Anayasa Nedir? PDF
Document Details
Uploaded by Deleted User
Tags
Summary
Bu belge, anayasa, devlet, hukuk ve siyasi iktidar konularını ele alan bir akademik metindir. Anayasanın kökeni, işlevi ve türleri ayrıntılı olarak incelenmektedir. Tarihsel gelişimi de ele alınmaktadır.
Full Transcript
## Anayasa Nedir? - Devletin yönetim biçimini belirten, üç gücünün kullanımını gösteren temel yasalardır. - Diğer yasaların anası olan, onları doğuran, esas olan yasalardır (Kanun-i esasi, teşkilat-i esasiye) ## Devlet Nedir? - Bir örgütlenme biçimidir. Onu diğer örgütlerden ayıran özellikler:...
## Anayasa Nedir? - Devletin yönetim biçimini belirten, üç gücünün kullanımını gösteren temel yasalardır. - Diğer yasaların anası olan, onları doğuran, esas olan yasalardır (Kanun-i esasi, teşkilat-i esasiye) ## Devlet Nedir? - Bir örgütlenme biçimidir. Onu diğer örgütlerden ayıran özellikler: - Örgütün hacmi (en kapsayıcı sosyal kurum) - İş bölümü (Kanun koyucular, idareciler, nakimler) - Yaptırım, zorlama gücüne sahip olma (rıza [onay] ve baskı olarak iki yönü bulunur. Devlet, silahlı güçlerin tekeline sahiptir.) ## Devletin Kökeni ve İşlevine İlişkin Görüşler: ### 1. Liberal Yaklaşım İçinde J.Locke ve T. Hobbes: - Bireyin iradesinin temeli toplum sözleşmesidir. - Locke'un doğa durumunda 3 temel hak vardır: Yaşam, mülkiyet, özgürlük. - Doğa durumundan toplum durumuna bu 3 hak devam eder. - Devlet de bu 3 temel hakla sınırlıdır (liberal, insan haklarıyla sınırlı devlet anlayışı). - Koruyucu haklar, kişi hakları. - Devlet bu hakları ihlal ederse meşruluk temelini kaybeder. Sonucunda da Locke'a göre direnme hakkı ortaya çıkar. - Hobbes, İngiltere'deki savaş döneminde yetiştiği için karamsardır. Önemli bir eserinin adı Leviathan (su canavarı)'dır. Devletin canavar gibi güçlü olması gerektiğini söyler. Bireyi kurucu özne olarak görür ve haklarının korunması gerektiğini söyler. ### 2. Klasik Marksist Yaklaşım: - Devletin Kökeni toplumun yapısında, toplumlardaki en temel uzlaşmazlıklar içinde aranmalıdır. - Burjuva görüşü: İttir toplumun bir düzene intiyacı vardır. Bir anlaşmazlık çıktığında "hakem" bunu çözmelidir. - Devlet, sınıflı toplumlarda doğmuştur ve sınıflı toplumların ortadan kalkmasıyla kaybolacaktır. Bu toplumlarda hukukun düzenleyici gücüne de gerek kalmayacaktır. ## Toplumu Düzenleyen Kurallar: | Geşitleri | Yaptırımı | |---|---| | Dinsel Kurallar | Uhrevi | | Ahlaki | Vicdani | | Hukuki | Yasal | ## Hukukun Çifte Rolü - İktidarı örgütler, kurumsallaştırır ve meşru kılar. - İktidara karşı bireyin hakkını güvence altına alır. - Modern devlette kişilerin değil, kurumsallaşmış iktidar öne çıkar. ## Hukuk: - Kamu hukuku - Uluslararası kamu hukuku - Özel hukuk ## Siyasal İktidarın Tarihsel Gelişimi ve Anayasal Hareketler: - Aydınlanma, Rönesans, Reform - İktidar Kaynağının ilahi olmaktan çıkması - Meşruluk kaynağı olarak bireyler arası sözleşme - Kuvvetler ayrılığı ilkesi - Anayasacılık hareketleri <br> *(Akılcı birey)* ## Anayasa: - Devletin temel yapısını, örgütünü ve bu örgütün işleyiş kurallarını gösterir. - Işleyişte, devlet ve yurttaş ilişkilerinin nasıl düzenleneceğine ilişkin kuralları kapsar. - Anayasalar, II. Dünya Savaşından sonra toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel sorunlarıyla ilgili çözümler önermiştir. (Program anayasaları). ## Anayasa-Üstün Yasa: - Eski Yunan ve Roma'da da bu anlayış vardı. - Aristo: Yasaların kişilerüstü niteliği, en bilge yöneticinin bile gereksinim duracağı unsurdur. - Hukuk, isteklerin etkisi altında kalmamış akıldır. - Kurucu Yasa > diğer yasalar. ## Anayasa Türleri ve Anayasacılık Hareketleri: - **Kelsen ve normlar hiyerarşisi:** Hukuk düzenindeki normların bir düzen dahilinde sıralanmasıdır. Normlar arasında altlık-üstlük ilişkisi vardır (normlar hiyerarşisi). - Alt basamaktaki normun kaynağı bir üst basamaktır. Alt norm, üst norma uymak zorundadır. Geçerlilik üst norma göredir. ### 1. Anayasa ### 2. Kanun ### 3. KHK ### 4. Tüzük ### 5. Yönetmelik ### 6. Diğer Düz. Kur. - **Anayasa:** Siyasi iktidara meşrutiyet kazandıran ve organize eden üstün hukuk kuralları. - **Yasalar:** Toplumu düzenleyen ve devlet işleyişini sağlayan, yasama organı tarafından çıkmış kurallardır. - **KHK:** Olağan dönemlerde yetki yasasına dayanılarak çıkarılabilir. ## Türkiye'de KHK'lar ve Diğer Düzenlemeler: ### Olağan ve Olağanüstü Olarak İkiye Ayrılırlar: - Olağan KHK'lar Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Bu yetki Bakanlar Kurulu'na TBMM tarafından yetki kanunuyla verilir. ### Olağan Dönemde KHK'lar: - Yasama yetki yasası → KHK'nın konu, süre ve amacını belirler. - Temel haklar, kişi hak ve ödevleri, siyasi hak ve ödevleri hakkında düzenleme yapamaz. ### Olağanüstü Dönemde KHK'lar: - Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. TBMM onayına gerek yoktur. - Uluslararası hukuktan doğan yükümlülükleri yerine getirmek şartıyla her alanda düzenleme yapabilir. Yargı denetimi yoktur. ## Diğer Düzenleyici İşlemler: - Tüzükler: Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Kanunun uygulanmasını göstermek / emrettiği işleri belirtmek için Danıştay'ın incelemesi şartıyla çıkan hukuk kurallarıdır. CB tarafından imzalanır ve Resmi Gazete'de yayımlanır. - Yönetmelikler: Başbakanlık, Bakanlıklar ve Kamu Tüzel Kişileri tarafından kendi alanlarını ilgilendiren Kanun ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak için çıkardıkları hukuk kurallarıdır. - Genelge ve yönerge, tamim gibi kamu ve özel kuruluşların çıkardığı kurallardır. ## Anayasa Türleri: - **Yazılı Anayasa:** Devletin statüsü ve bireylerin haklarını kapsayan tek bir belgeden oluşur (ç.n. istisnaları vardır [III Cumhuriyeti dönemi Fr. anayasası 3 ayrı belgeden oluşur]). - **Teamül Anayasa:** Yazılı değildir, kuralları zamanla kendiliğinden oluşur ve değişir. Anayasaların değiştirilme biçimlerine göre esnek ve bükülgen anayasa türüne girerler. Ancak istisnağı vardır: - Fransız Devrimi Öncesi Eski Rejim döneminde Krallığın Temel Kanunları katı anayasa özelliklerine sahipti. Kuralları değiştirilmek istendiğinde Paris Parlamentosu karşı çıkabiliyordu. - Kral XIV. Louis çocuklarını tahta geçiren bir düzenleme yapar. Ancak Paris Parlamentosu kanunlara aykırı bularak reddeder. ## Ingiltere'de Devletin Kuruluşunu Düzenleyen Kurallar - Bir kısmı teamül niteliktedir. Anayasal organların tekrarlarından oluşurlar. Uygulanmalarında bir konsensus bulunur (fikir birliği). Örni: Kraliçenin çoğunluk partisinin liderini başbakan ataması, yazısız anayasa kuralıdır. - Ancak yine de bazı kurallar yazılı belgelerde de bulunabilir. Örni: Ingilterede anayasal nitelikteki bazı kuralları içeren belgeler vardır. (+ Magna Carta) - Bu tür metinler anayasa değil yasadır. Çünkü hiyerarşik olarak yasalardan üstün değillerdir ve onlar gibi değiştirilebilirler. ## Değişme Biçimlerine Göre Anayasalar: ### 1. Katı Anayasalar: - İtternhangi bir yasayla değiştirilemezler. - Değiştirilmesi diğer anayasalardan daha zor ve farklıdır. Yazılıdır. - Süre kısıtlaması vardır, değişiklikler belli aralıklarla yapılabilir. Örni: Fransa'da 10 yıl geçmeden değişiklik yapılamaz. - Değiştirilemeyen maddeler vardır. Örni: Yönetim biçimi cumhuriyet. - Bazı anayasalarda istikrar amacıyla kabulünden belli bir süre sonra değiştirilmeleri yasaktır. Örni: ABD Anayasası, Fransa Anayasası (ilk 4 sene değişim yasak), Portekiz ve Yunan Anayasaları (yayımlanmalarından itibaren 5 sene). - Anayasa değişikliği istenirse halk oylamasına gidilir. (*Kural yok*) ### 2. Yumuşak Anayasalar: - İtternhangi bir yasayla, özel bir koşul olmadan değiştirilebilirler. Ya teamül olurlar ya da değişiklik hükmü yoktur. - Teşkilat-ı Esasiye, yazılı ve yumuşaktır. Sakıncaları: - Yasama organı anayasayı değiştirebilir. Anayasanın üstünlüğü yoktur. Yumuşak anayasa ile yasa, normlar hiyerarşisinin başamağında aynıdır. ## Farklı Sınıflandırmalar: - Gerçeve-ayrıntılı anayasa - Federal-tekai anayasa ## Maddi Anayasa - Şekli Anayasa: ### 1. Maddi Anayasa - Devletin temel orgcınlarının kuruluşu ve işleyişini belirleyen hukuk Kurallarının bütünüdür. - Bir kuralın anayasa kuralı olup olmadığına kuralın içeriğine, neyi düzenlediğine bakılarak karar verilir. Devletin temel organlarının kuruluş ve işleyişiyle ilgiliyse, anayasal niteliktedir. ### 2. Şekli Anayasa - Normlar hiyerarşisinde en üste olan, yasalardan farklı ve zor yöntemlerle konulup değiştirilebijen kurallardır. - Bir kuralın anayasa kuralı olup olmadığına, bulunduğu yere, yapılış veya değiştiriliş şekline bakılarak karar verilir. ## Ayrımın İşlevi ve Örnekler: - 1982 Anayasasında Yabancı ülkelerde çalışan Türklerle ilgili ve orman, esnaf ve sanatkarların korunmasıyla ilgili hükümler vardır. Bu tür hükümler başka ülkelerin anayasasında da bulunur. - Örneğin 1999 İsviçre anayasasında su, orman, avcılık, şans oyunları ve alkol tüketimine ilişkin hükümler vardır. - Sonuç olarak bu hükümler devlet kuruluşuyla ilgili olmasa da anayasa metninde oldukları için birer anayasa kurallarıdır. ## Osmanlı İmparatorluğunda Anayasal Belgeler: ### 1. Kabakçı Mustafa İsyanı (1807): - III. Selim yerine II. Mustafa tahta geçmişttir. (Reformlara karşı bir ayaklanma) - Rusçuk Ayânı Alemdar Mustafa Paşa, III. Selim için İstanbul'a yürümüş ancak öldürülmüştür. - Alemdar Mustafa Paşa ise 1808'de II. Mahmut'u tahta geçirip kendi de sadrazam olmuştur. - Alemdar Mustafa Paşa, tekrar otoriteyi İstanbul'da kurmuştur ancak taşrada etkisizdir. Anadolu ve Rumeli'de ayanlar bağımsız idareler kurmuşlar ve devleti tanımamaya başlamışlardır. - A.M.P. bunun üzerine Rumeli ve Anadolu ayanlarını İstanbul'a çağırdı (ayanların yerel güç sahibi olması + merkezi ot-nin bozulması). ### 2. 1808: - Sadrazam A.M.P ve ayanlar arasında "meşveret-i amme" denilen büyük bir toplantı yapılmıştır. Toplantıdaki kararlar da "Sened-i İttifak"ta toplanmıştır. - Belge, devletin ileri gelenleri tarafından mühürlenip II. Mahmut'a sunulup onaylanmıştır. #### Giriş: - Devlet otoritesinin bozulduğu ve düzenin zayıfladığı vurgulanır. Bunun üzerine devletin kuvvetlenmesi için toplantıların yapıldığı ve bu ittifakın ortaya çıktığı söylenir. - Padişahın devletin temeli olduğunu ve ona karşı çıkanların karşısında olacaklarını söylerler. #### 1. Şart: - Toplanan askerlerin devlet askeri olduğu kabul edilir. #### 2. Şart: - Senedi imzalayanlar, hazine ve devlet gelirlerinin korunmasında sorumluluk alacaklarını söylerler. #### 3. Şart: - Ayanlar, Sadrazamın emirlerini Padişahtan gelen bir emirmiş gibi kabul edip karşı çıkmayacaklarını söylerler. #### 4. Şart: - Ayanlar, birçok taahhütte bulunurlar. #### 5. Şart: - Ayanlar, başkentte isyan çıktığında çağrı beklemeden ist'a gelip ayaklanmayı bastırmayı onaylar. #### 6. Şart: - Ayanlar, bölgelerinde yaşayan fakirlerin ve köylü halkın vergilendirilmesinde dikkatli olacaklarına söz verirler. - Bir zeyl ile sona ermektedir. Sënedin devamlı uygulanabilmesi için Sadrazam ve şeyhülislamın senedi imzalaması beklenir. Kuralların Padişahın denetlemesi ön görülür. #### a) Merkezin Kazanımları: - Padişah ve devletin otoritesini herkes kabul etmiş. (1) - Sadrazama itaat. (4) - Vergiye ilişkin emirlere uyma. (3) - Asker ocaklarının Padişaha itaati. (1, 2 ve 6) - Ayanların kendi toprakları dışına müdahale etmemesi. (5) #### b) Ayanların Kazanımları: - Sadrazamın keyfi eylemlerinin önlenmesi. (4) - Suçsuz ayanlara haksızlık edilmemesi, büyük ayanların küçüklerde egemenliğinin tanınması. (5) * (statülerinde süreklilik)* - Alemdar Mustafa Paşa 1808'de Yeniçeriler tarafından öldürülmüştür. Sened-i | | Hifak'ın arkasındaki güç olduğu için anlaşma, | | etkisini de büyük ölçüde yitirmiştir. ### Tanzimat Fermanı - Gülhane Hattı Humayunu (1839): - II. Mahmoud'un ölümüyle yerine Abdülmecit geçmişttir. Devletin kuruluşunu yeniden düzenleyen bir ferman yayımlanmıştır. Divan-ı Hümayun Mustafa Reşit Paşa tarafından da okunmuştur. - Sened-i ittifak gibi madde madde değildir. - Birçok hak ve özgürlük tanınmış ve devlet iktidarının sınırlandırılmasına ilişkin ilkeler kabul edilmiştir. Ancak dağınık ve iç içedirler. #### Tanzimat Fermanındaki Haklar: - Mali güce göre vergi - Asker almada adalet - Devlet harcamalarının kanuniliği ilkesi - Ceza yargılamasına ilişkin güvenceler - Can güvenliği - Mülkiyet hakkı - Kanunun üstünlüğü ilkesi - Devlet iktidarı sınırlandırılır. Osmanlı halkına da bazı temel hak ve özgürlükler tanınmıştır. - Padişahın ağzından kaleme alınmıştır, ülkedeki herkesi kapsar. - Tek yönlü bir işlemdir, Fermandır. ### Islahat Fermanı (1856): - Rusya müdahalelerine karşı korunmanın bedeli ve Avrupaya katılmanın koşuludur. Avrupaya katılmanın bazı koşulları vardır. Abdülmecid dönemidir. - Bu koşulları Ali Paşa ve İstanbul'daki Fransız-İngiliz elçileri kararlaştırır. - Gayrimüslimlere devletle çalışma, askere alınma, kendi mahkemelerinde yargılanma, din değiştirmeye zorlanmama gibi haklar verilmiştir. - Halka, Avrupaya ülkelerinde olan bazı haklar tanınmıştır. - Sened-i İttifak ile başlayıp Tanzimat Fermanıyla biten önemli bir adımdır. Maddi anlamda anayasaldır. ### Kanun-u Esasi (1876): - I. Abdülhamit tarafından ilan edildi. Farklı ülkelerin anayasaları (Polonya, Belçika, Prusya) incelenerek hazırlanmıştır. - Maddi anlamda anayasaldır. Devlet organları arasındaki ilişkileri ve vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini düzenler. - Şekli anlamda da anayasaldır. Üstünlüğü, bağlayıcılığı ve değişikliği maddelerinde açıkça söylenir. - Üyelerin üçte ikisinin yasa değişikliğinde oyu gerekir, zor değiştirilir. - Osmanlı devleti bir monarşidir. - Laik değildir, bir dini vardır o da “din-i islam”dır. Padişah da halifedir. Şeyhülislam devlette yer alır. Kanunlar dine aykırı olamaz. Ayrıca Padişahın ismi hutbelerde geçecektir. Şeriye mahkemeleri vardır. - Devletin 1 resmi dili vardır, o da Türkçe'dir. Devletin hizmetine girmek için bu dili bilmek gerekir. - Başkenti İstanbul'dur. Ancak diğer şehirlerden üstün değildir. ## Vatandaşlık Hakkı, Temel Hak ve Özgürlükler: - Kişi güvenliği, Kimse Kanun dışı bir sebepten cezalandırılamaz. - Kişi hürriyeti - Öğretim özgürlüğü - Eşitlik ilkesi - Din ve mezhepten bağımsız herkes “Osmanlı”dır. Vatandaşlık. - Basın özgürlüğü - Dilekçe hakkı - Seçme ve seçilme hakkI - Devlet memurluğuna girme hakkı (*TR bilme şartı vardır*) ## Meclis-i Umumi = Heyet-i Ayan + Heyet-i Mebusan - **Heyet-i Ayan:** Üyeleri padişah tarafından atanır, üyelik ömür boyu olur, devlet hizmetinde bulunmuş olmak gerekir. - **Heyet-i Mebusan:** 50k nüfusa 1 temsilci seçilir. 4 yılda 1 olur. 2 dereceli bir halk seçimi vardır. (*gizli oy ilkesi*)