Nomade Mens & Maatschappij Havo/VWO Deel 2 PDF

Niet voor de school maar voor het leven leren wij Mens & Maatschappij havo/vwo deel 3 Shelley Kil, Bram de Wever en Maarten America  INHOUDSOPGAV...

Niet voor de school maar voor het leven leren wij Mens & Maatschappij havo/vwo deel 3 Shelley Kil, Bram de Wever en Maarten America  INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 5: Een nieuwe gedachte Inleiding: Columbus naar Amerika 8 § 1 Ontdekkers van de wereld 10 § 2 Verschillen in leefomstandigheden 15 Om de leesbaarheid te bevorderen is er gekozen voor het gebruik van hij en hem en niet voor 'hij/zij' en § 3 Zeestromen beïnvloeden het klimaat 23 'hem/haar'. Echter, overal waar hij en hem staat kan ook zij, haar, hen en diens gelezen worden. Bij Mens § 4 Hervormingen in de kerk 25 & Maatschappij komen begrippen als hoogopgeleid en laagopgeleid voor, net als de begrippen wit en § 5 De Nederlandse Opstand 29 zwart. Deze geven weer met welke woorden het debat op het moment van schrijven wordt gevoerd. Als Begrippenlijst Tijdvak 5 35 schrijvers realiseren we ons dat er in de samenleving een continue discussie is over het gebruik van Opdrachten 40 deze termen. Rekenopdrachten 50 Thema de Stad: de Renaissancestad Florence 52 Foto’s zijn afkomstig van ANP of Shutterstock, tenzij anders vermeld. Een dag in het leven van overtuigingen en onrecht 58 Waarom rijke en arme landen: Moeilijke Kwestie 63 Verwijzing naar digitale methode 67 Colofon Hoofdstuk 6: Hollandse glorie en absolute koningen nog aanpassen Titel: Nomade Mens & Maatschappij deel 2 voor havo/vwo Auteurs: Shelley Kil, Bram de Wever en Maarten America Inleiding: Opgehemelde criminelen § 1 Van water naar land 70 71 nog aanpassen Redactie: Hans Berkenbos en Rhodé Berkenbos § 2 De moedernegotie 77 Correctie: Hans Berkenbos en Rhodé Berkenbos § 3 De Republiek overal op de wereld 81 Met dank aan: Maartje Hemer, Raf van Loo, Emma Weelen, Maud Wilbrink, Eva Stoffelsen, § 4 Grootmachten strijden om geld en geloof 88 Jasper van den Brand, Else Mulder, Hannelore Schouwstra, Martine Wursten, Merlin de Vries, Begrippenlijst Tijdvak 6 94 Manoa Stoorvogel en Frederique Bakker Opdrachten 98 Beeldredactie: Liane Volgers Rekenopdrachten 106 Vormgeving en productie: Sonodruk, Heino Thema de Stad: Amsterdam 110 Druk: eerste editie, eerste druk, juni 2023 Een dag in het leven van een dilemma in de Gouden Eeuw 120 Uitgave: Seneca Burgerschap, Harderwijk De kolonist en de gekoloniseerde: Moeilijke Kwestie 123 ISBN 9789492716637 Verwijzing naar digitale methode 129 NUR 132 Hoofdstuk 7: Koningen gaan hollen en koppen gaan rollen © 2023 – Seneca Burgerschap Inleiding: Guillotine tegen de doodstraf 132 § 1 Verlichting onder de pruiken 133 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd § 2 Politieke en economische revoluties 138 gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door print-outs, § 3 Migratie, koloniën en slavenhandel 146 kopieën, of op welke manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. § 4 Grondstoffen: plaatsen en gevolgen 153 De informatie in deze uitgave is uitsluitend bedoeld als context voor het leren van mens & maatschappij. Er kunnen geen rechten Begrippenlijst Tijdvak 7 160 aan deze informatie worden ontleend. De uitgever heeft de inhoud met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Uitgever Opdrachten 165 garandeert echter niet dat de inhoud van deze publicatie volledig, accuraat en juist is en wijst hierbij iedere aansprakelijkheid Rekenopdrachten 174 af voor welke schade dan ook, direct en/of indirect, op enige wijze ontstaan door en/of voortvloeiend uit elk gebruik van de Thema de Stad: residenties in plaats van steden 176 publicatie, waaronder mede – doch niet beperkt tot – handelingen verricht door een gebruiker van de publicatie die zouden zijn Een dag in het leven van een detective in Versailles 185 ingegeven door de in de publicatie geplaatste informatie. Hedendaagse slavernij: Moeilijke Kwestie 187 De uitgever spant zich er naar behoren voor in om te verifiëren van wie bepaalde informatie afkomstig is en om indien nodig Verwijzing naar digitale methode 196 toestemming te verkrijgen van rechthebbenden voor bepaald gebruik door de uitgever. Indien u ondanks deze inspanningen van de uitgever meent bepaalde rechten te bezitten ten aanzien van door uitgever gebruikte informatie, dan kunt u contact opnemen met Illustratieverantwoording 197 de uitgever. Kenmerkende aspecten 199 Preview boek 3 201 2 Nomade - www.mens-en-maatschappij.nl www.mens-en-maatschappij.nl - Nomade 3  DE INDELING VAN EEN HOOFDSTUK VAN NOMADE Bezoek het YouTube-kanaal van Seneca Burgerschap! Bij elke paragraaf in dit boek hoort een animatievideo met uitleg. Deze video’s kun je vinden op ons YouTube-kanaal. Het helpt je bij het leren voor Een hoofdstuk is bij de havo/vwo versie gekoppeld aan een tijdvak. Het boek heeft de toetsen. Ook staan er afspeellijsten van de video’s zodat je ze in één keer een chronologische wijze van opbouw. Dat betekent echter niet dat het alleen een achter elkaar kunt afspelen. geschiedenisverhaal is. Een voorbeeld: vanuit de Columbian Exchange worden de problemen rondom de huidige mondialiseringsvraagstukken behandeld. In dit overzicht laten we u graag zien hoe een hoofdstuk van Nomade is opgebouwd. OPGEHEMELDE CRIMINELEN §1 VAN WATER NAAR LAND In figuur 6.2 zie je de kaart van Nederland in de 17e eeuw. Nederland zag er toen heel anders uit dan nu. Niet alleen zie je verschillen in de grenzen van ons land en de provincies, maar er waren toen ook veel meren. Waar nu het IJsselmeer en Flevoland liggen, vond je in 1680 nog de Zuiderzee met een open verbinding naar de Waddenzee en verder. 1. Inleiding: Vanuit een pakkende casus, die meestal refereert naar de belevingswereld, herkenning, Piraten, wie zijn dat en bestaan zij nog steeds? Iedereen heeft wel een beeld van piraten. De woeste scheepslui met een lapje voor hun oog en varend onder een vlag met doodshoofd en De grootmachten zagen de piraten als bedreiging. Elkaar aanvallen als land mocht, maar piraterij werd verboden. Elke grootmacht mocht vanaf nu de piraten veroordelen. De piraten werden gezien Figuur 6.2: Nederland in de zeventiende eeuw. skelet. We kennen de verhalen van kapitein als gelukszoekers en vrije mensen, maar door de probleemstelling of relevantie voor de leerling, Haak, Roodbaard en de films van Pirates of the vele berechtingen en ophangingen veranderde dit Caribbean. Maar in het echte leven waren piraten beeld ook weer snel. Veel meren en andere wateren zijn verdwenen stad wonen en niet op het platteland. Omdat er geen helden. omdat de mens ingreep in de natuur. Hoe deed meer mensen gingen wonen in Holland moest 1 Ook in onze tijd kennen we nog piraterij. Denk aan men dat vroeger? En hoe gaat dat in onze tijd? er ook meer voedsel worden geproduceerd. De Piraterij (ook wel zeeroverij genoemd) bestond de wateren rondom Zuid-Amerika, de Indische Nederland is wereldberoemd vanwege zijn boeren die hiervoor moesten zorgen kregen introduceren we het hoofdstuk. OPDRACHTEN al in de tijd van de Egyptenaren. Maar na de §2 NEDERLAND OVERAL OP DE WERELD Oceaan, in de Rode Zee en de Golf van Aden. De watermanagement, zeker na de aanleg van de een tekort aan landbouwgrond. Er moest trans-Atlantische ontdekkingsreizen, eind 15e bekendste moderne piraten zijn de Somalische waterkering in Zeeland en de Afsluitdijk. Als nieuwe grond gevonden gemaakt worden voor eeuw, veranderde het doel van de piraterij. De piraten. Gedreven door armoede kapen zij er ergens in de wereld kunstmatige eilanden het groeiende bevolkingsaantal. De meren en grootmachten, zoals Engeland, Portugal, Frankrijk vissersboten, maar ook vrachtschepen, om de moeten worden aangelegd, of een stad tegen binnenzeeën moesten drooggelegd worden om er De stad Bloemfontein ligt niet, zoals de naam doet vermoeden, in Nederland en later ook de Republiek der Zeven Verenigde bemanning te gijzelen en zo losgeld te kunnen toekomstige wateroverlast moet worden landbouwgrond van te maken. Zo ontstonden er Nederlanden, die de ‘Zeven Wereldzeeën’ maar het is één van de drie hoofdsteden van Zuid-Afrika. vragen. Sommige piraten laten de bemanning Hoe komt die stad dan beschermd, is de kans groot dat er Nederlandse polders. bevoeren voor de handel en hun eigen belangen toch aan deze typisch Nederlandse weer gaan, maar bemanning kan door de piraten naam? bedrijven bij betrokken worden. De ervaring met zagen elkaar als bedreiging. De landen en ook worden gegijzeld of zelfs gedood. Geschat het beheersen van water, de kennis en kunde Hoe maakt men een meer droog? hun ondernemingen werden concurrenten van wordt dat de Somalische piraten alleen al in de van ‘de strijd tegen het water’ begon al in de 17e Rondom een meer werd een ringdijk gebouwd elkaar. Als gevolg daarvan namen ze elkaars periode november 2007 tot en met november eeuw. en daarachter een kanaal, de ringvaart. Op de 2. De leerteksten. Deze hebben verschillende gradaties schepen onder vuur met kanonnen en werden 2008 meer dan 150 miljoen dollar losgeld hebben ringdijk werden molens geplaatst die het water schepen gekaapt. De buit namen ze mee naar buitgemaakt. In die tijd groeide de bevolking in de toenmalige uit het meer in de ringvaart pompten. De ringvaart huis en de zeevaarders kregen daarvan een deel provincie Holland enorm. Vanuit Zuid-Europa mondde uit in de rivier of in zee. Hierdoor kon het als beloning. Dit verdiende zo goed dat veel kwamen er veel protestanten (hugenoten) die water afgevoerd worden. In figuur 6.3 zie je hoe zeevaarders vervolgens piraat werden (en zich op de vlucht waren voor de vervolgingen van de dit proces er vandaag de dag uitziet. De molen is van integratie. Er zijn echt vakspecifieke paragrafen, maar ook elders gingen vestigen). Spanjaarden. Deze mensen gingen veelal in de ondertussen vervangen door een gemaal. 128 Nomade - Mens & Maatschappij Mens & Maatschappij - Nomade 129 Nederlanders hebben in de 17e eeuw heel te weinig winst gemaakt. Het leek de Republiek geïntegreerde contexten. Van de klimaten die Alexander de wat afgereisd op zoek naar producten en beter als de compagnieën zich zouden verenigen handelswaar. Verschillende steden verspreid in één grote compagnie: de VOC. Deze compagnie over de wereld kennen hun oorsprong vanuit kreeg het monopolie (alleenrecht) voor de handel de Nederlandse ontdekkingsreizen. Het meest met de landen ten oosten van Kaap de Goede 2 bekende voorbeeld is New York dat in 1625 werd Hoop. Grote moest doorkruisen tot de aandelen van de VOC en de gesticht onder de naam Nieuw-Amsterdam, afkomstig van de Nederlandse hoofdstad Daarbij mocht de VOC ook ‘namens de Republiek’ Amsterdam. Vandaag de dag is New York de handelen. Dit betekende in de praktijk dat er op grootste stad in de Verenigde Staten met meer de boten soldaten van de Republiek zaten, die dan 8,5 miljoen inwoners. Er zijn nog steeds geweld mochten toepassen indien de Republiek passaatwinden bij de zeereizen. Nederlandse sporen te bekennen in New York. De dat nodig achtte. Dus de VOC voerde ook oorlog, wijk Harlem stamt af van de Nederlandse naam namens de Republiek nog aanpassen Haarlem. Net zoals de wijk Flushing dat afstamt van Vlissingen en het stadsdeel Brooklyn dat afstamt van Breukelen. Zelfs het economisch centrum, Wall Street, komt van de Nederlandse naam ‘wal’. De Nederlandse ontdekkingsreizigers nog aanpassen hebben veel overzeese plaatsen gesticht. Veel van deze uitgebreide ontdekkingsreizen vloeien voort uit de oprichting van de VOC in 1602. OPDRACHTEN 3. Tekstvragen. Per paragraaf zijn er reproductievragen en Een Naamloze Vennootschap De VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) werd opgericht door Johan van Oldenbarnevelt. § 7 IJSTIJDEN Er waren in Nederland in die tijd meerdere Opdracht 17: Kennisvragen compagnieën die handel dreven met het begripsvragen zodat leerlingen de leerteksten bewuster lezen. Lees de leertekst en beantwoord de volgende vragen. Oosten en die elkaar ook beconcurreerden. Wat economisch gezien niet altijd even gunstig was. VERWERKINGSOPDRACHTEN VAKSPECIFIEKE KENNIS Als gevolg van de concurrentie werd er namelijk 1) Wat is een ijstijd? 2) Hoe heten de drie ijstijden in Nederland? 3 3) Hoe noemen we de periode tussen de ijstijden? Digitale boek 4) Er zijn meerdere oorzaken voor het ontstaan van de ijstijd. Een van de oorzaken is vulkanisme. Noem 132 Nomade - Mens & Maatschappij V Opdracht 1: Geschiedenis Mens & Maatschappij - Nomade 133 de andere vijf oorzaken. 1) Wat is de relatie tussen de Reconquista en de ontdekkingsreizen van de Spanjaarden Opdracht en Portugezen? 18: Juist/onjuist 2) Noem een economisch, geografisch en een religieus verschil tussenZijn Ga naar het digitale deel van dit boek. Daarin staat de theorie uit dit boek, 4. Verwerkingsopdrachten. Inzichtvragen bij de verschillende het onderstaande Portugese en stellingen het Spaansejuist of onjuist? Schrijf in je schrift wereldrijk. de nummers van de stellingen. Teken zelf de hokjes. Geef per juist onjuist 3) Wat is volgens katholieken de hoogste autoriteit binnen het christendom? stelling aan of deze juist of onjuist is. 4) Wat is volgens Luther de hoogste autoriteit binnen het christendom? 5) De Nederlandse Opstand heeft politieke en godsdienstige oorzaken.1)Leg uit op welke Er waren wijze nog in de ijstijd de politieke geen geschreven bronnen dus proberen en godsdienstige oorzaken met elkaar vermengd zijn. aangevuld met video’s en weblinks. Opdrachten kun je ook digitaal maken, onderwerpen van de leerteksten. Onderverdeeld in vakspecifieke onderzoekers botten te reconstrueren om meer te weten te komen 6) Welke huidige landen hebben ooit in het wereldrijk van Karel V gezeten?over de ijstijd. Tip: 'In het rijk van Karel V ging de zon nooit onder. 2) De eerste mensen leefden in de ijstijd Weichselien. V Opdracht 2: Aardrijkskunde je antwoorden controleren en de begrippen en concepten trainen. kennis, vaardigheden en geïntegreerde vraagstellingen. 3) Tijdens de interglaciale perioden was het ook koud maar niet zo extreem koud als in de ijstijden. Van derde- naar tweede wereld land: Indonesië Bekijk de figuren en de tabel. 4) De eerste mensen waren nomaden. Bnp/hoofd van de5) De Homo sapiens overleefden vooral door hun kennis en creativiteit. En je vindt extra oefeningen en verwijzingen zodat je de stof beter begrijpt. Werkloosheid Indonesië als percentage van de bevolking, in duizenden dollars beroepsbevolking 12 5 6) De Homo sapiens hadden meer haren op hun lichaam dan de A B moderne mens. 10 4 7) In de ijstijd was er een andere land/zeeverdeling. De Noordzee Ook staan er per hoofdstuk actuele opdrachten. 5. Belevingsopdrachten. Dit zijn opdrachten waarbij de leerlingen bestond nog niet als zee, maar was nog voor een groot deel land. 4 8 3 6 2 zich kunnen ‘inleven’ in de materie of die een beroep doen op het 0 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 0 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 Bron: NRC, 6 februari 2013 verwerken van de kennis via geïntegreerde projectopdrachten. Deze jaar 1992 2001 % werkzaam in de landbouw 60% 45% www.mens-en-maatschappij.nl - Nomade 29 opdrachten kunnen naar eigen inzicht in verschillende leerpraktijken 2012 39% BELEVINGS OPDRACHTEN 1) Verklaar de stijging in de figuur over BNP per hoofd. Doe dit met behulp van de gegevens in de tabel. 2) Welk verband zie je tussen de cijfers in de tabel en de figuur over werkloosheid? Geef een toelichting of uitleg bij je antwoord. worden aangeboden. Ontwerp je eigen reis naar Rome. Wat staat B 1: Het Prehistorisch dorp Mens Beleef de prehistorie & Maatschappij echt! - Nomade Tijdens deze 125 ochtend/middag gaan de leerlingen op excursie naar het Prehistorisch dorp in Eindhoven. In het dorp kan gekozen worden uit twee programma’s deze worden later uitgelegd. er in je keukenkastje? Op welke wijze kun jij je eigen omgeving Kern van de opdracht Tijdens de excursie naar het Prehistorisch dorp Kennis en vaardigheden geografisch indelen? in Eindho-ven maken leerlingen kennis met het leven tijdens de tijd van Jagers en Boeren. De Aardrijkskunde: excursie bestaat uit twee mogelijkheden die Kennis: op de volgende pagina beschreven worden. Indeling van een dorp (41) Leerlingen kunnen tijdens deze excursie zelf aan Cultuur van de Jagers en Boeren (43) De belevingsopdrachten zijn te vinden op de digitale methode van de slag gaan met activiteiten die typisch zijn voor Landbouwsoorten (42) 5 de tijd van Jagers en Boeren. Vaardigheden: Beleef de prehistorie echt! Tijdens deze ochtend/ Wat, waar, waarom daar? (36) middag gaan de leerlingen op excursie naar het Uniek/generiek (36) Seneca Burgerschap. Prehistorisch dorp in Eindhoven. In het dorp kan gekozen worden uit twee programma’s deze Geschiedenis: worden later uitgelegd. Kennis: Hoe leefde de eerste Boeren (38) Tijdvak 1 (37) Log hier in met je account: Nog geen account? Vaardigheden: Met een activatiecode kun je hier een E-mailadres of gebruikersnaam Inleving in de tijd (37) account aanmaken. Economie: 6. Thema: De Stad. In elk hoofdstuk staat een stad centraal. De Kennis: Waarom ligt het dorp op deze plek Hoe is het dorp ingedeeld Zelfvoorziening Wachtwoord Vergeten? Verschillen arm en rijk stad wordt vanuit transdisciplinaire opzet behandeld. Steeds op THEMA DE STAD Bij hoofdstuk 1: Mesopotamië en Egypte 21st Century skills: Samenwerken Sociale & culturele vaardigheden Zelfregulering INLOGGEN MAAK EEN ACCOUNT dezelfde wijze. De stad is een samenlevingsvorm waar de menselijke Wat-waar-wanneer-waarom-daar? Tijdsduur: Afhankelijk van excursie 2 tot 4 uur: Hoe heet het gebied waar de eerste steden zich ontwikkelen en waarom gebeurt dit juist daar? kennis en het handelen van toen tot nu goed zichtbaar kan worden De eerste steden konden pas ontstaan nadat de landbouw was uitgevonden, zo’n 10.000 jaar voor Christus. Dit gebeurde als eerste in Mesopotamië, het Midden-Oosten van tegenwoordig. Ook Egypte www.mens-en-maatschappij.nl - Nomade 1 was er vroeg bij! Mesopotamië en Egypte worden ook wel rivierbeschavingen genoemd door hun ligging aan de Eufraat, Tigris en de Nijl. Dit gebied heet het vruchtbare halvemaan gebied. gemaakt. 6 Uruk, Mesopotamië 3000 v. Chr. De stad Uruk heeft zijn hoogtepunt rond 3000 v.Chr. Uruk had zich ontwikkeld tot een religieus- cultureel centrum van de Soemer-dynastie, een van de oudste beschavingen. De stad was enorm groot (5,5 km²) en kende voor zijn tijd een enorm grote bevolking (mogelijk 50.000). Ze was de grootste stad van de oudheid. De stad blijft een grote rol spelen in verschillende mythische verhalen. Tijdens verschillendedynastieën blijft Uruk belangrijk in het gebied. Pas vanaf 450 na Christus wordt de stad verlaten. 4 Nomade - www.mens-en-maatschappij.nl www.mens-en-maatschappij.nl - Nomade 5 www.mens-en-maatschappij.nl - Nomade 1  DE INDELING VAN EEN HOOFDSTUK VAN NOMADE 7. Thema: Een dag in het leven van…. In elk hoofdstuk staan we ook stil bij de mens en zijn interactie met andere mensen. Welke relaties zijn er te zien? Welke keuzes moet een mens maken? Hoe 7 voorziet de mens in zijn levensonderhoud en hoe verhoudt zich dit tot de andere mensen? Aantrekkelijk vormgegeven, veelal door gebruik te maken van verhalen, strips en film fragmenten. 8. Thema: Moeilijke kwestie: Elk hoofdstuk bespreekt, vanuit burgerschap, moeilijke kwesties. Van de tijd waarin het hoofdstuk speelt, of van moeilijke kwesties die naar aanleiding VOORUITGANG EEN MOEILIJKE KWESTIE VOORUITGANG EEN MOEILIJKE KWESTIE De prehistorische jagers en verzamelaars PO – Is het nu beter dan toen? van dit verleden vandaag de dag besproken worden. In het paleolithicum en mesolithicum bevinden zich de echte jagers-verzamelaars zoals we die leren in de geschiedenislessen. De kleinste gemeenschap bestaat uit een kleine familie (vader, moeder en kinderen) met een eigen hut. Soms woonden zij ook in een grot. Doorloop met de leerlingen eerst de belangrijkste kenmerken van de jagers-verzamelaars. Deze zullen zij nodig hebben om de praktische opdracht te maken. Koloniale vraagstukken van toen tot nu. De verdeling van welvaart. Een voorbeeld van een lesopzet is: 1) Begin met het filmpje dat gemaakt is met een drone in de Amazone (zie QR). Dit is een hedendaagse indianenstam. Koppel de geleerde kenmerken aan een mogelijke manier van leven van deze indianen. Wat zouden zij hebben gedacht toen ze opeens een drone zagen? Standbeelden van toen en nu. De verhouding tussen kerk en 2) Ga met de klas na of zij denken dat de jagers-verzamelaars in onze tijd zijn verdwenen. Voorbeelden die genoemd kunnen worden zijn: Aboriginals en Sami. Stel vervolgens de vraag of de leerlingen denken nu meer te kunnen dan de mensen uit de prehistorie. Vinden wij onszelf beter dan de mensen 8 die toen of nu anders leven? staat, de verzorgingsstaat, etc. 3) De leerlingen gaan een onderzoek doen naar de prehistorische jagers-verzamelaars en leggen hier hun eigen leven naast gedurende enkele dagen. Ze gaan kijken naar voedsel, leven, kleding, vrije tijd, werktuigen, stress etc. en vullen hierbij de formats in die te vinden zijn op de volgende bladzijden. 4) De opdracht kan ook toegespitst worden op één onderwerp of als klassengesprek. Een iets grotere gemeenschap bestaat uit 15 tot verzamelaars naar een landbouwsamenleving. Dit 50/60 mensen. Zij trekken altijd rond; op zijn minst gebeurde echter niet van de ene op de andere dag 5) Laat de leerlingen aan het eind van de week bijzondere of leuke fragmenten uit hun dagboek van zomer- naar winterkamp via een vaste route. en verschilt zelfs per plaats. Is dit wel overal op de voorlezen. Hierbij moeten zij duidelijk aangeven wat zij zien als voordelen van nu of juist als voordelen De allergrootste gemeenschap uit de prehistorie wereld gebeurd? van vroeger. lijkt op een klein dorpje. Het zijn stammen met eenzelfde cultuur die een groot gebied beheersen en bestaan uit families van 1500 mensen. 9. De Kunst van het