Kosten en Baten van Criminaliteit en Criminaliteitsbestrijding PDF

# Kosten en baten van criminaliteit en criminaliteitsbestrijding ## Inleiding In de vorige twee hoofdstukken hebben we de financiën van de (lokale) overheid en de samenwerking tussen publieke en private partijen behandeld. In dit hoofdstuk komt de overheid ook weer aan de orde, maar dan vanuit het...

# Kosten en baten van criminaliteit en criminaliteitsbestrijding ## Inleiding In de vorige twee hoofdstukken hebben we de financiën van de (lokale) overheid en de samenwerking tussen publieke en private partijen behandeld. In dit hoofdstuk komt de overheid ook weer aan de orde, maar dan vanuit het perspectief van de criminaliteit. ## Beleidsmakers staan voor een lastige keuze Beleidsmakers staan voor de lastige keuze om te kiezen uit verschillende maatregelen om de criminaliteit te bestrijden, die allen kosten en effecten ('baten') met zich meebrengen. De beleidsmaker moet zich voortdurend afvragen wat bepaalde maatregelen op dit gebied kosten en welke baten ze opleveren. Het gaat dan om keuzes als: - Is het ter voorkoming van bepaalde delicten beter om meer agenten op straat te hebben, meer verlichting aan te brengen, bepaalde preventieprogramma's op te starten of om gedetineerden langer gevangen te houden? - Hoe belangrijk is veiligheid voor de belastingbetaler en hoeveel is de belastingbetaler bereid om daarvoor te betalen? ## Kosten en baten van criminaliteit en criminaliteitsbestrijding - Belangrijke aspecten Het inzetten van middelen ter voorkoming en bestrijding van (de gevolgen van) het ene delict gaat immers ten koste van de voorkoming en bestrijding van (de gevolgen van) het andere delict. Niet alleen de overheid weegt in de economische benadering kosten en baten tegen elkaar af, of zou dat moeten doen, maar ook de potentiële delinquent doet dat bij zijn beslissing om wel of niet delicten te plegen. Ook op de kosten en baten van dit afwegingsproces gaan we in dit hoofdstuk dieper in. In dit hoofdstuk wordt een voorzet gegeven tot het nadenken over de economische zijde van veiligheid en delictgedrag. Daartoe geven we inzicht in de verschillende kosten en baten van criminaliteit en criminaliteitsbestrijding. ## Criminologie - Belangrijke begrippen In dit hoofdstuk komen de volgende begrippen aan de orde: - criminaliteit als kunstmatig concept; - rationele keuzetheorie; - gelegenheidstheorie; - aanbodzijde en vraagkant van criminaliteit; - vaste en variabele kosten; - directe en indirecte kosten; - individuele en maatschappelijke kosten; - materiële en immateriële kosten; - 'quality adjusted life year'-methode; - willingness to pay; - materiële en immateriële baten; - kosten-batenanalyse. ## Criminaliteit: een kunstmatig concept Criminaliteit is een kunstmatig concept: het Wetboek van Strafrecht bepaalt wat crimineel is; criminaliteit is daarom maatschappij- en tijdsafhankelijk. Waar het ene land bepaalde gedragingen als criminaliteit bestempelt, doet het andere land dat niet. Waar een land honderd jaar eerder bepaalde zaken als normaal beschouwde, kan datzelfde land dezelfde zaken honderd jaar later als crimineel beschouwen (en andersom). ## Rationele keuzes Economie is de studie die zich bezighoudt met de herverdeling van schaarse middelen. Een economische theorie stelt dat de prijs van goederen wordt bepaald in een markt van vraag en aanbod. ## Kosten van criminaliteit Criminaliteit kost de samenleving 'handenvol geld'. Daarbij zijn vanuit financieel perspectief twee vragen relevant: - Hoeveel geld kost het? - Wie betaalt de kosten? Elk type kosten en elk perspectief noopt tot andere berekeningen en vereist het gebruik van andere informatiebronnen. De kosten van criminaliteit kunnen we in beeld brengen op basis van de aard van de kosten en op basis van het perspectief van degene die de kosten moet betalen. We maken onderscheid in: - vaste en variabele kosten; - directe en indirecte kosten; - individuele en maatschappelijke kosten; - materiële en immateriële kosten. Het onderscheid in vaste en variabele kosten en in directe en indirecte kosten hebben we ook in hoofdstuk 5 behandeld. In hoofdstuk 7 hebben we al kennisgemaakt met materiële en immateriële schade. Nu gaan we deze begrippen behandelen binnen de context van criminaliteit. ## Kosten van criminaliteit - Vast en variabel Vaste en variabele kosten van criminaliteit behandelen we vanuit het perspectief van de overheid. Vanuit het perspectief van de overheid bezien zijn de vaste kosten binnen een bepaald tijdsbestek onveranderlijk. Denk daarbij aan onderhoud van gerechtsgebouwen, de kosten van de rechterlijke macht en de kosten van de politie. Als de criminaliteit binnen een kort tijdsbestek stijgt of daalt, blijven deze kosten binnen een bepaalde periode gelijk. De variabele kosten zijn kosten die worden gemaakt indien een delict wordt gepleegd. Vanuit de optiek van de overheid zijn er op macroniveau voor criminaliteitsbestrijding nauwelijks echt variabele kosten te benoemen. Het is niet mogelijk om de capaciteit van bijvoorbeeld de rechtspraak of het gevangeniswezen op korte termijn uit te breiden of in te krimpen. Het opleiden van rechters kost tijd en er zijn geen grote hoeveelheden rechters op korte termijn 'in te huren'. Het bouwen van gevangenissen en het opleiden van gevangenispersoneel vragen een lange voorbereidingstijd. Plotselinge stijgingen van de vraag zijn wel op te vangen als er ongebruikte gevangeniscapaciteit voorhanden is. Maar ongebruikte gevangeniscapaciteit veronderstelt dat daar kosten aan verbonden zijn, zoals kosten voor onderhoud en afschrijvingskosten. In die zin kunnen we ook daar niet spreken van variabele kosten. Wanneer de criminaliteitscijfers dalen en er minder veroordelingen plaatsvinden, blijven de kosten van de hogere celcapaciteit nog geruime tijd hetzelfde. ## Kosten van criminaliteit - Direct en indirect Bij criminaliteit kunnen we de kosten ook onderverdelen in directe kosten en indirecte kosten. Om het verschil tussen deze twee soorten kosten te verduidelijken nemen we straatroof als voorbeeld. De **directe kosten** van straatroof zijn direct toe te rekenen aan het delict. De directe kosten bestaan bijvoorbeeld uit medische kosten, verlies van arbeidsproductiviteit, derving van inkomsten en kosten van de politie. De **indirecte kosten** zijn moeilijker in kaart te brengen. Een slachtoffer kan bijvoorbeeld hulp nodig hebben van familie of vrienden. De tijd die de directe sociale omgeving spendeert aan het slachtoffer, is in geld uit te drukken. Deze tijd zou kunnen worden besteed aan arbeid en dus aan verwerving van inkomen. Daarnaast kan een dergelijk voorval leiden tot **vermijdingsgedrag**. Wanneer mensen bepaalde straten of buurten vermijden omdat deze als onveilig bekendstaan, kan dit leiden tot een zeer zichtbaar economisch effect: - De waarde van huizen vermindert. - Winkels sluiten of verplaatsen zich. - Vandalisme en criminaliteit nemen toe. Aan delictgedrag zijn ook **maatschappelijk gezien indirecte kosten** verbonden. Zo kan de overheid extra kosten steken in preventieve maatregelen, zoals fysieke veiligheidsmaatregelen, cameratoezicht, meer verlichting en verlichting langer laten branden. De overheid kan ook besluiten preventieprogramma's op te starten of preventieve maatregelen te nemen. Preventieve maatregelen van de politie zijn bijvoorbeeld preventief fouilleren en intensiever patrouilleren. ## Kosten van criminaliteit: Individueel en maatschappelijk Het derde onderscheid betreft individuele en maatschappelijke kosten. - De **individuele kosten** van bijvoorbeeld een straatroof zijn de kosten die het slachtoffer maakt als gevolg van het delict. Dit zijn allereerst de kosten van het gestolen product. - De **maatschappelijke kosten** in ons voorbeeld van de straatroof worden de eerdergenoemde kosten gedeeltelijk door de maatschappij betaald. De kosten van medische zorg, verlies van arbeidsproductiviteit en doorbetaling van inkomen gedurende de ziekte worden gedragen door burgers, verzekeraars, werkgevers en de overheid. Daarnaast zijn er kosten die de politie maakt, zoals het opnemen van de aangifte en het uitvoeren van een onderzoek. Als de dader gearresteerd wordt, kan hij in afwachting van zijn eventuele proces gedetineerd worden. Een veroordeling tot een gevangenisstraf leidt vervolgens tot hogere kosten. De kosten voor de rechtspleging (rechtbanken en OM) werden in dat jaar berekend op € 2,2 miljard. Deze laatste kosten zijn overigens inclusief de civiele en bestuursrechtspraak en rechtsbijstand. ## Kosten van criminaliteit - Materieel en immaterieel Kosten zijn ook te splitsen in materiële en immateriële kosten. - **Materiële kosten** zijn de kosten waarbij betalingen aan derden worden verricht, zoals voor vervanging of aanschaf van verloren gegane goederen, dienstverlening door hulpverleners, gevangeniscellen en politiewerkzaamheden. Deze kosten zijn in kaart te brengen. Groot e.a. (2007) hebben berekend dat de medische kosten van criminaliteit jaarlijks € 54 miljoen bedragen. - **Immateriële kosten** zijn lastiger in geld uit te drukken. Met immateriële kosten bedoelen we kosten waarmee slachtoffers te maken hebben in de vorm van bijvoorbeeld angst, lichamelijk of geestelijk lijden en verminderde kwaliteit van het leven. Natuurlijk is het lastig om begrippen als 'angst' en 'pijn' te vertalen naar geldelijke waarde, het zijn immers geen producten die op de markt kunnen worden aangeboden en afgenomen. Toch zijn er wel manieren om een berekening te maken. Een methode om immateriële kosten te berekenen komt uit de gezondheidswetenschappen en staat bekend als de 'quality adjusted life year'-methode. Bij deze methode wordt de kwaliteit van leven uitgedrukt in een getal tussen 0 en 1. In diverse onderzoeken is aan respondenten gevraagd hoeveel dagen van hun leven zij zouden willen inleveren om in goede gezondheid verder te leven. Een QALY van 0,5 betekent dat men liever vijf jaar in goede gezondheid leeft dan tien jaar in slechte gezondheid. ## Kosten van criminaliteit - De immateriële waarde Met behulp van deze waarde en de QALY-methode berekenen Groot e.a. dat de immateriële schade door criminaliteit een schadepost van € 8,6 miljard oplevert. Dat betekent dat het emotionele en fysieke leed vele malen groter is dan de materiële kosten van criminaliteit (Moolenaar, 2007). Een andere methode om inzicht te krijgen in de immateriële kosten van criminaliteit is door mensen te vragen wat zij zeggen ervoor over te hebben om geen slachtoffer van een misdrijf te worden. We noemen dat de 'willingness to pay'. ## Kosten van criminaliteit - Factoren als Angst Factoren als 'angst' en 'verlies van kwaliteit van leven' zijn niet beperkt tot daadwerkelijke slachtoffers, ook potentiële slachtoffers kunnen hiermee te maken krijgen. Denk daarbij aan personen die 's avonds liever thuis blijven of bepaalde buurten mijden omdat zij zich onveilig voelen. Uit onderzoeken blijkt dat er een verschil is tussen 'de veiligheid' van mensen en het door hen ervaren 'onveiligheidsgevoel'. Het beleefde onveiligheidsgevoel van mensen is vaak groter dan de statistiche kans om slachtoffer van criminaliteit te worden. Vooral ouderen hebben een groot onveiligheidsgevoel, terwijl zij statistisch gezien de laagste kans lopen om slachtoffer te worden van een delict. Dit gaat ten koste van de levenskwaliteit en kan leiden tot vermijdingsgedrag. ## Kosten van criminaliteit: Conclusie Inmiddels zijn er verschillende partijen en verschillende soorten kosten in beeld gebracht. Cohen (2005) heeft dit als volgt uitgebeeld: ``` individuele beschermings- maatregelen / \ angst vermijdings- gedrag / \ / \ misdaad afschrikking / \ kosten van justitiële kosten detentie / \ Kosten van maatschappelijke kosten het slachtoffer / \ kosten van preventie- het slachtoffer programma's | overheid ``` ## Kosten van criminaliteit - Samenhang Dit schema laat zien dat verschillende soorten kosten met elkaar samenhangen en dat je de totale kosten niet kunt berekenen door de afzonderlijke kosten simpelweg op te tellen. Zichtbaar is hoe de maatschappij kosten maakt om criminaliteit te voorkomen, bijvoorbeeld door middel van de inzet van politie en justitie door de overheid. Als de criminaliteitgerelateerde kosten hoger worden, dient de extra inzet om criminaliteitsremmend te werken uiteindelijk te leiden tot in totaal lagere maatschappelijke kosten voor criminaliteit. Minder misdaad leidt tot lagere slachtofferkosten. Lagere misdaadcijfers kunnen leiden tot lagere angst, wat weer kan leiden tot lagere persoonlijke uitgaven aan beschermende maatregelen en minder vermijdingsgedrag. Dit kan echter weer leiden tot een toename van criminaliteit, omdat de slachtoffers minder beschermd zijn tegen de gevolgen van criminaliteit. Veranderingen in misdaadcijfers leiden tot veranderingen in de gerechtelijke kosten. ## Kosten en baten van criminaliteit In de paragrafen hiervoor zijn verschillende soorten kosten besproken voor verschillende betrokken actoren. Naar de baten van criminaliteit is in Nederland nauwelijks onderzoek gedaan. Er zijn wel kosten-batenanalyses gemaakt van preventie- en interventieprogramma's. De dader gaat ervan uit dat de materiële of immateriële voordelen van zijn inspanningen groter zijn dan de daarvoor te maken kosten. We behandelen in deze paragraaf de baten van criminaliteit en maken daarbij een onderscheid in materiële en immateriële baten. ## Baten van criminaliteit - Materieel en immaterieel We geven nu vier voorbeelden van opbrengsten die door verschillende vormen van criminaliteit verkregen worden: - fietsendiefstal - straatroof - verkoop van cocaïne - woninginbraak. ## Baten van criminaliteit - Immateriële voordelen Bij delicten zoals vechtpartijen of vandalisme lijken de baten op het eerste gezicht moeilijk in beeld te brengen. Waar bij immateriële kosten bijvoorbeeld pijn en angst in beeld kwamen, kunnen we bij immateriële baten denken aan een positief gevoel, bijvoorbeeld een bevredigt wraakgevoel, herstel van eer, status of reputatiebevestiging onder leeftijdsgenoten, of het krijgen van een kick. Dergelijke immateriële baten lijken wel degelijk een opbrengst te hebben voor de dader. ## Kosten-batenanalyses Om een afweging te maken van de kosten en baten die met een specifieke beleidsmaatregel samenhangen, maken beleidsmakers gebruik van kosten-batenanalyses. Om een kosten-batenanalyse op te kunnen stellen, moeten we inzicht hebben in de kosten en baten van criminaliteit. We hebben daar in de vorige paragrafen aandacht aan besteed. Het eerste vraagstuk dat zich aandient, is de vraag of degene die de uitvoering van de maatregel betaalt, daarvan ook het meest profiteert. Uit het onderzoek van Moolenaar (2007) blijkt dat de overheid in 2006 het grootste deel betaalde van de kosten van maatregelen die tot doel hadden om de kosten van criminaliteit van particulieren en bedrijfsleven te verminderen. We nemen als voorbeeld de inzet van meer politie ('meer blauw op straat'). De kosten daarvoor neemt de overheid voor haar rekening, maar de baten zijn zowel voor de overheid als voor de burger. De baten voor de overheid bestaan bijvoorbeeld uit lagere opsporings-, vervolgings- en resocialisatiekosten en minder schade als gevolg van vernielingen. De baten voor de burger bestaan uit een verbetering van de leefomgeving, grotere sociale veiligheid en een lagere kans op schade door criminaliteit. Het is de bedoeling dat de belastingbetalers uiteindelijk per saldo de vruchten plukken van de maatregelen. Aangezien niet alle partijen naar rato van hun kosten (belastingen en dergelijke) profiteren van de maatregelen, is er sprake van een herallocatie van middelen. We hebben hier in hoofdstuk 9 aandacht aan besteed. Hieruit blijkt dat een kosten-batenanalyse van de overheid voor het in kaart brengen van een beleidsoptie betrekking heeft op alle kosten en baten van alle partijen. We gebruiken daarvoor het begrip maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA), dat in eerste instantie voor grote infrastructurele projecten ontwikkeld is. Een dergelijke maatschappelijke kosten-batenanalyse is een overzicht van alle voor- en nadelen van een project voor alle partijen in de samenleving, zo veel mogelijk op geld gewaardeerd. Op basis van een MKBA kan ook worden vastgesteld wie de grootste voordelen van de beleidsmaatregel geniet, en welke partijen op basis van dat voordeel kunnen of moeten bijdragen aan de kosten. Het uitgangspunt dat de baten en lasten voor alle maatschappelijke partijen in een kosten-batenanalyse worden opgenomen, is bij een bedrijfseconomische benadering door ondernemingen allerminst voor de hand liggend. Als ondernemingen de maatregelen zelf moeten betalen, zullen ze in een kosten-batenanalyse alleen de kosten meerekenen die ze zelf betalen, en alleen de baten voor henzelf in geld waarderen. Indien er substantiële voordelen voor ondernemingen en de overheid behaald kunnen worden door samenwerking, is de uitvoering via een PPS een mogelijkheid. Private en publieke partijen werken dan samen en dragen samen de risico's van de samenwerking. We hebben dit in hoofdstuk 10 behandeld. Een beleidsmaatregel is financieel acceptabel als uit de kosten-batenanalyse blijkt dat de baten van een beleidsmaatregel groter zijn dan de daarmee samenhangende kosten. Van Tulder (2008) schrijft daarover: >* Zo eenvoudig is de interpretatie van een beleidsmaatregel toch weer niet. Even afgezien van alle “technische” meetproblemen onderweg, is er altijd het probleem van “het alternatief”. Het heeft niet zoveel zin om een kosten-batenanalyse van één geïsoleerde maatregel te maken (Cohen, 2005). Dat zou tot verkeerde conclusies over wenselijk beleid kunnen leiden. Het is namelijk best mogelijk dat een maatregel volgens de berekening hogere baten heeft dan kosten, maar het is ook heel goed mogelijk dat er allerlei andere maatregelen denkbaar zijn, die een gunstiger verhouding van baten en kosten met zich meebrengen.* Daarom pleit Van Tulder ervoor om de toepassing van kosten-batenanalyses altijd uit te voeren voor meerdere beleidsopties. Dat betekent dat de kosten-batenanalyses niet beoordeeld worden op de absolute verhouding tussen de kosten en de baten, maar op basis van de verschillen in verhouding tussen verschillende beleidsopties (Van Tulder, 2008). Een kosten-batenanalyse kan zo een hulpmiddel voor een beleidsmaker zijn om bijvoorbeeld de keuze te maken tussen meer inzet van politiepersoneel of het opstarten van preventieprogramma's. ## Samenvatting In dit hoofdstuk hebben we het fenomeen criminaliteit bekeken door een economische bril. Aan bod kwam de rationele keuzetheorie, een theorie binnen de criminologie die de dader als een rationeel handelend wezen beschouwt dat op basis van een kosten-batenanalyse eventueel overgaat tot het plegen van delicten. Daarnaast bestaat er de gelegenheidstheorie, die stelt dat behalve een dader ook een mogelijkheid (kans, gelegenheid) nodig is. Verder kwamen de verschillende kosten en baten van criminaliteit voor de samenleving en voor het individu aan bod. We stelden vast dat er drie partijen betrokken zijn bij een delict: de dader, het slachtoffer en de maatschappij. Elke partij kan voor directe of indirecte kosten komen te staan. Deze kosten zijn vast of variabel. Tot slot kunnen de kosten materieel of immaterieel zijn. Deze zelfde indeling kan voor baten worden gemaakt. Daarbij zijn de materiële baten zichtbaarder dan de immateriële baten. Deze benadering van criminaliteit maakt het mogelijk om criminaliteitsbeleid tot stand te brengen dat rekening houdt met financiële consequenties. En die kunnen, gegeven het feit dat criminaliteit de samenleving jaarlijks zo'n € 20 miljard kost, potentieel groot zijn. Het gebruik van een kosten-batenanalyse kan een belangrijke rol spelen bij het vergelijken van de verschillende beleidsopties die mogelijk zijn. ## Opgaven hoofdstuk 11: Kosten en baten van criminaliteit en criminaliteitsbestrijding 1. Beschrijf van de volgende delicten per delict wat de kosten en wat de baten kunnen zijn. - Vandalisme. - Geweldpleging. - Aftappen van stroom. - Handelen in wapens. - Openbare dronkenschap. - Vernieling. - Illegaal downloaden van muziekbestanden. 2. Er wordt onder criminologen wel eens gepleit voor de afschaffing van de gevangenisstraf. In plaats daarvan zouden het slachtoffer en de maatschappij een schadevergoeding moeten ontvangen. Zodra de schade hersteld is, is er recht gedaan. - Wat vind jij van dit idee? - Welke functie(s) heeft die straf volgens jou? - Wordt aan die functie(s) voldaan op het moment dat een dader enkel een schadevergoeding moet betalen? Beargumenteer je antwoorden. 3. De rationele keuzetheorie die in de criminologie gebruikt wordt, kun je ook toepassen op beslissingen in je eigen leven. Bij de keuze of je een vervolgopleiding zal gaan volgen of direct na je middelbareschoolopleiding zal gaan werken, spelen veel afwegingen mee. Maak een kosten-batenanalyse voor je keuze van deze opleiding. 4. Janine Jansen schreef over eerwraak. Zoek een krantenartikel van de afgelopen vijf jaar over eerwraak. Beschrijf aan de hand van dat artikel: - De directe en indirecte kosten. - De individuele en maatschappelijke kosten. - De materiële en immateriële kosten. 5. Pas het schema van Cohen over de kosten van criminaliteit (figuur 11.1) toe op het delict straatroof met geweldpleging. 6. Een gestolen fiets levert gemiddeld € 50 op. De boete die een fietsendief krijgt als hij het delict pleegt, is € 200. De kans om gepakt te worden is 10%. - Zal een delinquent op basis van een kosten-batenanalyse overgaan tot het stelen van een fiets? - Hoe hoog moet de boete zijn om de op basis van de rationele keuzetheorie handelende delinquent af te laten zien van het plegen van het delict? Ga ervan uit dat de pakkans gelijk blijft. - Hoe hoog moet de pakkans zijn om de op basis van de rationele keuzetheorie handelende delinquent af te laten zien van het plegen van het delict? Ga ervan uit dat de hoogte van de boete gelijk blijft. 7. Maak een vergelijking van de kosten en baten voor het delict fietsendiefstal en voor het delict straatroof met geweldpleging. ==End of OCR==