Lipit Sindirimi ve Enzimler

Diyetle Alınan Lipitlerin Metabolik Süreci - Öğrenim Hedefleri

• Lipitlerin sindirimi, emilimi ve hormonal kontrolünü açıklayabilmek öğrenim hedeflerindendir.
• Lümen içi faz ve hücre içi faz sindirim basamaklarını (trigliserit, ester kolesterol, fosfolipit sindirimi) açıklayabilmek amaçtır.
• Salgılanma fazı basamaklarını (trigliserit, ester kolesterol, fosfolipit ve lipoprotein oluşum basamakları) anlatabilmek hedeflenmektedir.
• Lipoproteinleri ve apolipoproteinleri, tiplerini ve fonksiyonlarını tanımlayabilmek öğrenim hedeflerindendir.

Lipitlerin Sindirimi

• Erişkin bir kişi, günlük enerji ihtiyacının %40-45'ini besinsel yağlardan karşılar.
• Bu yağların %90'ından fazlası triaçilgliseroldür.
• Geriye kalanı kolesterol esterleri, fosfolipitler, serbest yağ asitleri ve A, D, E, K vitaminleridir.

Lipitlerin Ağız ve Midede Sindirimi

• Lingual lipaz ve mideden salgılanan gastrik lipaz, kısa ve orta zincirli yağ asitleri üzerinde minimal etkilidir.
• Pankreatik lipaz aktivitesinin düşük olduğu ve başlıca besin kaynağı süt yağları olan yenidoğanlarda önemlidir.
• Ağız ve midede sindirim minimal düzeydedir.
• Etkili enzimler lingual lipaz (pH 3-6) ve gastrik lipazdır.
• Mideden geçiş 2-4 saat sürer.

Yağ Sindiriminde Midenin Fonksiyonları

• Yağlı besinleri depolamak.
• Mide sıcaklığında lipidlerin erimesine yardımcı olmak.
• Peristaltik hareketlerle lipidleri kısmen emülsifiye etmek.
• Gastrik lipazı salgılamaktır.

Hormonal Kontrol

• Mideden gelen asit kimus duodenumda kolesistokinin (pankreazim) ve sekretin salgılanımını uyarır.
• Kolesistokinin mide içeriğinin yavaş salınımını sağlar, pankreas enzim salınımını uyarır ve safra kesesinin kasılmasını sağlayarak salgının bağırsağa boşalmasını sağlar. Mide motilitesini inhibe ederken, bağırsak motilitesini uyarır.
• Sekretin pankreas sıvısı HCO3 içeriğinin konsantre salınmasını sağlar.

Lipitlerin İnce Bağırsakta Sindirimi

• Lipitlerin ince bağırsakta sindirimi 3 fazda gerçekleşir: Lümen içi faz, hücre içi faz ve salgılanma fazı.
• Lipitler suda hemen hemen hiç çözünmeyen bileşikler olduğundan, enzimatik hidroliz sadece lipit damlacığının yüzeyinde gerçekleşir.
• Safra sekresyonları, kimusun pH'ını nötralize eder ve bileşiminde bulunan safra asitlerinin deterjan etkisi ile lipitlerin küçük damlacıklar şeklinde dağılmasını sağlar.
• Bağırsak hareketleri ile bağırsak lümeninde emülsifiye edilen lipitler, safra tuzları ile bir araya gelerek miçel denilen yapıları oluşturur.
• Miçel oluşumu, lipitlerin sulu ortamda taşınabilmesini ve sindirim enzimlerinin lipitlere tutunarak etki etmesini sağlar.

Miçel İçeriği

• Triacilgliseroller pankreatik lipaz ile 2-monoacilgliserollere, kolesterol esterleri kolesterol esteraz ile serbest kolesterollere, fosfolipitler fosfolipaz ile sindirim ürünlerine hidroliz edilir.
• Besinsel trigliseritler duodenumda pankreas tarafından salgılanan pankreatik lipaz ile hidroliz edilir ve optimal etkisini pH 7-9'da gösterir.

Ester Kolesterol Sindirimi ve Fosfolipit Sindirimi

• Kolesterol esterleri de pankreatik kolesterol esteraz ile serbest kolesterol ve yağ asidine ayrılırlar.
• Fosfolipitlerin hidrolizi, pankreastan salgılanan fosfolipazlar ile gerçekleşir.
• Fosfolipaz A2 tüm gliserol içeren fosfolipitlere etkiliyken sfingofosfolipitlere etkili değildir.

İnce Bağırsakta Lipit Sindiriminin Sonunda

• Az miktarda trigliserit bulunur.
• Bol miktarda 2-MAG ve az miktarda 1-MAG vardır.
• Serbest yağ asidi, gliserol, lizofosfolipit, serbest kolesterol ve safra tuzları içeren karışık miseller oluşur.
• İnce bağırsakta emilen yağ asidi ve besin maddelerinin yaklaşık %95'i ileumdan pinositoz veya pasif difüzyonla emilerek ince bağırsak mukoza hücresi içine geçer.
• Bağırsak lümeninde oluşan gliserol, mukoza hücresinde TG sentezi için kullanılmaz; direkt vena porta ile karaciğere taşınır.
• Kolesterolün %85-90'ı bağırsak mukoza hücresinde tekrar esterleştirilir.

Bağırsak Hücresinde TAG Sentezi

• Absorplanan 2-MAG'den ve 1-MAG'lerden (fosfotidik asit yolu) sağlanır. Ayrıca glikoliz sırasında oluşan gliserol 3-P'tan da sağlanır (fosfotidik asit yolu).
• Bağırsak mukoza hücrelerinden emilen 2-monoasilgliseroller triacilgliserollere, serbest kolesterol kolesterol esterlerine, fosfolipitlerin sindirim ürünleri ise fosfolipitlere dönüştürülür.

Salgılanma Fazı

• Şilomikronların temel proteini apoB48'dir.
• Bağırsak mukoza hücresinin pürtüklü endoplazmik retikulumunda sentezlenen bu protein, şilomikron oluşumu için gereklidir.
• Golgi kompleksinde karbonhidrat kalıntıları eklenen şilomikronlar, epitel hücresinin yan tarafından ekzositozla hücreler arası boşluğa ve oradan lenf sistemi yoluyla dolaşıma katılırlar.
• Şilomikronlar büyük molekül ağırlıklı maddelerdir ve direkt genel dolaşıma verilemezler. Şilomikronlar bağırsak mukoza hücrelerinden bağırsak lenf damarlarına, subklavian vene aracılığıyla da genel dolaşıma geçerler.
• Lipit emilimindeki bir bozukluk sonucu feçesle aşırı yağ atılımına "steatore" denir.
• Suda çözünmedikleri için organizmada lipitler membrana bağlı olarak, triaçilgliseroller şeklinde yağ dokusunda veya plazmada proteine bağlanarak veya lipoproteinler şeklinde taşınır.