Kakayahang Linggwistika (Tagalog) PDF

KAKAYAHANG LINGGWISTIKO Layunin: a. Naipaliliwanag ang kahulugan ng kakayahang linggwistiko. b. Natutukoy ang mga bahagi ng pananalita sa wikang Filipino; at c. Nagagamit ang wastong gramatika ng wika sa Ano ang linggwistika? (LINGUISTICS) LINGGWISTA -anumang - sinumang paga...

KAKAYAHANG LINGGWISTIKO Layunin: a. Naipaliliwanag ang kahulugan ng kakayahang linggwistiko. b. Natutukoy ang mga bahagi ng pananalita sa wikang Filipino; at c. Nagagamit ang wastong gramatika ng wika sa Ano ang linggwistika? (LINGUISTICS) LINGGWISTA -anumang - sinumang pagaaral nagaaral patungkol sa patungkol sa wika at gramatika gramatika (BALARILA) (TAO)  KAKAYAHANG LINGGWISTIKO abilidad ng isang tao na makabuo at makaunawa ng maayos at makabuluhang pangungusap. KAKAYAHANG KAKAYAHANG LINGGWISTIKO KOMUNIKATIBO -abilidad ng isang -abilidad sa angkop tao na makabuo na paggamit ng at makaunawa ng mga pangungusap maayos at batay sa hinihingi makabuluhang ng isang pangungusap. interaksyong sosyal.(Hymes, Nagbalat ng ako natuwa kanina kaya ako nang naluha dahil sibuyas SAGOT:  natuwa nang dahil Nagbalatako ngsibuyaskanina kayaakonaluha. oam Chomsky: LINGGWISTIKONG KAKAYAHANG PAGTATANGHAL LINGGWISTIKO -aplikasyon ng -isang ideyal na sistema ng sistema ng di-malay o kaalaman sa likas na kaalaman ng pagsusulat o tao hinggil sa pagsasalita gramatika na -Ito ang paraan ng nagbibigay sa kanya paggamit ng wika ng kapasidad na batay sa iba't ibang -gumamit at (mga) tunog;  GAWAIN ANGKOP NA GAMIT Suriin ang mga pangungusap ng mga sumusunod. Piliin ang angkop na salita sa loob ng panaklong upang mabuo ang pangungusap. Ipaliwanag ang naging batayan sa pagpili.  1 (Pahirin, Pahiran) mo ng mantekilya ang  1 (Pahirin, Pahiran) mo ng mantekilya ang  PAGPAPALIWANAG: Pahirin (wipe off) Pahiran (to - Nangangahulugan apply) g alisin o -lagyan tanggalin  2 Pakidala ang pagkaing ito (kina, kila) Neila  2 Pakidala ang pagkaing ito (kina, kila) Neila  PAGPAPALIWANAG: Walang salitang kila Ito ay maramihan ng salitang “kay”  3 Halika nga rito at (walisin, walisan) ang mga tuyong dahon sa bakuran.  3 Halika nga rito at (walisin, walisan) ang mga tuyong dahon sa bakuran.  PAGPAPALIWANAG: walisin (sweep the walisan (to sweep dirt) the way) - Tumutukoy sa - tumutukoy sa bagay na aalisin o lugar lilinisin  4 Nariyan na yata ang Tatay! Buksan mo na ang (pinto,  4 Nariyan na yata ang Tatay! Buksan mo na ang (pinto,  PAGPAPALIWANAG: Pinto (door) Pintuan - Nangangahulugang (doorway) bahagi ng daanan na -bahagi ng isinasara at kinalalagyan ng ibinubukas pinto - ay ang mismong bagay - ay ang kabuuang  5 (Ooperahin, Ooperahan) si Maria bukas ng  5 (Ooperahin, Ooperahan) si Maria bukas ng  PAGPAPALIWANAG: operahin operahan - Nangangahulugan -taong g tiyak na bahagi sasailalim sa ng katawan na pagtitistis titistisin  6 Si Bryan ay (tiga- , taga- ) Pangasinan.  6 Si Bryan ay (tiga- , taga- ) Pangasinan.  PAGPAPALIWANAG: tiga- taga- - Walang unlaping -unlapi na “tiga-” nagsasaad kung saan ang pinagmulan ng isang tao  7 (Punasan, Punasin) mo ang pawis sa iyong  7 (Punasan, Punasin) mo ang pawis sa iyong  PAGPAPALIWANAG: punasin (wipe off) punasan (to - Nangangahulugan apply) g alisin o -lagyan tanggalin  8 Ngayong bakasyon, (susubukin, susubukan) kong  8 Ngayong bakasyon, (susubukin, susubukan) kong  PAGPAPALIWANAG: Susubukin (to DO susubukan (to see something) secretly) - Masubok ang husay -palihim na o galing ng isang pagmamatyag o bagay o Gawain pag-eespiya sa kilos - To taste, assess or ng isang tao examine  9 Nagmamadali niyang inakyat ang (hagdan, hagdanan).  9 Nagmamadali niyang inakyat ang (hagdan, hagdanan).  PAGPAPALIWANAG: hagdan (stairs) hagdanan - Nangangahulugan (stairway) g ang baytang na -bahagi ng inaakyatan at kinalalagyan ng binababaan hagdan  10 (Mayroon, May) ba siyang pasalubong mula  10 (Mayroon, May) ba siyang pasalubong mula  PAGPAPALIWANAG: Mayroon - sinusundan ng isang kataga o ingklitik Hal. “ba”, “nga ba” - sinusundan ng panghalip palagyo (personal pronoun) Hal. Mayroon siyang kotse. -nangangahulugang “mayaman” Hal. Ang pamilya ni Carol ay mayroon sa  PAGPAPALIWANAG: May -sinusundan na bahagi ng pananalita: Pangngalan, pandiwa, pang-uri, panghalip na paari, pantukoy na “mga”, pang- MGA BAHAGI NG PARTS OF SPEECH PANANALITA Adjective A. Salitang Pangnilalaman A. _______________ (1) Content Words 1. Mga Nominal 1. Nominal a. Pangngalan Noun a. ____________ (2) b. Panghalip b. ____________ (3) Verb 2. Pandiwa 2. _____________ (4) 3. Mga Panuring article/ 3. _____________ (5) a. Pang-uri determiner a. ________________ (6) b. Pang-abay b. ________________ (7) B. Salitang Pangkayarian Conjunction B. Function Words 1. Pang-Ugnay Preposition 1. Connectives a. Pangatnig a. _______________ (8) b. Pang-ukol Modifiers b. _______________ (9) c. Pang-angkop c. ligature Adverb 2. Mga Pananda 2. Markers a. Pantukoy Pronoun a. __________________ (10) b. Pangawing b. linker MGA BAHAGI NG PARTS OF SPEECH PANANALITA A. Salitang Pangnilalaman A. Content Words 1. Mga Nominal 1. Nominal a. Pangngalan a. Noun b. Panghalip b. Pronoun 2. Pandiwa 2. Verb 3. Mga Panuring 3. Modifiers a. Pang-uri a. Adjective b. Pang-abay b. Adverb B. Salitang Pangkayarian B. Function Words 1. Pang-Ugnay 1. Connectives a. Pangatnig a. Conjunction b. Pang-ukol b. Preposition c. Pang-angkop c. ligature 2. Mga Pananda 2. Markers a. Pantukoy a. article/determiner b. Pangawing b. linker  MGA ILAN PANG WASTONG GAMIT NG SALITA: Kita at Kata Ikit at ikot Kita- kinakausap (isahan)  ikit – kilos paggilid mula sa labas Kata- magkasama , ikaw at ako paloob Ikot – kilos mula sa loob nito Daw/din at daw/rin palabas Daw at din- katinig Raw at rin – patinig Kung di at kundi Kung di - Galing sa salitang “kung hindi” if not (sa Ingles) Kundi – except  MGA ILAN PANG WASTONG GAMIT NG SALITA: Kung at kong  kung – katumbas ng “if” sa Ingles kong- ko+ng MGA ILAN PANG WASTONG GAMIT NG SALITA: Nang at ng  ng – katumbas ng “of” sa Ingles Nang – katumbas ng “when, so that, in order to; na+ng  MGA ILAN PANG WASTONG GAMIT NG SALITA: Dahil sa at dahilan Bumangon at  dahil sa – pangatnig na pananhi magbangon Dahilan - pangalan Bumangon – tumayo sa pagkakahiga Dito, rito, doon, roon, magbangon – magtatag ng kapisanan, samahan, o umahon dini, rini, diyan, riyan sa kahirapan  dito, doon, dini, diyan – katinig Di-gaano at di-gasino Rito, roon, rini, riyan – patinig Di-gaano – pinaghahambing ng mga bagay Di-gasino – ginagamit sa  MGA ILAN PANG WASTONG GAMIT NG SALITA: Sundin at sundan Nabasag at binasag Sundin – to obey Nabasag – hindi sinasadyang Sundan – to follow kilos Binasag – sinasadyang kilos Hatiin at hatian  hatiin – to divide o partihin Bumili at nagbili Hatian – to share o ibahagi Bumili – to buy Magbili – to sell Iwan at iwanan  iwan – to leave something or Kumuha at manguha somebody; huwag isama Kumuha – to get Iwanan – to give something or Manguha – to gather or collect somebody); bigyan Naintindiha n ba? Katanunga n?