فصلنامه مطالعات دفاع مقدس PDF

‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‬ ‫دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی(‪ ،)7‬پاییز ‪ ،9315‬صص ‪ 615‬ـ ‪613‬‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیم و تربیت‬ ‫شعبانیفرد‪ ،1‬حسین عباسی‪2‬‬ ‫محمد‬ ‫تاریخ پذیرش‪1931/21/21 :‬‬...

‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‬ ‫دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی(‪ ،)7‬پاییز ‪ ،9315‬صص ‪ 615‬ـ ‪613‬‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیم و تربیت‬ ‫شعبانیفرد‪ ،1‬حسین عباسی‪2‬‬ ‫محمد‬ ‫تاریخ پذیرش‪1931/21/21 :‬‬ ‫تاریخ دریافت‪1931/12/22 :‬‬ ‫چکیده‪:‬‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادت یکی از بارزترین خصوصیات ادیان الهی بهویژه دین مبین اسلام است‪.‬این فرهنگ پس از‬ ‫پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی و در مواجهه با تهدیدات همهجانبه دشمنان اسلام‪ ،‬باهدف‬ ‫دفاع از اصول و مبانی اعتقادی‪ ،‬تحول ویژهای را در نظام زندگی و فرهنگی مردم ایجاد کرد‪.‬اندیشمندان و‬ ‫دلسوزان کشور و در صدر آنان مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی)‪ ،‬ضمن اندیشیدن تمهیدات لازم‪ ،‬علاوه بر اتخاذ راههای‬ ‫متعدد از جمله تقویت دفاعی و تولید نیروی بازدارندگی‪ ،‬بهترین راهکار را ترویج فرهنگ ایثار و شهادت دانستند‪.‬‬ ‫برایناساس‪ ،‬در پژوهش حاضر‪ ،‬ضمن توضیح مفاهیمی چون فرهنگ‪ ،‬ایثار و شهادت‪ ،‬تلاش شده جایگاه این‬ ‫مفاهیم در آموزههای دین مبین اسلام و راههای تحقق و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت مورد بررسی قرار گیرد‪،‬‬ ‫موضوعی که میبایست امروزه بهعنوان یک مسئله مهم و اساسی در دستور کار مسئولان و دستاندرکاران‬ ‫تعلیموتربیت کشور بزرگ ایران اسلامی که واجد قابلیتهای ژئوپلیتیکی منحصربهفرد در منطقه ژئواستراتژیکی و‬ ‫ژئواکونومیکی آسیای جنوب غربی است‪ ،‬جهت مقابله و دفع تهدیدات‪ ،‬برای رسیدن به تمدن اسلامی قرار گیرد‪،‬‬ ‫در این مقاله‪ ،‬ابتدا مفاهیم کلیدی تشریح‪ ،‬سپس محورهای مربوط‪ ،‬احصاء میشود و بهمنظور غنای بیشتر ادبیات‬ ‫تحقیق‪ ،‬دیدگاههای امامین انقلاب‪ ،‬حضرت امام خمینی(رحمتالله علیه) و مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) در خصوص‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادت تبیین میگردد‪ ،‬در بخش سوم نیز از روش تحقیق با رویکرد توصیفی ‪ -‬تحلیلی استفاده‬ ‫شده که گردآوری اطلاعات موردنیاز از طریق منابع کتابخآنهای‪ ،‬اینترنتی و اسنادی و بر اساس عنوان مقاله‪،‬‬ ‫تحقیق‪ ،‬توصیف و تحلیل شده است‪.‬در بخش چهارم‪ ،‬چارچوب نظری مبتنی بر دو مفهوم «ایثار و شهادت» و‬ ‫«تعلیموتربیت» آورده شده و در ادامه یافتههای تحقیق منطبق با اصول و مبانی قرآن و دفاع مقدس تشریح و پس‬ ‫از اشاره اجمالی به مبانی مرتبط بافرهنگ ایثار و شهادت پرداخته شده است‪.‬‬ ‫واژگان اصلی‪:‬‬ ‫اسلام‪ ،‬دفاع مقدس‪ ،‬فرهنگ ایثار شهادت‪ ،‬تربیت‪ ،‬نظام تعلیموتربیت‪.‬‬ ‫‪ -1‬عضو هیئتعلمی دانشگاه جامع امام حسین(علیه السلام)‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪(.‬نویسنده مسئول)‪.‬‬ ‫‪ -2‬مربی دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین(علیه السلام)‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪.‬‬  ‫‪ -1‬مقدمه‬ ‫ایثار و فداکاری تا سرحد شهادت‪ ،‬از برترین ارزشهای معنوی فرهنگ اسلامی است که در‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫دفاع و تثبیت استقلال و تمامیت ارضی کشور‪ ،‬هویت دینی و ملی نقشی اساسی و بیبدیل‬ ‫دارد‪.‬ایثار و نثار جان در راه اعتلای دین و ارزشهای دینی در اسلام از جایگاه والایی‬ ‫برخوردار و بسیار ستوده شده که آیات و روایات متعددی دراینخصوص نازل شده است‪.‬‬ ‫جهَّدُواْ فیسبیلالله بِأَّمْوَّ لِهِمْ وَّ أَّنْفُسِهِمْ أَّ ْعظَّمُ دَّرَّجَّةً عِندَّ اللَّهِ وَّأُولَّئِکَّ‬ ‫«الَّذِینَّ ءَّامَّنُواْ وَّهَّاجَّرُواْ وَّ َّ‬ ‫هُمُ الْفَّآئِزُونَّ» «کسانی که ایمان آورده و هجرت کردند و در راه خدا با اموال و جانهای‬ ‫خویش جهاد کردند‪ ،‬بزرگترین درجه را نزد خداوند دارند و اینان همان رستگارانند‪( ».‬سوره‬ ‫توبه‪ ،‬آیه ‪.)2۲‬‬ ‫نگاهی به عملکرد مسلمانان از صدر اسلام تا کنون مؤید این واقعیت است که آنچه سبب‬ ‫پیروزیها و فتوحات گسترده و چشمگیر گردیده‪ ،‬روحیه ایثار و ازخودگذشتگی مسلمانان در‬ ‫میادین نبرد بوده که در تقابل دائمی حق و باطل که از ازل شروع و تا ابد ادامه خواهد داشت‬ ‫در ستیز با زور مداران و مستکبران همواره پیروز میدان بودهاند‪ ،‬زیرا به فرموده حضرت امام‬ ‫خمینی(رحمتالله علیه) چه بکشیم و چه کشته شویم پیروزیم‪.‬‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادت یکی از مهمترین و مؤثرترین عوامل در هماورد و رویارویی اسلام با‬ ‫کفار و دشمنان این دین الهی میباشد که در سختترین شرایط و با نیروی قلیل و با کمترین‬ ‫عده و عده توانستند بر کفار و مشرکین فائق آمده و دین اسلام را در کمترین زمان ممکن به‬ ‫اقصینقاط جهان نشر و توسعه دهند‪.‬مسلمانان شهادت را توفیقی برای کسب رضایت الهی‪،‬‬ ‫اعتلای کلمه الله‪ ،‬فوز و اجری عظیم و نهایتاً تنعم در بهشت ابدی دانسته و به اعتبار همین‬ ‫نیروی لایزال و به شوق رسیدن به لقای الهی به مرحله نترسیدن از مرگ رسیده و بر اساس‬ ‫آموزه های اسلام باور داشتند که تعداد اندک مسلمانان بر تعداد کثیر کفار و دشمنان پیروز‬ ‫خواهند شد‪.‬پرواضح است که فرهنگ شهادت و ایثار چه نقش شگرفی در رشد و گسترش‬ ‫اسلام در زمان پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) و پس از آن ایفاء کرده است‪.‬‬ ‫مرور تاریخ اسلام‪ ،‬همواره تداعیکننده نام شهیدان و ایثارگران ثابتقدم بوده است‪.‬نامآورانی‬ ‫که اگر ایثارگریها و شهادتطلبیهای آنها نبود‪ ،‬شاید اسلام در همان ابتدا با شکست مواجه‬ ‫و به گوش جهانیان نمیرسید‪.‬خوشبختانه این خصلت یعنی ایثارگری و شهادتطلبی‪،‬‬ ‫‪921‬‬  ‫بهقدری از پویایی لازم برخوردار بوده که بهتدریج و همگام با رشد روزافزون اسلام‪ ،‬بهعنوان‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام ‪ /...‬محمد شعبانیفرد و حسین عباسی‬ ‫مؤلفهای فرهنگی رشد و نمو پیدا کرد‪.‬اسلام بهعنوان دینی جامع و کامل از ذخائری بسیار‬ ‫ارزشمند و عمیق برخوردار است‪ ،‬بهگونهای که پس از انقلاب اسلامی به رهبری امام‬ ‫خمینی(رحمتالله علیه) بهسرعت توانست خیلی عظیمی از مسلمانان را بیدار نماید‪.‬‬ ‫جوانان ایرانی همچون کوه با عزمی سترگ و مصمم به یاری رهبر نستوه بر خواستند و‬ ‫حماسههایی را خلق کردند که نهتنها توطئههای استکبار به سرکردگی آمریکا را خنثی ساخت‬ ‫بل که خود الگویی برای همه رزمندگان راه خدا و حتی دیگر آزادگان جهان در مقابل ظلم و‬ ‫ظالمان گردید‪.‬‬ ‫با پیروزی انقلاب اسلامی و بهویژه آغاز جنگ تحمیلی‪ ،‬پدیده عجیبی که با معیارهای‬ ‫مادیگرایانه قابل تبیین نبود در ایران شکل گرفت‪.‬افراد و گروهها بهصورت داوطلبانه عازم‬ ‫جبههها می شدند و آگاهانه و مشتاقانه خواهان آن بودند که شهید شوند‪.‬شهید شدن آنان‬ ‫نهتنها باعث ناراحتی بازماندگان نمیشد بلکه افتخار تلقی میشد و نهتنها دیگران را مأیوس‬ ‫نمیکرد بلکه آنان را به تداوم این مسیر علاقهمند میکرد (احمدی‪ ،)1۳۱6 ،‬اصلیترین هدف‬ ‫از ترویج فرهنگ ایثار و شهادت‪ ،‬زنده نگهداشتن این قدرت بالنده و این نیروی فجرآفرین و‬ ‫انتقال این آموزه به نسلهای بعدی برای مبارزه با ظلم و تعدی مستکبران زورگو و جنایتکار‬ ‫است تا ضمن دفع شر از سر مسلمین‪ ،‬موجبات مجد و عظمت اسلام و عزت مسلمانان را‬ ‫مبنی بر اینکه خانواده شهدا چشموچراغ‬ ‫(رحمتالله علیه)‬ ‫فراهم آورد‪.‬تأکید حضرت امام خمینی‬ ‫این ملتاند یا فرمایش مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) در خصوص اینکه اهمیت زنده نگهداشتن‬ ‫یاد و خاطره شهدا کمتر از شهادت نیست ناظر به تعیین و تکریم جایگاه و منزلت شهید و‬ ‫شهادت است‪.‬‬ ‫این عنصر هویتی در تاریخ معاصر نیز بهکرات خود را نشان داده است و بهغیر ایران و‬ ‫سالهای دفاع مقدس‪ ،‬مقاومت مسلمانان افغانستان در برابر تهاجم و اشغالگری شوروی سابق‪،‬‬ ‫مقاومتهای بینظیر فلسطینیان در برابر تجاوز و گردنکشی رژیم اشغالگر قدس‪ ،‬پیروزی‬ ‫حزبالله لبنان در برابر متجاوزان صهیونیست و بهویژه آخرین نمونههای بارز آن یعنی‪ ،‬دفاع‬ ‫شگفت برانگیز ملتهای سوریه‪ ،‬یمن و عراق در مقابله توطئههای آمریکایی ‪ -‬صهیونیستی و‬ ‫گروههای خودساخته آنها بنام القاعده‪ ،‬طالبان‪ ،‬داعش و ‪...‬همگی مصادیقی متقن و محکم از‬ ‫‪925‬‬ ‫‪‬‬ ‫حضور همیشگی این عنصر هویتی در حیات مسلمانان است؛ بنابراین انتقال فرهنگ ایثار و‬ ‫شهادت و دانشهای اسلامی به طریقه تسلی‪ ،‬از اهمیت به سزایی برخوردار است و نخستین‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫راه در انتقال فرهنگ از یک نسل به نسل دیگر‪ ،‬تعلیموتربیت برخوردار از دانش و معرفت‪ ،‬با‬ ‫استفاده از ریشههای ملی و بومی است (قهرمانی‪.)۳2 :1۳۱۱ ،‬‬ ‫باتوجه به اینکه تحولات پرشتاب کنونی در عرصه فرهنگ جهانی بسیاری از نگرشها و‬ ‫روشهای رایج تربیت دینی ما را تغییر داده است‪.‬اما درعینحال نقش نهادهای گوناگون‬ ‫اجتماعی از قبیل تعلیموتربیت‪ ،‬خانواده‪ ،‬رسانههای داخلی و شبکههای اجتماعی منسجم و ‪...‬‬ ‫در انتقال فرهنگ پایدار و صحیح‪ ،‬بهخصوص فرهنگ ایثار و شهادت‪ ،‬مؤثر و پراهمیت‬ ‫میباشد؛ بنابراین در جهت نهادینه کردن فرهنگ ایثار و شهادت باید تمام دستاندرکاران‬ ‫منسجم و با عنایت به جنبههای متفاوت آن توجه لازم معطوف گردد‪.‬تلاش این مقاله هرچند‬ ‫اندک برای تحقق چگونگی پرورش و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیموتربیت‬ ‫کشور میباشد‪.‬امید آنکه در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت‪ ،‬توفیق هماره رفیق راهمان باشد‪.‬‬ ‫‪ -1-1‬اهمیت و ضرورت مسئله‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادتطلبیها در طول تاریخ‪ ،‬حماسهها آفریده و ثبات و پایداری ملتها و‬ ‫کشورها را رقمزده است‪.‬مثال روشن و آشکار آن‪ ،‬رشادت طلبیهای رزمندگان اسلام در طول‬ ‫‪ ۱‬سال دفاع مقدس است که نهتنها دشمن تا بن دندان مسلح را زبون‪ ،‬و از کرده خود پشیمان‬ ‫کرد‪ ،‬بلکه عامل رشد و توسعه ایران اسلامی شد‪.‬ادعایی که بر هیچ صاحب اندیشه صادقی‬ ‫پوشیده نیست‪.‬این که عدهای تا معراج‪ ،‬عروج میکنند و جز به لقای حضرت دوست‪ ،‬رضا‬ ‫نمیدهند به دلیل تأثیر ژرف و عمیقی است که فرهنگ ایثار و شهادت بر قلبهای مخلص و‬ ‫پاک آنها میگذارد‪.‬شناخت این فرهنگ و حفظ آن و آموزش و انتقال آن به نسلهای آتی‪،‬‬ ‫ضامن بقا‪ ،‬عز ت‪ ،‬پیشرفت و توسعه ملی خواهد بود‪.‬اما اگر این فرهنگ به فراموشی سپرده‬ ‫شوند‪ ،‬همبستگی اجتماعی متزلزل گشته‪ ،‬آسیبها و انحرافات اجتماعی در داخل جامعه‬ ‫افزایش مییابد‪.‬باتوجهبه پیامدهای منفی عدم ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام‬ ‫تعلیموتربیت‪ ،‬اهمیت موضوع را نمیتوان نادیده انگاشت و نقش آگاهی عموم مردم در حفظ‬ ‫و دفاع از فرهنگ ایثار و شهادت‪ ،‬بیشازپیش حیاتی و ضروری به نظر میرسد‪.‬‬ ‫‪921‬‬  ‫‪ -1-1-1‬اهمیت شهید و شهادت و جایگاه آن از منظر قرآن و روایات‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام ‪ /...‬محمد شعبانیفرد و حسین عباسی‬ ‫در فرهنگ قرآنی‪ ،‬از شهادت با تعبیر «قتل فی سبیلالله» یاد شده است‪.‬این فداکاری و‬ ‫ازجانگذشتگی در راه خدا و دین‪ ،‬نهایت رستگاری انسان مؤمن است و آنان که جان خویش‬ ‫را بر سر دین مینهند‪ ،‬هم به کامیابی ابدی در آخرت میرسند و هم شهادتشان سرچشمه الهام‬ ‫و الگوی فداکاری برای دیگران محسوب میشود‪.‬فیض شهادت چنان ارزشمند است که‬ ‫اولیای دین همواره از خداوند‪ ،‬آرزوی آن را داشتهاند‪.‬در دعای ما نیز مکرر از خداوند‪ ،‬در‬ ‫خواست شهادت شده است و در روایات بسیاری درباره شهادت و جایگاه شهید آمده است‪.‬‬ ‫شهید حق شفاعت دارد‪ ،‬شهدا اولین کسانی هستند که وارد بهشت میشوند و همه به مقام‬ ‫شهیدان غبطه میخورند‪(.‬بحارالانوار‪ ،‬ج ‪ )۷۱‬شیخ مفید‪ ،‬شهادت را مقامی والا میداند‪ :‬آنکه‬ ‫در راه خدا صبر و مقاومتی کند تا آن حد که خونش ریخته شود‪ ،‬روز قیامت از امنای والامرتبه‬ ‫الهی محسوب میشود (شیخ مفید‪)114 ،‬‬ ‫اهداف تحقیق‬ ‫ـ ارائه بستری مناسب و واقعی جهت معرفی چگونگی پرورش فرهنگ شهادت در نظام‬ ‫تعلیموتربیت‬ ‫ـ بررسی فرهنگ ایثار و شهادت‬ ‫ـ بررسی شهادت از منظر اسلام‬ ‫ـ بررسی آثار فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیموتربیت‬ ‫ـ ارائه راهکارهای مناسب‬ ‫‪ -2‬واکاوی ادبیات موضوع‬ ‫تعریف مفاهیم و مبانی نظری‬ ‫مفهوم اسلام‬ ‫واژه اسلام مصدر باب افعال از ماده «س‪ -‬ل ‪ -‬م» (ابن منظور‪ ،‬محمد بن مکرم‪ ،1۳۱۱ ،‬ج ‪:6‬‬ ‫‪.)۳4۱‬به معنای صحت و عافیت و دوری از هرگونه عیبونقص و فساد (ابن فارس‪ ،‬احمد‪،‬‬ ‫‪ 141۱‬ق‪ ،‬ج ‪ )۷۲-۷1 :۳‬و در باب افعال به معانی زیر است‪ :‬انقیاد (ابن منظور‪ ،‬محمد بن‬ ‫مکرم‪ ،1۳۱۱ ،‬ج ‪ ،)۳4۱ :6‬اطاعت کلی و بیقیدوشرط و تسلیم محض بودن (توشی هیکو‬ ‫‪927‬‬ ‫‪‬‬ ‫ایزوتسو‪ ،1۳۱4 ،1‬ص ‪ ،)2۱6‬اذعان بهحکم الهی‪ ،‬اخلاص در عبادت (فخرالدین طریحی‪ ،‬ج ‪،2‬‬ ‫‪ )4۲۱‬این واژه مانند بیشتر اصطلاحات کلیدی قرآن‪ ،‬پیشینهای خاص در جاهلیت دارد‪.‬این‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫اصطلاح در آن دوران بهطورکلی به معنای ترک کردن و دستکشیدن بوده است و عربها‬ ‫هنگامی فعل «أسلم» را به کار می بردند که شخص از چیزی که برای او بسیار عزیز و گرانبها‬ ‫بود دست میکشید و آن را به دیگری که خواستار آن بود و میگذاشت و درصورتیکه آن‬ ‫چیز خود شخص وی باشد که گرانبهاترین موجودی انسان است‪ ،‬در این حالت اسلام به‬ ‫معنای اطاعت کلی و بیقیدوشرط و تسلیم محض بودن است (توشی هیکو ایزوتسو‪:1۳۷۱ ،‬‬ ‫‪.)2۱6‬برخی از اندیشمندان معتقدند ریشه «س لم» در زبان عربی که واژه اسلام از آن گرفته‬ ‫شده است دارای دو معنای صلح و تسلیم است‪.‬کسی که خویش را تسلیم خداوند میکند به‬ ‫صلح دست مییابد همچنین از دیدگاه اسلام انسان باید با استفاده از عقل ‪ -‬که میان مطلق و‬ ‫نسبی تشخیص می دهد تسلیم اراده امر مطلق شود بنابراین اصطلاح مسلمان به معنای کسی‬ ‫است که با انتخاب خود پذیرفته است که ارادهاش را مطیع اراده الهی سازد (نصر‪.)۳1 :1۳۷2 ،‬‬ ‫معنای اصطلاحی‬ ‫اسلام در اصطلاح به چهار معنا به کار میرود(نصر‪.)41 :1۳۷2 ،‬‬ ‫هرکسی که نوعی وحی الهی را میپذیرد‪ ،‬به عامترین معنای کلمه مسلمان است‪ ،‬خواه یهودی‪،‬‬ ‫مسیحی و یا زرتشتی باشد‪.‬بهعبارتدیگر مسلمان در معنای نخست‪ ،‬انسانی است که با‬ ‫استفاده از عقل و اختیار خویش یک شریعت وحیانی را بپذیرد‪.‬‬ ‫مسلمان به معنای همه مخلوقات هستی است که شریعت و قوانین الهی را میپذیرند‪ ،‬به این معنا‬ ‫که این مخلوقات تابع قوانینی تخلفناپذیرند که در اصطلاح قوانین‪ ،‬طبیعت خوانده میشوند‪.‬‬ ‫توضیح اینکه حضور حکمت و اراده الهی را که همه مخلوقات تابع آن هستند و در واقع جز‬ ‫انسا ن هیچ مخلوقی راهی جز تبعیت از آن ندارد‪ ،‬مثلاً سنگ هیچ اختیاری جز فروافتادن ندارد‪،‬‬ ‫بنابراین نیروی جاذبه یکی از جلوههای اراده الهی در مرتبه عالم مادی است که سنگ از آن‬ ‫تبعیت میکند‪ ،‬بنابراین سنگ به این معنا مسلمان است‪.‬‬ ‫هر چیزی در عالم به این معنا مسلمان به معنای واقعی کلمه است به جز انسان که به دلیل اختیاری‬ ‫‪1. Toshi Hiko Isuzu‬‬ ‫‪921‬‬  ‫که به امانت به او داده شده است میتواند از تسلیمشدن به اراده خداوند سر باز بزند‪.‬گرگ همیشه‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام ‪ /...‬محمد شعبانیفرد و حسین عباسی‬ ‫گرگ‪ ،‬عقاب همواره عقاب و کرم همواره کرم است‪.‬تنها انسان است که میتواند بهسان گرگ‬ ‫درنده خو‪ ،‬همانند عقاب باعظمت و یا بهسان کرم خاکی پست و حقیر باشد‪.‬‬ ‫مسلمان یک معنای والا نیز دارد که این معنا درباره اولیاء اطلاق میشود‪.‬همه موجودات به‬ ‫یک معنا به وجود خویش علم دارند و تنها انسان است که نسبت به علم خویش آگاه است و‬ ‫علم آگاهانه به وجود خویش دارد‪.‬ولی بهسان طبیعت است از آن حیث که لحظهلحظه‬ ‫زندگیاش مطابق بااراده الهی‪ ،‬آگاهانه و فعالانه است درحالیکه مشارکت طبیعت در اراده‬ ‫الهی منفعلانه است‪.‬برایناساس ولی همان همتای آگاهانه‪ ،‬فعالانه و عقلی مسلمان به معنای‬ ‫دوم‪ ،‬یعنی طبیعت است‪.‬او همانند طبیعت همه لحظات زندگیاش را بر طبق ناموس و قوانین‬ ‫الهی به سر میبرد اما آگاهانه و به اختیار خویش چنین میکند‪ ،‬بنابراین او حافظ طبیعت و‬ ‫همتای معنوی آن است‪.‬‬ ‫به معنایی خاصتر اسلام آخرین شریعت الهی است که در حدود چهارده قرن پیش بهوسیله‬ ‫پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله)‪ ،‬به مردم ابلاغ شد‪.‬پس اسلام واقعیتی کلی است که انسان و‬ ‫عالم محیط بر او را شامل میشود و در حاق ذات موجودات نهفته است‪.‬علت نامگذاری‬ ‫شریعت خاتم به اسلام این است که در این دین بنده تسلیم اراده خدای سبحان است‬ ‫(طباطبائی‪ ،‬محمدحسین‪ ،141۱ ،‬ج ‪.)1۷۳ :16‬‬ ‫تعریف و مفهوم ارزش و دفاع مقدس‬ ‫ا رزش در لغت‪ ،‬به معنای قیمت‪ ،‬بهاء‪ ،‬ارج‪ ،‬شایستگی و زیبندگی است‪.‬ارزش در هر یک از‬ ‫ساحتهای اجتماع ‪ -‬اقتصاد‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬دین‪ ،‬حقوق‪ ،‬اخلاق ‪ -‬دارای معنای خاص است‪.‬‬ ‫ارزش های اسلامی در مفهوم عام و گسترده عبارت است از آنچه از نظر دین مقدس اسلام‬ ‫مطلوب و سودمند است؛ ولی گاه از ارزشهای اسلامی‪ ،‬معنای خاصی اراده میشود و در‬ ‫مفهوم خاص‪ ،‬یعنی آن ارزشهایی که اسلام‪ ،‬مطلوب و ارزشمند بودن آنها را در عرصه‬ ‫اخلاق به رسمیت شناخته است‪.‬ازاینرو‪ ،‬منظور از ارزشهای اسلامی بهعنوان یکی از عوامل‬ ‫معنوی و فرهنگی دفاع مقدس‪ ،‬مهمترین ارزشهای اخلاقی است که رزمندگان اسلامی در‬ ‫دوران دفاع مقدس‪ ،‬به آنها آراسته بودند (تقیزاده علیاکبر‪.)12 :1۳۷۳ ،‬‬ ‫‪921‬‬ ‫‪‬‬ ‫ارزشهایی که در حماسه دفاع مقدس تبلور یافت و از عوامل مهم پیروزی بر دشمن بود‪ ،‬ریشه‬ ‫در فرهنگ ناب اسلامی و باورهای دینی رزمندگان اسلام داشت‪.‬آنان‪ ،‬بر اساس آموزههای قرآنی‪،‬‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫ارتباط خود را با خداوند متعال نزدیک و استوار کرده بودند‪.‬این ارتباط که با یاد خدا‪ ،‬بهوسیله نماز‬ ‫و انس با قرآن و دعا و رازونیاز و نیز اخلاص ورزی و توکل پدید میآمد‪ ،‬آرامش بر گستره‬ ‫جانشان چیره و از امداد و نصرت الهی برخوردار میساخت‪.‬این محبت و عشق ژرف‪ ،‬خود ایثار‬ ‫و فداکاری را به دنبال داشت؛ ایثاری که از اندک اندوخته مالی تا گوهر نفیس جان را شامل میشد‬ ‫نیز از قرآن کریم آموخته بودند که در برابر دشمن استوار و سرافراز باشند‪.‬آنان برای انجام این‬ ‫مهم‪ ،‬صبر و استقامت را در اوج زیبایی به تصویر کشیدند؛ شجاعت و دلاوری را بر قله بلند افتخار‬ ‫نشاندند و عزت و کرامت را شکوهی سترگ بخشیدند‪.‬درخشش خیرهکننده ارزشهای اسلامی که‬ ‫در حماسه دفاع مقدس بازتاب یافته است‪ ،‬انعکاس آنهمه زیبایی که در چهره تابناک این حادثه‬ ‫رخ نمود‪ ،‬مجالی به گستردگی و فراخی سینههایی که این زیباییها از آنها سرچشمه گرفته و‬ ‫سرازیر شدهاند‪ ،‬میطلبد (همان‪.)1۱ ،‬‬ ‫مفهوم ایثار و شهادت‬ ‫واژگان ایثار‪ :‬ایثار آنچنان با افکار و اندیشههای رزمندگان ما آمیخته بودند که گویی عزت و‬ ‫شهرت آنها با نام و یاد شهیدان جاودانه شده است‪.‬واقعیت امر جز این نیست که اگر جوانان‬ ‫پرشور و علاقهمند به حضور در جبههها‪ ،‬انگیزه شهادتطلبی و نوازش وصال جانان نداشتند‪،‬‬ ‫هرگز حاضر نبودند آنهمه فداکاری و ایثار کنند‪ ،‬و این عشق و ایثار را از مولای خود‬ ‫امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) به ارث بردند که فرمود‪ :‬به خدا سوگند اگر عشق به مقام شهادت و‬ ‫لقای حق نبود‪ ،‬اصل ًا به جنگ با دشمن نمیپرداختم و از شما جدا میشدم (نهجالبلاغه‪ ،‬خطبه‬ ‫‪.)11‬رزمندگان ما هم به مولایشان اقتدا کردند و بر اساس ایمان و عشق عمیق خود به خدا‪،‬‬ ‫همواره آرزوی شهادت و لقای او را داشتند‪.‬همچنان عشق و اشتیاق لقای حق‪ ،‬گاهی بهجایی‬ ‫میرسید که دلدادگان توان کتمان کردن آن را از دست میدادند و بیصبرانه به میدان نبرد‬ ‫مسی شتافتند‪(.‬منصوری لاریجانی‪ ،‬اسماعیل‪ )1۳۷2 ،‬یک مدافع مسلمان میداند که هدف از‬ ‫جهاد‪ ،‬اعتلای کلمه حق در جهان است و پاداش این مجاهدت‪ ،‬جلب رضای خدا و بهشت‬ ‫جاویدان است؛ لذا اگر بر دشمن پیروز گردد‪ ،‬به سعادت و پاداش بزرگی دستیافته است و‬ ‫‪931‬‬  ‫اگر شهید شود‪ ،‬به جوار رحمت حق نائل خواهد آمد؛ یعنی در هر دو صورت‪ ،‬پیروزی و‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام ‪ /...‬محمد شعبانیفرد و حسین عباسی‬ ‫سعادت نصیب او خواهد شد‪.‬روشن است که چنین منطقی‪ ،‬شکستناپذیر است و پیروزی‬ ‫مجاهدان و شکست دشمنان را رقم میزند(منصوری لاریجانی‪ ،‬اسماعیل‪.)1۳۷2 ،‬در فرهنگ‬ ‫بزرگ سخن‪ ،‬حسن انوری‪ ،‬ایثار‪ :‬به معنای بذل‪ ،‬گذشت کردن از حق خود برای دیگران‪ ،‬نفع‬ ‫دیگران را بر خود ترجیح دادن آمده است‪ ،‬کلمه ایثار باب افعال از ماده آثر ‪ -‬یوثر به معنای‬ ‫برگزیدن و اختیار کردن است (قریشی‪.)1-2۳ :1۳۷۲ ،‬این کلمه‪ ،‬معنای بذل و بخشش‪،‬‬ ‫ترجیح دادن بعضی بر بعضی دیگر‪ ،‬گذشت کردن از حق خود برای دیگران (رک دهخدا‪،‬‬ ‫‪ ،1۳۱۱‬ج ‪.)۳166 :۳‬‬ ‫واژگان شهید‪ :‬شهید از ماده شهود و شهادت است؛ شهود هم به معنی حضور است و هم به‬ ‫معنی علم و یقین و هم به معنی معاینه و شهادت مشاهده است شهید در لغت به معنی «گواه»‬ ‫است و در اصطلاح به کسی گویند که در راه خدا کشته میشود‪.‬‬ ‫در احادیث است که شهادت برترین مرگ است قطره خون شهید‪ ،‬نزد خدا از بهترین قطرات‬ ‫است‪.‬شهادت موجب آمرزش گناهان میشود‪.‬شهید از سؤال قبر‪ ،‬مصون است و فشار قبر‬ ‫ندارد و در بهشت با حوریان همنشین است‪.‬‬ ‫شهید‪ ،‬حق شفاعت دارد‪.‬شهدا اولین کسانیاند که وارد بهشت میشوند و همه به مقام آنها‬ ‫غبطه میخورند‪.‬شهادت فنا شدن انسان برای نیل به سرچشمه نور و نزدیک شدن به هستی‬ ‫مطلق است‪.‬شهادت عشق به وصال محبوب و معشوق در زیباترین شکل است‪.‬شهادت‪،‬‬ ‫مرگی از راه کشتهشدن است که شهید آگاهانه و بهخاطر هدف مقدس انتخاب میکند‬ ‫«فیسبیلالله» به تعبیر قرآن مرگ سرخ‪ ،‬بهمراتب از زندگی سیاه بهتر است‪.‬‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادت‬ ‫علامه مهدی نراقی در جامع السعادات میفرماید‪ :‬برترین درجات جود و سخا ایثار است و آن‬ ‫عبارت است از جود و بخشش مال با وجود نیاز و احتیاج به آن خدای سبحان در مدح اهل‬ ‫ایثار میفرماید‪« :‬وَّ ُیؤْثِرُونَّ عَّلَّی أَّنفُسِهِمْ وَّ لَّوْ کَّانَّ بِهِمْ خَّصَّاصَّ ٌة » (حشر ‪ )۷ /‬و آنان را بر خود‬ ‫فرمود‪« :‬أیمَّا امرِی‬ ‫(صل الله علیه و آله)‬ ‫مرجح میدارند اگرچه خود نیازمند باشند و رسول خدا‬ ‫اِشتَّهی شَّهوَّةً فَّرَّدَّ شَّهوَّتَّهُ و آثَّرَّ عَّلی نَّفسِهِ غَّفَّرَّ الله ُ لَّهُ» هر کسی که چیزی را بخواهد و خود را‬ ‫‪939‬‬ ‫‪‬‬ ‫از آن خواهش نگاه دارد و دیگری را بر خود ترجیح دهد آمرزیده میشود (نراقی‪ ،1۳۷۲ ،‬ج‬ ‫‪.)16۳ :2‬بنابراین ایثار گاهی با بذل مال یا کار و تلاش بیشتر انجام میگیرد‪ ،‬و در بعضی موارد‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫ایثار با نثارجان در راه خدا صورت میگیرد که شهادت نام دارد‪«.‬وَّ مِنَّ الناسِ مَّنْ َّیشْری نَّفْسَّهُ‬ ‫ابْتِغاءَّ مَّرْضاتِ اللهِ » (بقره ‪ )2۲۱ /‬در میان مردم کسانی هستند که در جستجوی خشنودی خدا‬ ‫از جان خویش میگذرند‪.‬مفهوم فرهنگ شهادت به مجموعه باورها‪ ،‬آگاهیها‪ ،‬آداب و‬ ‫اعتقادات و اعمالی که موجب وصول انسان به عالیترین درجه کمال‪ ،‬یعنی مرگ آگاهانه در‬ ‫ل أَّحْیاءٌ ِعنْدَّ‬ ‫راه خدا میگردد اطلاق میگردد‪«.‬وَّلَّا تَّحْسَّبَّنَّ الَّذِینَّ قُ ِتلُوا فِی سَّبِیلِ اللَّهِ أَّمْوَّاتًا بَّ ْ‬ ‫رَّبِهِمْ یرْزَّقُونَّ » (سوره آل عمران‪ ،‬آیه ‪( )16۷‬مشکینی‪ )1۱۱ :1۳۱۷ ،‬و باتوجهبه شرایط و‬ ‫ویژگیهای جامعهایران به هرگونه آثار باقیمانده از شهدا درباره شهادت‪ ،‬شهید‪ ،‬سیره و روش‬ ‫شهیدان‪ ،‬پیام شهیدان و سرانجام تربت پاک و مقدس آنها میتواند بخشی از فرهنگ شهادت‬ ‫باشد‪(.‬محمد رضایی‪ ،‬بی تا‪ ،‬ص ‪.)۳‬‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه قرآن کریم و روایات معصومین (علیهمالسلام)‬ ‫نزد همه انسآنها در سراسر جهان‪ ،‬کسانی که برای مردم قابلاحترام بوده و برای ایشان اهمیت‬ ‫خاص دارند‪ ،‬کسانی هستند که برای آسایش دیگران و رهایی ایشان از ظلم و جور و ستم و‬ ‫جهل کشته شدهاند‪.‬وقتی از ایشان یاد میشود‪ ،‬همواره هالهای از احترام در اذهان نقش‬ ‫میبندد و همه ملتها برای چنین کسانی یادبودها و آیینهای خاص قائل هستند و در اکثر‬ ‫کشورها بنای «یادبود سرباز گمنام» حکایت از این احترام دارد‪.‬در همه فرهنگها‪ ،‬برای‬ ‫کشتهشدن در راه آزادی که به تعبیر شهید مطهری به انگیزه «برقراری ارزشهای واقعی بشری»‬ ‫گام برداشتهاند‪ ،‬واژه مختص و ویژهای وجود دارد‪.‬اما بارزترین جلوههای ایثار و شهادت در‬ ‫دین تجلی پیدا میکند و آنقدر حائز اهمیت است که دین اسلام ایثارگری و شهادتطلبی را‬ ‫در راه تعمیق آرمآنهای مذهبی تشویق نموده و بیشتر از هر چیز دیگری بدان پرداخته است‪.‬‬ ‫چرا که در اسلام کشتهشدن آگاهانه در راه خدا که در راستای گسترش اهداف الهی و اسلامی‬ ‫است بارها مورد تأکید قرار گرفته است؛ بنابراین فرهنگ ایثار و شهادت در دین اسلام‬ ‫دربردارنده مجموعهای از آگاهیها‪ ،‬باورها‪ ،‬اعتقادات و اعمالی است که موجب تقرب انسان‬ ‫به عالیترین درجه کمال یعنی انتخاب آگاهانه مرگ در راه خدا میگردد (حسینزاده‪:1۳۱۳ ،‬‬ ‫‪932‬‬  ‫‪ )۱۳‬از سوی کمیته فرهنگ شهادت بنیاد انقلاب اسلامی آورده شده‪ ،‬فرهنگ شهادت عبارت‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام ‪ /...‬محمد شعبانیفرد و حسین عباسی‬ ‫است از «مجموعه آگاهیها‪ ،‬باورها‪ ،‬آداب و اعتقادات و اعمالی که موجب وصل انسان به‬ ‫عالیترین و والاترین درجه کمال‪ ،‬یعنی مرگ آگاهانه در راه خدا میگردد‪.‬هرگونه آثار‬ ‫باقیمانده از شهدا درباره شهادت و شهید‪ ،‬سیره‪ ،‬روش و پیام شهیدان و بالاخره تربت پاک و‬ ‫مقدس آنان بخشی از این فرهنگ است» (معدنی‪.)1۷ :1۳۱۱ ،‬‬ ‫مفهوم تربیت‬ ‫تربیت در لغت‬ ‫واژه «تربیت‪ »1‬از ریشه «ربو» و از باب تفعیل است؛ چرا که کلمه ناقص‪ ،‬هنگامی که به باب‬ ‫تفعیل برده میشود‪ ،‬مصدر آنها بر وزن تفعله میشود‪.‬مانند‪ :‬تربیه‪ ،‬تزکیه‪ ،‬تحلیه و ‪...‬‬ ‫(طباطبایی‪.)1۱1 :1۳۱۷ ،‬‬ ‫تربیت در اصطلاح‬ ‫در تعریف تربیت‪ ،‬از نگاه اندیشمندان مسلمان هدف از تربیت در نگاه دین عبارت است از‪:‬‬ ‫رشد (الهی)‪ ،‬طهارت‪ ،‬حیات طیبه‪ ،‬عبادت‪ ،‬تقوی‪ ،‬قرب‪ ،‬رضوان‪ ،‬تزکیه و تهذیب‪( ،‬باقری‪،‬‬ ‫‪ )۱۳ :1۳۱۱‬اصلاح رابطه انسان با خودش‪ ،‬طبیعت‪ ،‬جامعه‪ ،‬تاریخ و ‪(...‬دلشاد تهرانی‪:1۳۱۲ ،‬‬ ‫‪ )۱۱‬و همین مطالب را میتوان در اندیشه دانشمندان مسلمان و یا معتقد به ادیان الهی دید‪.‬‬ ‫مفهوم نظام تعلیموتربیت‬ ‫تعلیموتربیت‪ ،‬عبارت است از فراهمآوردن زمینهها و عوامل به فعلیت رساندن با شکوفا‬ ‫ساختن شخص در جهت رشد و تکامل اختیاری او بهسوی هدفهای مطلوب و بر اساس‬ ‫برنامهای سنجیده شده (پژوهشگاه حوزه و دانشگاه‪ ،1۳۷۱ ،‬ج ‪.)۳66-۳41 :1‬‬ ‫در دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری‪ ،‬تعلیم‪ ،‬پرورش و استقلال نیروی فکری‪ ،‬دادن و زنده کردن‬ ‫قوه ابتکار متعلم است و تربیت‪ ،‬پرورش دادن و به فعلیت در آوردن استعدادهای درونی که بالقوه‬ ‫در یک شیء موجود است؛ ازاینرو‪ ،‬کاربرد واژه تربیت فقط در مورد جانداران صحیح است؛ زیرا‬ ‫‪1. Education‬‬ ‫‪933‬‬ ‫‪‬‬ ‫غیر جانداران را نمیتوان به مفهوم واقعی پرورش داد آنطور که یک گیاه یا حیوان و یا یک انسان‬ ‫را پرورش میدهند‪.‬از همینجا معلوم میشود که تربیت باید تابع و پیرو فطرت‪ ،‬طبیعت و سرشت‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫شیء باشد‪.‬اگر بنا باشد یک شیء شکوفا شود باید کوشید تا همان استعدادهایی که در آن هست‬ ‫بروز کند؛ بنابراین‪ ،‬تربیت در انسان به معنای پرورش دادن استعدادهای او است و این استعدادها‬ ‫در انسان عبارتاند از‪ :‬استعداد عقلی (علمی و حقیقتجویی)‪ ،‬استعداد اخلاقی (وجدان اخلاقی)‪،‬‬ ‫بعد دینی (حس تقدیس و پرستش)‪ ،‬بعد هنری و ذوقی یا بعد زیبایی و استعداد خلاقیت‪ ،‬ابتکار و‬ ‫ابداع (مطهری‪ 2۲-22 :1۳۱۳ ،‬و ‪.)۱۱-6۷‬‬ ‫تعلیموتربیت عبارت است از‪ :‬اندیشهها و نگرشهای معرفتشناختی‪ ،‬جهان شناختی‪،‬‬ ‫انسانشناختی و ارزش شناختی که با واقعیتهای نظام هستی پیوند دارند (ساجدی‪.)4 :1۳۱6 ،‬‬ ‫معلم ‪ :‬در این پژوهش به کلیه کسانی که تحت عنوان آموزگار برای تدریس به دانشآموزان‬ ‫مدارس دوره ابتدایی و با نام دبیر برای تدریس به دانشآموزان دورههای راهنمایی و دبیرستان‬ ‫به استخدام وزارت آموزشوپرورش در میآیند‪ ،‬معلم گفته میشود‪.‬توسعه و تعمیق مشارکت‬ ‫از اهم مباحث تعلیموتربیت معاصر است‪.‬بدون تردید آگاهی از نظریات مردمی دانشمندان و‬ ‫دستاندرکاران آموزشوپرورش زمینه را برای ارتقاء مشارکت و نظارت مردم در‬ ‫آموزشوپرورش هموار میسازد‪.‬رسیدن به این مهم مستلزم آن است که مدیران‪ ،‬مجریان و‬ ‫دستاندرکاران جهت بهینهسازی تصمیمات و بهبود روشها و برخورداری از بالاترین‬ ‫بهرهوری در ابعاد مادی و معنوی‪ ،‬ضمن بهرهگیری از اطلاعات و تجربیات شخصی‪ ،‬خود را از‬ ‫تجربیات‪ ،‬ابتکارات و عملکرد دیگر نظامهای آموزشی کشورهای مختلف که سیستم مشابه‬ ‫دارند و توفیقاتی یافتهاند بینیاز ندارند‪.‬شکی نیست که تفاوتهای فرهنگی‪ ،‬تاریخی‪،‬‬ ‫اجتماعی‪ ،‬اعتقادی و جغرافیایی ملتهای مختلف‪ ،‬نظامهای آموزشوپرورش متفاوتی را به‬ ‫وجود میآورد (جهانیان‪.)6 :1۳۷1 ،‬‬ ‫‪ -3‬مبانی نظری‬ ‫خمینی(رحمتالله علیه)‬ ‫اهمیت معرفی و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه امام‬ ‫خمینی(رحمتالله‬ ‫منش و دیدگاههای بهجایمانده از بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی‪ ،‬حضرت امام‬ ‫برای مردم ما و همه جویندگان راه حق و فضیلت‪ ،‬بخصوص دانشآموزان موحد و‬ ‫علیه)‬ ‫‪931‬‬  ‫مسلمان گنجی تمام ناشدنی است‪.‬آن حضرت پیرامون شهادتطلبی سخنان گهربار فراوانی را‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام ‪ /...‬محمد شعبانیفرد و حسین عباسی‬ ‫به یادگار گذاشتهاند که در زیر به چند مورد اشاره میشود‪:‬‬ ‫منطق قرآن آن است که ما از خداییم و بهسوی او میرویم‪ :‬مسیر اسلام‪ ،‬شهادت در راه هدف‬ ‫است و اولیای خدا علیهمالسلام‪ ،‬شهادت را یکی پس از دیگری به ارث میبرند و‬ ‫دانشآموزان متعهد ما برای نیل به شهادت‪ ،‬در راه خدا درخواست دعا میکرده و میکنند‪.‬‬ ‫شهادت سعادت دانشآموزان و رمز پیروزی‪ :‬دانشآموزهای ما شهادت را سعادت میدانند‪.‬‬ ‫این رمز پیروزی آنهاست‪.‬‬ ‫دانشآموزان شهادتطلب‪ :‬دانشآموزهای ما شهادت را میخواهند‪.‬همین امروز هم که من‬ ‫این بیرون ایستاده بودم یک دانشآموز برومندی فریاد میکرد ازآنجاکه شما دعا کنید که من‬ ‫شهید بشوم‪.‬‬ ‫استقبال از شهادت‪ :‬دانشآموزان ما شهادت را استقبال میکردند همانطور که در صدر اسلام‬ ‫سربازهای اسلام شهادت را استقبال میکردند‪.‬‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی)‬ ‫حضرت امام خامنهای (مدظلهالعالی)‪ ،‬فرمانده معظم کل قوا‪ ،‬در خصوص فرهنگ ایثار و شهادت‬ ‫میفرمایند‪ :‬پاسدار انقلاب اسلامی‪ ،‬آگاهانه راه حسین (علیهالسلام) را که ادامه راه انبیاء الهی است‪،‬‬ ‫و شهیدان گلگونکفن کربلا را‬ ‫حسین(علیهالسلام)‬ ‫انتخاب میکند و در این راه‪ ،‬فروغ خون امام‬ ‫چراغ راه خویش قرار میدهد (بیانات در سمینار سپاه‪.)1۳62 ،‬‬ ‫معظمله طی سخنانی در جمع پزشکان‪ ،‬پیراپزشکان و مدیران بهداری دوران دفاع مقدس در‬ ‫تاریخ ‪ 1۳۱۷/۲1/1۲‬فرمودند‪:‬‬ ‫ـ ایثار‪ ،‬جانفشانی و حماسه رزمندگان اسلام و نیروهای پشتیبان آنها در دوران دفاع مقدس‬ ‫سرمایه بزرگی برای نظام جمهوری اسلامی ایران و پایه مستحکم این نظام است‪.‬‬ ‫ـ رسیدن به هدفهای بزرگ مادی و معنوی برای کشور با حفظ روحیه و ازخودگذشتگی و‬ ‫ایثار در جامعه و عمق بخشیدن به آن امکانپذیر است‪.‬‬ ‫ـ تنها راه رهایی بشر از ظلم و ستم قدرتهای بزرگ اعتقاد به راه اسلام و ایمان به خدا و‬ ‫حاکمیت دین خداست و مکاتب دیگر در تأمین سعادت انسان ناکام ماندهاند‪.‬‬ ‫‪935‬‬ ‫‪‬‬ ‫دیدگاه رهبر معظم انقلاب پیرامون اهمیت و نقش ترویج و معرفی فرهنگ ایثار و شهادت‬ ‫در بین دانشآموزان‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫نسل دانشآموز هر کشور یکی از بزرگترین سرمایههای آن کشور محسوب میشود‪.‬‬ ‫دانشآموزان استعدادها و امتیازاتی دارند که نقطه امید و نیروی محرکه و مبتکر ملت بهحساب‬ ‫میآیند‪.‬این امتیازی است که ملت ایران بیش از سایر کشورها از آن برخوردار است‪.‬رهبر‬ ‫انقلاب اسلامی از دانشآموزان بهعنوان «یک نعمت الهی» و «مرکز نیرو و امید و ابتکار عمل و‬ ‫علیه)» و‬ ‫خمینی(رحمتالله‬ ‫در جایی دیگر از آنها بهعنوان میراث گرانقدر حضرت امام‬ ‫«فتحالفتوح آن حضرت» یاد میفرمایند‪.‬رهبر معظم انقلاب اسلامی دانشآموزان را به زنده‬ ‫نگهداشتن یاد و خاطره شهدای عزیز انقلاب و جنگ تحمیلی و تکیه بر عظمت‪ ،‬شجاعت‪ ،‬تقوا‬ ‫و طهارت آنان و مطالعه وصیت نامه شهدا دعوت کرده و آن را موجب تحول معنوی و حقیقی‬ ‫دانشآموزان میدانند نباید پنداشت که باگذشت دوازده سال از پیروزی و دو سال از پایان‬ ‫جنگ تحمیلی‪ ،‬خاطره شهدای عزیز انقلاب و جنگ کمرنگ شده و از یادها زدوده خواهد شد‬ ‫و بهعکس‪ ،‬تصویر آن چهرههای مقدس‪ ،‬در هالهای از نور و طهارت‪ ،‬روزبهروز باید در ذهن‬ ‫ملت ما باعظمتتر و چون چهرههای اسطورهای قهرمانان بزرگ‪ ،‬محبوبتر و رفیعتر گردد و‬ ‫نام آنها و یاد آنها به همه‪ ،‬مخصوصاً دانشآموزان درس عظمت و شجاعت و تقوا و صفا و‬ ‫طهارت بدهد و خواهد داد‪.‬بخش مهمی از این کار وظیفه نویسندگان و هنرمندان است‪.‬البته‬ ‫دوران جنگ و شرایط خاص آن روزها برای عدهای از دانشآموزان این مملکت یک انقلاب‬ ‫توصیه به‬ ‫(رحمتالله علیه)‬ ‫معنوی و حقیقی به وجود آورد‪.‬این وصیتنامههای شهدا که امام‬ ‫مطالعه آن میکردند بهخاطر این است که هر کدامش نمایشگر انقلاب یک نفر آدم است‪ ،‬در‬ ‫جای دیگر شهیدان را مایه عظمت ایران و اسلام معرفی میفرمایند‪«.‬اگر شما دانشآموزان در‬ ‫دوران جنگ تحمیلی به جنگ نمیرفتید و به جبهه خدمت نمیکردید‪ ،‬شهادت را به خود‬ ‫نمیپذیرفتید‪ ،‬امروز ایران و اسلام به این عظمت نبود و در فرازی دیگر دانشآموزان بسیجی‬ ‫شهدا و جانبازان را الگوهایی فرا راه دانشآموزان میدانند که بایستی شناخته شده‪ ،‬و راهشان‬ ‫برای آنها تبیین شود‪ :‬در زمان خودمان هم الگو داریم‪ ،‬امام الگوست‪.‬این دانشآموزان بسیجی‬ ‫ما الگو هستند‪».‬‬ ‫‪931‬‬  ‫چگونگی گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در بین دانشآموزان‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام ‪ /...‬محمد شعبانیفرد و حسین عباسی‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادت را در صورتی میتوان در بین اقشار مختلف جامعه و بهویژه نسل‬ ‫دانشآموز که به دلایل مختلف جامعهشناختی و فرهنگی در معرض انواع تهاجمات قرار‬ ‫گرفتهاند‪ ،‬تقویت نمود که اصول تربیتی و روانشناختی موضوع را مدنظر قرارداد‪.‬یکی از‬ ‫بهترین راهبردهای تقویت این فرهنگ‪ ،‬معرفی اسوههای موجود در آن است‪.‬اسوه‪ ،‬عبارت از‬ ‫حالتی است که انسان به هنگام پیروی از غیر خود پیدا میکند و بر حسب اینکه پیروی از چه‬ ‫کسی باشد‪ ،‬ممکن است اسوهای نیک یا بد برای انسان فراهم آید (باقری‪.)1 :1۳۷۱ ،‬‬ ‫با معرفی و ارائه اسوه‪ ،‬نمونه رفتار و کردار مطلوب در معرض دید فراگیر قرار میگیرد و‬ ‫موقعیت او دگرگون می شود تا او به پیروی پردازد و حالت نیکویی‪ ،‬در خود پدید آورد‪.‬معلم‬ ‫باید حالات مطلوب فراگیر را که عملاً در وجود کسی آشکار شده‪ ،‬به او نشان دهد‪ ،‬این کار‬ ‫اساس ًا در شرایط واقعی اجتماعی مدنظر است ولی حاصل آن این است که شخصیتهای‬ ‫تاریخی نیز الگوی عمل محسوب میشوند‪.‬در قرآن این روش به کار گرفته شده است که‬ ‫گاهی در آیات مستقیماً به پیروی از کسی تصریح میشود و گاه بدون چنین تصریحی‪ ،‬اسوهها‬ ‫در معرض دید گذاشته میشوند(باقری‪.)2 :1۳۷۱ ،‬‬ ‫بر اساس این روش‪ ،‬میتوان ارزشهای موردنظر و از جمله فرهنگ ایثار و شهادت را با ایجاد‬ ‫بصیرتی نو در دانشآموزان‪ ،‬به آنان معرفی نمود‪.‬راهبرد دیگر در زمینه تقویت فرهنگ ایثار و‬ ‫شهادت در بین دانش آموزان‪ ،‬ایجاد احساس خودباوری مذهبی و ملی در آنان است‪.‬‬ ‫خودباوری اصطلاحی است که امروزه در جامعهشناسی‪ ،‬روانشناسی و علوم تربیتی به کار‬ ‫می رود و منظور از آن یک حالت مثبت روحی و روانی است که در نتیجه احساس ارزشمندی‬ ‫در نفس انسان پدید میآید و او را آماده میسازد تا از طریق بهرهگیری از لیاقتها و‬ ‫توانمندیهایی که دارد به انجام وظایفی که بر عهده اوست‪ ،‬قیام نماید و در این راه‪ ،‬از‬ ‫مشکلات و موانعی که پیش میآید هراسی به دل راه ندهد‪.‬از این حالت روحی در فرهنگ‬ ‫اسلامی با تعابیری چون علو همت‪ ،‬مناعت طبع‪ ،‬اعتمادبهنفس‪ ،‬عزتنفس و ‪...‬یاد میشود‪.‬در‬ ‫واقع‪ ،‬خودباوری‪ ،‬باور به استعدادها‪ ،‬تواناییها و نیروهای نهفته فطری درونی است که با اتکا‬ ‫به آن‪ ،‬می توان به اهداف موردنظر در زندگی رسید و به آنان جامه عمل پوشاند و مرحله عالی‬ ‫خودباوری‪ ،‬شکوفایی همه استعدادهای بالقوه فرد است(شعاری نژاد‪.)166-16۱ ،‬‬ ‫‪937‬‬ ‫‪‬‬ ‫خودباوری ملی‪ ،‬در مقابل ازخودبیگانگی و خودباختگی ملی مطرح میشود‪.‬گاهی افراد یک‬ ‫جامعه در اثر ناآگاهی و یا تحتتأثیر تبلیغات سوء و جذاب دشمنان‪ ،‬به سنت و باورهای ملی‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫و فرهنگی خود پشت میکنند و از نمادها و ارزشهای رایج در جوامع دیگر پیروی و تقلید‬ ‫میکنند‪.‬این کار بهتدریج‪ ،‬راه نفوذ و تسلط همهجانبه بیگانگان را در عرصههای مختلف آن‬ ‫جامعه هموار میسازد‪.‬در نهایت‪ ،‬کیان و استقلال آن جامعه را با خطر جدی مواجه میسازد‪.‬‬ ‫در تاریخ جوامع اسلامی به نمونههای زیادی ازاینگونه جامعهها بر میخوریم‪.‬ترکیه دوران‬ ‫آتاتورک و حتی ترکیه امروز در مقابل غرب‪ ،‬و ایران دوره رضاخان و بسیاری از جوامع دیگر‪،‬‬ ‫مصداق روشنی از مردمی هستند که به خودباختگی ملی گرفتار آمدهاند؛ بنابراین‪ ،‬اگر افراد‬ ‫جامعهای خواهان پیشرفت و تعالی هستند باید از طریق اصلاح نظام آموزشی و تربیتی جامعه و‬ ‫بازنگری در باورها و ارزشهای فکری و فرهنگی بهجایمانده از گذشته‪ ،‬تمام اینگونه اوصاف و‬ ‫ویژگیهای نادرست فکری و اخلاقی را اصلاح نمایند و به یک انقلاب فکری و فرهنگی‪ ،‬بهویژه در‬ ‫سطح اندیشه و اعتقادات نسل دانشآموز دست بزنند‪.‬آنگاه از طریق احیای ارزشهای اصیل و‬ ‫حیاتبخش روح اعتمادبهنفس و خودباوری را در وجود این قشر که مهمترین سرمایه جوامع‬ ‫محسوب میگردند‪ ،‬شکوفا ساخته و حفظ و استمرار خواهند بخشید‪.‬دفاع مقدس و شهدا در این‬ ‫زمینه نقشی اساسی ایفا میکنند‪ ،‬بهشرط آنکه کسانی از قبیل معلمان کشور با نحوه ایجاد‬ ‫خودباوری در دانشآموزان آشنا بوده و از طریق این احساس‪ ،‬فرهنگ ایثار و شهادت را تبیین و‬ ‫ترویج نمایند‪.‬ارائه و معرفی جلوههای زیبای وصیتنامههای شهدا به دانشآموزان‪ ،‬راهبرد مهم‬ ‫دیگر در تقویت فرهنگ ایثار و شهادت است‪.‬وصیتنامههای شهدا از بهترین اسناد مکتوب دوران‬ ‫جنگ تحمیلی است که علاوه بر استفاده تاریخی از آنها میتوان نمونههای عالی ارزشها را در‬ ‫آنها یافته و به نسل جدید معرفی نمود‪.‬‬ ‫ازآنجاکه این وصیتنامهها بیانگر حس و حال واقعی شهدای دفاع مقدس میباشند‪ ،‬تأثیر‬ ‫شگرفی در تقویت فرهنگ ایثار و شهادت دارند‪.‬متأسفانه در کتب درسی از متون وصیتنامه‬ ‫شهدا هیچ استفادهای نشده است که به نظر میرسد‪ ،‬بسیار به جا و بایسته است که وزارت‬ ‫آموزشوپرورش به نحوی شایسته و جذاب از این اسناد باارزش برای معرفی هر چه بیشتر‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادت استفاده کند‪.‬مسلم ًا این کار کمک بزرگی به معلمان خواهد نمود تا‬ ‫ارزشها را به دانشآموزان معرفی نمایند‪.‬تشویق و دعوت دانشآموزان به تحقیق و بررسی در‬ ‫‪931‬‬  ‫کتب و مقالات مربوط به شهدا از راهبردهای مهم تقویت فرهنگ ایثار و شهادت است‪.‬امروزه‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام ‪ /...‬محمد شعبانیفرد و حسین عباسی‬ ‫ثابت شده است که انجام تحقیق و مطالعه از سوی دانشآموزان‪ ،‬یکی از بهترین راههای تفهیم‬ ‫موضوعات مختلف به آنهاست‪.‬‬ ‫متأسفانه انجام تحقیق و پژوهش در سیستم آموزشی ما از جایگاه مهم خود برخوردار نیست و‬ ‫معلمان به تأثیر آن آگاهی کامل ندارند‪.‬تحقیق یک فعالیت منظم‪ ،‬منسجم و با روش‬ ‫سنجیدهای است در جهت رسیدن به هدف و هدف کشف حقیقت است‪(.‬کاردان‪.)۱ :1۳۱۱ ،‬‬ ‫تعاریف مختلفی از تحقیق شده است ولی به نظر میرسد میتوان گفت تحقیق فرایندی است‬ ‫که از طریق آن می توان درباره ناشناخته به جستجو پرداخت و نسبت به آن شناخت لازم را‬ ‫کسب کرد‪ ،‬در این فرایند از چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آنها به یافتههای تحت‬ ‫عنوان روششناسی یاد میشود‪.‬‬ ‫رسالت اصلی تحقیق‪ ،‬بهکارگیری روشها برای انجام نظریهسازی است‪.‬برای این که پژوهش‬ ‫در آموزشوپرورش نهادینه شود باید به ایجاد روحیه پژوهشگری‪ ،‬اعطای قابلیتها و‬ ‫مهارتهای لازم پژوهشی و هم چنین اعطای فرصت به دانشآموزان جهت انجام پژوهش‬ ‫همت گماشت‪.‬برنامههای درسی و روشهای آموزشی باید بهگونهای متحول شود که به‬ ‫دانشآموزان در دستیابی به این اهداف یاری رساند‪.‬خوشبختانه کتب و مقالات زیادی در‬ ‫زمینه ایثار و شهادت نگاشته و چاپ شده است‪.‬در این میان غنیسازی کتابخانههای مدارس‬ ‫ازاینجهت و ارائه این کتب به دانشآموزان از طریق کتابخانهها حائز اهمیت است‪.‬‬ ‫از آنجاکه مقالات بسیاری نیز در زمینه ایثار و شهادت در اینترنت منتشر شده است‪ ،‬از یکسو‬ ‫فراهمآوردن امکان استفاده دانش آموزان از این پدیده مفید علمی و از سوی دیگر آموزش‬ ‫نحوه استفاده از اینترنت و منابع مفید آن‪ ،‬میتواند در تقویت این فرهنگ مفید و مؤثر باشد‪.‬‬ ‫تحلیل و بررسی فرهنگ ایثار و شهادت در طول تاریخ برای دانشآموزان هم میتواند تا حد‬ ‫زیادی در این زمینه کارگشا باشد هر حادثه تاریخی نیاز به تحلیل تاریخی نیز دارد‪.‬این تحلیل‬ ‫بهویژه پس از پایان یافتن آن حادثه و برای معرفی بیشتر آن به کسانی که در زمان وقوع‬ ‫حادثه‪ ،‬حضور یا وجود نداشتهاند حائز اهمیت است‪.‬در مورد فرهنگ ایثار و شهادت این امر‬ ‫از اهمیت ویژه ای برخوردار است‪ ،‬چرا که موارد زیادی مبنی بر ایجاد شبهه در این فرهنگ و‬ ‫زیر سؤال بردن آن مشاهده میشود‪.‬این شبههها از سوی کسانی دامن زده میشود که با‬ ‫‪931‬‬ ‫‪‬‬ ‫انقلاب اسلامی و مبانی آن مخالفت میورزند و بیشتر نیز سعی در انتقال این شبههها به مراکز‬ ‫فرهنگی کشور مثل مدارس و دانشگاهها دارند‪.‬در این میان وظیفه معلمان بیشتر از دیگر اقشار‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫جامعه مهم به نظر میرسد و آنها باید بهخوبی بافرهنگ ایثار و شهادت آشنا بوده و این‬ ‫آشنایی خود را از طریق بیان ساده و شیوا به دانشآموزان منتقل کنند‪.‬‬ ‫‪ -4‬روش تحقیق‬ ‫روش تحقیق و گردآوری اطلاعات‬ ‫روش تحقیق این مقاله توصیفی ‪ -‬کاربردی است‪ ،‬از این نظر که موضوع‪ :‬چگونگی ترویج‬ ‫فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیموتربیت موردمطالعه این پژوهش است‪ ،‬تحقیق از نوع‬ ‫توصیفی میباشد‪.‬اما از آن جایی که توصیف بهتنهایی نمیتواند هدفهای پژوهش را برآورده‬ ‫سازد‪ ،‬لذا پس از توصیف و طبقهبندی یافتهها‪ ،‬چارچوبی منظم برای سازماندهی و ارائه‬ ‫راهکارهای اساسی و عملیاتی آن صورت پذیرفته است و ازآنجاییکه قسمتی از این تحقیق‬ ‫مربوط به بررسی مدارک‪ ،‬اسناد‪ ،‬پژوهشها و مطالعات صورتگرفته در خصوص موضوع‪:‬‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیموتربیت میباشد‪ ،‬تحقیق از طریق منابع‬ ‫کتابخآنهای‪ ،‬اینترنتی و اسنادی صورتگرفته است و به لحاظ پایایی و روایی نیز به منابع‬ ‫کتابخآنهای و اسنادی استناد شده است‪.‬‬ ‫سؤالات پژوهش‬ ‫ـ شهادت از منظر اسلام چیست؟‬ ‫ـ چگونه میتوان فرهنگ ایثار و شهادت را در نظام تعلیموتربیت ترویج داد؟‬ ‫روش گردآوری اطلاعات‪ ،‬بهمنظور دستیابی به پاسخ پرسش اول‪ ،‬این پژوهش به بررسی آیات‬ ‫قرآنی‪ ،‬روایات مرتبط با واژه شهادت و همچنین تفاسیر مرتبط با آن میپردازد‪.‬در گام بعدی‬ ‫یعنی مرحله پاسخگویی به پرسش دوم‪ ،‬سعی بر آن است تا از طریق تحلیل فلسفی یعنی با‬ ‫استفاده از روش دلالتی (استنتاج از مفهوم شهادت از منظر اسلام) چگونگی ترویج فرهنگ‬ ‫ایثار و شهادت در نظام تعلیموتربیت کشور‪ ،‬پیشنهاد شود‪.‬بهعبارتدیگر این نتایج مشتمل بر‬ ‫راهبردها و راهکارهایی هستند که میتوان در مدارس و نظام آموزشی از آنها بهره گرفت‪.‬‬ ‫‪911‬‬  ‫‪ -5‬تجزیهوتحلیل دادهها و یافتههای تحقیق‬ ‫چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام ‪ /...‬محمد شعبانیفرد و حسین عباسی‬ ‫فرهنگ شهادت‬ ‫فرهنگ شهادت‪ :‬مجموعهای از اعتقادات و آموزههایی است که باعث شکلگیری روحیه‬ ‫شجاعت‪ ،‬مبارزه و جهاد در راه خدای متعال و نهایتاً کشتهشدن در راه ایمان و عقیده است‪.‬‬ ‫محور اصلی این فرهنگ نیز همان شهید و انگیزههای متقن و مقدسی است که او را به سمت‬ ‫شهادتطلبی سوق میدهد (پژوهشگاه فرهنگ‪ ،‬هنر و ارتباطات‪.)1۳۱1 ،‬‬ ‫فرهنگ شهادت‪ ،‬یکی از اصلیترین ارکان حفظ‪ ،‬بقاء و تداوم اسلام و مسلمین در جهان است‪،‬‬ ‫آنگاه مسئلهای که با آن مواجه هستیم‪ ،‬این است که چگونه میتوان فرهنگ شهادت را پرورش و‬ ‫ترویج داد؟ برای حل مسئله فوق‪ ،‬ابتدا لازم است تا مفهوم شهادت در اسلام تبیین گردد‪.‬‬ ‫بهعبارتدیگر‪ ،‬نخستین قدم عبارت است از مفهومپردازی شهادت در اسلام‪.‬این اقدام یعنی‬ ‫مفهومپردازی‪ ،‬بهمنظور پیشگیری از ابهامات و شبهاتی که ممکن است در خصوص معنای شهادت‬ ‫در جهان معاصر پیش آید‪ ،‬ضرورت مییابد‪.‬بهطوریکه در نزد بسیاری از افراد‪ ،‬شهادت تنها به‬ ‫معنای کشتهشدن در راه خداست‪.‬این معنا که البته فینفسه دربردارنده حقیقتی است‪ ،‬برخی اوقات‬ ‫منجر به سوءتفاهمهایی چه در بین مسلمانان و چه در بین متخاصمین به اسلام شده است‪.‬‬ ‫برای مثال‪ :‬گاهی شهادت به معنای مرگ طلبی و به استقبال مرگ رفتن تلقی میشود‪.‬بعضی‬ ‫نیز بر این باورند که شهادتطلبی اقدامی است مشابه عملیات انتحاری‪ ،‬یعنی عملیاتهایی که‬ ‫امروزه در سطح جهان بهویژه منطقه غرب آسیا‪ ،‬بهکرات دیده میشود‪.‬حمله تروریستی‬ ‫یازدهم سپتامبر القاعده به برجهای دوقلوی نیویورک و عملیات انتحاری گروههای افراطی در‬ ‫عراق از نمونههای بارز رواج اینگونه عملیاتها است‪.‬تشابه صوری که میان مفاهیم فوق‬ ‫وجود دارد‪ ،‬موجب افزایش سوء برداشتها و نیز تشدید بدبینیها شده است‪.‬به همین دلیل‬ ‫اگر قرار باشد تا فرهنگ شهادت و ایثار رواج یابد ابتدا لازم است تا بهمنظور جلوگیری از این‬ ‫مشکلات‪ ،‬مفهوم حقیقی شهادت در نزد اسلام بهخوبی روشن شود‪.‬‬ ‫شهادت از نگاه قرآن‬ ‫واژه شهادت در زبان عربی از ریشه لغوی شهد است‪.‬در فرهنگ منجد الطلاب (ترجمه محمد‬ ‫بندری‪ )2۷2 ،1۳۱2 ،‬شهد مطابق با معانی زیر است‪ :‬حاضر شدن در مجلس‪ ،‬چیزی را دیدن‪،‬‬ ‫‪919‬‬ ‫‪‬‬ ‫آگاهی یافتن به چیزی‪ ،‬درک کردن چیزی‪ ،‬به نفع یا ضرر کسی در نزد حاکم گواهی دادن و‬ ‫سوگند خوردن به چیزی است‪.‬مرحوم راغب اصفهانی نیز در المفردات الفاظ قرآنی زیر واژه‬ ‫فصلنامه مطالعات دفاع مقدس‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،3‬شماره پیاپی (‪ ،)7‬پاییز ‪9315‬‬ ‫شهود و الشهاده چنین آورده است‪.‬‬ ‫حاضر بودن و گواه بودن یا با مشاهده چشم و یا با اندیشه و بصیرت راغب اصفهانی نیز در‬ ‫المفردات الفاظ قرآنی (راغب اصفهانی‪ )۳۱1 :1۳۱4 ،‬واژه شهاده در معنی حضور بهصورت‬ ‫مفرد به کار میرود مثلاً‪ :‬آیه ‪ ۱۳‬سوره انعام که میفرماید‪« :‬عالم الغیب و الشهاده» ولی‬ ‫بهکاربردن واژه شهود یعنی‪ ،‬حضور یافتن‪ ،‬به طور مجرد شایستهتر است و ایشان در ادامه‬ ‫چنین مینویسد‪ :‬شهادت سخنگفتن ازروی علم و آگاهی است که از مشاهده و بصیرت یا‬ ‫دیدن با حواس و چشم حاصل شده باشد‪.‬در آیه ‪ 1۷‬سوره زخرف‪ ،‬خداوند میفرماید‪ :‬آیا با‬ ‫چشم خویش دیدهاند؟ سپس میگوید‪ :‬پس گواهیشان نوشته میشود‪.‬این آیه حکایت از این‬ ‫امر دارد که شهادت از شهود است‪.‬رجوع به قرآن حکایت از آن دارد که در هیچ یک از آیات‬ ‫قرآنی بهصورت مستقیم‪ ،‬شهادت به معنی کشتهشدن در راه خدا آورده نشده است‪.‬لیکن این‬ ‫واژه و کلمات هم ریش?