Diyetle Alınan Lipitlerin Metabolik Süreci Ders Notları - PDF

11.03.2024 Diyetle Alınan Lipitlerin Metabolik Süreci Prof. Dr. Hikmet KOÇAK İSÜ Tıp Eğitimi/Biyokimya AD Öğrenim Hed...

11.03.2024 Diyetle Alınan Lipitlerin Metabolik Süreci Prof. Dr. Hikmet KOÇAK İSÜ Tıp Eğitimi/Biyokimya AD Öğrenim Hedefleri Lipidlerin sindirim, emilimini ve hormonal kontrolünü açıklayabilmeli Lümen içi faz- Hücre içi faz sindirim basamaklarını- trigliserit, ester kolesterol, fosfolipit sindirimini- anlatabilir Salgılanma fazı basamaklarını- trigliserit, ester kolesterol, fosfolipit ve lipoprotein oluşum basamaklarını- anlatabilir Lipoproteinleri – Apolipoproteinleri, tiplerini ve fonksiyonlarını tanımlayabilmeli. 1  11.03.2024 LİPİTLERİN SİNDİRİM Erişkin bir kişi günlük enerji ihtiyacının %40-45’ini besinsel yağlardan sağlar. Bunun; >%90 triacilgliserol, geriye kalanı kolesterol esterleri, fosfolipitler, serbest yağ asitleri ve A, D, E ve K vitaminleridir. Lipitlerin Ağız ve Midede Sindirimi Lingual lipaz ve mideden salgılanan gastrik lipaz kısa ve orta zincirli yağ asitleri üzerine (minimal) etkilidir. Özellikle pankreatik lipaz aktivitesinin düşük olduğu ve başlıca besin kaynağı süt yağları olan yenidoğanlarda önemlidir. 2  11.03.2024 Ağız ve midede sindirim : Minimal düzeyde. Etkili enzimler : lingual lipaz (pH: 3-6) gastrik lipaz Mideden geçiş 2-4 saat Yağ sindiriminde midenin fonksiyonu; 1. Yağlı besinleri depolamak 2. Mide sıcaklığında lipidlerin erimesine yardımcı olmak 3. Peristaltik hareketlerle lipidleri kısmen emülsifiye etmek 4. Gastrik lipazı salgılamaktır. 3  11.03.2024 Hormonal Kontrol Mideden gelen asid kimus duodenumda kolesistokinin (pankreazim) ve sekretin salgılanımını uyarır. “Kolesistokinin” Mide içeriğinin yavaş salınımı Pankreas enzim salınımı Safra kesesinin kasılması ve salgının bağırsağa boşalması Mide motilitesini inhibe ederken, bağırsak motilitesini uyarır. “Sekretin” Pankreas sıvısı HCO-3 içeriğinin konsantre salınması 4  11.03.2024 Lipitlerin İnce Bağırsakta Sindirim 1. Lümen içi faz 2. Hücre içi faz 3. Salgılanma fazı 1. Lümen içi Faz Lipitler suda hemen hemen hiç çözünmeyen bileşikler olduğundan bunların enzimatik hidrolizi sadece lipit damlacığının yüzeyinde gerçekleşir. 5  11.03.2024 Safra sekresyonları, kimusun pH‘ını nötralize eder ve bileşiminde bulunan safra asitlerinin deterjan etkisi nedeniyle lipitlerin küçük damlacıklar şeklinde dağılmasını sağlar. Bağırsak hareketlerinin etkisiyle de bağırsak lümeninde lipitler emülsifiye edilirler, safra tuzları oluşan lipit damlacıklarıyla biraraya gelerek “Miçel” denilen yapıları oluştururlar. 6  11.03.2024 Miçel oluşumu hem lipitlerin sulu ortamda taşınabilmesini hem de sindirim enzimlerinin lipitlere tutunarak etki etmesini sağlar.  Miçel içindeki; pankreatik lipaz Triacilgliseroller 2-monoacilgliserollere kolesterol esteraz Kolesterol esterleri Serbest kolesterollere fosfolipaz Fosfolipitler fosfolipitlerin sindirim ürünlerine hidroliz edilir. Trigliserit Sindirimi Besinsel trigliseritler duodenumda, pankreas tarafından salgılanan ve optimal etkisini pH 7-9’da gösteren pankreatik lipaz ile hidroliz edilir. O CH2OC CH2OH O O HCOC HCOC Pankreatik + 2 Yağ asidi O lipaz (+Kolipaz) CH2OC CH2OH Trigliserit 2 monoacil gliserol %72 emilir (2. MAG) izomeraz p.lipaz Gliserol + y.a 1-MAG %6 emilir 7  11.03.2024 Safra asitleri P.Lipaz Kolipaz O CH2OC CH2OH O O Kolipaz HCOC HCOC Pankreatik + 2 Yağ asidi O lipaz CH2OC CH2OH Trigliserit 2 monoacil gliserol (2. MAG) 8  11.03.2024 Ester Kolesterol Sindirimi Kolesterol esterleri de pankreatik kolesterol esteraz ile serbest kolesterol ve yağ asidine ayrılırlar. Fosfolipit Sindirimi Fosfolipidlerin hidrolizi, pankreastan salgılanan fosfolipazlar ile gerçekleşir. 9  11.03.2024 Fosfolipaz A2, tüm gliserol içeren fosfolipitlere etkili olurken, sfingofosfolipitlerin üzerine etkili değildir. Lipidlerin ince bağırsakta sindirilmelerinin sonunda, ince bağırsakta; az miktarda trigliserit, bol miktarda 2-MAG ve az miktarda 1-MAG, serbest yağ asidi, gliserol, lizofosfolipit, serbest kolesterol ve safra tuzları içeren karışık miseller oluşur. 10  11.03.2024 2. Hücre içi Faz %95’i ileumdan pinositoz veya pasif difüzyonla emilerek ince bağırsak mukoza hücresi içine geçerler. LUM EN E N T E R O S İT LENF/ PO RTAL VEN p a n k r e a t ik O H lip a z a c il a c il a c il M A G y o lu a c il a c il a c il a c il a c il a c il O H O H TAG % 100 1 ,2 -D A G f o s f o lip i t v e lip o p r o t e in y a ğ is id i a p o p ro te in le r p a n k re a tik lip a z % 72 ş ilo m ik r o n O H a c il f o s f o lip it v e a p o p r o te in le r O H a c il K o A 2 -M A G s e n te ta z a c il a c il K o A a c il a c il y a ğ is id i f o s f a t i d ik a s it ATP KoA y o lu iz o m e r a z ATP a c il K o A s e n te ta z O H k ıs a z in c ir li y a ğ a s it le r i KoA O H a c il P O H a c il O H % 6 O H O H O H b a rs a k O H O H lip a z ı O H g lis e r o l O H g lis e ro l % 22 O H k ıs a z in c ir li y a ğ a s it le ri Bağırsak lümeninde oluşan gliserol, mukoza hücresinde TG sentezi için kullanılmaz, direkt vena porta ile KC’e taşınır. Kolesterolün %85-90’ı bağırsak mukoza hücresinde tekrar esterleştirilir. 11  11.03.2024 Bağırsak hücresinde TAG sentezi için gerekli gliserol; absorplanan 2-MAG’den, 1-MAG’lerden, (fosfotidik asit yolu) glikoliz sırasında oluşan gliserol 3-P’tan sağlanır. (fosfotidik asit yolu)  Bağırsak mukoza hücrelerinden emilen; 2-monoacilgliseroller Triacilgliserollere Serbest kolesterol Kolesterol esterlerine Fosfolipitlerin sindirim ürünleri fosfolipitlere dönüştürülür. 12  11.03.2024 3. Salgılanma Fazı Şilomikronların başlıca proteini apoB48 dir. Bağırsak mukoza hücresinin pürtüklü endoplazmik retikulumunda sentez edilen bu protein şilomikron oluşumunda zorunludur. Golgi kompleksinde karbonhidrat kalıntıları eklenen şilomikronlar epitel hücresinin yan tarafından ekzositozla hücreler arası boşluğa ve oradan da lenf sistemi yoluyla dolaşıma katılırlar 8. Yağ asitleri yakıt olarak oksitlenir veya yeniden esterleştilerek depo edilir. 7. Yağ asitleri hücreye girer. 1. Safra tuzları ince bağırsakta diyet yağlarını emülsifiye eder, miçelleri oluşturur. 6. Kapillerden, Apo C-II ile 2. İntestinal lipazlar aktifleşirilen lipoprotein lipaz triaçilgliserolleri serbest yağ asitleri ve gliserol parçalar. salınımını sağlar. 5. Şilomikronlar lenfatik sisteme ve dokulara gitmek üzere kan dolaşımına geçer. 3. Yağ asitleri ve yıkım ürünleri intestinal mukoza tarafından alınır, 4. Triaçilgliseroller kolesterol triaçilgliserollere çevrilir. ve apolipoproteinlerle birleştirlierek şilomikronları oluşturur. 13  11.03.2024 Şilomikronlar, büyük molekül ağırlıklı maddelerdir ve direkt genel dolaşıma verilemezler. Şilomikronlar, bağırsak mukoza hücrelerinden bağırsak lenf damarlarına, subklavian vene aracılığıyla da genel dolaşıma geçerler. Lipit emilimindeki bozukluk sonucu feçesle aşırı yağ atılımına “steatore“ denir. Suda çözünmedikleri için organizmada lipitler;  membrana bağlı şekilde,  triaçilgliseroller şeklinde yağ dokusunda ya da  plazmada proteine bağlanarak veya  lipoproteinler şeklinde taşınır şekilde bulunurlar. 14