Anayasa Hukuku PDF

ANAYASA HUKUKU – Temel Hak ve Hürriyetler daraltılmıştır: Temel hak ve hürriyetlerle ilgili genel sınırlama sebepleri getirilmiştir. (ilk kez) Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılması yasağı Memurların sendika üyesi olmaları yas...

ANAYASA HUKUKU – Temel Hak ve Hürriyetler daraltılmıştır: Temel hak ve hürriyetlerle ilgili genel sınırlama sebepleri getirilmiştir. (ilk kez) Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılması yasağı Memurların sendika üyesi olmaları yasaklanmıştır. – Üniversitelerin özerkliği sınırlandırılmıştır. – TRT’nin özerkliği kaldırılmıştır. – Anayasa Mahkemesi anayasa değişikliklerini sadece şekil yönünden inceleyecektir. – Yüksek Savcılar Kurulu kurulmuştur. – Siyasi partilere hazine yardımı getirilmiştir. Akademi Ders NotlarıAkademi Akademi Serisi Ders Ders Notları Notları Serisi Serisi Hakimlik Akademisi Hakimlik HakimlikAkademisi Akademisi 31  ANAYASA HUKUKU TABLO: 1961 ANAYASASININ YENİLİKLERİ 1961 ANAYASASININ GETİRDİĞİ YENİLİKLER Anayasanın İlk Haliyle Gelenler 1971 ve 1973 Yıllarında Giren Yenilikler Başlangıç metni Kanun Hükmünde Kararname Cumhuriyet Senatosu Devlet Güvenlik Mahkemeleri (1973) Anayasa Mahkemesi kuruldu. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Milli Güvenlik Kurulu kuruldu. Anayasa Mahkemesi’nin Anayasa değişik- liği kanunlarını yalnızca “şekil” açısından Yüksek Hakimler Kurulu kuruldu. denetlemekle sınırlanması Yüksek Seçim Kurulu anayasal organ haline geldi. Temel hak ve özgürlüklere “genel sınırla- Diyanet İşleri Başkanlığı ilk kez Anayasa’da anayasal bir ku- ma” nedenlerinin getirilmesi rum olarak yer aldı. Temel hak ve özgürlüklerin “kötüye kullanı- Devlet Planlama Teşkilatı Anayasa’da yer aldı. (DPT, 1982 lamaması” kuralının getirilmesi Anayasasında yer almamıştır.) (DPT, 2011 yılında kapatılmış- Yüksek Savcılar Kurulu tır.) Üniversiteler Radyo ve Televizyon İdaresi ve Haber Ajansları Siyasal partiler (Siyasi partiler demokratik siyasi hayatın vaz- geçilmez unsurlarıdır.) İnsan haklarına dayalı devlet “Milli, sosyal, demokratik, insan haklarına dayanan hukuk dev- leti” hükmü Seçimlerin yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altın- da yapılacağı hükmü ilk kez anayasada yer almıştır. Diğer bir deyişle seçim yargısı ilk kez anayasallaşmıştır. Meclis dışından bakan atanabilmesi Cumhurbaşkanı’nın yedi yıllığına seçilmesi Egemenliğin yetkili organlar eliyle kullanılması Yürütmenin sadece “görev” olarak düzenlenmesi Toplu sözleşme ve grev hakkı Sendika kurma hakkı Dernek kurma hakkı (önceden izin alınmaksızın) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları Sosyal ve ekonomik haklar Temel hak ve özgürlüklerin üç grupta toplanması Diğer sosyal ve ekonomik hak ve özgürlükler Görev sırasında güvenoyu kademisi 32 Hakimlik Akademisi Akademi Ders Notları Serisi  ANAYASA HUKUKU 5. 1982 ANAYASASI Askeri müdahale sonrasında hazırlanmıştır. Anayasa referandumla kabul edilmiştir.40 Kurucu Meclis tarafından hazırlanmıştır. Kurucu Meclis: – Milli Güvenlik Konseyi (Askeri Kanat) – Danışma Meclisi (Sivil Kanat): Her ilin valisinin tespit ve teklif ettiği adaylar ara- sından, Milli Güvenlik Konseyince seçilen 120 üye ve Konsey tarafından doğru- dan atanan 40 üye olmak üzere toplam 160 üyeden oluşmuştur. Diğer bir deyişle üyelerinin tamamı Milli Güvenlik Konseyince atanmıştır. Kurucu Meclisin görevi; i) yeni anayasayı ve siyasi partiler ve seçim kanunlarını hazırlamak ii) TBMM kurulana kadar yasama görevi yerine getirmektir. Konsey, Danışma Meclisinden gelen kanun tasarılarını aynen veya değiştirerek kabul edebilir veya reddedebilir. Yani asıl yetkili olan Milli Güvenlik Konseyidir. a. Anayasanın Genel Özellikleri ve Esasları: Başlangıç ile başlar. Kazuistik bir anayasadır. (Ayrıntılı) Sert (katı) bir anayasadır. Otorite hürriyet dengesinde otoriteye ağırlık vermiştir. 1982 Anayasası bir geçiş dönemi öngörmüştür. Bu geçiş dönemi Anayasanın altıncı kısmında düzenlenen geçici maddelerinde düzenlenmiştir. Depolitizasyonu (yani siyasetten uzaklaştırma) amaçlamıştır. Bir başka deyişle, 1961 Anayasası’na oranla daha az katılımcı bir demokrasi modelini benimsemiştir41 – Siyasi partiler yurtdışından teşkilatlanamazlar ve faaliyette bulunmazlar. Kadın kolu, gençlik kolu ve vakıf kuramazlar. (Bu yasaklar sonradan kaldırılmıştır.) – Siyasi partiler dernek, sendika, kooperatif ve meslek kuruluşları ile siyasi ilişki kuramazlar ve ondan destek alamazlar. (Bu sınırlamalar 1995 yılında kaldırıl- mıştır.) Rasyonelleştirilmiş parlamentarizmi benimsemiştir.42 Yani siyasi karar almada tıkanık- lıkları giderici hükümler getirilmiştir. 2017 yılı deği- – Cumhurbaşkanına TBMM seçimlerini yenileme yetkisi verilmiştir. şikliğiyle birlikte Cumhurbaşkanı – 1961 Anayasası’na göre, Meclislerin toplantı ve karar yeter sayıları üye tam sa- herhangi bir gerekçeye ihtiyaç yısının salt çoğunluğuydu. 1982 Anayasası’nda ise TBMM, üye tam sayısının en duymadan seçim- az üçte biri toplanacağı ve katılanların salt çoğunluğu ile karar vereceği hükmü leri yenileyebilir. kabul edilmiştir. – Siyasi partilerin Mecliste grup kurmaları için gereken milletvekili sayısının 10’dan 20’ye çıkararak, siyasi parti gruplarının Meclis çalışmalarını tıkayıcı şekilde kul- lanmalarının önüne geçilmek istenmiştir. – Çift Meclis sisteminden vazgeçilmiştir. 40 Hazırlanan anayasa taslağı 23 Eylül 1982 Tarihinde Danışma Meclisi tarafından kabul edilmiştir. Tasarı 18 Ekim 1982 tarihinde Milli Güvenlik Konseyince kabul edilerek, 7 Kasım 1982 tarihinde halkoylamasına sunulmuştur. Tasarı halkoylamasında geçerli oyların yüzde 91,3’ünü alarak kabul edilmiştir. & Kasım 1982 tarihinde de milletvekili genel seçimleri yapılmıştır. 41 Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, s. 64 42 Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, s. 63 Akademi Ders NotlarıAkademi Akademi Serisi Ders Ders Notları Notları Serisi Serisi Hakimlik Akademisi Hakimlik HakimlikAkademisi Akademisi 33  ANAYASA HUKUKU Yürütme organı güçlendirilmiştir. (Cumhurbaşkanın yetkileri artırılmış, Bakanlar Kuru- lu içinde Başbakana üstün konum verilmiştir.) (2017 yılı değişikliğiyle birlikte Bakanlar Kurulunun kaldırıldığına ve Cumhurbaşkanının yetkilerinin daha da artırıldığına dikkat etmek gerekir.) Anayasanın ilk halinde hükümet sistemi parlamenter sistemdir. 2017 yılı değişikliği ile hükümet sistemi Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemidir. Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. Millet egemenliğini yetkili organlar eliyle kullanır. Yasama yetkisi TBMM’ye aittir. Yasama yetkisi devredilemez. İnsan haklarına saygılı devlet anlayışını benimsemiştir. Türkiye Cumhuriyeti insan haklarına saygılı, “Atatürk milliyetçiliğine bağlı”, demokratik, laik, sosyal bir hukuk devletidir. Başkomutanlık TBMM’nin manevi varlığından ayrılamaz ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur. Devlet Denetleme Kurulu kurulmuştur. (İlk kez) Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu kurulmuştur. (ilk kez) (2017 yılı değişikliği ile Hakim- ler ve Savcılar Kurulu oldu.) Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği kurulmuştur. (İlk kez) (2017 yılı değişikliği ile KAL- DIRILDI.) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ilk kez 1982 Anayasası’nda yer almıştır. (Cumhurbaş- kanlığı kararnamesi Anayasanın ilk halinden beri vardır. 2017 yılında kararnamenin ni- teliği değiştirilmiştir.) 2017 yılı değişikliği ile OHAL Cumhurbaşkanlığı kararnamesi getirilmiştir. (İlk kez) 1982 Anayasası’nın ilk halinde MV sayısı 400 iken, 1987’de 450; 1995’de 550, 2017 yılı değişikliği ile 600 olmuştur. 1995’de siyasi partilere üye olma yaşı 18’e inmiştir. 2007’de Cumhurbaşkanı seçimine ilişkin düzenlemeler getirilmiştir. Cumhurbaşkanın halk tarafından seçilmesi hükmü kabul edilmiştir.43 2010’da Kamu Denetçiliği Kurumu kurulmuştur. 2010’da Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yoluyla gidebilme hakkı tanınmıştır. 2017 yılı değişikliği ile hükümet sistemi Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi olmuştur. Olağanüstü hale yer vermiştir. İllerin yönetimi yetki genişliğine dayanır. İlköğretim devlet okullarında parasızdır. 43 Cumhurbaşkanın halk tarafından seçilmesine dönük ilk seçim 2014 yılında yapılmıştır. kademisi 34 Hakimlik Akademisi Akademi Ders Notları Serisi  ANAYASA HUKUKU b. 1982 Anayasası’nın İlkleri – Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği (2017 yılı Anayasa değişikliği ile kaldırıldı. Fiilen 2018’de kalktı) – Devlet Denetleme Kurulu – Cumhurbaşkanlığı kararnamesi – Cumhurbaşkanının üniversite rektörlerini seçmesi – Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu – Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) – Vakıf Üniversiteleri – Hakimler ve Savcılar Kurulu (Anayasa’nın ilk halinde Hakimler ve Savcılar Yüksek Ku- rulu olarak yer almışken, 2017 yılı değişikliği ile “Hakimler ve Savcılar Kurulu” oldu.) – TBMM dışından da (yani milletvekili olmayanların) Cumhurbaşkanı seçilebilmesi – Başbakanın gerektiğinde Cumhurbaşkanından bakanların azlini isteyebilmesi ve Baş- bakanın önerisi üzerine Cumhurbaşkanının bu bakanların görevine son vermesi (2017 yılı Anayasa değişikliği ile kaldırıldı. Fiilen 2018’de kalktı) – Yürütmenin 1961 Anayasasında olduğu gibi sadece görev olarak değil “görev ve yetki” olarak düzenlenmesi – Olağanüstü hal ve sıkıyönetim KHK (2017 yılı değişikliği ile kaldırıldı.) – Halkoylamasının düzenli ve sürekli bir yöntem olarak benimsenmesi (Anayasanın ilk haliyle)44 1982 Anayasasının ilk halinde düzenli ve sürekli bir yöntem olarak benimsenin halk oylaması “ihtiyari halk oylamasıdır. Zorunlu halk oyması ise 1987 yılı Anayasa değişikliği ile getirilmiştir. – Cumhurbaşkanının Anayasa değişikliklerine ait kanunları Meclise tekrar geri gönderebil- mesi ve bunları halkoyuna sunabilmesi – Anayasa değişikliklerinin gizli oyla ve 3/5 çoğunlukla kabul edilebilmesi (1987 değişikli- ği) (1961’de üçte ikiydi.) – Özelleştirme ve tahkim (1999 yılı Anayasa değişikliği ile) – Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) (2005 yılında Anayasaya eklendi.) – Cumhurbaşkanın halk tarafından 5 yıl için ve en fazla 2 defa seçilebileceği (2007 yılı Anayasa değişikliği) – Kamu Görevlileri Hakem Kurulu (2010 yılı Anayasa değişikliği) – Kamu Denetçiliği Kurumu (2010) – Ekonomik ve Sosyal Konsey (2010) – Memurlar ve diğer kamu görevlileri toplu sözleşme yapma hakkına sahiptir. (2010) – Devlet her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirler alır. (2010) – Herkes bilgi edinme hakkına sahiptir. (2010) – Hakimler ve Savcılar Kurulunun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı yoluna başvurulamaz. (2010) (Bu şekilde HSK’nın meslekten çıkarma cezasına yargı yolu açılmıştır.) 44 1982 Anayasasının ilk halinde düzenli ve sürekli bir yöntem olarak benimsenin halk oylaması “ihtiyari halk oylamasıdır. Zorunlu halk oyması ise 1987 yılı Anayasa değişikliği ile getirilmiştir. Akademi Ders NotlarıAkademi Akademi Serisi Ders Ders Notları Notları Serisi Serisi Hakimlik Akademisi Hakimlik HakimlikAkademisi Akademisi 35  ANAYASA HUKUKU – Yüksek Askeri Şuranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararına yargı yolu açıktır. (2010) (YAŞ’ın bu kararları dışındaki kararlarına karşı yargı yolu açılmıştır.) – Uyarma ve kınama cezalarına karşı yargı yolu açılmıştır. (2010) – Anayasa Mahkemesinin bir Genel Kurul, iki Bölümden oluşması (2010) – Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı (2010) – Anayasa Mahkemesinde yedek üyeliğe son verilmiştir. (2010) – Partinin kapatılmasına sebep olan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmemesi (2010) – Spor Tahkim Kurulu (2011) – Cumhurbaşkanı yardımcıları (2017 yılı Anayasa değişikliği ile) – Olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnamesi (2017) – Cumhurbaşkanına yönetmelik çıkarma yetkisinin tanınması (2017) – Cumhurbaşkanlığına siyasi parti gruplarının aday gösterebilmesi (2017) – Cumhurbaşkanlığına yüzbin seçmen tarafından aday gösterilebilme usulü (2017) c. 1961 ve 1982 Anayasalarının İkisinde de Yer Alan Önemli Kurum ve Hükümler HEM 1961 ANAYASASI’NDA HEM DE 1982 HEM 1961 ANAYASASI’NDA HEM DE ANAYASASI’NDA YER ALAN ÖNEMLİ 1982 ANAYASASI’NDA YER ALAN KURUMLAR ÖNEMLİ HÜKÜMLER Anayasa Mahkemesi Kanunsuz emir Yargıtay Egemenliğin yetkili organlar eliyle kul- Danıştay lanılacağı Uyuşmazlık Mahkemesi Başlangıç ve kenar başlıklar Sayıştay Toplu sözleşme ve grev hakkı Yüksek Seçim Kurulu Milli Güvenlik Kurumu Genelkurmay Başkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) Kamu haber ajansları Devlet üniversiteleri Siyasal partiler Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları 1961 ve 1982 Anayasalarının Yapım Sürecindeki Benzerlikler ve Farklılıklar45 Benzerlikler: Her iki Anayasa, askeri müdahaleler sonucunda oluşmuştur. Her iki Anayasa, kurucu meclisler tarafından hazırlanmıştır. Bunların her ikisi de biri askeri kanat diğeri sivil kanat olmak üzere iki kanatlıdır. kademisi 36 Hakimlik Akademisi Akademi Ders Notları Serisi  ANAYASA HUKUKU – 1961 Anayasası Kurucu Meclisi: Milli Birlik Komitesi – Temsilciler Meclisi – 1982 Anayasası Kurucu Meclisi: Milli Güvenlik Konseyi – Danışma Meclisi Her iki kurucu meclis, seçimle oluşmamıştır. Her iki Anayasa da, halkoyuna sunularak yürürlüğe konmuştur. Her ikisi durumda da sivil kanadın, Bakanlar Kurulunun kurulması ve düşürülmesine ilişkin yetkileri yoktur. Farklılıklar: Temsilciler Meclisinde, kapatılan Demokrat Parti dışındaki iki parti (CHP ve CKMP) temsil edilmiş ve etkin olmuştur. Ancak Danışma Meclisi tamamen partisiz bir meclistir.46 Temsilciler Meclisi Milli Birlik Komitesi karşısında, Danışma Meclisinin Milli Güvenlik Konseyi karşısındaki durumuna oranla daha geniş yetkilere sahiptir. 1961 Anayasası sürecinde, halkoyuna sunulan Anayasa tasarısının kabul edilmemesi halinde ne yapılacağı açıkça belirtilmiştir. 1982 Anayasası sürecinde ise taraşının red- dedilmesi halinde ne yapılacağı hususunda bir açıklık yoktur. 1982 halkoylaması, Anayasanın kabulü ve Cumhurbaşkanının seçimini birleştirmiştir. 45 Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, s. 52 46 Danışma Meclisi üyesi olabilmenin şartları arasında 11 Eylül 1980 tarihinde herhangi bir siyasi partinin üyesi olmamak vardır. Akademi Ders NotlarıAkademi Akademi Serisi Ders Ders Notları Notları Serisi Serisi Hakimlik Akademisi Hakimlik HakimlikAkademisi Akademisi 37