Renesans, PDF - Epoka wielkich odkryć, humanizm

### O epoce Ramy czasowe renesansu są trudne do jednoznacznego określenia, ponieważ epoka ta wynikała z długich procesów społecznych i gospodarczych, trwających nawet kilkadziesiąt lat. ### Epoka wielkich odkryć Renesans to epoka wielkich odkryć, ponieważ dokonały się przełomowe wydarzenia w astr...

### O epoce Ramy czasowe renesansu są trudne do jednoznacznego określenia, ponieważ epoka ta wynikała z długich procesów społecznych i gospodarczych, trwających nawet kilkadziesiąt lat. ### Epoka wielkich odkryć Renesans to epoka wielkich odkryć, ponieważ dokonały się przełomowe wydarzenia w astronomii, geografii, chemii, fizyce, matematyce i inżynierii. Koncepcje astronomiczne późnego średniowiecza, oparte na modelu geocentrycznym Klaudiusza Ptolemeusza, zostały w renesansie szczegółowo przeanalizowane. Mikołaj Kopernik zaczął szukać dowodów na tezę, że to Ziemia obraca się wokół Słońca. W dziele *O obrotach sfer niebieskich* (1543) udowodnił teorię heliocentryczną. Jego założenia potwierdzili Giordano Bruno, Galileusz i Jan Kepler. W XV wieku rozpoczął się proces odkrywania i poznawania świata, aby odnaleźć szybszą drogę do Indii, by pozyskać złoto, srebro i przyprawy. W 1492 roku Krzysztof Kolumb dotarł do Ameryki zamiast dopłynąć do Indii przez Atlantyk. W 1498 roku Vasco da Gama opłynął Afrykę i dotarł do Indii, otwierając morski szlak handlowy. W latach 1519-1522 Ferdynand Magellan opłynął kulę ziemską. Na morza wyruszyli też Francuzi, Anglicy i Holendrzy, którzy odkryli Australię (1606) i Nową Zelandię (1642). Te podróże umożliwiły utworzenie połączeń oceanicznych Europy z Afryką, obiema Amerykami, Azją i Oceanią oraz opracowanie map geograficznych. Nowe teorie z zakresu matematyki i fizyki przyczyniły się do rozwoju technologicznego. Przełomowym wynalazkiem tej epoki było stworzenie prasy drukarskiej w Niemczech przez Johannesa Gutenberga. Urządzenie składało się z ruchomych czcionek, co umożliwiało drukowanie ponad trzech tysięcy stron tekstu dziennie i pozwoliło na masową produkcję książek.  **Andreas Cellarius, *Harmonia Macrocosmica* (1660)** - rycina przedstawia orbity planetarne wokół Ziemi wg teorii geocentrycznej Ptolemeusza  **Andreas Cellarius, *Harmania Macrocosmica*, 1660** - rycina przedstawia system heliocentryczny (kopernikański)  **Gutenberg sprawdza pierwszy próbny arkusz swojej Biblii**, ilustracja Louisa Figuiera, 1883 ### Humanizm renesansowy W renesansie rozwinął się prąd umysłowy zwany **humanizmem** (łac. *humanus* - 'ludzki, związany z człowiekiem'). Pogląd ten koncentrował się na sprawach człowieka, jego godności i wolności. Hasłem przewodnim stały się słowa starożytnego komediopisarza Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce" (łac. Homo sum, humani nihil a me alienum puto). Propagowano rozwój intelektualny i kulturowy, podkreślano możliwości ludzkiego rozumu i umiejętność zdobywania wiedzy. W kręgu zainteresowań humanistów znalazły się dziedziny wiedzy - literatura, sztuka, filozofia, etyka, polityka i prawo a także medycyna. Ważne miejsce zajmowały też retoryka i gramatyka. Pełne zrozumienie kultury starożytnej było możliwe dzięki czytaniu dzieł klasycznych w językach oryginalnych, dlatego zachęcano do nauki języków greckiego, hebrajskiego oraz łaciny. Człowiek- twórca, biegle posługiwał w pełni realizował ideały humanizmu. Nawiązywano do idei starożytnych artystów, filozofów i myślicieli zgodnie z hasłem *ad fontes*. Humanizm wskazywał także na konieczność zachowania w każdej sytuacji (zgodnie z filozofią stoicką) spokoju, kładł nacisk na harmonijne współżycie człowieka w społeczeństwie oraz życie zgodne z naturą. Dzięki ideom humanizmu w Europie wytworzyła się ponadnarodowa wspólnota osobistości mających zainteresowania i posługujących się klasycznej łaciny. **Cechy Renesansowego Humanisty**  * zna języki obce * patriota * podróżuje * zna dorobek starożytnych Greków i Rzymu * wzechstronnie wykształcony * otwarty na świat ### Klasycyzm renesansowy Dążenie do dorównania antycznym wzorcom przyczyniło się do rozwoju gatunków literackich o antycznym rodowodzie. Zadaniem artysty stało się ukazanie nowego uporządkowanego świata, w który zostały wpisane zasady ***mimesis*** i ***decorum***. Podstawowe założenia klasycyzmu: * **zasada *mimesis*** (gr. *mimesis, lac. imitatio*) - twórcze naśladowanie natury bądź dzieł sławnych poprzedników * **zasada *decorum*** - adekwatny do tematyki dzieła dobór stylu, kompozycji, języka i gatunku wypowiedzi * **estetyczna jednorodność utworu** - niełączenie ze sobą kategorii estetycznie przeciwstawnych, np. tragizmu z komizmem * **harmonijna**, uporządkowana i regularna konstrukcja dzieła ### Edukacja Ważną rolę w kształtowaniu renesansowych ideałów odgrywały szkoły, w których włączono grekę oraz klasyczną łacinę. W Europie wzrosła liczba uniwersytetów. Kształcono w wielu dziedzinach i zyskiwały na znaczeniu nauki świeckie: astronomia, nauki prawnicze i studia humanistyczne. Uniwersytety stały się ośrodkami rozwoju i wymiany myśli. Najważniejszą uczelnią doby odrodzenia była Akademia Krakowska, na której rozwinął się wydział matematyki a studiował Mikołaj Kopernik. Dzięki mecenatowi słuchacze uzyskiwali fundusze na studia w europejskich stolicach. ### Reformacja Rozwinął się ruch religijno-społeczny zwany reformacją, mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Uznano wyższość Pisma Świętego nad autorytetem Kościoła, zalecano indywidualne czytanie i interpretowanie Biblii. Zapoczątkował Marcin Luter, który ogłosił 95 tez potępiających sprzeniewierzenie się ideom chrześcijańskim. Wystąpienie to spowodowało reakcję Kościoła: Luter został obłożony ekskomuniką przez papęża, Cesarz Karol V skazał go na banicję. Spory teologiczne spowodowały rozbicie chrześcijaństwa na 2 nurty: katolicki i protestancki. Reformatorami Kościoła byli Jan Kalwin we Francji i Szwajcarii, który zakładał teorię predestynacji, że Bóg przeznacza człowieka do zbawienia lub portępienia i są niezależnie ludzkich od jakichkolwiek starań. W renesansie ważną rolę odegrał **mecenat** możnych nad wybitnymi przedstawicielami nauki, kultury i sztuki. Dzięki pomocy materialnej wielu przyszłych twórców zdobyło wykształcenie i miało zapewnione warunki umożliwiające pracę artystyczną. Najbardziej znanymi mecenasami byli członkowie florenckiego rodu Meducueszy - opiekunów Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Sandra Botticellego. W Polsce mecenasem był Jan Zamoyski, który otoczył opieką Jana Kochanowskiego, Szymona Szymonowica i innych twórców  **Marcin Luter (1483-1546)** - niemiecki zakonnik i teolog, zainicjował reformację i stworzył nowe wyznanie, zwane od jego nazwiska luteranizmem. Autor przekładu Biblii na język niemiecki (tzw. Biblia Lutra) **Jan Kalwin (1509-1564)** - francuski teolog protestancki, reformator Kościoła, twórca kalwinizmu ### Filozofia W okresie renesansu narodziły się nowe teorie, będące odpowiedzią na zmieniający się model społeczeństwa. Stworzyło to podwaliny nowożytnej filozofii. | Filozofowie i ich dzieła | Założenia | | :----------------------------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Giovanni Pico della Mirandola O godności człowieka | **Neoplatonizm renesansowy** - teoria powstała pod wpływem nowego tłumaczenia i odczytania dialogów Platona. Główne założenia: interpretowanie mitologii i literatury w odwołaniu do idei zawartych w Piśmie Świętym, człowiek łączący w sobie dwie sfery: duchową i cielesną to element świata, jego dopełnienie człowiek to wolne stworzenie na ziemi. Bycie człowiekiem to wyróżnienie,dar i zadanie. | | Erazm z Rotterdamu Pochwała głupoty | **Irenizm** - zakładająca potrzebę otwartej i życzliwości w rozwiązywaniu zagadnień społecznych, religijnych i politycznych Główne: podkreślenie służebnej roli kościoła wobec ludzi dążenie do zgody i pokoju | | Michel de Montaigne: Próby | **Sceptycyzm** - inspirująca poglądami stoików, epikurejczyków a przede wszystkim sceptyków Główne: człowiek jest częścią przyrody zycie ludzkie podlega prawom, które są zmienne nie ma idei, dla których warto zabijać ost miarą prawdy jest rozum swiadomość uchornonsci | | Niccolo Machiavelli: Książę | **Makiawelizm** - doktryna polityczna zakładająca nowy model sprawowania władza Główne: prowadzenie panstem powino byc oparte na regule „cel uswieca srodki dopuszczalne są metody zadzenia w osiągnięcia | | Tomasz Morus: Utopia | **Egalitaryzm** - pogląd ukazujący wizję państwa idealnego Główne: Obywatele mają równe prawa, dobra dzieone wg potrzeb | ### Renesans W Anglii rządzonej przez Henryka VIII Tudora wykształcił się nurt protestancki zwany anglikanizmem. Władca zerwał kontakty dyplomatyczne i kościelne z papiestwem, by w 1534 r. za zgodą parlament i prymasa Thomasa Cranmera ogłosić niezależność Kościoła Anglii od Rzymu Reformacja sprawiła, że tłumaczono Biblię na języki narodowe. Wynalazek Gutenberga przyczynił się do upowszechnienia Pisma Świętego, a zaczęto drukować stosunkowo tanio i szybko.  ### Literatura W literaturze renesansu odrodziła się klasyczna łacina. Twórcy sięgali do gatunków i motywów antycznych oraz do utworów Wergiliusza, Horacego i Cycerona. Wyznacznikiem zasad i reguł poszczególnych gatunków literackich była *Poetyka Arystotelesa*. Popularnymi gatunkami o rodowodzie antycznym były: tragedia, komedia, pieśń, elegia, hymn. Wprowadzono też nowe gatunki literackie, takie jak fraszka, sonet