuma mają charakter niespecyficzny, praktycznie każdy może te zdania odnosić do siebie - Osoba ulegająca eb wierzy, że opis jej właśnie dotyczy, ponieważ wcześniej przekazało jego twórcy pewne dane, np. datę urodzenia DIAGNOZA (ANALIZA) OCENIANA JEST JAKO SZCZEGÓLNIE TRAFNA, JEŚLI: Badany jest przekonany, że raport/diagnoza, został przygotowany specjalnie dla niego Badany wierzy w autorytet diagnosty, metoda wygląda oryginalnie, tajemniczo Opis zawiera informacje o pozytywnych właściwościach badanego W polskiej literaturze efekt Barnuma wzmiankował Paluchowski i określił jako ARTEFAKT W KOMUNIKACJI Nadinterpretacja informacji przez osoby badane stanowi pewne zagrożenie związane z działaniem mechanizmu samospełniającego się proroctwa (Margasiński, 2013) Zaprzeczanie jako reakcja na treść diagnozy (ma wartość adaptacyjną) Podważanie kompetencji diagnosty Kwestionowanie wartości metod i narzędzi Filmik "The barnum effect" - od 1:55 Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 13 Wykład 7 środa, 13 listopada 2024 08:00 NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA - DIAGNOZOWANIE Zaburzenia neurorozwojowe w DSM-5 Cechy klasyfikacji kategorialnych: Opisowy, ateoretyczny charakter - język, sposób narracji nie jest ściśle osadzony w jakieś koncepcji; np. nie są opracowywane w języku psychoanalizy; coś jest określone jako symptom, bo jest czymś co wyróżnia się od normatywnego funkcjonowania populacji Operacjonalizacja kryteriów diagnostycznych Diagnoza wieloosiowa - nie odnoszą się wąsko tylko do jednego obszaru rozwojowego, sięgają do różnych obszarów Symetryczność a nie hierarchiczność organizacji systemu Kodowanie Współwystępowanie zaburzeń Tworzone w paradygmacie medycznym Charakterystyka zaburzeń neurorozwojowych - WAŻNE!!! Grupa stanów zaczynających się w okresie rozwoju, zwykle na wczesnym jego etapie Charakteryzują się rozwojem deficytów, które prowadzą do trudności w funkcjonowaniu (społecznym, szkolnym, zawodowym) Deficyty mają zróżnicowane nasilenie (od wybiórczych ograniczeń uczenia się do całościowego upośledzenia funkcjonowanie społecznego) Zaburzenia z tej grupy często współwystępują (np. ASD - niepełnosprawność intelektualna) NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA - ZABURZENIE ROZWOJU INTELEKTUALNEGO Jest zaburzeniem rozpoczynającym się w okresie rozwoju i obejmuje deficyty zarówno w zakresie funkcjonowania intelektualnego, jak i adaptacyjnego w obszarach dotyczących rozumienia pojęć, funkcjonowania społecznego oraz w dziedzinach praktycznych 3 kryteria do sprawdzenia - Wiek - "rozpoczynający się w okresie rozwoju" - do dorosłości - granica do 22 roku życia = początek deficytów w zakresie rozwojowym - Deficyty w zakresie funkcjonowania intelektualnego = obecność deficytów w funkcjonowaniu intelektualnym Musi zostać potwierdzona zarówno przez ocenę kliniczną, jak i dostosowany kulturowo, rzetelny, wiarygodny standaryzowany test inteligencji Przynajmniej dwa deficyty w zakresie a. Wnioskowania b. Rozwiązywania problemów c. Planowania d. Myślenia abstrakcyjnego e. Oceniania f. Uczenia się g. Uczenia się na podstawie doświadczenia - Deficyty w zakresie adaptacyjnym = występowanie deficytów w przystosowywaniu się Powodujących niepowodzenia w realizacji standardów rozwojowych i społeczno-kulturowych, co uniemożliwia zachowywanie niezależności i odpowiedzialności Bez odpowiedniego wsparcia deficyty przystosowawcze ograniczają funkcjonowanie w jednej lub wielu spośród codziennych czynności, takich jak porozumiewanie się, uczestniczenie w życiu społecznym, samodzielne życie w różnorodnych środowiskach, takich jak dom, szkoła, praca lub grupa społeczna POZIOMY CIĘŻKOŚCI Analiza poziomu ciężkości niepełnosprawności intelektualnej opiera się na analizie funkcjonowania przystosowawczego, a nie na wartości IQ Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 14  funkcjonowania przystosowawczego, a nie na wartości IQ Na podstawie oceny funkcjonowania przystosowawczego określa się poziom wymaganego wsparcia Powiązanie z innymi klasyfikacjami ICD-11 (od stycznia 2022): - "zaburzenia rozwoju intelektualnego", poziomy: lekki, umiarkowany, znaczny, głęboki WAŻNE!!! Aaidd - American Association on Intellectual and Developmental Disabilities 5 ZAŁOŻEŃ FUNDAMENTALNYCH, KTÓRE PROPONUJĄ WZIĄĆ POD UWAGĘ DIAGNOSTOM: 1) Ograniczenia w bieżącym funkcjonowaniu osoby muszą być rozpatrywane w kontekście społeczno-środowiskowym, typowym dla wieku i kultury rówieśników danej osoby - narzędzia osadzone w kręgu kulturowym dziecka 2) W prawomocnym orzeczeniu bierze się pod uwagę zróżnicowanie kultury i języka, jak również różnice w komunikowaniu oraz czynniki sensoryczne, motoryczne i behawioralne - jak bierzesz pod uwagę język, komunikowanie i te 3 czynniki, musisz dobrać dobre narzędzia, tak, aby były czytelne dla osoby badanej 3) Ograniczenia często koegzystują z mocnymi stronami jednostki - Obuchowska, diagnoza dla rozwoju 4) Istotnym celem opisu ograniczeń jest opracowanie profilu potrzebnego wsparcia 5) Dzięki właściwemu zindywidualizowanemu wsparciu zapewnionemu przez długi okres, funkcjonowanie życiowe osoby z niepełnosprawnością intelektualną na ogół ulega poprawie Obszary diagnostyczne Wszechstronne badania kliniczne obejmują: Ocenę zdolności intelektualnych Określenie czynników genetycznych i niegenetycznych odgrywających rolę w etiologii Badanie towarzyszących stanów medycznych (mpd, współwystępowanie zaburzeń psychicznych, emocjonalnych, behawioralnych) DIAGNOZOWANIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ Metody i narzędzia - Wywiad - Obserwacja - Skale rozwojowe - Testy do badania rozwoju umysłowego - iloraz inteligencji to nie jest jedyny wskaźnik! - Skale do oceny dojrzałości społecznej (przystosowanie społecznego, kompetencji społecznych) - Testy i próby eksperymetalno-kliniczne do badania funkcji percepcyjno-motorycznych Testy do badania inteligencji - Skala inteligencji Weschlera dla dzieci Określenie jakościowej charakterystyki funkcjonowania intelektualnego osoby Pomiar poziomu funkcjonowania intelektualnego Dla dzieci w wersji zmodyfikowanej Służy do pomiaru poziomu inteligencji ogólnej dzieci w wieku od 6 do 16 lat Do badania dziecka z trudnościami adaptacyjnymi (np. w dostosowaniu się do wymagań szkolnych) Do weryfikacji hipotez, iż przyczyną trudności są obniżone możliwości intelektualne dziecka Ze względu na charakter zadań testowych nie nadaje się do badania dzieci głuchych i słabosłyszących, niewidomych i słabowidzących Uregulowany status prawny, Polska adaptacja została opublikowana po raz pierwszy w 1991 r., zawiera normy dla dzieci z populacji ogólnej (6-16 lat) Dwie płaszczyzny stosowania 1) Postępowanie zgodne z instrukcją, rejestrowanie odpowiedzi, obliczanie wyników Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 15  1) Postępowanie zgodne z instrukcją, rejestrowanie odpowiedzi, obliczanie wyników 2) Wnikliwa obserwacja sposobu rozwiązywania zadań, zachowania badanego, jego reakcji werbalnych i niewerbalnych Zastosowanie wobec dzieci z niepełnosprawnością intelektualną Skala nadaje się do: Różnicowania n.i. od prawidłowego rozwoju intelektualnego Diagnozy lekkiego, umiarkowanego poziomu n.i. Ze względu na dobór zadań i opracowanie norm skale Wechslera uniemożliwiają różnicowanie głębszych stopni n.i W diagnozie głębszych stopni n.i. stosuje się: Skalę rozwoju psychoruchowego Brunet-Lezine Skalę Psyche-Cattell Skalę Termana-Merrill Nie są one metodami wystandaryzowanymi, nie mają aktualnych polskich norm!!! "czerwona lampka"- na ich podstawie nie stwierdza się jednoznacznie o poziomie rozwoju intelektualnego; konstrukcja skal jest okej, ale nie ma uprawnień do wykonywania testów na podstawie tych skal Nie będzie pytania co jest w skali Weschlera Testy w praktyce psychologicznej: Zastosowanie a. Psychometria b. Ocena kliniczna NA CZYM POLEGA DOSTOSOWANIE Udzielanie badanemu dodatkowej pomocy (nie przewidzianej w instrukcji) Rezygnacja z pomiaru czasu wykonania testu Dzielenie badania na kilka sesji Zmiana kolejności podtestów Nieprzerywanie po przewidzianej w instrukcji liczbie niepowodzeń Wprowadzenie dodatkowych poleceń (np. opowiadanie treści historyjki) Wtedy nie jest dokonywany pomiar ilorazu inteligencji, a ocena kliniczna!!! CEL DOSTOSOWANIA Dobieranie do interpretacji wybranych wskaźników Rezygnacja ze wskaźników psychometrycznych (np. IQ) Podwójna ocena (psychometryczna + kliniczna) Warunki dostosowania Wiedza diagnosty Doświadczenie kliczniczne Metoda kliniczna (Krasowicz-Kupis, Wiejak, 2006) Narzędzie jest dostosowywane do tzw. Grup klinicznych, osób z zaburzeniami, chorych somatycznie, psychicznie Osoby te charakteryzuje swoistość funkcjonowania poznawczego, emocjonalnego, motywacyjnego "uelastycznienie, dopasowanie postępowania" do indywidualnych właściwości osoby (Kowalik, 1993) Narzędzia, którymi posługują się poradnie: Międzynarodowa skala wykonaniowa Leiter-3 - Skala obserwacyjna (służącą ocenie trudności w nauce szkolnej, problemów w kontaktach społecznych) - Niewerbalny test inteligencji dla dzieci w wieku 3-15 lat, z którymi kontakt werbalny jest utrudniony lub uniemożliwiony (np. dzieci głuche i słabosłyszące), dzieci z zaburzeniami Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 16  utrudniony lub uniemożliwiony (np. dzieci głuche i słabosłyszące), dzieci z zaburzeniami motorycznymi (np. dzieci z porażeniem mózgowym) - Nie dla dzieci niewidomych Skala dojrzałości umysłowej Columbia - Test niewerbalny Test Ravena, w wersji TEST MATRYC KOLOROWYCH - Wiek badanych: 4-10 lat - Test niewerbalny - Może być wykorzystany do diagnozy funkcji umysłowych funkcji dzieci z zaburzeniami rozwoju mowy, wadami słuchu czy zaburzeniami aparatu ruchowego DSR - DZIECIĘCA SKLADA ROZWOJOWA - Do diagnozy aktualnego poziomu rozwoju dziecka - Skala wykonaniowa i skala obserwacyjna - Do 4 miesiąca życia można przeprowadzić analizę profilową Zastosowanie - Wczesne wykrywanie opóźnień w rozwoju i sygnałów zaburzeń - Wykrywanie słabych i mocnych stron funkcjonowania dziecka - Ocena ważnych dla rozwoju cech temperamentu Podstawy diagnostyki psychopedagogicznej Strona 17