Parenteral Enjeksiyon Uygulamaları - Dr. Canan Şahin - PDF

PARENTERAL ENJEKSİYON UYGULAMALARI (id,sc,iv,im) Dr. Öğretim Üyesi Canan Şahin Acil Tıp ABD  Parenteral tedavi (PE) Terapötik ajanların (ilaçların) sindirim sistemi dışındaki tüm yollarla verilmesidir İlacın çabuk etki etmesi istendiğinde Hasta...

PARENTERAL ENJEKSİYON UYGULAMALARI (id,sc,iv,im) Dr. Öğretim Üyesi Canan Şahin Acil Tıp ABD  Parenteral tedavi (PE) Terapötik ajanların (ilaçların) sindirim sistemi dışındaki tüm yollarla verilmesidir İlacın çabuk etki etmesi istendiğinde Hasta oral yolla ilaç alamadığında İlacın formuna göre parenteral yol tercih edilir Pe yolun dezavantajları Enfeksiyon Toksik ve allerjik reaksiyonlar Doku travması ve ağrı Perioral (PO) yola göre ilaç reaksiyonları da hızlı olmaktadır ENJEKTÖR  İğneler farklı uzunluklarda ve kalınlıklarda üretilmiş, tek kullanımlık malzemelerdir. Steril kılıf ve steril paket içinde bulunur Paket üzerinde üretim tarihi ve son kullanma tarihi belirtilmiştir İğne uzunluğu uygulama yoluna göre, iğne kalınlığı ise hem uygulama yoluna hem de hastanın durumuna göre (bebek, yetişkin, obez vb.) belirlenir  Enjektör ve İğne Büyüklüğüne Karar Verme Kriterleri İlacın uygulama yolu Solüsyonun yoğunluğu Uygulanacak ilacın miktarı Beden büyüklüğü İlacın tipi Enjeksiyon tipi İğne boyu Giriş açısı Verilebilecek sıvı İD 0.6-1 5-15  miktarı 0.1-0.5 ml SC 1-1.5 45-90 0.5-1 ml İM 2.5-3.75 90 1-4 ml İV 2.5-3.75 30-45 cilde 15 damara 0.5-10 ml ve serum uygulaması  Ampul ve flakon biçimindeki ilaçların hazırlanması Ampul: Cam içinde steril olarak hazırlanmış ilaçlardır Flakon: Cam, küçük şişeler içinde toz halinde bulunan ilaçlardır. Flakonların yanında sulandırıcı ampuller bulunur  Uygulama öncesi, ilacın adı, etken maddesi, dozu, miktarı, son kullanma tarihi, uygulama yolu, uygulama şekli dikkatle okunmalıdır Flakonlar sulandırıldıktan sonra kısa bir süre içinde kullanılmalı ya da sulandırılma tarihi, saati yazılarak uygun şekilde saklanmalıdır Enjeksiyon sonrası iğnenin kılıfa geçirilmesi  Enjeksiyon uygulamasında dikkat edilecek noktalar Uygulamada cerrahi aseptik teknik kullanılmalıdır Kullanılacak olan enjektör ve iğne ucu steril olmalıdır İlaç hazırlığı sırasında ilaç, iğne ucu ve enjektör kontamine edilmemelidir Enjeksiyondan önce antiseptik solüsyonla (%70’lik alkol, batikon) cilt temizlenmelidir Bölge çok kirli ise önce sabunlu suyla yıkanmalı sonra antiseptik solüsyonla silinmelidir.  Enjeksiyon bölgeleri anatomik olarak doğru tespit edilmeli, sinir ve kemiklere zarar verilmemelidir İrritasyon, inflamasyon ve enfeksiyon, ödem, skar dokusu olan bölgelere enjeksiyon yapılmamalıdır Ağrısız bir enjeksiyon yapabilmek için uygun incelikte, pürüzsüz ve keskin bir iğne kullanılmalıdır İrritan ilaçlar uygulanacaksa iğne mutlaka değiştirilmelidir  Bölgeye uygulanacak ilaç miktarı bilinmelidir. Fazla miktarda ilaç uygulama bölgede ağrı ve doku yıkımına neden olabilir Hastaya ya da ilacın uygulanacağı ekstremiteye uygun pozisyon verilmelidir (kas gerginliğini ve ağrıyı azaltır) Enjeksiyon sırasında doku hasarına neden olmamak için iğne uygun açıyla dokuya batırılmalı ve işlem boyunca giriş açısı sabit tutulmalıdır  Enjeksiyon yaparken uyulması gereken kurallar-1 Tüm enjeksiyon uygulamalarında (heparin ve ID enjeksiyonlar hariç) enjektörün pistonu geri çekilerek aspirasyon yapılmalıdır IV yol dışındaki yollarda enjektöre kan geliyorsa iğne ve enjektör dokudan geri çekilmelidir İğne değiştirilerek ve ilaç yeniden hazırlanarak işlem tekrarlanmalıdır Aspirasyonda enjektöre kan gelmemişse ilaç her 10 saniyede 1 ml hızla yavaşça verilmelidir İlacın yavaş verilmesi doku travmasını ve ağrıyı önler Enjeksiyon yaparken uyulması gereken kurallar-2 İşlem sonrası ilacın doku içine yayılmasını sağlamak amacıyla iğne doku içinde 10 saniye daha tutulmalıdır İğne, seri biçimde, tek hareketle ve hızla doku içinden geri çekilmelidir Böylece doku travması ve ağrı önlenir Çıkarılan iğne tekrar dokuya batırılmamalıdır  Enjeksiyon yaparken uyulması gereken kurallar-3 İntradermal ilaç uygulama dışında enjeksiyon alanına pamuk ya da gaz bezi ile basınç uygulanmalıdır Basınç ilacın doku dışına sızmasını ve kanamayı engeller Basınca rağmen kanama olmuşsa iğne giriş yeri üzerine küçük bir flaster yapıştırılmalıdır İlaç uygulamaları sonrası anaflaksi belirtileri yönünden hasta gözlenmelidir ENJEKSİYON AÇILARI  DERİ İÇİ (İNTRADERMAL-ID) ENJEKSİYON İntradermal enjeksiyon, epidermisin altına yani dermis içine ilacın verilmesi işlemidir ID enjeksiyon parenteral uygulamalarda ilaç emiliminin en yavaş olduğu yoldur İntradermal enjeksiyon özellikle tanı amacı ile uygulanır ID yoldan uygulanan başlıca enjeksiyonlar; PPD- Tüberkülin ve alerji testleridir  DERİ İÇİ (İNTRADERMAL-ID) ENJEKSİYON ID enjeksiyonla deri içine verilecek ilaç en fazla 5 dizyemi (0.5 ml) aşmamalıdır Enjeksiyon uygulama açısı 5-15º dir ID enjeksiyon uygulanan bölgeler Ön kolun iç yüzü Üst kolun arka yüzü Sırtın üst yüzü Üst göğüs bölgesi  DERİ İÇİ (İNTRADERMAL-ID) ENJEKSİYON Bu bölgelerde deri rengi daha açıktır, daha az tüylüdür ve reaksiyonlar daha iyi gözlenir Seçilen bölgede yanık, inflamasyon, ben, doğum lekesi veya ödem olmamalıdır ID enjeksiyonlarda verilen ilaç miktarı az olmakla birlikte periferik sinir uçlarına baskı olduğu için enjeksiyon biraz ağrılıdır Bu nedenle tüberkülin enjektörü ya da küçük hipodermik enjektörler kullanılmalıdır  DERİ İÇİ (İNTRADERMAL-ID) ENJEKSİYON ID enjeksiyon uygulandıktan sonra masaj yapılmamalı, basınç uygulanmamalıdır Uygulama sonrası ilacın deride kabarcık oluşturduğu görülmelidir Yoksa ilaç dermis içine verilmemiştir; işlemin tekrarlanması gerekir Tanı amacıyla uygulanmış ise enjeksiyon bölgesi daire içine alınmalıdır Enjeksiyon yerindeki kızarıklık değil sertlik (endurasyon) ölçülerek değerlendirme yapılır  DERİ ALTI (SUBKUTAN- SC) ENJEKSİYON-1 Subkutan doku kas ve dermis tabakası arasında yer alır SC enjeksiyon gevşek bağdokusu içine ilaç (insülin, heparin, kızamık, kızamıkçık aşıları gibi) verilmesi yöntemidir SC doku kan damarlarından zengin olmadığı için ilaç emilimi IM enjeksiyondan daha yavaş, ID enjeksiyondan ve oral ilaçlardan daha hızlıdır SC doku irritan ve fazla miktardaki solüsyonlara karşı hassastır Bu nedenle SC uygulanan ilaçlar 1 cc’den az, irritan ve  DERİ ALTI (SUBKUTAN- SC) ENJEKSİYON-2 Hasta SC enjeksiyon sırasında ağrı hisseder Fazla miktarda ilaç verilmesi deri altında sert ağrılı steril apselere neden olabilir Sık SC enjeksiyon yapılan hastalarda komplikasyonları önlemek için enjeksiyon bölgelerinde rotasyon yapılmalıdır Böylece doku irritasyonu önlenir, ilacın iyi emilmesi sağlanır  DERİ ALTI (SUBKUTAN- SC) ENJEKSİYON-3 SC Enjeksiyon Uygulanan Bölgeler Üst kolun lateral yüzü Üst bacağın (uyluğun) ön yan kısmı (laterofemorali) Sırtta skapula altı Karın bölgesi (abdomen)  DERİ ALTI (SUBKUTAN- SC) ENJEKSİYON-4 SC doku kalınlığı, vücut yapısı ve ağırlığa göre değişir Enjeksiyon uygulaması, hastanın SC doku genişliğine uygun iğne uzunluğu ve iğne açısı ile yapılmalıdır Doku parmaklar arasında sıkıştırılır ya da kavranır Doku kavrandığında yaklaşık 5 cm yükseliyorsa 90º lik açıyla, 2-2.5 cm yükseliyorsa 45º lik açıyla enjeksiyon yapılmalıdır Kaşektik hastalarda iğnenin 90º açıyla batırılması ilacın kas içine verilmesine neden olur  Subkutan enjeksiyon uygulama-1 İşlem sonunda kullanmak üzere yeni hazırlanmış batikonlu pamuğu aktif olmayan elin yüzük parmağı ile küçük parmağı arasına sıkıştır Enjektörü aktif olan ele alarak iğneyi kılıfından çıkar Aktif olamayan elin baş parmağı ile hafifçe sıkıştırarak deriyi 2-2.5 cm yükselt  Subkutan enjeksiyon uygulama-2 Aktif olan el ile enjektörü kalem gibi yada parmaklar altta kalacak biçimde iğneyi dokuya sok İğne deri altına girdikten sonra insülün yada heparin uygulanacak ise, aktif olmayan el ile yükseltilen dokuyu serbest bırakmadan aktif olan elin baş yada işaret parmağı ile pistonu it. Daha sonra yükselttiğin dokuyu bırak  Subkutan enjeksiyon uygulama-3 Diğer ilaçlar uygulanacak ise enjektörü sarsmadan, aktif olmayan el ile sıkıştırdığın deriyi serbest bırak Aktif olmayan el ile pistonu geri çekerek aspirasyon yap Enjektörün ajutajında kan görülmezse ilacı yavaşça enjekte et İğneyi çekerken, alkollü yada batikonlu pamuğu hafifçe iğnenin dokuya giriş noktasına bastır Giriş açısının bozmadan iğneyi yavaşça geri çek Bölgeye kısa süreli basın uygula asla masaj uygulama  KAS İÇİ (İNTRA MÜSKÜLER-IM) ENJEKSİYON-1 İlacın derin kas dokusu içine verildiği enjeksiyon şeklidir İrritan ilaçlar çoğunlukla IM olarak uygulanır Müsküler tabaka SC dokuya göre daha fazla kan damarı içerdiği için ilacın emilimi daha hızlıdır Kas dokusunda daha az sayıda sinir ucu bulunur Bu nedenle IM yolla daha fazla miktarda ve irritan ilaç verilebilir Kas dokusu iyi gelişmiş yetişkinlerde kas içine en fazla 4 ml ilaç verilebilir IM enjeksiyondan 20-30 dk sonra sistemik etki başlar KAS İÇİ (İNTRA MÜSKÜLER-IM) ENJEKSİYON-2 2 yaşın altındaki çocuklarda kas içine 1 ml’den fazla ilaç verilmemelidir 0-3 yaş arası çocuklarda deltoid kas, dorsogluteal bölge ve ventrogluteal bölgeye IM enjeksiyon uygulanması önerilmez Enjeksiyon için sinir, kemik ve kan damarlarından uzak bir bölgenin seçimi son derece önemlidir Bu nedenle enjeksiyon öncesi bölge çok iyi belirlenmeli ve palpe edilmelidir Enjeksiyon alanının net bir şekilde görülüp değerlendirilmesi için giysilerin çıkarılması gerekir KAS İÇİ (İNTRA MÜSKÜLER-IM) ENJEKSİYON-3 IM enjeksiyonda; Apse, kist Nekroz, doku hasarı, ağrı Damara girme, hematom Sinir yaralanması Periostitis Özellikle yenidoğan ve prematürelerde siyatik sinir hasarı gelişme riski yüksektir IM enjeksiyonda aseptik tekniğe dikkat edilir Bu nedenle deri antiseptik solüsyonla temizlenmeli, steril alanlar kontamine edilmemelidir KAS İÇİ (İNTRA MÜSKÜLER-IM) ENJEKSİYON-4 Enjeksiyon sırasında oluşabilecek rahatsızlık hissini azaltmak ve kasın gevşemesini sağlamak için hastaya doğru pozisyon verilmelidir Kas gerginliğini azaltmak için enjeksiyon sırasında hastanın derin nefes alıp vermesi istenir Enjeksiyon sırasında kullanılan iğne keskin, pürüzsüz olmalıdır İğne dokuya tek hareketle, düz ve seri biçimde batırılmalıdır Ağrıyı azaltmak için mümkünse enjeksiyondan önce deriye lokal anestezikler uygulanabilir  IM Enjeksiyon Bölgeleri Dorsogluteal Bölge En sık kullanılan bölgedir Kalçada gluteus maksimus ve gluteus medius kasları enjeksiyon için kullanılmaktadır Bu bölgede deri incedir, kas dokusu gelişmiştir, daha fazla miktarda ilaç verilebilir Bölgenin iyi tespit edilmesi önemlidir. Çünkü bölgenin yakınlarında siyatik siniri ve gluteal arterler bulunmaktadır  Dorsogluteal Bölge Gluteus maksimus kası çocuk yürümeye başladıktan sonra geliştiği için 3 yaşın altındaki çocuklarda dorsogluteal bölge kesinlikle kullanılmamalıdır Ayrıca bu bölge çocuklarda dışkı ve idrarla kontamine olabileceği için de tercih edilmemelidir Dorsogluteal bölgeye IM enjeksiyon prone ve lateral pozisyonlarda rahatça yapılabilir Enjeksiyon sırasında kişinin mahremiyetine özen gösterilmelidir Bir defada 1.5-4 ml ilaç verilebilir  Dorsogluteal Bölgenin Belirlenmesi Hastaya prone ya da lateral poziyon verilir Prone pozisyonunda yatan hastanın ayakları içe dönük olmalı, baş parmaklar birbirine bakmalıdır Küçük çocuklara prone pozisyonu verilmeli ve enjeksiyon bölgesi ve ekstremiteler bir başka kişi tarafından sabitlenecek şekilde tutulmalıdır Çocuk ya da yetişkin çok zayıf ise deri- kas iki parmak arasında gerilmek yerine iki parmak arasında sıkıştırılarak toplanmalıdır  Lateral pozisyonda; alt bacak düz, üstteki bacak kalçadan ve dizden bükülerek alttaki bacağın önüne alınmalıdır Yetişkinde posterior superior iliac çıkıntı ile femur başı (büyük trokanter) arasına çizilen hayali çizginin ortasında, dışında kalan bölgenin üst ve yan tarafı 6 yaş üstü çocuklarda ise posterior superior crista iliaca ile femur başı arasına çizilen hayali çizginin orta hizasında üst ve yan bölgesi olarak belirlenir Ventrogluteal Bölge Bu bölge kalçada dorsogluteal bölgede olduğu gibi gluteus maksimus ve medius kaslarını içerir Ventrogluteal bölgede SC tabakanın ince olması, büyük damar ve sinirlerin az olması, kemik dokusuna uzak olması, feçes kontaminasyon riskinin düşük olması, hastaya verilecek pozisyonun kolay olması nedeniyle tercih edilir  Ventrogluteal Bölge Ventrogluteal bölge yetişkinlerde, 3 yaşın üzerindeki yürüyebilen çocuklarda ve kaşektik hastalarda kullanılabilir Çok şişman hastalarda tercih edilmemektedir  Ventrogluteal Bölge-Hastanın hazırlığı Hastaya supine, prone ya da lateral pozisyon verilir Pronede; ayaklar içe çevrilmeli, başparmaklar birbirine bakmalıdır Lateralde; üstteki bacak kalçadan ve dizden bükülerek alttaki bacağın önüne alınmalıdır. Böylece kasların gevşemesi sağlanır Supinede; dizler karna doğru bükülmelidir  Sağ kalçada sol el, sol kalçada sağ el kullanılmalıdır Yetişkinlerde el ayası sırtı, çocuklarda ise el ayası büyük trokantere yerleştirilir Başparmak hastanın kasığını gösterecek biçimde yerleştirilirken diğer dört parmak hastanın başını gösterir  Ventrogluteal Bölge İşaret parmağı anterior superior crista iliacaya yerleştirilir Orta parmağı da posterior crista iliacaya doğru mümkün olduğunca arkaya doğru açılır. V şeklinde bir üçgen oluşturulur Bu küçük alan büyük sinir, damar ve kemik dokusundan uzak enjeksiyon bölgesidir Kalçaya yaslanmış olan parmakla doku gerilerek iğne 90º lik açı ile batırılır  Vastus Lateralis Kası (Laterofemoral Bölge) Vastus lateralis kası uyluğun anterolateral kısmını örter Kas yatay ve dikey olarak 3 eşit parçaya bölünür Enjeksiyon ortadaki parçanın dış yanındaki yanına yapılır Kas yakınında büyük sinir ve kan damarları yoktur (ciddi yaralanma riski yoktur)  Vastus Lateralis Kası (Laterofemoral Bölge) Bu kas büyük çocuklarda ve sık enjeksiyon yapılan yetişkinlerde kullanılır Özellikle bebeklerde ve 3 yaşın altındaki çocuklarda tercih edilmektedir Çünkü bu yaş grubunda iyi gelişmiş, büyük bir kas kütlesidir İlaç emilimi hızlıdır Enjeksiyon uzun iğneyle, orta ve posterior alana uygulanırsa küçük ekstremitelerde siyatik sinire zarar verebilir Bu kas özellikle çocukların aktif kullandıkları kas grubu olduğu için ağrılı olabilir Vastus Lateralis Kası (Laterofemoral Bölge)  Rektus Femoris Kası-1 Uyluğun ön yüzünde yer alan kastır Özellikle çocuk ve bebeklerde bu bölgeye enjeksiyon yapılır Bu kas, eğer başka bir bölge kullanılamıyor ve kontrendike değilse yetişkinlerde de kullanılır Bu bölge, daha çok kendi kendine enjeksiyon uygulama için uygundur ve hastalar tarafından tercih edilen bir bölgedir  Rektus Femoris Kası-2 Bacağın ön yüzü yatay ve dikey olarak üç eşit parçaya ayrılır Bacağın ortasında kalan dikdörtgenlerden ortada kalan dikdörtgen enjeksiyon için kullanılır İğnenin dokuya giriş açısı kasın kütlesine göre 90º ve altındadır  Deltoid Bölge-1 Deltoid kas üst kolun dış yan yüzünde yer alan küçük bir kastır Kan akımı hızlı olduğu için ilaç emilimi gluteal bölgeden daha hızlıdır Hasta açısından kolaylık taşımasına rağmen alanın küçük olması ve enjeksiyon bölgesinin yakınından radial sinir, büyük kan damarları geçmesi nedeniyle çok fazla tercih edilmemektedir  Deltoid Bölge-2 Deltoid kas, bebeklerde, çocuklarda ve bazı yetişkinlerde yeterince gelişmemiştir Bu nedenle diğer bölgeler uygun olmadığı durumlarda (yanık, dermatit) kullanılır Bu kasa enjeksiyon uygulaması genellikle ağrılıdır Hasta oturur, ayakta ya da yatar pozisyonda olabilir Yerin doğru saptanması için giysiler çıkarılmalıdır Hasta kolunu gevşekçe yere doğru yana bırakmalı ya da dirsekten göğsüne doğru çaprazlamalıdır  Deltoid Bölge-3 Akromyon tepesinin alt kenarı palpe edilir ve boydan boya yatay bir çizgi çizilir Bu çizginin iki ucu kolun dış yan yüzünde aksilla hizasında çizilen çizginin orta noktasıyla birleştirilir. Böylece bir üçgen meydana gelir Meydana gelen üçgenin merkezi enjeksiyon noktasıdır Çocuklarda ise akromyon ve aksilla arasında oluşan dikdörtgenin merkezine (kolun lateral yüzeyinde akromyon ve aksilla arasındaki mesafenin ortasına) ya da akromyonun 2 parmak altına enjeksiyon yapılır Bu bölge, deltoid kasının üst üçte birlik bölümünün alt kısmını oluşturur Hava kilidi tekniği  Hastaya verilmesi gereken ilaç doğru dozda çekilir ve kontrol edilir Daha sonra enjektöre 0.2-0.3 ml hava çekilir Enjeksiyon uygularken enjektör dik tutulur Önce tüm ilaç daha sonra hava kabarcığı kas dokusuna verilir Böylece verilen hava iğnenin dokuya girdiği yerde kilit oluşturur  Z tekniği ile IM enjeksiyon Z tekniği ya da zig-zag yöntemi subkutan dokunun irritasyonuna neden (demir preparatları gibi) olan ilaçların uygulanması için kullanılır Z tekniği ile uygulanan enjeksiyonlarda ağrı ve rahatsızlık hissi daha azdır Z tekniği ile hava kilidi tekniğinin birlikte kullanılması gerekir. Eğer hazır enjeksiyonlarda hava varsa tekrar hava eklemeye gerek yoktur  Z tekniği ile IM enjeksiyon Z tekniği ile ilaç uygularken iğne ucu mutlaka değiştirilmelidir Böylece iğne üzerindeki ilacın yüzeyel dokulara girmesini önlenir Derin kas dokusu içine ilaç uygulayabilmek için iğne uzunluğunun en az 3.8 cm olması gerekir Ventrogluteal, dorsogluteal ya da vastus lateralis bölgelerine Z tekniği ile ilaç uygulanabilir  İntravenöz (damar içi) enjeksiyon Cerrahi aseptik teknik kullanılır Turnike uygulanır Damar dolgunluğu ve trasesi parmak pulpası ile palpe edilir İğnenin ucu 30-45 derece ile cilde batırılır Cilde girdikten sonra iğne yaklaşık 15 derecelik açı ile palpe edilen damar trasesine paralel bir şekilde ilelertilir Enjeltörün ajutaj kısmında kan görülünce hafif aspire edilerek damar içinde olduğu kontrol edilir Damar içinde olduğuna emin olunduktan sonra turnike çözülür ve ilaç damara enjekte edilir İğne yavaşça geri çekilirirken girij yerine kuru spanç/pamukla 2-3 dk baskı uygulanır  Hazırlık ve gerekli malzemeler