Geschiedenis conservatie-restauratie samenvatting PDF

lOMoARcPSD|51507332 Geschiedenis conservatie-restauratie samenvatting Geschiedenis van de conservatie-restauratie (Universiteit Antwerpen) Scannen om te openen op Studocu Studocu wordt niet gesponsord of ondersteund door een hogeschool of universiteit...

lOMoARcPSD|51507332 Geschiedenis conservatie-restauratie samenvatting Geschiedenis van de conservatie-restauratie (Universiteit Antwerpen) Scannen om te openen op Studocu Studocu wordt niet gesponsord of ondersteund door een hogeschool of universiteit Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 1. Geschiedenis vd erfgoedzorg Definities ONROEREND ERFGOED Archeologische sites, monumenten, cultuurhistorische landschappen, stads- en dorpsgezichten ERFGOEDWAARDE Waarde waaraan cultuurgoederen hun maatschappelijke betekenis ontlenen, om als erfgoed te worden beschouwd Waarden zn dynamisch & cultureel divers Waarde moet v algemeen belang zn om beschermingsstatus te krijgen Zowel beschermd als nt-beschermd erfgoed ARCHEOLOGIE Bestuderen v overblijfselen van menselijk bestaan ih verleden, alsook de bestaansomgeving vd mens Archeologische site = erfgoedwaarden zn gekend Archeologische zones = zone waarin overblijfselen ku gevonden w MONUMENT Onroerend goed dt werk is vd mens en/of natuur dt van algemeen belang is volgens erfgoedwaarden STADS- EN Geheel v monumenten en onroerende goederen met omgevende DORPSGEZICHTEN bestanddelen die van algemeen belang zn wegens de erfgoedwaarde CULTUURHISTORISCH Begrensd grondopp met kleine bebouwingsdichtheid en LANDSCHAP onderliggende samenhang door natuurlijke processen en maatsch ontwikkelingen v algemeen belang wegens de erfgoedwaarde ROEREND ERFGOED Erfgoed dt verplaatsbaar en tastbaar is IMMATERIEEL ERFGOED Cultuuruitingen die als erfgoed w beschouwd en een gevoel v identiteit & continuïteit geven. Is beïnvloed dr sociale veranderingen en w doorgegeven v generatie op generatie PREVENTIEVE Voorkomen van verval: maatregelen uitvoeren ter bescherming v CONSERVATIE erfgoedobjecten zonder dt het object zelf behandeld w (wel de omgeving) CONSERVATIE Maatregelen om de toestand v erfgoed te consolideren, waarbij het object zelf w behandeld RESTAURATIE Handelingen om beschadigde erfgoedobjecten in een van tevoren gedefinieerde toestand terug brengen GEÏNTEGREERDE Gebouw of object w in zijn “vermeende” oorspronkelijke toestand RESTAURATIE hersteld ZICHTBARE Historische authenticiteit ve object w bewaard door neutrale RESTAURATIE benadering v schade (zichtbaar v dichtbij mr nt van ver) Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 2. De vroegste periode Erfgoed in de oudheid Seneca schreef over geestelijk erfgoed (nt materieel of immaterieel): zuiver spiritueel, normen, tradities Grondslagen huidige erfgoedgedachte komt uit beroepen uit de Oudheid: antiquarius (oudheidkundige) en historicus Erfgoed in de middeleeuwen Antiquarius werd nt meer gebruikt, wel kopiist die manuscripten overschreef Historia blijft hetzelfde mr met christelijke invloed Erfgoed in de renaissance Historia en antiquitates w opnieuw geïntroduceerd onder invloed v humanisten (hadden cultuurhistorische kennis nodig om klassieke teksten te reconstrueren) zoals Petrarca Oudheidkunde w hulpwetenschap aan universiteiten Erfgoed na de reformatie: 16e – 17e E Voor reformatie: conservatie in kloosters Na reformatie: bij burgerij Erfgoed w ook juridisch begrip: door erfrecht verworven goederen (tot 18e eeuwse Verlichting dat individu voor de familie stelde) Restoraties in de vroegste tijd Geen handleidingen, kunstenaars deden herstellingen vanuit hun 1 Triomfkruis 12e eeuw na 15e beroepskennis (nt altijd goed) eeuwse transformatie (lijdend) en Herscheppen was oke: aemulatio & imitatio (nt-exacte kopie) een recente reconstructie (triomferend) Onzichtbare herstellingen Signaturen “refecit, renovavit…” Ingrepen bij metalen objecten 1. Gietwerk: wnnr fouten bij het productieproces voordoen, bijgieten 2. Plaatwerk: bij het uitkloppen ve metalen voorwerp ku scheuren ontstaan → smid soldeert plaatje bij aan de achterkant 3. Wegvijlen: wnnr drukplaat v koperen gravure uitglijdt & groeven 2 Hermann-Idakruis 12e maakt → fout wegvijlen & opnieuw beginnen eeuw: hoofd werd hergebruikt Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Aanpassingen Vb. 4 altaarfiguurtjes w losgemaakt & w autonoom beeld Vb. Palazzo Publico v Siena w toegevoegd aan portret Vb. Alhambra Sevilla 3 Alhambra renaissance Karel V liet paleis erin bouwen in renaissancestijl (scherp contrast met Moorse stijl) W aangepast aan Spaans-Moorse stijl Vb. Laocoöngroep beeldengroep uit oudheid in de renaissance teruggevonden gerestaureerd in maniëristische stijl 16e eeuw 20e eeuw oorspronkelijke arm teruggevonden → gerestaureerd met oorspronkelijke arm & afgietsel van 16e eeuwse versie behouden Vb. Zeven heren en vrouwen van Veere Waren standbeelden aan 15e eeuws stadhuis Beeldenstorm 16e eeuw → beelden w beschadigd Restauratie in eind 16e eeuw dr Hans v Halewijn 18e eeuw opnieuw restauratie: nieuwe stuclaag & kapjes toegevoegd Vb. Lam Gods: verschillende overschilderingen (oa Utrechtse Dom) die later w verwijderd Vb. Tronende Madonna met vier heiligen: overschildering werd gdn met stijlanomalie → “verkeerde” zones volledig verwijderd 4 Zeven heren en vrouwen van Veere Herschilderen Was normaal om te veranderen nr smaak (ook contrareformatorisch gedachtegoed 16de eeuw) Vb. bij schilderijen v Bellini de cherubijnen weggehaald (te middeleeuws) Beschadigd doek werd genaaid & overschilderd Muurschilderingen 5 Genaaid processievaandel werden overschilderd in witsellagen: vonden kleurrijke schilderingen te middeleeuws werden ook verplaatst adhv stacco a massello-methode uit de oudheid die in 16e eeuw opnieuw werd gebruikt: hele muur verplaatsen met alle lagen vd muurschildering (is dus nt echt restauratie) opbouw muurschildering: stenen muur < pleisterlaag < ondertekening in roodbruine verf < preparatielaag < boventekening < verflaag uit kalkechte pigmenten Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Keramiekrestauratie Kintsugi-techniek: uit Japanse filosofie de herstellingen met gouden lak zichtbaar laten “gebreken zijn mooi” Natuurlijke producten om te herlijmen: bitumen (pek), was, dierlijke lijm (huidenlijm, caseïnelijm), schellak (lak van lakluis, verkleurt roodbruin) Krammen/klinknagels of veterverbindingen om keramiek bijeen te houden Vroege preventieve conservatie Ca. 1400: bewaren in kaften uit karton of hout (beschreven dr Cennini in Il Libro dell’Arte) 15e eeuw: houten v-modellen om als album te draaien 16e eeuw: echte albums 16e eeuw: Giorgio Vasari verzamelde tekeningen in gebonden albums & bracht tekeningen aan rond het origineel (hoofdingen, kaders om verzamelaars te herkennen) 17e eeuw: ook tekeningen aangebracht wnnr ze gn deel uitmaken v verzamelaarsalbum Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 3. De achttiende eeuw Deontologie = plichtenleer binnen vakgebied, moreel gedrag & basisregels De Mayerne manuscript Geschriften uit 17de eeuw Recepten voor reinigen v schilderijen ⇒ 1e belangrijke geschreven bron Tot 19de eeuw heel extreme praktijken: urine, schrobben… veel schadelijker ! Overgangsfase 18de eeuw: rationalisme & verlichting Vroege 18de eeuw was restauratie technische kunde, nt gediend op beste resultaten Overgangsfase: afstand ontstaat tss kunstwerk & restaurateur, wel om kunstwerk dienstig te zn Weinig echte handboeken, praktijken gehuld in obscurantisme Parket = om panelen recht te houden, tegen kromtrekking Voor ca. 1530 geen probleem met kromtrekking: lijst & paneel zaten aan elkaar vast Drager bestond meestal uit houten paneelelementen → ontstaan voegen tss → rooster uit houten latten (parket) houdt vervorming tegen VLAK PARKET ITALIAANS PARKET HOOG PARKET Latten met breedste kant op Kleine klosjes ipv planken Latten w met smalste kant paneel lijmen ( + panelen w (kleiner lijmopp) verlijmd afgeschaafd → moeilijk om parket opnieuw te verwijderen) Kleinere lijmoppervlakte Paneelmakersmerken & Praktisch nadeel: hangt ver vd gildemerken w aangebracht muur Parket nu? Niet beter vervorming accepteren? Hout zoekt zelf evenwicht Aluminiumprofielen, veren, dun hout, lijst aanpassen Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Doubleren = oorspronkelijk doek verstevigen met extra weefsel (bij vervorming, scheuren, oxidatie) Recepten uit midden 18e eeuw: dierlijke lijm op waterbasis (met toevoegingen zoals honing) → doeken w onder invloed v warmte aan elkaar gestreken Risico’s: gebruik v water, krimp, stoomvorming, schimmelvorming Eind 18de eeuw: nieuwe materialen & toevoegingen (olies en harsen) Transfert = muurschilderingen overbrengen Stacco: verflaag & pleisterlaag overbrengen Strappo: enkel verflaag 1. Muurschildering fixeren met schellak in alcohol 2. Colletta-lijm (dierlijke lijm) gemaakt om facing (uit linnen) aan te brengen 3. Facing met vastgeplakte schildering vd muur trekken Antonio Conti: beweert eerste te zn die verf losmaakte v ondergrond dr verfopp in te lijmen & los te trekken vd muur 18e eeuw steeds frequenter, techniek uit Italië nr rest Europa verspreid (familie Succi & Zanchi) Gevaarlijke techniek: facing laat sporen achter, craquelures, lijm moeilijk weg te nemen, oorspr reliëf vd schildering verdwijnt ⇒ w enkel gebruikt wnnr niks ander kan Transfert v panelen op doek werd ook toegepast: wnnr aangetast dr insecten of bij kromtrekking Doorzagen v panelen Om alle panelen in 1 keer te tonen (bij triptieken & polyptieken) W nt meer gedaan: gevaarlijk & onomkeerbaar Retouches In 18e eeuw werd olieverf gebruikt → donkert na 15-20 jaar Olieverf versteent → moeilijk weghalen, kan nt chemisch → scalpel Pietro Eduardo: Werkte in paleizen v Venetië waar veel verval en insijpeling v water was Pleit vr aanstellen professionele schilders & restaurateurs Schilderijen w vervangen wnnr te beschadigd Nieuw retoucheermiddel met mastix (soort hars, verbruint, mr is gemakkelijk afneembaar) Familie Riedl: Overschilderen & doordrenken met olie Gevaren olie: w hard & donkert na, doek verliest soepelheid, onomkeerbaar Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Conservatie v meubels Dr meubelmaker zelf, waren veel handboeken met advies Engeland: bijenwas in terpentijnolie, Duitsland: droog politoeren Glasschilderkunst Respectloze houding tov glaswerk → reactie Pierre Le Vieil: wilt levensduur glaswerk verlengen (onderhoudsmaatregelen) & lood vervangen zonder raam te verliezen Breukloden: gebroken stukjes glas herstellen dr dunner loodje bij te plaatsen (nu zouden we gwn lijmen) Retoucheren: bijschilderen of glas opnieuw bakken (zorgde vr stijlanomalieën) Sint-Janskerk Gouda Figuratieve ramen w bewaard ondanks de reformatie Schilders moesten ontwerptekeningen maken vr de archieven & als controlemiddel Ramen w beschermd dr horren Buitenbeglazing: 18e eeuw Engeland, York: glasramen beschermen met vlak glas zonder luchtspouw Storende parallax reflectie Nu met spouw met binnenlucht Glasmedaillons In ramen burgerlijke huizen id Lage Landen, voor speciale gelegenheden gemaakt, met moraliserende boodschap Raken in 18de eeuw uit de mode dr enorme productie + kloosterordes met veel medaillons w afgeschaft ⇒ belanden in Engelse landhuizen & kastelen Jean-Michel Picault over het Louvre Eerste openbare kritiek: schreef brochure over de staat vd (gerestaureerde) schilderijen ih Louvre Museumcommissie opgericht die regels voorziet: 1. Enkel dunne laag vernis 2. Nt strijken bij bedoeking Besluit 18de eeuw: 3. Panelen nt transfereren op doek Kunstwerken w eenvoudig aangepast 4. Nt in secties reinigen 5. Veel werken in Louvre zn hopeloos verloren Geheimdoenerij uit winstbejag Jean-Baptiste-Pierre Le Brun Volledig herstel nr oude glorie Schrijft rapporten over 50 verloren werken Meer kunde vd restaurateur bewijzen Voorziet standaardprijzen vr herstellingen Pas verandering rond eeuwwisseling dr In 1798 ging Louvre failliet (verval) wetenschap, archeologie, kunstwetensch Kunstwerk w naast kunstwerk ook studieobject Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 4. De negentiende eeuw deel I Monumentenzorg: Ontstaat na FR Revolutie: veel beelden v Ancien Régime verwoest Abbé Grégoire: monumenten behoren toe ah volk Modernisering v industrie & belangstelling vr verleden: archeologie, kunstwetenschap 1830 splitsing BE en NL → monumentenzorg om staat te versterken, nationalisme 1835: oprichting Koninklijke Commissie vr Monumentenzorg (Leopold I) Eugène Viollet-Le-Duc Pionier bij restauratie v architectuur, beeldhouwkunst, schilderkunst, focus op middeleeuwse gebouwen Entreiens sur l’architecture, 1863: voorzichtig werk, in functie v beste conservatie Dictionnaire raisonné de l’architecture, 1864: maximalistische houding & maximale interventie 1. Restauratie Saint-Madeleine kerk Uitgebreid vooronderzoek → commissie overtuigen vd restauratie Wilt zo uitgebreid mogelijk het gebouw & geschiedenis ervan bestuderen Wilt typologieën maken v monumenten (essentiële kenmerken) Wilt dezelfde materialen & vormen gebruiken als oorspronkelijk werk Wilt nt per se latere toevoegingen verwijderen, mr is geval per geval Stijleenheid: kopie is even goed als origineel zolang de stijl overeenkomt Rechts voor en na restauratie: balustrade ingevoegd, blinde nissen, piramidaal dakje Ook nieuwe sculpturen aan portaal helemaal uitgevonden 2. Restauratie Carçasonne Nt meer van principe v dezelfde materialen gebruiken: ook duurzamer materiaal (vb. leien dakpannen) Algemeen steeds vrijere restauratie gericht op eenheid v stijl Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 3. Restauratie Notre Dame1845 Comité historique des arts et monuments, 1839 opgericht = begin monumentenzorg, eerste CR beginselen, chef = Viollet-Le-Duc Moderne toevoegingen maken ⇒ eisen te strict vr Viollet-Le-Duc: wilde wel beelden toevoegen, stelde zich vragen bij de restauratie Latere toevoegingen nt weghalen Galerij vd Koningen was leeg (dr FR Revolutie) → Geen beelden reconstrueren Viollet-Le-Duc voegt ze opnieuw toe, eigen invulling, maximalistische visie Eigenlijk historische pastiches Neogotische stijl Vieringtoren bijgevoegd dr VLD: in metaal (vreemd) ⇒ brandde op in 2019 Wedstrijd vr mogelijkheden heropbouw Beslissing: behoud 19de eeuwse restauratie VLD Moderniteit VLD? Maakte combinaties, zocht evenwicht tss moderniteit & antimoderniteit Had grote invloed op 19de eeuwse monumentenzorg: voltooiende, purifiërende, isolerende aanpak John Ruskin Kunstcriticus, sociaal criticus, had visie rond restauratie architecturaal erfgoed Tegen moderne industrie, pro ambacht, respect vr materiaal, Arts and Crafts movement, romantische visie Visie lijnrecht tov VLD: was afbreken en opnieuw creëren Restaureren bestaat nt: onmogelijk om waarden vd oorspronkelijke architect & restaurateur overeen te laten komen ⇒ pleit vr CONSERVATIE, ook v dingen die lelijk zn (ruïnes waren pittoresk) 1877: oprichting Society for the Protection of Ancient Buildings, formuleerden “conserve as found” theorie, lijnrecht tov maximalisme v VLD waarbij hij 1 stijl idealiseerde Luca Beltrami & Camillo Boito Herscheppen is aanvaardbaar was, op voorwaarde dt er een historische precedent is die 100% zeker is (gn hypothetisch herscheppen uit het niks) Visie ligt tss VLD en Ruskin Gn eenheid v stijl of materialen: verschillen moeten zichtbaar blijven Restauratiedatum aanbrengen aan gebouw, registratie vd restauratie in fases Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 5. De negentiende eeuw deel II Ingrijpen zn zeer verregaand, mr zorgden ervoor dt gebouwen bleven bestaan Geest vd romantiek: ruïne w verheerlijkt (eerder Engelse visie) In BE: minimalisme v Ruskin & maximalisme v VLD Vb. Abdij Villers-La-Ville, enkel herstellingswerken mr gn grote ingrepen, ruïnesfeer bleef behouden (volgens Koninklijke Commissie te verregaand & de architect stopte met het project) Charle Albert Vb. kasteel van Gaasbeek Uitgebreide restauratiedocumentatie uit 19e eeuw, In voetspoor v Viollet-Le-Duc Feodaal karakter versterkt Ridderzaal: muren bepleisterd, houten lambrisering, historische muurschilderingen, koperen beeldjes, houten briefpanelen … in neogotische stijl Vb. Vlaams huis v Watermaal-Bosvoorde Persoonlijk huis Charle Albert Indruk geven dt het historisch was, terwijl het nieuwbouw was: nieuwe & oude elementen Verwaarloosd & opnieuw gerestaureerd in 19de eeuw Petrus Josephus Hubertus Cuypers “Nederlandse Viollet-Le-Duc”: neogotiek, herscheppende stijl Restaureerde abdijkerk v Thorn Was architect v Rijksmuseum Amsterdam → kritiek: te katholieke uitstraling dr neogotische stijl (neorenaissance is meer liberale stijl, nationale stijl, eclectische stijl) Ideologische stromingen in NL 19e eeuw: Burgerlijk beschavingsoffensief Nationaal besef (nationalisme bevorderen) Emancipatie katholieke minderheid Joseph Schadde Nieuwbouw & monumentenzorg Afbraak oude gebouwen nt geoorloofd, is moord: historisch gebouw is expressie ve gevoel (vb. blauwe toren in Antwerpen werd afgebroken vr verkeer, ook in Brugge werden gevels afgebroken & gereconstrueerd in neogotische stijl) Stadhuis Antwerpen herinrichten in Vlaams neorenaissance interieur, paste in de tijdsgeest Betrokken bij wederopbouw (na brand) Handelsbeurs Antwerpen: terugbrengen nr oorspronkelijke stijl met moderne technologieën (dus functioneel verantwoord compromis) Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Jean-Baptiste de Béthune Architect/ontwerper: pionier neogotiek in BE Richtte Sint-Lucasscholen op (ambachtslieden volgens Christelijke middeleeuwse kunst) Vaardigde regel uit: in Brugge gn andere stijl dan neogotiek (principe eenheid v stijl v VLD) Vivenkapelle Kasteel Loppem Brugge Burgemeester Karel Buls Probeerde historische gebouwen te redden v sloop (veel delen middeleeuws Brussel verdwenen dr grote bouwprojecten) Actief betrokken bij restauratie Broodhuis, terug nr 16de eeuwse vorm, is nu ver gedreven maximalistische reconstructie met oa beelden in nissen (net zoals stadhuis v Leuven) Focus op Grote Markt v Brussel, oa de Sterre (gildehuis), was gesloopt vr auto’s mr later heropgebouwd dr Buls met galerij om onder te rijden Boek La restauration des monuments anciens 1903: Eerst herstellen, dan restaureren, dan hermaken, best geen dingen verzinnen Gedetailleerde rapporten opstellen Onderscheid levende & dode monumenten Toevoegingen uit de geschiedenis behouden (anders dan VLD) Geen arbitraire versieringen → visie werd in praktijk nt altijd gevolgd Besluit: Geen richtlijnen: eerst streven nr behoud v monument (maximalistisch), 2e helft 19de eeuw meer methodologisch Tegenstellingen tss aanhangers Viollet-Le-Duc en Ruskin VLD nt veroordelen: heeft nog steeds sites doen bewaren Burgerlijke griffie Brugge Renaissancegebouw uit 16e eeuw, kalkzandsteen kleurrijk beschilderd 19de eeuw gerestaureerd dr Louis Delacenserie Vooral invloeden VLD, mr ook rekening met originele polychromie en kennis Nt alles werd vernieuwd + nieuwe stukken zn gebaseerd op bronnenmateriaal Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Omgaan met middeleeuwse muurschilderingen in België Middeleeuwse muurschilderingen ontdekt in 19de eeuw die gewit waren Eerste stap: documentatie dr overtekening met calqueerpapier, nadien bijgewerkt → maakte mogelijk vr kunstenaars om muurschilderingen te kopiëren Muurschilderingen vrijleggen mocht sinds 1861 enkel dr specialisten & onder controle vd overheid, id praktijk nt altijd gebeurd & veel schilderingen verloren (meldingsplicht vr muurschilderingen, w nt altijd gedaan) Romantisch-historiserende restauratieopvattingen =scheppend, herschilderen, aanvullen Neogotische opvatting = herscheppen op archeologische basis Atelier Bressers en Branchaert Drie afzonderlijke ateliers in Maaltebrugge (rond Gent) Neogotische herschilderingen, polychromie, gotische zalen, beelden, kerkmeubelen … alles Glazeniersatelier Jean Baptiste Béthune Kunst v glas in lood was verloren in 18de eeuw, JBB trok nr Engeland & maakte kennis met monumentaal glas dr John Hardman Vb. neogotische ramen uit Zottegem (soort v pastiches) Vooral aandacht vr ideologische betekenis v ramen, weinig kennis v materialen → nu sterk verweerd Vb. restauratie glasramen kasteel v Rumbeke: eenvoudige breuken herstellen met breuklood & moeilijkere breuken vervangen, glas werd bewaard in schervenramen ⇒ zie historische gelaagdheid vh Kruisigingsraam v kasteel te Rumbeke Jean Baptiste Capronnier Legt zich toe op productie v glasverven: hij maakt glasramen & restaureert ze ook Esthetiek primeert op ideologie Aanvankelijk harde ingrijpende restauraties (herschilderen, herbakken) Jean-François Pluys Pionier 19de eeuwse glasschilderkunst & restauratie (concurrent v Capronnier) Experimenten nieuwe glasverven Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Aloïs Riegl Oostenrijks kunsthistoricus, 1 vd grondleggers kunstgeschiedenis als wetenschap Oostenrijk was gn natiestaat mr veelvolkerenstaat → konden gn gemeenschappelijk geschiedbeeld construeren ⇒ konden kunstgeschiedenis op meer objectieve & wetensch manier bestuderen Weense school: kunst moet zichtbare en tastbare geschiedenis vh denken, waarnemen, voelen en willen zn Der Moderne Denkmaltus (moderne monumentenverering): welke waarden komen aan bod bij benaderen v historische structuren? Verering monument los v godsdienst Huidige relatie onderzoeken met erfgoedobjecten uit verleden Onderscheidt 3 soorten monumenten: 1. Bedoelde monumenten: opzettelijke herdenkingswaarde vr latere generaties (in middeleeuwen & oudheid enkel deze) 2. Onbedoelde monumenten: historische waarde komt uit menselijke activiteit in bepaalde tijd en bepaald gebied, zn nt gemaakt om herinnering op te wekken (in 19de eeuw gewaardeerd & beschermd & onderzocht) 3. Ouderdomswaarde monumenten: waarde uit de leeftijd, gedateerde uiterlijk, Riedl pleit vr ruïnes bewaren Monumenten kunnen gebruikswaarde bezitten: uit noodzaak om ze te gebruiken moeten ze zo blijven bestaan Monumenten kunnen kunstwaarde bezitten & moeten behouden w wnnr ze positieve kunstwaarde bezitten (en gesloopt wnnr negatieve kunstwaarde) Nieuwheidswaarde: nieuwe dingen w als mooi beschouwd Mens kijkt altijd met subjectieve evaluatie nr een gebouw, is veranderlijk Pleit vr democratisering v erfgoed Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 6. De negentiende eeuw deel III 19de eeuw: roerend patrimonium Begin 19de eeuw een vd grootste kunstroven ooit Goede bronnen ivm restauratiemethodes: schilderkunst, polychromie w vrij gelegd of overschilderd (herstoffeerd) in neogotische stijl + aanpassingen v retabels Middeleeuws kerkzilver Duitse zilversmid & restaurateur Franz Xaver Hellner Restauratie traceren is moeilijk bij zilver Ook Hellner stelde behoud v oorspronkelijke stuk nt voorop: hij beschouwde zich even belangrijk als maker vh object, dus maakte veel aanpassingen & toevoegingen in neogotische stijl Restauratie Heribertus schrijn: Reliekschrijn uit 12de eeuw in midden 19de eeuw hersteld Eerder renovatie of hermaking dan restauratie: groot verschil tss authentieke beelden bewaard in musea en de nieuwe stukken Maakte valse middeleeuwse manuscripten met oude stukken Restauratie Apollo Seattante van Pompeii Antiek beeld in begin vd 19de eeuw teruggevonden, later bijkomende elementen gevonden & bijgevoegd Voor en na: doek helemaal veranderd Fragmenten later gevonden & aangevuld met nieuwe inzetstukken & ijzeren armatuur Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Het transfert Nog transferten v panelen, vb. Hacquin transfereerde de Foligno Madonna van paneel op doek Nu not done, werd toen nog als positief gezien Paillot De Montabert beschreef techniek om verflaag & gronderingslaag v paneel af te rukken zoals stacco methode Vb. Laatste avondmaal van Dirk Bouts Transfert op nieuw paneel door Mortemard Grondering w voorzien v loodwit met olie → linnen doek met lijm erop geplaatst → ruw papier op nieuwe drager gekleefd → schilderij hierop kleven Techniek zorgde vr doekcraquelé Encaustiektechniek Techniek uit oudheid kreeg nieuwe belangstelling dr ontdekkingen Pompeï en Herculaneum Franz Fernbach schreef handleiding vr encaustiek Werd gebruikt bij nieuwe schilderijen & bij restauraties Techniek: bijenwas oplossen in terpentijn & aangebracht op oppervlak & met strijkijzer de was opwarmen + doen insmelten Vb. kasteel v Forchheim Max Von Pettenkofer Nieuwe wetenschappelijke, theoretische methodes Vernis-regenereermethode: blind geslagen vernis kan geregenereerd w in regeneratiekasten (doeken doordrenkt met alcoholdamp en copaïvabalsem laten de vernis opnieuw conglomereren) → vernisafname w overbodig Tegen reinigen en insmeren met olie Nadelen: is gn definitieve oplossing, glacis vd verf kan aangetast w, vernis is nt overal even dik, reactie v oude restauratie, nieuwe vernislaag nodig ⇒ w niet meer toegepast Vb. Nachtwacht v Rembrandt: Eerst bedoekt met was, facing aangebracht → vocht vd facing veroorzaakte blindslag vh vernis Vernis werd tijdelijk geregenereeerd Uiteindelijk vernis helemaal verwijderd Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Papierrestauratie Voor 19de eeuw: enkel droge reiniging met mesjes, naalden, schrapers, puimsteen, gommen… Vanaf 19de eeuw ook gebruik v chemische bleekmiddelen: chlorine, eau de Javelle eind 19de eeuw ontdekt Protesten tegen deze middelen: aantasting papier & inkten Eerste handboek vr restauratie werken op papier: Essai sur L’Art de restaurer les estampes et livres, 1858, Bonnardot Had scheikundige kennis uit cursussen chemie aan universiteit van Sorbonne Begon met bleekexperimenten Toen aandacht vr drukkwaliteit bij prentenverzamelaars (originele gravures scherper dan wnnr veel gebruikt) Voorkeur vr licht gebleekte prenten Bleken ook uit textielrestauratie Terughoudende houding: chlorine was veilig, mr nt teveel gebruiken uit risico’s ⇒ sommige technieken w nu nog gebruikt → kritiek: te weinig focus op documentatie Gebruik v meelpasta als adhesief Prenten doubleren of lamineren Lacunes in prenten gevuld met stukjes uit andere drukken v dezelfde prent (inzetstukken) Verschillende methodes v retoucheren: Lacunes leeg laten Lacunes aanvullen met waterverf Aanvullen met stippen (Bonnardot) Bijwerken id stijl vd meester Invullen met lichtere toon (zichtbare restauratie) Overschilderen met pastelpigmenten Monteren v prenten (nu nt meer gedaan, nt vastplakken) Verschillende nieuwe ontwikkelingen op vlak v vezelanalyse in 19de eeuw, oa houtpulppapier Microscoop w belangrijk hulpmiddel in vezelanalyse → onderzoek dr Marcel Vétillart: Etudes sur les fibres végétales textiles Beweging in Duitsland om kwaliteitsstandaarden op te stellen vr papier Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Il manuale v Giovanni Secco Suardo, 1866 = handboek vr schilderijrestauratoren Eerste stap restauratie: loshangende verf opsporen Invloed wisselende klimaatomstandigheden Kritiek op Frans parket, stelt voor om metalen schuiflatten te gebruiken Transfert: stacco methode waarbij verflaag & pleisterlaag w afgenomen Doubleren: houten raam als tijdelijk montagesysteem + nieuwe doeken moeten vooraf nat gemaakt w en gedroogd w om minder spanning te veroorzaken (beiden nu nog steeds toegepast) Reinigen: kennis v solventen, laat oude retouches zitten (terughoudend, olieverf moeilijk te verwijderen) Vernis reinigen: droog of met mista (alcohol en terpentijn met walnootolie) Vernissen met mastiek Retouches: onderlaag met aquarel & zo weinig mogelijk olie in eindlaag Tegen volledig overschilderen → terughoudende restaurateur Case study reiniging: restauratie Oranjezaal Den Haag 1998 Vragen over welke vernissen werden gebruikt, hoe de schilderingen er oorspronkelijk uitzagen Bronnen: teksten uit 18de eeuw v Jan Van Dijk: Bekendste 18de eeuwse schilderijenreiniger Amsterdam Hekelt restaurateurs die niks weten over kunst & onverantwoord vernis afnemen Sporen v vernis uit mastiekhars op schilderijen Oranjezaal, terwijl Van Dijk kopalhars gebruikte (heel sterk, harde vernis, was wss zelf nt op de hoogte vd impact) Ook reiniging dr Antonij Hopman: Restaureren vd vernis? Paste als eerste NL regeneratiemethode v Max Von Pettenkofer op grote schaal toe Oppervlaktevuil verwijderen met water & zachte zeep en spons Besluit Gebruik v allerlei huis-tuin-keukenmiddelen in de 19de eeuw bij reinigen v schilderijen (vb. wijnspiritus, zeep, meel…) Empirische methode (experimenteel) tot de wetenschap & chemie voorop komt Undercleaning: enkel lichte delen (gezicht, handen) reinigen Droog reinigen → meningen erg verdeeld: kan slijtage veroorzaken dr vernis af te halen Controverses rond reinigen: pas rond helft 19de eeuw komt er protest Fréderique Villot en het Louvre Eugène Dellacroix zegt dt Villot het schilderij dt hij restaureerde had gedood, de harmonie teniet gdn, te harde reiniging Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 W. Seguier aan de National Gallery Tegen reinigen, mr gebruikte Gallery Varnish: mastiekvernis met gekookte olie ipv alcohol en terpentijn → verkrijgbaar als schildersmedium als meguilp Was oplossing vr blindslaan vernis? Kritiek: zorgde vr nadonkeren kunstwerken, methode later afgekeurd ⇒ onderzoekscommissie w opgericht, stelt: Bij elke restauratie moet rapport w opgesteld (materialen, technieken etc) Chemicus moet toezicht houden Commissie was eerste hoeksteen vr wetenschappelijke conservatie-afdeling aan National Gallery (en voorbeeld vr hele moderne restauratiemethodologie in Europa) & zorgde vr minder geheimdoenerij in de sector Impact op België: Liepen achterop, werkten nog met schilders Koninklijke Commissie vr monumentenzorg oefende gedeeltelijk toezicht uit ⇒ beschrijving v Lam Gods werd opgesteld Restauratiedocumentatie in de 19de eeuw Noodzakelijk vanaf 2e helft 19de eeuw Voorloper = Max Von Pettenkofer Goeie documentatie pas mogelijk met moderne uitvindingen: fotografie, röntgenstralen Restauratie v kostuums & textiel Weinig bronnen over: Pas late interesse vr het behoud v kostuums Kleding werd hergebruikt om papier te maken Werd gedragen tot helemaal versleten Soms kostuums hergebruikt als theaterkostuums In België: Arthur Merghelynck Verzamelaar allerlei oudheden, neogotische gedachte (ook in zn kasteel Beauvoorde) Verzameling nu in zn museum Ieper Nationaal museum Zweden: In 18e eeuw werden tapijten achteloos behandeld, nt veel meer waard → werden zeldzamer aan eind 19de eeuw ⇒ moesten bewaard worden Geen rapporten bewaard, wel uit de stukken af te leiden Textiel werd intensief gewassen (nu enkel droogreinigen, stofzuigers bestonden pas laat 19de eeuw) Tapijtringen, tussenlaag uit leder, stoplappen Tapijten werden geregenereerd om verkleurde delen terug te draaien Ook vlaggen en banieren verstevigen “lamineren” en doubleren Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Restauratie van meubels Polytoeren met schellak (soort v vernis): oude afwerkingslagen herwerken Nadeel schellak: verkleurt hard, donkerbruin Eerste geschriften over preventieve conservatie (oa bedekken met textiel), aandacht vr klimaatomstandigheden Schellak Hars uit jonge lakluizen Onoplosbaar en duurzaam, w zeer hard Kant-en-klare producten komen op de markt, “revivers” = meubelglans Middeleeuwse meubels in 19de eeuw Was weinig aandacht vr oude meubels & ander roerend patrimonium: werden gemakkelijk verhandeld Vb. koorbanken uit Bolsward: verkocht & in verdeeld in meerdere meubels Weinig controle dr overheid Situatie In België: Weinig toezicht op roerend patrimonium, enkel heel belangrijke kunstwerken In elk centrum wel een Koninklijke Commissie, controle op openbaar kunstbezit in de praktijk nt heel groot In 1861 subcommissie opgericht vr roerend erfgoed nr aanleiding v restauratie primitieven Fixatie met steurlijm: lijm aanbrengen aan loskomende verf, met behulp v warm strijkboutje (techniek zonder toestemming gebruikt aan het Mystiek huwelijk vd Heilige Catharina) Nog steeds de opvatting dt restauratiewerken mogen veranderd nr mode & restaurateurs zn hetzelfde als kunstenaars Sint-Lukasscholen: Neogotisch onderwijs (katholiek gezind) tegen academische scholen: wilden kunstambachten nr voor schuiven Na 1884 pas andersgezinden in Koninklijke Commissie voor Monumenten → pleidooi vr minimale, omkeerbare interventies (retoucheren ≠ herschilderen) Antwerps Museum Schone Kunsten: Idem voor einde 19de eeuw: terughoudendheid, minimalistisch interveniëren Herstellen v hol glas Herstelling uit houten onderstel (nu eerder op plexiglas & minder ingrijpend) Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 IJzercorrosie & ijzeren objecten Dr ontzouten in gedestilleerd water (nu niet meer doen: water en roest gn nt samen) Eind 19de eeuw nieuwe methodes, publicatie dr chemicus Edward Krause: Beschermlaag op gecorrodeerd ijzer brengt gn oplossing vr innerlijke problemen Chemische kennis gebruiken om degradatieverschijnselen te begrijpen Degradatie kwam volgens Krause dr zouten ih object → moeten opgelost w in afwisselend warm & koud gedestilleerd water tot er gn zouten meer zn → beschermlaag aanbrengen Steffensens methode: Museum v Kopenhagen, 1867 Metalen objecten opwarmen & onderdompelen in bad v salpeterzuur (effectief, mr te ingrijpend) Elektrochemische en elektrolytische reductie: Noorse ingenieur Axel Krefting Oxidatie v oplosbare zouten stoppen dmv elektrolyse Nauwkeurigere methode, mr was toen duur dus deed langzame intrede Impregnatie: W nt meer gebruikt Geschriften v Friedrich Rathgen: impregnatie als afscherming v objecten tegen alle invloeden v buitenaf (met olie, vet, hars) zn voorbijgestreefd aangezien ze probleem binnenin nt aanpakken Vaak te dikke beschermlagen aangebracht Behandeling gecorrodeerd brons Brons krijgt groenachtig poederig oppervlak, leidt tot vervorming “bronze disease” Oorzaak in 19de eeuw nt goed bekend, dachten zwammen & bacteriën → sterilisaties & desinfecties Mond en Cuboni: Overtuigd v biologische oorsprong bronsziekte + was overdraagbaar Zwam uitschakelen met hoge temperaturen Betwist dr Rathgen & Krefting, zij stellen elektrolyse voor Na erkenning chemische natuur v bronsziekte: mechanische & chemische reiniging Kathodische reductie Rathgen: platina draad rond voorwerp draaien als positieve pool & in bad met cyaankali plaatsen & wassen Impregnatiemethodes & wassen in water (Krause) Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Kunststof als nieuw materiaal Nitrocellulose: ontwikkeld in 1845, cellulose werd behandeld tot vezels & was brandbaar Celluloïd: Minder sterk genitreerde cellulose oplossen, na verdamping ontstaat celluloïd Ook extreem brandbaar (werd gebruikt op films, brandden vaak op) Zaponiseren: papier impregneren met celluloïd om waterdicht te maken Gebruikt als dekmiddel & glaceermiddel & als vernis of lak Verkleurt sterk Galalith: Op basis v eiwit: caseïne vermengd met water, w plastische massa → verhardt met formaldehyde Vaak als ivoorimitatie Bakeliet: condensatie v formaldehyde & fenol, vaak gebruikt bij oude telefoons Vanaf 1900: acrylaten & siliconen Conservatie van fotografische emulsies Ontwikkeling camera dr William Henry Fox Talbot in Engeland & Jacques Louis Mandé Daguerre in Frankrijk In beide landen w gemeenschappen opgericht om fotografische methoden te verfijnen & restauratiemethodes te ontwikkelen Onderzoek nr stabiliteit v emulsies gesteund dr Engelse koninklijke familie: in galerijen vh paleis verschillende procedés vergelijken: Residu’s v fixeerzouten (in bad waarin foto’s w gedompeld) moeten zo veel mogelijk uitgewassen w Foto’s droog bewaren Materialen nodig die opp beschermen tegen vuil en vocht → nieuwe materialen w ontwikkeld, nog gn echte restauratietechniek Natte collodiontechniek: Glasplaten met collodion behandeld als drager → scherpere afbeeldingen & nieuwe belichtingstechnieken Sneller beeld, kortere belichtingstijd Grote verbetering: uitvinding droge gelatineplaten Pogingen om degradatie te begrijpen & definiëren, was gn consensus (pas in tweede helft 20ste eeuw doorbraak restauratie fotografie) Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 7. De twintigste eeuw deel I: onroerend patrimonium Charter v Athene: 1931, eerste overkoepelende wetgeving mbt behoud v monumenten in Europa Na WOII oprichting Verenigde Naties, UNESCO Moderne conservatie: 2de helft 20ste eeuw (wetenschap & technologie) Nog altijd principe v stijleenheid uit 19de eeuw: werk v voorgangers ongedaan maken om “oorspronkelijk” te maken Vb. kerk van Diessen: neoclassicistische stukwerk afgebroken & middeleeuwse reconstructie v tongewelf in hout ⇒ Kritiek op 19de eeuwse veranderingen & werden ongedaan gemaakt om vermeende oorspronkelijke toestand terug te brengen Laatste decennia meer genuanceerd beeld: ook 19de eeuwse herstellingen behouden, ze zijn deel vd geschiedenis ve gebouw Bouwen door de eeuwen heen: publicaties sinds jaren ’70, inventarissen v bouwkundig erfgoed doorheen de geschiedenis Tijdschrift Monumenten & Landschappen: tijdschrift sinds jaren ’70, monumentenzorg Nederland: Rijksbureau vr Monumentenzorg ⇒ Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Behoud monumenten lag tot ver id 19de eeuw bij de eigenaren Afdeling kunsten & wetenschappen sinds 1875, maakte weg vrij vr restauratiesubsidies (wnr eigenaar die aanvaardde) Na WOI Rijksbureau Monumentenzorg: vervallen stadspoorten, kerken, kastelen (erfgoed was bepalend vr geschiedenis en identiteit) Restaureren sloot aan bij nieuwbouw, speciale restauratietechnieken & -architecten waren er nog nt, duurde lang tot er een verschil was (dr wetenschappelijk onderzoek nr bouwmaterialen zoals beton) Vanaf 1940 ook aandacht vr andere vormen onroerend erfgoed: boerderijen, molens, pakhuizen… Na WOII Rijksdienst vr Monumentenzorg: schade v oorlog inventariseren Vanaf 1950 nieuwe niche binnen monumentenzorg gespecialiseerd in restauratie Sinds 2009: Rijksdienst vr Cultureel Erfgoed Case study: Stadhuis van Veere Gevel gerestaureerd begin 20ste eeuw wnr toren was ingestort, werd gesubsidieerd Beelden toen ook in erbarmelijke toestand → begroting voorzien 1931 komt restauratiecommissie bijeen vr toestand vd beelden Ipv beelden te restaureren, ook volledig nieuwe beelden geplaatst (die nt helemaal overeen komen qua stijl) Verslag na restauratie: gebouw is nt meer in dezelfde staat, is nieuwe interpretatie nr oud voorbeeld (was toen toegestaan: reconstrueren als er duidelijk bronmateriaal is, materiaal dat constructief nog oke is moet bewaard w, moesten wel historische gelaagdheid respecteren) Oorspronkelijke beelden w ergens anders gebracht & slecht bewaard, was geen wetgeving voor Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Koninklijke commissie voor Monumenten en Landschappen in België Uit 1835, eerst enkel adviserende rol bij herstellingen Pas in 1931 procedure vr bescherming monumenten die v nationaal belang zn In 1968 gesplitst tss Vlaanderen en Wallonië, in 1989 ook vr Brussel Diversiteit v architectuurvereisten in 20ste eeuws België Gn coherente richtlijnen Vaak bouwwerken weghalen die id weg zitten, ook instanties die zich verzetten ⇒ compromissen zoeken Soms bouwwerken id weg dr aanleg nieuwe wijken, vb. Hofberg in Brussel maakte plaats vr bibliotheek Subjectieve beoordeling naar welk gebouw w gerestaureerd of verwijderd Impact vd 20ste eeuwse geschiedenis: oorlogen richten vernietigingen aan & kerken w gebruikt als opslagplaats Ook impact v vastgoed: gn rekening houden met esthetische overwegingen v woongebieden (typisch Belgisch zicht, vb. lintbebouwingen) ⇒ weinig historische coherentie Nieuwe factor in verval: milieuvervuiling (uitlaatgassen etc) Eenheid v stijl in België: Kathedraal v Nijvel Verschillende keren gerestaureerd, ook in 19de eeuw in neogotische stijl torenspits toegevoegd In bombardement WOII beschadigd → terug gerestaureerd nr oorspronkelijke romaanse stijl = eenheid v stijl Te weinig bewijzen, bronnen over oorspronkelijke kathedraal (berust op pastiches, uitgevonden) Attitude sinds 1950 Pas vanaf dan besef hoe we historische monumenten hebben ‘verminkt’ Oa Paul Coremans & Victor Martiny verandert opvatting dmv wetenschap & nieuwe technieken Vb. Begijnhof v Leuven gerestaureerd met oorspronkelijke materialen, aard behouden ookal waren er nieuwe toevoegingen Nieuwe internationale instellingen, oa ICOMOS om misbruiken in reconstructie tegen te gaan, is netwerk v experten (archeologen, architecten, geschiedenis, stedenbouw) Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 8. Twintigste eeuw deel II: roerend patrimonium Restauratie v schilderijen in België Vanuit Duitsland eerste beroepsrestaurateurs die in musea samenwerkten met historici en natuurwetenschappers Aloïs Riegl brengt objectivering voorop (monumentwaarde, herrineringswaarde, zie vorig hst) Louis Maeterlinck schreef Nos chefs-d’œuvres en péril, 1906 Noodzaak vr vernieuwing in kunst v restaureren Afstappen v verouderde procédés Wilde kern v restaurateurs oprichten in Instituut v Schone Kunsten Antwerpen (opleiding conservatie-restauratie pas vanaf jaren 1980!) Leo Van Puyvelde: Eerste restauratieatelier om schilderijen te reinigen in BXL Vernis enkel afnemen wnnr die helemaal vergeeld is, is helemaal anders dan oppervlaktereiniging Kennis en inzicht v restaurator is belangrijk “Fake or not fake”-tentoonstelling in Groeningemuseum Brugge: Geschiedenis v restauratie is grote lacune in kunsthistorisch onderzoek terwijl het heel belangrijk is: eerlijke communicatie aan toeschouwer + om materiële staat ve stuk te evalueren Focus op restaurateur-schilder Jef Vanderveken, belangrijke restaurateur v Vlaamse Primitieven → was eig geniaal vervalser, deed “hyperrestauraties”, gebruikte fotovoorbeelden om te restaureren Vb. schilderij hiernaast: rood is overschildering, gearceerd is overschildering op beschadigde verf ⇒ veel toevoegingen: valse craquelures, gezicht volledig artificiële toevoeging Suzane Sulsberger, kunsthistorica Wijst elke reiniging af: wegnemen v vernis is verminking aan de kleuren & compositie Verwijst nr schilderijen waarbij op het vernis is geschilderd ⇒ extreem standpunt !!! Gematigd standpunt in BE rond reinigen: Meestal gedeeltelijke verwijdering vernis Weinig kritiek op transferten, kleurvernissen in begin 20ste eeuw Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Paul Fierens: Gematigd standpunt: waarom bezig over reinigen v schilderijen terwijl gebouwen hermaakt w? Reiniging die nt verder gaat dan laatst aangebrachte vernis Elk schilderij is apart geval (nu nog zo) Restaurateur moet voelen wat hij kan doen, moet evenwicht bewaren id werken Cesare Brandi: Theoretische grondlegger v ons vak id jaren 40 Leidde tot trateggio-techniek: zichtbare restauratie die vanop afstand onzichtbaar is (om vervalsing te voorkomen) Restauratie is kritische handeling Ideeën hadden grote invloed op restauratiepraktijken hele wereld Paul Coremans: Organisatie laboratoria Belgisch Museum Schone Kunsten in jaren ‘30 Pleit vr 100% objectief onderzoek, moet als feitelijk gepresenteerd w Emoties moeten gebannen w in onderzoek, kleurt de opzet ih onderzoek Vroegste laboratoria vr kunst Schot Athur Pillans Laurie, had privélabo in Londen Stelt basisvoorwaarden vr goed labo: tafel in noorderlicht, microscoop, uv-lamp, chemische prod, fototoestel, röntgentoestel Kwaliteit vh onderzoek ligt nt in kwaliteit v materiaal, meer in capaciteiten vd onderzoeker om bevindingen te interpreteren Labo v Institut Mainini, Parijs 1931 Nieuwe onderzoeksmethode : pinacologie = schilderij met scherend licht onderzoeken om penseelstreken & lagen te achterhalen Focus op toeschrijven v werken & onderzoeken v vervalsingen Beschouwden zichzelf als schilderijendokters ⇒ Labo’s in begin 20ste eeuw met korreltje zout nemen tov nu, was nog eenvoudig in apparatuur Paul Coremans en het KIK Laboratorium is wetenschappelijk instituut, nt verbonden aan personen KIK (Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium) opgericht in 1957 in BXL Coremans ziet wetenschap als constante evolutie, dynamisch proces met twijfel en ontkenning Multidisciplinaire aanpak: samenwerking v restaurateurs, kunsthistorici, chemici Labo dient als aanvulling op kunstgeschiedenis: onderzoek nr voorgeschiedenis & stijl kunstenaar Na WOII meer scheikundige aanpak, nieuwe technieken om oa gn stalen meer te hoeven maken: röntgenstralen, ultravioletstralen, infraroodstralen (onzichtbare zaken zichtbaar maken) Impact op overheid, vb. Han Vanmeegeren: vervalste veel kunstwerken & ontstond hetze rond Emmaüsgangers werd aangekocht dr museum, was vervalsing Methode: dezelfde verf maken & penselen gebruiken Gedownload door tv vd ([email protected])  lOMoARcPSD|51507332 Het KIK: 3 afdelingen: chemisch & fysisch labo , fotoarchief, conservatie-afdeling Eerste restauratie in 1950 v Lam Gods Nieuw: ook internationale commissie Eerst wetenschappelijk boek over onderzoek v schilderij: L’Agneau Mystique au Laboratoire: examen et traitement ⇒ belangrijke bron in internationale wereld Doel Paul Coremans: in dienst staan v onderzoek, conservatie & restauratie v kunstwerken Gedownload door tv vd ([email protected])