Karel V en de Opstand (1) PDF

De Opstand Karels erfenis en de twisten in de Lage Landen De Opstand Hoe raakten de Nederlanden verzeild in een oorlog met Spanje? Wat waren oorzaken van de Opstand? Hoe eindigde de Opstand? De Bourgondiërs Scheppers van de Nederlanden Invloedrijke F...

De Opstand Karels erfenis en de twisten in de Lage Landen De Opstand Hoe raakten de Nederlanden verzeild in een oorlog met Spanje? Wat waren oorzaken van de Opstand? Hoe eindigde de Opstand? De Bourgondiërs Scheppers van de Nederlanden Invloedrijke Franse Hertogen met een Europees tintje o De Franse koningen zijn een beetje bang voor ze  Bourgondiërs trouwen strategisch om hun macht en gebied te vergroten! Eind 15e eeuw kwam door een huwelijk van Maria van Bourgondië met Maximiliaan van Oostenrijk de Bourgondische troon in handen van de Oostenrijkse Habsburgers De Bourgondiërs Huwelijkspolitiek De zoon van Maxi en Maria, Filips de Schone van Bourgondië, trouwde met de Spaanse prinses. Maar hij stierf jong en onverwacht. ▪ (Waarschijnlijk vermoord want Spaanse edelen wilden geen vreemdeling op de troon) Kleinzoon Karel V werd opeens de leider van een enorm wereldrijk!  Karel, of Carlos, erft enorme gebieden en komt op jonge leeftijd aan de macht Karel blijkt een zeer slimme jongen die handig zijn macht en invloed weet te vergroten. Karel V Karels Nederlande n Karel V - Wereldleider Karel V (regeerperiode 1515-1555) ging de strijd aan om alle Gewesten van de Lage Landen onder zich te krijgen Tussen 1524 en 1543 veroverde hij Utrecht, Oversticht, Friesland, de Ommelanden en Gerle (!) Karel was de baas over een wereldrijk. Hiernaast zijn Europese bezittingen Het bestuur De Nederlanden (Nederland en België) bestaan uit 17 grotendeels autonome gebieden 🡪 gewesten + Ieder gewest maakt met Karel afspraken over: − Belastingen − Wetten − Betrokkenheid bij oorlogen + In ruil voor het innen van belastingen en uitvoeren van wetten krijgen de gewesten speciale voorrechten (privileges)  Karel als baas + Karel was landsheer in alle gewesten, maar benoemde als hij er niet was stadhouders (vertegenwoordiger van een vorst in dat gewest) + Hij geeft Nederland hierdoor een grote mate van zelfbestuur Adviesraden van de plaatselijke hoge adel staan de stadhouder bij + Om effectiever te zijn riep Karel soms de vertegenwoordigers van alle gewestelijke staten van de Nederlanden bijeen. Zo`n bijeenkomst heet Staten-Generaal  De Pragmatieke Sanctie in 1549 Karel V bepaalde hierin dat de Zeventien Provinciën steeds als één en ondeelbaar geheel overgeërfd zouden worden aan één heerser De Nederlanden zouden nooit meer uit elkaar gaan. Met zijn zoon Filips maakte Karel vervolgens een rondreis langs de zeventien landen. De opvolger kon zo als het ware al een beetje worden Bourgondische ingehuldigd. Kreits Karel wil de macht Karel wilde – evenals later zijn zoon – het bestuur centraliseren + Als plaatsvervanger bij afwezigheid benoemde hij een landvoogd(es) + Drie centrale Raden (bestaande uit hoge adel en juristen) Die gezamenlijk met de Landvoogd bestuurde Deze bestuurlijke verandering wijzigde de machtsverhoudingen zeer tegen de zin in van de steden, die alleen maar meer vrijheid wilde/eisten (oorzaak 1 van de Opstand) Geloofstwisten Karel wilde – evenals zijn later zoon – wilden religieuze eenheid; d.w.z. alleen de RK kerk + Zowel vader als zoon lieten daarom afvalligen (lees: protestanten) vervolgen Deze bestuurlijke verandering wijzigde de machtsverhoudingen zeer tegen de zin in van de steden, die alleen maar meer vrijheid wilde/eisten (oorzaak 1 én 2 van de Opstand) Willem van Oranje Willem helpt Karel, maar is het niet altijd eens met hem: ‘hoewel zelf goed katholiek, kon ik niet goedkeuren dat vorsten wensten te heersen over het geweten van hun onderdanen’ Wie is Willem? Geboren in 1533 op slot Dillenburg te Nassau (Duitsland) 🡪 krijgt protestantse opvoeding Erft in 1544 het prinsdom Orange in Frankrijk en wordt daarmee schatrijk. Karel V wil deze invloedrijke, beloftevolle jongeman aan zijn hof. En nodigt hem uit te Brussel. Wordt later ook stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht − Is tegen centralisatie en voor vrijheid van geloof − (Willem de Zwijger) Vanaf 1568 leider opstand Vervolging in de Nederlanden De lokale bestuurders moesten deze vervolging uitvoeren + Eerst werden er plakkaten uitgevaardigd + Daarom moest de brandstapel; kerker; pijnbank in actie komen Maar de lokale bestuurders lapten dit aan hun laars + Redenen: Er waren al veel protestanten; ook onder de bestuurders Men vond deze gang van zaken een inbreuk op de eigen rechten Men vond verdraagzaamheid veel belangrijker dan vervolging Smeekschrift der edelen De lage edelen smeken om de godsdienstpolitiek te versoepelen Margaretha van Parma wil aanvankelijk mee in hun bede. Een adviseur fluistert haar in haar oor: Ce ne sont Que de Geux: Het zijn maar Geuzen. Margaretha zegt gematigde godsdienstvrijheid toe Protestanten maken van deze vrijheid gebruik. Nu de onderdrukking vermindert komen zij uit voor hun geloof + Hagepreken + En meer… Beeldenstorm Tijd voor een Opstand Oorzaken Aanleiding 1. Streven naar Centralisatie 1. Beeldenstorm (1566) 2. Oplegging RK godsdienst 2. De landvoogdes wist de 3. Striktere beleid van Filips orde op praktische wijze II i.t.t. zijn vader; hij te herstellen. Echter, trachtte de handelingsvrijheid van de voor Filips was de maat Gewesten en steden (steeds vol en stuurde de Hertog verder) in te perken van Alva naar de 4. Economische crises Gewesten (1567) Filips’ harde lijn De Nederlandse edelen vragen Filips II de ruzies rond het geloof te laten rusten Filips weigert en stuurt de Ijzeren Hertog naar de Lage Landen  Don Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel Heft de Tiende Penning 10% belasting op producten Alva stelde de Raad van Beroerten (de Bloedraad genoemd) in + Deze moest (mogelijke) opstandelingen sporen en veroordelen. + Zelfs twee mannen (de graven van Egmond en Hoorn) verloren hun hoofd door deze raad. IJzeren Hertog De strijd In eerste instantie vluchtte velen – met name adel en belangrijke burgers voor Alva en zijn troepen. Echter, ook hierdoor werd het verzet geboren. En wel twee soorten: Het reguliere verzet van Willem van Oranje en zijn broers, die troepen op de been brachten Verzet van de Geuzen, aanhangers van Willem die in eerste instantie zelfstandig opereerden.  De Opstand groeit Op 1 april veroverde de watergeuzen – per ongeluk – Den Briel Deze verovering werd opgedragen aan Willem van Oranje Gesterkt door deze veroveringen grijpen in veel Zeeuwse en Hollandse steden de Calvinisten de macht Spaanse troepen probeerden vaak niet succesvol de steden te heroveren. Deze troepen zorgden ook voor veel ellende op het platteland Als gevolg hiervan sloten steeds meer steden/Gewesten zich aan bij de Opstandelingen: Pacificatie van Gent, 1576  Twisten tussen de Lage Landen Het verbond tussen de Gewesten – de Pacificatie – bleek een tijdelijke + De voornaamste oorzaak was de godsdienstige verdeeldheid. Willem was er niet in geslaagd radicale katholieken (Zuiden) en radicale protestanten (Noorden) tot elkaar te brengen Zijn voorstel tot religievrede (juli 1578) werd zowel door het Noorden als het Zuiden afgewezen In 1579 sloten drie Zuidelijke Gewesten de Unie van Atrecht en onderwierpen zich weer aan Filips II De andere Zuidelijke Gewesten sloten zich bij het Noorden aan en vormde de Unie van Utrecht (1580) De strijd gaat door + Willem wilde de Gewesten aan laten sluiten bij de hertog van Anjou, wat enkele ook deden, hetgeen uiteindelijk op niets uitliep. (De Franse vorst was de natuurlijke opponent van de Spaanse kroon!!) + In 1581 schrijft Willem het Plakkaat van Verlatinge; een unieke daad; men kon niet anders! Filips was gewoon een slecht vorst! + Willem kreeg echter geen tijd om zijn karwei af te maken, want in 1580 werd hij door Filips in de ban gedaan en in 1584 vermoord/geliquideerd De moord op Willem De moordenaar wordt gepakt De Opstand houdt stand De Hertog van Parma moest van Filips orde op zaken stellen. Hij boekte grote successen, maar had in Maurits en Frederik Hendrik sterke tegenstanders (zie kaarten) De afgescheiden provincies houden goeddeels stand, doordat Filips II meer oorlogen aan de hand had. De Gewesten goed gebruikmaakte van de natte geografische omstandigheden (het water als wapen). De Gewesten - zo nu en dan - ook steun ontvingen. Maurits De zoektocht naar een vorst mislukt. + Niemand wil ruzie met Filips II Daarom wordt in 1585 de 18 jarige Maurits aangesteld als Stadhouder. Hij is verantwoordelijk voor: + Aanvoeren van Staatse Leger + Eindverantwoordelijke voor de vloot + Bestuurders benoemen in bepaalde steden Hij blijkt een zeer bekwame generaal. Johan van Oldenbarnevelt Helpt de jonge Maurits Hij is landsadvocaat en raadspensionaris (tegenwoordig een soort minister van binnen- en buitenlandse zaken) + Geeft politiek advies + Geeft juridisch advies + Geeft financieel advies Moet op zoek naar steun en bondgenoten voor de jonge Republiek. Geeft in 1602 opdracht voor oprichting VOC De strijd om de Nederlanden Jo & Mau Maurits en Oldenbarnevelt vullen elkaars kwaliteiten perfect aan. In de jaren 1588-1598 verloopt de oorlog dan ook erg goed. Oldenbarnevelt zorgt voor veel steun en vrienden in Europa. Zo krijgt hij regelmatig geld vanuit Engeland om de strijd tegen Spanje voort te zetten. De Republiek groeit uit tot een grote speler op het wereldtoneel Maurits boekt grote overwinningen met zijn legers. Hij verovert veel steden.  Wapenstilstand De Spanjaarden wilden na 1600 een tijdelijke wapenstilstand Hier ontstond een probleem: Oldenbarnevelt wilde de wapenstilstand. + Goed voor de handel + Oorlog kost te veel geld Maurits wilde doorvechten. + We hebben ze bij de strot, nu moeten we doorknijpen. + Als ze om vrede vragen hebben ze grote nood. Nu kunnen we ook de andere 10 Nederlandse gewesten bevrijden. + In een vrede kan Maurits zich niet echt bewijzen. Twaalfjarig Bestand In 1609 wordt een wapenstilstand tussen Spanje en de Republiek gesloten die tot 1621 zal duren. Dit heet het twaalfjarig bestand − Spanjaarden hebben geldgebrek en (voornamelijk Hollandse) handelaren in de Republiek vinden oorlog slecht voor de handel In dit bestand verslechterd de relatie tussen Maurits en JvO Maar onder het Nederlandse volk ontstaat ook een scheur. + Nee niet die tussen Katholieken en Protestanten…, maar tussen Protestanten + Het gaat om de vraag of je als mens invloed hebt op het oordeel of je in de hemel komt. Om de godsdiensttwisten in goede banen te leiden geeft JvO de stadsbesturen om waardgelders (een soort ME) in te huren als er onlusten zijn. 🡪 Scherpe Resolutie Maurits ziet dat als een oorlogsverklaring Einde van de Opstand Vanaf 1625 gaat Frederik Hendrik, halfbroer van Maurits, het leger van de Republiek leiden − Weet veel gebieden van de Spanjaarden in te nemen − Deze gebieden worden de generaliteitelanden genoemd (o.a. Noord-Brabant en Limburg) 🡪 mogen zichzelf niet besturen, dat doet de Staten-Generaal 1648🡪 de Vrede van Munster: Republiek is soevereine staat + Spanje is meerdere keren failliet, kan oorlog niet meer betalen + Hollanders zien in vredestijd meer handelsmogelijkheden Vrede van Munster