Forenzička ispitivanja u kriminologiji: profiliranje - Kolokvij 2 PDF

FORENZIČKA ISPITIVANJA U KRIMINOLOGIJI: PROFILIRANJE DOC. DR SANDRA KOBAJICA MIŠANOVIĆ FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE STUDIJE UNIVERZITETA U SARAJEVU KRIMINOLOGIJA 6 – FORENZIČKA KRIMINOLOGIJA CILJ I OČEKIVANI ISHODI PREDAVANJA Upoznavanje studenata sa O...

FORENZIČKA ISPITIVANJA U KRIMINOLOGIJI: PROFILIRANJE DOC. DR SANDRA KOBAJICA MIŠANOVIĆ FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE STUDIJE UNIVERZITETA U SARAJEVU KRIMINOLOGIJA 6 – FORENZIČKA KRIMINOLOGIJA CILJ I OČEKIVANI ISHODI PREDAVANJA Upoznavanje studenata sa Očekuje se da će studenti moći: metodom kriminalnog profiliranja: o Definisati kriminalno profiliranje i o Temeljnim pojmovima i opisati njegov istorijski razvoj istorijskim razvojem; Razlikovati temeljne pristupe o Metodologijom kriminalnog metodologije kriminalnog profiliranja i procesom odvijanja profiliranja; profiliranja; o Opisati stadije kriminalnog o Korisnošću i primjenjivošću profiliranja; kriminalnog profiliranja; o Objasniti korisnost i primjenjivost kriminalnog profiliranja; POJMOVNO ODREĐENJE Kriminalno profiliranje (engl. Criminal Profiling) jedna je od najinteresantnijih, ali i najkontroverznijih metoda u savremenim krivičnopravnim naukama Tehnika, metoda ili strategija!? Metoda CILJ: izrada profila (nepoznatog) učinitelja krivičnog djela te korištenje već poznatih profila i spoznaja u rješavanju novih slučajeva sa sličnim karakteristikama „KRIMINALNO PROFILIRANJE je u svojoj osnovi istražni alat kojim se pokušavaju osigurati neke indicije o ličnosti i ponašanju učinitelja, a koje se temelje na prezentaciji njegovog ponašanja i dokaza koje ostavi iza sebe. To je proces izvođenja zaključaka koji uključuje analizu interakcija učinitelja sa žrtvom i mjestom zločina“ (Petherick, 2003) POJMOVNO ODREĐENJE Sinonimi za kriminalno profiliranje: kriminološko profiliranje (engl. Criminological Profiling) te profiliranje učinitelja (engl. Offender Profiling) Criminal profiling (engl.) - najprecizniji prijevod bi bio kriminalno profiliranje Može se posmatrati kao metoda kriminalistike, kriminologije ili psihologije, ali i kao samostalna metoda Neodvojivo od kriminalne psihologije (engl. Criminal Psychology), koja je u tom smislu krovna disciplina za razumijevanje psihološke fenomenologije kriminaliteta Kriminalna psihologija „proučava psihološke osnove i manifestacije kriminalnog ponašanja“ (Milutinović, 1973) i dio je forenzičke psihologije koja se bavi primjenom psihologije u „razumijevanju (i redukciji) kriminalnog ponašanja“ (Durrant, 2018) PREGLED RAZVOJA Antička Grčka (moralno-psihološka sferu pojedinca) Sokrat: razlikovao „bolesni duh“ i „zdravi duh“, smatrajući kako upravo to „duševno zdravlje“ stoji u osnovi toga hoće li pojedinac biti skloniji kriminalnom ponašanju ili će pak težiti postizanju i ostvarivanju vrline kao etičke maksime. Platon: „bolesni duh“ kao temeljni interni kriminogeni faktor, kriminalce podijelio na popravljive i nepopravljive. Prvi primitivni oblik profiliranja: kriminalci su po osnovu „duševnih“ (psiholoških) obilježja, svrstani u određene kategorije Aristotel: odbacio koncept „bolesne duše“ i tvrdio da je kriminalitet, uprkos egzogenim i endogenim faktorima, ipak posljedica slobodne volje PREGLED RAZVOJA Srednji i novi vijek Inkvizitori su u progonu izrađivali „profile“ heretika i vještica; vrlo bazične klasifikacije koje su se bazirale na presumiranim obilježjima i grijesima navodnih zločinaca 16. – 18. vijek pojavljivanje fiziognomije (profil baziran na fizičkom izgledu, prvenstveno izgledu lica) i frenologije (profil baziran na izgledu lobanje) 1879. godine Wilhelm Wundt pri Univezitetu u Leipzigu osnova laboratorij za psihološka istraživanja, što se smatra početkom psihologije kao samostalne nauke Početak kriminalne psihologije: rad psihoanalitičara Sigmund Freuda, Alfred Adlera i Carl Gustav Junga PREGLED RAZVOJA Kraj 19. vijeka do sredine 20. vijeka Dr. Thomas Bond izradio je prvi poznati „profil“ u istoriji opisavši osnovna obilježja osobe (Jack Trbosjek) koja je mogla počiniti serijska ubistva u Whitechapelu Hugo Münsterberg u djelu „Na klupi za svjedoke“ (1908) postavio temelje za integraciju psihologije u pravne nauke (forenzička psihologija) 1912. godine lokalni psiholog iz NY-a je izradio profil koji je pomogao u hapšenju Franka Hickeya, serijskog ubice kojem su novine dale nadimak „The Postcard Killer“ Profiliranje lagano dobija na značaju: izrađeni profili tada još nepoznatog otmičara bebe pilota Charlesa Lindbergha (1932), Adolfa Hitlera (1943), Georgea Meteskyja, tzv. Ludog bombaša iz NY-a, koji je uhapšen zahvaljujući profilu psihijatra Jamesa Brussela, koji je takođe profilirao i tada nepoznatog Bostonskog davitelja (1964) ETABLIRANJE KRIMINALNOG PROFILIRANJA KAO SAMOSTALNE METODE 1972. - 1980. godine Umire J. Edgar Hoover, čvrsti vođa FBI-a od njegova osnivanja 1924., izraziti skeptik prema psihologiji i njezinoj primjeni u pravu, kriminologiji i kriminalistici Patrick Mullany i Howard Teten su pokrenuli program kriminalističkog profilianja pod nazivom Applied Criminology koji je doveo do stvaranja slavne Behavioral Analysis Unit (BAU) ili Jedinice za naučnu analizu ponašanja BAU je suštinski zaslužna za razvoj cjelokupne savremene kriminalne psihologije, ali i za etabliranje kriminalnog profiliranja kao relevantne metode Robert Keppel i Richard Walter: slučajevi Teda Bundyja i Garyja Ridgwayja iz kojih su proizašli podtipovi nasilnih zločina te baza podataka HITS (Hunter Integrated Telemetry System) Agenti Robert Ressler i John Douglas: intervjui sa serijskim ubicama i silovateljima od 1978. godine nemjerljiv doprinos kriminalnom profiliranju ETABLIRANJE KRIMINALNOG PROFILIRANJA KAO SAMOSTALNE METODE 1980. do danas UK: David Canter je1985. pomogao policiji u rješavanju slučaja tzv. Silovatelja sa željeznice Johna Duffyja i Davida Mulcahyja Canter je zaslužan i za formulisanje tzv. paradigme A-to-C: inherentna veza između djelovanja (actions) na mjestu zločina (A) i karakteristika (characteristics) učinitelja (C). Canter je svoje profiliranje oblikovao u tzv. istražnu psihologiju (engl. Investigative Psychology), kao posebnu disciplinu koju zagovara od 1993. godine, a smatra se i „ocem“ geografskog profiliranja 1990. do danas Turvey razvija Analizu bihevioralnih dokaza (engl. Behavioral Evidence Analysis, BEA) koja se temelji na forenzičkoj nauci i interpretaciji fizičkih dokaza te onome šta oni znače o samom učinitelju SAVREMENO KRIMINALNO PROFILIRANJE Vrlo heterogeno i šaroliko području, koje se sastoji od „profesionalaca i neprofesionalaca s vrlo raznolikom srodnom i nesrodnom pozadinom“ Međunarodno udruženje forenzičkih kriminologa u sklopu kojeg od 1999. godine djeluje i Akademija za bihevioralno profiliranje – prva međunarodna institucija posvećena tehnici kriminalnog profiliranja i njezinu unaprjeđenju Savremene tendencije u profiliranju: formiranje naučnog pristupa, odnosno naučne evaluacije dosad učinjenog i formuliranju mjerljivih i provjerljivih pravila koja bi kriminalno profiliranje približila savremenim naučnim standardima Jedan od glavnih zagovaratelja takvog pristupa je David Canter METODOLOGIJA KRIMINALNOG PROFILIRANJA Predstavlja skup postupaka Kriminalističko-istražiteljski koji se koriste kako bi se pristup realizirao metodološki cilj kriminalnog profiliranja - izrada profila (ne)poznatog Klinički pristup učinitelja U savremenom profiliranju postoje tri temeljna Naučno-statistički pristup pristupa profiliranju #1 KRIMINALISTIČKO-ISTRAŽITELJSKI PRISTUP KRIMINALNOM PROFILIRANJU Tzv. „FBI metoda profiliranja“, koja se razvila kroz godine djelovanja Jedinice za naučnu analizu ponašanja Koriste ga policija i druge istražiteljske institucije: kriminalno profiliranje zapravo predstavlja metodu kriminalistike Suština: profiler je zadužen pomoći policiji i istražiteljima u rješavanju slučaja, objašnjavanju djelovanja i psihologije učinitelja te analizi mjesta zločina, pri čemu je njegovo djelovanje istovremeno analitičko, kriminalističko i preventivno FBI-eva metoda profiliranja je najčešće korišten metodološki slijed kada je u pitanju korištenje profiliranja u kriminalističke svrhe #2 KLINIČKI PRISTUP KRIMINALNOM PROFILIRANJU Bazira se na konceptu da je svaki slučaj jedinstven i da mu treba pristupiti prateći tek osnovne crte izrade profila, ali bez ikakvog šabloniziranja Jedinstveni pogled na svaki pojedinačni slučaj - klinički je pristup izrazito individualiziran zbog čega je više analitičko-teoretski nego praktični #3 NAUČNO-STATISTIČKI PRISTUP KRIMINALNOM PROFILIRANJU Bazira se na sistemskom statističko-komparativnom modelu profiliranja, pri čemu se profili učinitelja izrađuju poređenjem dostupnih statističkih podataka i modela U osnovi pristupa stoji formulisanje tzv. tipologija učinitelja Problem: nužno zavisi o već postojećim, prikupljenim podacima jer je bez njih, zapravo, neupotrebljiv Ishod: izrada statističkih profila, koji, kako se pokazalo u konkretnim slučajevima (posebno kod serijskih ubica), nisu ni pretjerano tačni ni pretjerano primjenjivi OPTIMALAN PRISTUP KRIMINALNOM PROFILIRANJU Kombinacija kriminalističko-kliničkog modela profiliranja se može smatrati najoptimalnijim mogućim pristupom metodi kriminalnog profiliranja Statistički modeli su se pokazali vrlo nepouzdanima Kriminalistički i klinički modeli temelje se na deduktivno-intuitivnom, odnosno individualnom pristupu zbog čega je njihova tačnost u idealnim uslovima ipak vjerojatniji ishod  EX-ANTE PROFILIRANJE EX-POST PROFILIRANJE Provodi se prije nego što je učinitelj Profiliranje ex-post je profiliranje poznat, najčešće u toku rješavanja već poznatog učinitelja zločina konkretnog slučaja Spoznaje takvog profiliranja se Kriminalistički i klinički pristup jedini su mogu koristiti u specijalno i primjenjivi kod profiliranja ex-ante generalno preventivne svrhe Za nepoznatog učinitelja često se koristi termin unsub (engl. unknown subject; nepoznati učinitelj ili NN), Činjenična prezentacija samog zločina se koristi kao polazna tačka za analiziranje i izradu profila učinitelja FAZE KRIMINALNOG PROFILIRANJA (FBI) Prikupljanje ulaznih Informacije o načinu učinjenja zločina, odnosu učinitelja informacija prema zločinu i ponašanju učinitelja nakon učinjenja zločina Model donošenja odluka Sistematiziranje podataka kako bi se odabrao najprikladniji model donošenja odluka Analiza samog zločina, pokušaj konstruisanja redoslijeda Procjena zločina dešavanja i ponašanja učinioca i žrtve Psihološki profil koji ukazuje na dob, mjesto stanovanja, Kriminalno profiliranje navike, dijelove biografije i karakterne crte... Istraga Profil se koristi u fazi kriminalističke istrage Vrednovanje Naknadna evaluacija samog profila i njegove tačnosti SPECIFIČNI ELEMENTI PROFILIRANJA Klasifikacija zločina i Karakteristični su za 1 mjesta kriminalno profiliranje zločina kao takvo, ali izuzetno važni kako za sam proces Faktori 2 rizika profiliranja, tako i za interpretaciju činjenica, odnosno izradu profila Poništavanje, 3 trofeji i namještanje #1 KLASIFIKACIJA ZLOČINA I MJESTA ZLOČINA (FBI, 1980-IH GODINA PROŠLOG VIJEKA) Neorganizovani Organizovani zločin Mješoviti zločin zločin Predumišljaj i pomno Generalni izostanak Učinitelj se suočava s planiranje planiranja, impulzivno nepredviđenim Potpuna kontrola nad djelovanje i haotičan okolnostima tokom događajima... pristup zločinu planiranog načina Npr.Ted Bundy, Gary Učinitelj često ili izvršenja zločina zbog Ridgway, Bostonski nema nikakvih ideja o čega mora davitelj, banda koju je toku samog zločina ili improvizovati kako bi predvodio Brian Reader djeluje ad hoc ostvario konačni cilj koja je 2015. Npr. Jeffrey Dahmer i Npr. Slučaj Jack opljačkala sef u Ed Gein Trbosjek Londonu itd.. #2 FAKTORI RIZIKA Dinamički faktori rizika Preliminarne Promjenjivi s vremenom (poput stavova i razmišljanja) informacije o učiniteljevoj ličnosti, Stabilni faktori rizika koje profileru Rijetko se mijenjaju i kroz duži vremenski period omogućavaju da Akutni faktori rizika predvidi njegovo daljnje Često se mijenjaju, bez posebnog pravila i u ponašanje i reakcije, a kraćem vremenskom periodu, moguće i temeljene su na višestruko dostupnim činjenicama Statički faktori rizika slučaja Biološki determinirani i nepromjenjivi (rasa, dob, podrijetlo, porodična istorija..) #3 DJELOVANJE UČINITELJA POST DELICTUM Neutraliziranje ili poništavanje zločina Kada učinitelj, zbog ovih ili onih razloga, „preuređuje“ mjesto zločina tako da ono izgleda kao da uopšte nije počinjen zločin Tehnika neutralizacije ili anuliranja učinjenog zločina, a uzroci toga, ovisi o samom razlogu poništavanja, mogu biti otežavanje posla istražiteljima, osjećaj grižnje savjesti, samilost i sl., a konačni je cilj „poništiti zločin“, odnosno napraviti tako da izgleda kao da se nikakav zločin nije ni desio Primjeri tog mehanizma mogu se naći kod dviju „fatalnih medicinskih sestara“ Christine Malèvre i Miyuki Ishikawe #3 DJELOVANJE UČINITELJA POST DELICTUM Uzimanje trofeja Uzimanja predmeta s mjesta zločina koji su pripadali žrtvi ili su na drugi način povezani sa samim zločinom Ovu praksu treba razlikovati od prakse skrivanja oružja ili nekog drugog dokaza, odnosno sredstva učinjenja djela Trofeji su (najčešće) intimni predmet, koji u principu nemaju veze sa samim počinjenjem zločina Trofeji – simboliziraju kontrolu nad žrtvom i zločinom, uspomena i sl. Jedan od najpoznatijih „kolekcionara“ bio je Jeffrey Dahmer, koji je čuvao dijelove tijela svojih žrtava te fotografije u različitim fazama njihova umiranja #3 DJELOVANJE UČINITELJA POST DELICTUM Namještanje Učinitelj (ili treća osoba) namjerno intervenira na mjestu zločina te vrši određene promjene na njemu prije dolaska istražitelja Cilj: prikrivanje zločina, navođenje istražnih organa na krivi trag ili zaštita indirektne žrtve zločina ili porodice i prijatelja Primjer: ruski serijski ubica Aleksandar Pičuškin svoje je žrtve, nakon što bi ih ubio na jednoj lokaciji, premještao i namještao diljem Bitcevskog parka u Moskvi, stvarajući tako svoje idealne „scenografije“ povezane s njegovom fiksacijom da ubije onoliko ljudi koliko ima ploča na šahovskom polju TREBA LI NAM KRIMINALNO PROFILIRANJE?! Kritike (zasnovanost Pseudonaučnost na intuiciji i (Empirijska) neprovjerljivost iskustvu) Nužnost Značajna uloga u usmjeravanju metode kriminalističke djelatnosti KORIŠTENI IZVORI Burazer, M. (2019). Kriminalno profiliranje. Hrvatski ljetopis za kaznene znanosti i praksu. 26(1/2019), 91–118. Petherick W., Turvey B., & Ferguson C. (2010). Forensic Criminology (1st ed.). Elsevier Academic Press. (str. 177-213 ) HVAL A NA PAŽNJI P I TA N JA / S U G E S T I J E ? ! [email protected] FORENZIČKA ISPITIVANJA U KRIMINOLOGIJI: ELEMENTI FORENZIČKE VIKTIMOLOGIJE DOC. DR SANDRA KOBAJICA MIŠANOVIĆ FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE STUDIJE UNIVERZITETA U SARAJEVU KRIMINOLOGIJA 6 – FORENZIČKA KRIMINOLOGIJA CILJ I OČEKIVANI ISHODI PREDAVANJA  Upoznavanje studenata sa osnovama  Očekuje se da će studenti moći: forenzičke viktimologije: o Definisati pojam i svrhu forenzičke o Pojmom i svrhom forenzičke viktimologije viktimologije o Pozicionirati forenzičku o Pozicijom forenzičke viktimologije viktimologiju unutar viktimologije unutar viktimologije kao nauke o Istražnim i forenzičkim implikacijama o Objasniti istražne i forenzičke i uticaju na sudske postupke implikacije i uticaj forenzička viktimologije na sudske postupke POJAM I CILJEVI FORENZIČKE VIKTIMOLOGIJE  Poddisciplina forenzičke kriminologije Zahtjev za naučnim Pomoć u ispitivanjem dokaza  Poddisciplina viktimologije obezbjeđivanju žrtve koji treba da informisanih istraga  Naučno proučavanje žrtava se iznesu na sudu (sistematskim prikupljanjem i ispitivanjem podataka o Rezultiranje žrtvama) u svrhu rješavanja informisanijim istražnih i forenzičkih pitanja pravnim ishodima (Petherick et al., 2010, p. 219) TRADICIONALNA VIKTIMOLOGIJA Opšta viktimologija VIKTIMOLOGIJA Radikalna/interakcionistička naučno proučavanje viktimologija žrtava Kritička viktimologija #1 OPŠTA VIKTIMOLOGIJA Svi pojedinci ili Benjamin Identificiranje ili grupe koji/e su Mendelsohn (1947): razvoj pretrpjeli/e Viktimologija preventivnih štetu ili gubitak, uključuje istraživanje mjera kao i alata OBIM CILJ FOKUS bilo da su žrtve žrtava zločina ili za pomoć određenog delikata, društveno- žrtvama zločina, opšteg političkog okruženja, (karakteristike i ugnjetavanja ili prirodne okoline, uzroci prirodne tehnologije, pa čak i viktimizacije, kao katastrofe one žrtve koje same i pravna sredstva sebe viktimiziraju za pomoć, podršku i zaštitu žrtava) #2 RADIKALNA/INTERAKCIONISTIČKA VIKTIMOLOGIJA Dinamike Ograničena je Ispitivanje između žrtava i samo na one koji uzroka prestupnika su bili žrtve viktimizacije s određenog ciljem razvoja OBIM CILJ FOKUS zločina pravnih sredstava koji idu u prilog žrtvi Učešće žrtve u uzročnosti zločina kroz interakciju sa učiniocem, interakciju između žrtve i društva i kasniju ulogu žrtve u sistemu krivičnog pravosuđa #3 KRITIČKA VIKTIMOLOGIJA Preispituje kako se Osnovna premisa Prepoznavanje kriminalitet i je da bilo koji mnoštva viktimitet uobičajeni pogled populacija utvrđuju/definišu, na žrtve održava žrtava i s njima CILJ KRITIKA FOKUS tolerišu, pa čak i postojeće, ali povezanih sankcionišu neadekvatne društvenih definicije zločina i problema viktimizacije TRADICIONALNA VIKTIMOLOGIJA  Usmjerenost na pomoć žrtvama u proučavanju načina za „ubrzavanje emocionalnog oporavka žrtve, prevazilaženje nevolja, nadoknadu finansijske štete, promovisanje pomirenja između oštećene strane i prestupnika i vraćanje harmonije u razorenu zajednicu  Ideološki imperativ: pružaju pomoći žrtvama često zahtijeva nekritički i bezuslovan odnos prema onima koji se predstavljaju, ili su kontekstualno predstavljeni, kao žrtve  Politička ili funkcionalna potreba za pružanjem pomoći žrtvama se sukobljava sa realnošću „nesavršenosti“ žrtve što može dovesti do preispitivanja odnosa prema žrtvama  Pristrasnost prema žrtvama kao prepreka naučnim osnovama viktimologije „Slijepo vjerovanje u žrtve štiti ih od naučnog propitivanja; otvoreno nepovjerenje prema žrtvama štiti sve druge.“ (Petherick et al., 2010, p. 221) Zato se razvila forenzička viktimologija FORENZIČKA VIKTIMOLOGIJA  Najuže je povezana sa radikalnom/interakcionističkom viktimologijom  Forenzička viktimologija nema za cilj pružiti pomoć u zastupanju žrtava niti promicati suosjećanje sa žrtvama  Međutim, prikupljeni dokazi žrtve od strane forenzičkog viktimologa kao i njihova naknadna tumačenja kasnije će moći drugi profesionalci koristiti u svrhu pružanja zaštite i pomoći žrtvama  Forenzička viktimologija ima svoj značaj podjednako u fazi istrage i postupka pred sudom FORENZIČKA VIKTIMOLOGIJA U FAZI ISTRAGE  Ističe značaj i ulogu žrtve u gonjenju učinilaca krivičnih djela: posebno predstavlja pojedine segmente kriminalističke istrage u kojima žrtva svojim aktivnim i pasivnim učešćem doprinosi pronalasku i procesuiranju učinilaca krivičnog djela  Efikasna pravda za žrtve sa jasnom procjenom šta to jeste bol, patnja i šteta koje žrtva proživljava kroz primarnu, ali i sekundarnu viktimizaciju, ali i koje su ostale posljedice kojim su žrtve izložene, a koje represivni organi nisu obuhvatili istragom  Značaj utvrđivanja odnosa između primarnih komponenti krivičnog djela kako bi se ono razriješilo (dokazi koji uspostavljaju odnose između žrtve, osumnjičenog i mjesta zločina)  Ukoliko se ove komponente/stubovi ne istraže, ispitaju i čvrsto utvrde, verzije koje se postavljaju u slučaju su u suštini nepodržane FORENZIČKA VIKTIMOLOGIJA U FAZI ISTRAGE Obezbjeđuje dosljedno prepoznavanje, prikupljanje, čuvanje i dokumentovanje Ishod dokaza žrtava od strane istražitelja Postavljaju se pitanja, uspostavlja se Odgovor na pitanje može li se i kako kontekst, a sve okolnosti podnijeti izvještaj o počinjenom KD i dokumentuju ispitati postojanje građanskopravnih Svaki dokaz žrtve istražitelji pomno obaveza, a o čemu će u konačnici ispituju i postupaju po njima dok se odlučivati na sudu ne iscrpe sve mogućnosti Pruža informacije o prirodi, obimu i dubini istrage, a može dovesti do otkrivanja dodatnih relevantnih ili dispozitivnih dokaza FORENZIČKA VIKTIMOLOGIJA U FAZI KRIVIČNOG POSTUPKA Forenzičko-viktimološki dokaz daje informacije o prirodi, obimu i dubini bilo kakvog pravnog postupka o kojem će odlučivati sud (sudija) ili porota Kada ga prezentira forenzički vještak, on će uključiti naučnu interpretaciju različitih vrsta dokaza žrtava prikupljenih tokom istrage i svake naknadne analize Pomaže u demonstriranju stvarnih granica dokaza žrtve – koje krivične ili građanske teorije podržava, a koje pobija. FORENZIČKA VIKTIMOLOGIJA U PRAKSI  Forenzička viktimologija je primijenjena disciplina za razliku od opšte (teorijske)  Forenzički viktimolozi nastoje ispitati, razmotriti i protumačiti dokaze žrtve pronađene u određenom slučaju ili nizu slučajeva na naučni način  Forenzički viktimolog može biti svaki profesionalac ko svoje znanje o viktimologiji koristi za istražne ili forenzičke svrhe (naučnik iz oblasti društvenih nauka, istražitelj, kriminalistički profiler, medicinski tehničar, forenzički patolog, psihijatar ili psiholog itd)  Saznanja i tumačenja direktno omogućavaju utvrđivanje postojanja žrtve i mogućih posljedica po one koji su toj osobi nanijeli štetu IZVJEŠTAJI I SVJEDOČENJA FORENZIČKIH VIKTIMOLOGA DOPRINOSE 1. Kontekstualiziranju navoda o viktimizaciji 2. Podržavanju ili opovrgavanju navoda o viktimizaciji 3. Utvrđivanju prirode izloženosti žrtve šteti ili gubitku 4. Razvoju modusa operandi i motiva učinitelja 5. Uspostavljanju grupe osumnjičenih osoba 6. Povezivanju neriješenih slučajeva OPŠTE SMJERNICE RADA FORENZIČKIH VIKTIMOLOGA  Lista preliminarnih viktimoloških upita koja se pokazala kao najkorisnija u dobivanju istražnih informacija: 1. Da li je žrtva poznavala učinioca? 2. Da li žrtva sumnja na neku osobu? Zašto? 3. Da li žrtva ima istoriju zločina? Istorija prijavljivanja zločina? 4. Da li je žrtva imala oružje? 5. Da li je žrtva agresivna ličnost? 6. Da li je žrtva bila predmet bilo kakvih terenskih [policijskih] prijava? OPŠTE SMJERNICE RADA FORENZIČKIH VIKTIMOLOGA  Osnovna viktimološka pitanja koja Petherick et al. (2010) smatraju korisnim u analiziranju stvarnih slučajeva  Prikupljanje ovih informacija, zajedno sa pažljivim ispitivanjem fizičkih dokaza, predstavlja polazni osnov svih istražnih aktivnosti  Lista uključuje stavke iz nacionalnih smjernica za istrage smrti Nacionalnog instituta za pravosuđe SAD-a (1999) 1. Utvrđivanje fizičkih karakteristika žrtve (rasa, težina, visina, boja kose, boja očiju, itd.) 2. Utvrđivanje zanimanja žrtve ili radnog mjesta i rasporeda smjena. 3. Sastavljanje krivične istorije žrtve. 4. Sastavljanje liste dnevnih rutina, navika i aktivnosti žrtve. 5. Sastavljanje kompletne liste članova porodice žrtve sa kontakt informacijama. Intervjuisanje svakog od njih. 6. Sastavljanje kompletne liste žrtvinih prijatelja sa kontakt informacijama. Intervjuisanje svakog od njih. 7. Sastavljanje kompletne liste žrtvinih saradnika sa kontakt informacijama. Intervjuisanje svakog od njih. 8. Sastavljanje medicinske istorije žrtve. 9. Sastavljanje psihijatrijske istorije žrtve. Intervjuisanje svih pružalaca usluga mentalnog zdravlja žrtve. 10. Sastavljanje liste lijekova koje je žrtva koristila. Upoređivanje liste sa poznatom toksikologijom žrtava. 11. Sastavljanje finansijske istorije žrtve (upotreba kreditne kartice, poreske prijave, polise osiguranja, itd.). 12. Sastavljanje istorije obrazovanja žrtve. 13. Sastavljanje istorije prebivališta žrtve (gdje je živjela, kada i sa kim, itd.). 14. Provođenje vremena, kada je to moguće, sa ličnim stvarima žrtve, u ličnom okruženju (druženja, posao, škola, dom/spavaća soba, itd.). Pregledavanje svih dostupnih foto albuma, dnevnika i časopisa. Povesti računa o muzičkim i književnim preferencijama. 15. Sakupljanje svih dostupnih informacija o korištenju mobilnog telefona, računara i interneta žrtve. Ukoliko je moguće bilo bi dobro utvrditi pružaoca mobilne telefonije i interneta žrtve, e-mail adresu/e žrtve. Pregledati: adresar žrtve ili bazu podataka o kontaktima, dolaznu i odlaznu e-poštu žrtve, sve dokumente na računaru žrtve te odrediti posljednju poznatu upotrebu računara žrtve i raznih softverskih aplikacija. 16. Kreiranje vremenskog okvira poslednjih poznatih aktivnosti žrtve, uzimajući u obzir sve izjave svjedoka i fizičke dokaze. 17. Putovanje posljednjom poznatom rutom koju je žrtva koristila na bilo koji način. Taj put je potrebno sagledati iz perspektive žrtve, a zatim iz potencijalne perspektive prestupnika. Ove perspektive je potrebno držati odvojene. 18. Identifikovanje sigurnosnih video kamera duž rute žrtve, ili potencijalnih ruta, koje su možda dokumentovale aktivnosti žrtve ili čak stvarni zločin. ŽIVOTNI STIL ŽRTVE I IZLOŽENOST VIKTIMIZACIJI  Izloženost žrtve viktimizaciji podrazumijeva utvrđivanje potencijalno štetnih elemenata koji postoje u svakodnevnom životu žrtve kao posljedice bioloških i okolišnih faktora, kao i prošlih izbora  Da bi se procijenila izloženost viktimizaciji na osnovu životnog stila žrtve neophodno je istražiti i procjeniti ličnost žrtve i karakteristike njenog ličnog, profesionalnog i društvenog okruženja  Generalno, faktor životnog stila može uticati na viktimizaciju na tri načina: 1. stvaranjem percipiranog sukoba sa učiniocem, 2. povećanjem prisustva žrtve oko prestupnika ili onih koji su predisponirani ka kriminalu, ili 3. poboljšanjem percepcije prestupnika o ranjivosti žrtve. ŽIVOTNI STIL ŽRTVE I IZLOŽENOST VIKTIMIZACIJI  Da bi se tačno odredila izloženost životnog stila određene žrtve, potrebno je procijeniti štetu koja je nastala iz njenog specifičnog načina života i osobina ličnosti  Koncept vjerovatnoće rizika po žrtvu: zaključak zasnovan na statističkim analizama o potencijalima nečije viktimizacije zbog pripadnosti nekoj demografskoj kategoriji (djeca, mladi, stari, žene, bogati itd)  Takvi zaključci zanemaruju specifične karakteristike žrtve i njihovu interakciju sa učiniocem u konkretnoj situaciji  Npr. život jednog studenta: statistike pokazuju da su studenti u većem riziku od viktimizacije ?!  Koncept izloženosti žrtve: kako faktor životnog stila posebno povećava doticaj žrtve sa štetnim dešavanjima ŽIVOTNI STIL ŽRTVE I IZLOŽENOST VIKTIMIZACIJI  Ne može se reći da svi faktori životnog stila imaju potencijal da povećaju rizik od viktimizacije!  Uticaj faktora životnog stila na dinamiku žrtva-učinilac: Da bi se moglo tvrditi da Faktor životnog Potencijalno njegovo prisustvo utiče stila štetan na mogućnost da nastane šteta Ko je konkretna žrtva i Faktor životnog Relevantan koje se kriminalno stila ponašanje desilo SITUACIJSKA IZLOŽENOST ŽRTVE VIKTIMIZACIJI  Količina stvarne izloženosti ili ranjivosti koju je žrtva iskusila, a koja proizlazi iz njene okoline i ličnih osobina u vrijeme viktimizacije  Npr. upotreba alkohola: visoka izloženost stila života povezana sa zloupotrebom alkohola, ali nisku situacijsku izloženost zbog odsustva konzumacije alkohola ili zloupotrebe u vrijeme viktimizacije  Nije svako neposredno štetno izlaganje lako prepoznatljivo kao takvo iz perspektive žrtve, niti iz perspektive istražitelja  Situacijska šteta koja dolazi od osoba, okruženja i okolnosti u vezi s određenim zločinom mora se temeljito istražiti, pažljivo utvrditi i nikada ne pretpostavljati SITUACIJSKA IZLOŽENOST ŽRTVE VIKTIMIZACIJI  Tumačenje situacijske izloženosti određene žrtve nije samo u funkciji prikupljanja statističkih podataka o zločinu, njihovog poređenja s pretpostavljenim stanjem žrtve u trenutku kada je napadnuta i izrade opšte procjene rizika  Potrebno je mnogo više da bi se postiglo konkretno i stvarno razumijevanje  Priroda, dubina i karakter povrede svake žrtve moraju se istražiti, ispitati i objasniti u kontekstu  Izvan ovog nivoa informacija i napora, forenzički viktimolog mora imati naučnu hrabrost da prizna što je poznato, a što nije: razumijevanje obima i ograničenja dokaza! FORENZIČKA VIKTIMOLOGIJA U SUDSKOM PROCESU  U slučajevima u kojima su radnje, istorijat ili ponašanje žrtve relevantni za pravni postupak, od viktimologa se može tražiti da ispita bihevioralne dokaze žrtve i da ih kontekstualizira pred sudom  Uloga forenzičkog viktimologa: osigurati efekat hlađenja na često goruća pitanja u vezi sa dokazima o ponašanju žrtve  Forenzički viktimolog ispituje dokaze nepristrasno kroz prizmu naučne metode i iznosi zaključke o žrtvi u skladu sa svojim nalazima  Kada je potrebno, forenzički viktimolozi moraju biti u stanju da objasne svoje nalaze sudu i pokažu kako su ih postigli FORENZIČKA VIKTIMOLOGIJA U SUDSKOM PROCESU Pogreške Neprikladna Netačno Nevješto Dezinformacije motivacija izvještavanje i prikupljanje pristrasnost Revnost timova Slučajevi na sudu Informacije o žrtvi Efekt grudve snijega FORENZIČKA VIKTIMOLOGIJA U SUDSKOM PROCESU  Jedna od svrha forenzičke viktimologije je sprječavanje pojave efekta grudve snijega  Viktimološke informacije treba prikupljati objektivno i dosljedno, a zatim ih koristiti za opisivanje ili procjenu žrtava i okolnosti viktimizacije da bi sudija i porota bili upućeni u informacije koje mogu biti relevantne za njihove odluke  Što su tačnije i potpunije informacije o žrtvama, to je jasniji kontekst zločina  Tokom istrage se sve o žrtvi mora saznati i dokumentovati - ništa se ne smije tretirati kao trivijalno  Da bi bili prihvatljivi na sudu viktimološki dokazi moraju služiti određenoj svrsi u vezi sa pravnim pitanjem: viktimološke informacije ukazuju da li se zločin zaista desio, pomažu u rekonstrukciji zločina, ko je žrtva i zašto je viktimizirana... KORIŠTENI IZVORI  Petherick W., Turvey B., & Ferguson C. (2010). Forensic Criminology (1st ed.). Elsevier Academic Press. (str. 219 – 230) HVALA NA PAŽNJI! [email protected] Forenzički kriminolog u postupku pred sudom: vještačenje DOC. DR SANDRA KOBAJICA MIŠANOVIĆ FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE STUDIJE UNIVERZITETA U SARAJEVU KRIMINOLOGIJA 6 – FORENZIČKA KRIMINOLOGIJA Cilj i očekivani ishodi predavanja  Upoznavanje studenata sa  Očekuje se da će studenti moći: temeljnim karakteristikama o Definisati pojam i svrhu vještačenja: vještačenja o Pojmom i svrhom vještačenja o Objasniti poziciju vještaka u o Vještakom kao izvorom dokaza istražnom i krivičnom postupku o Vrstama vještačenja o Razlikovati vrste vještačenja o Postupkom/tokom o Objasniti postupak/tok vještačenja vještačenja o Prednostima i nedostacima o Osvijestiti prednosti i nedostatke nalaza i mišljenja vještaka nalaza i mišljenja vještaka Šta je zajedničko za ove tri fotografije? Kada se i zašto preduzima radnja vještačenja?  Predstavlja jednu od istražnih radnji, odnosno radnji dokazivanja  Da li će preduzeti vještačenje ocijeniće ovlašteni organ postupka s obzirom na činjenice koje treba utvrditi, odnosno ocijeniti  Odluka organa postupka po pitanju da li odrediti vještačenje ili ne, u principu nije diktirana stadijem postupka već ocjenom da li je za utvrđivanje i/ili ocjenu činjenica u postupku potrebno posebno znanje ili umijeće  Preduzeće se uvijek kada je za utvrđivanje ili ocjenu kakve važne činjenice potrebno kakvo vanpravno znanje ili umijeće kojim sudija, odnosno sudsko vijeće ne raspolaže Pojam i predmet vještačenja  Dokazna radnja krivičnog postupka u okviru koje vještak, kao osoba koja raspolaže posebnim naučnim i/ili stručnim znanjem i umijećem, primjenjuje naučna i/ili stručna znanja, vještine i metode na činjenice koje predstavljaju predmet vještačenja Predmet vještačenja jesu Predmet vještačenja nisu Krivično djelo, učinilac, kao i druge važne okolnosti od značaja Ni u kom slučaju to ne mogu biti za pravilnu i zakonitu odluku o pravna pitanja i pravne činjenice! krivičnoj stvari (mjesto, stvari tj. predmeti i živa bića) Suština vještačenja Otkrivanje činjenica važnih za rasvjetljenje i rješenje krivične stvari, putem posebnih stručnih znanja ili posebne tehničke vještine što predstavlja nalaz vještaka Pružanje stručnog mišljenja o otkrivenim činjenicama na osnovu posebnih stručnih znanja i naročitih tehničkih vještina, što predstavlja mišljenje vještaka Proceduralne pretpostavke  Podliježe odgovarajućim proceduralnim tokovima čiji rezultat treba da bude odgovarajući dokaz na kojem se kao takvom može temeljiti sudska odluka  Formalni okvir za izvođenje vještačenja u krivičnom postupku Bosne i Hercegovini: odredbe člana 95. do 115. Zakona o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine (i svih drugih zakona o krivičnom postupku)  Odredbe uređuju: nadležnost za određivanje vještačenja, dužnosti vještaka, postupak vještačenja, te pojedine vrste vještačenja Ko je vještak u krivičnom postupku?  Osoba koja autoritetom svog stručnog znanja i/ili umijeća iz područja određene nauke ili tehnike, odnosno vještine, na traženje tijela postupka daje pismeni ili usmeni nalaz i mišljenje o postojanju ili nepostojanju činjenica koje se utvrđuju u postupku i koja po potrebi, iz postojanja ili nepostojanja činjenica, izvodi zaključke  Vještak je izvor dokaza, a ne pomagač suda!  Njegov nalaz i mišljenje, pod uslovom da ih tijelo postupka prihvati kao istinite (u cijelosti ili u dijelu) i procesno pravilno utvrđene, su dokaz sui generis  Vještak nikada ne smije biti sudija o činjenicama (judex facti)  Ko je vještak u krivičnom postupku? Princip odvojenosti krivičnoprocesnih funkcija: u jednom krivičnoprocesnom subjektu se ne mogu steći dva svojstva ili dvije uloge Vještak Na osnovu svoje stručne spreme i poznavanja specijalnih znanja i vještina Posebna vrsta Procesno utvrđuje i cijeni svjedoka nezainteresovano lice činjenice važne za krivični postupak i o tome daje svoj nalaz i mišljenje Ko ne može biti vještak u krivičnom postupku? 1. Osoba koja ne može biti saslušana kao svjedok 2. Osoba koja je oslobođeno dužnosti svjedočenja 3. Osoba prema kojoj je krivično djelo izvršeno 4. Osoba za koju postoje neki od razloga za izuzeće 5. Osoba koja je sa osumnjičenim, odnosno optuženim ili oštećenim povezano kroz određene radnopravne odnose 6. Osoba koje je saslušana kao svjedok Vještačenje vs. svjedočenje  Opažanje činjenica – zajednička karakteristika vještačenja i svjedočenja  Razlike:  Svjedok je osoba koja je činjenice koje su od interesa za istragu opazila u prošlosti i izvan samog krivičnog postupka  Vještak je stručna osoba koja činjenice od interesa za istragu opaža u toku krivičnog postupka i za njega su takve činjenice sadašnji događaj  Svjedok može biti svaka osoba dok vještak može biti samo stručna osoba u pogledu nekih pitanja od interesa za istragu i krivični postupak Položaj vještaka u krivičnom postupku: prava i dužnosti vještaka Dužnosti Prava 1. Dužnost odazivanja pozivu 1. Pravo upoznavanja sa predmetom, odnosno materijalom 2. Dužnost davanja nalaza i mišljenja koji je predmet vještačenja 3. Dužnost brižljivog razmatranja 2. Pravo razmatranja spisa predmeta vještačenja 3. Pravo predlaganja dokaza i 4. Dužnost tačnog navođenja svega fizičkog učešća u istrazi i na zapaženog i iznošenja mišljenja glavnom pretresu nepristrasno u skladu sa pravilima 4. Pravo na naknadu nauke ili vještine Vrste vještačenja: zavisno od predmeta, cilja, zadatka i sl. Vrsta Pregled i obdukcija leša činjenica koje se Vještačenje tjelesnih povreda utvrđuju ili Vještačenje duševnog zdravlja osumnjičenog ocjenjuju Tjelesni pregled osumnjičenog i drugih lica Vještačenje poslovnih knjiga Vrsta Sudsko-medicinsko stručnog znanja i Sudsko- psihijatrijsko umijeća Knjigovodstveno Kriminalističko-tehničko Tehničko vještačenje Vrste vještačenja: zavisno od predmeta, cilja, zadatka i sl. Broj lica koji Individualno učestvuju Kolektivno ili timsko: pravo i kompleksno Redoslijed Prvo preduzetih radnji Dopunsko Ponovljeno Faza postupka Istražno Raspravno Organ koji Nekontradiktorno imenuje vještaka Kontradiktorno  1. Pregled, obdukcija i ekshumacija leša 2. Pregled i obdukcija začetka i novorođenčeta 3. Toksikološko ispitivanje Zakonima o krivičnom postupku u BiH predviđaju 4. Vještačenje tjelesnih se sljedeća vještačenja povreda 5. Tjelesni pregled i druge radnje 6. Psihijatrijsko vještačenje 7. Vještačenje poslovnih knjiga 8. Obavljanje DNK analize Određivanje vještačenja  Vještačenja se određuju pismenim nalogom (naredbom) organa koji provodi postupak (tužilac ili sud)  Nalog: navode se sve činjenice u pogledu kojih se vrši vještačenje  Nalog za vještačenje se mora dostaviti i strankama (kontrola ispravnosti naloga za vještačenje, profila vještaka ili stručne ustanove, odnosno državnog organa, kao i eventualno činjenica vezanih uz moralne i profesionalne kvalifikacije vještaka, tehničku opremljenost i sl.)  Ako za određenu vrstu vještačenja postoji stručna ustanova ili se vještačenje može obaviti u okviru državnog organa, takva vještačenja se, u pravilu, povjeravaju takvoj ustanovi Određivanje vještačenja  U pravilu se nalogom određuje samo jedan vještak, a ako je riječ o složenom vještačenju dva ili više vještaka  Jedan od središnjih problema dokazivanja vještačenjem je izbor vještaka koji je u nadležnosti organa postupka, kako s obzirom na stručni profil vještaka, tako i u odnosu na njegovu osobnost  Uslovi: posjedovanje širokog opšteg i profesionalnog znanja na osnovu kojeg se priprema sam nalog za vještačenje Kod određivanja vještačenja organ postupka treba voditi računa o:  Potrebnoj specijalnosti i kompetentnosti vještaka u odnosu na konkretni slučaj: elementi tzv. tehničke sposobnosti vještaka  Karakteru poslova koje inače obavlja vještak  Da li vještak raspolaže sposobnošću mirnog i zrelog rasuđivanja i savjesnog razmatranja predmeta vještačenja  Zakonskim pretpostavkama npr. da prioritet imaju stalni sudski vještaci, razlozima izuzeća vještaka i sl.  O iskustvu vještaka u kvalitativnom i kvantitativnom smislu (broj vještačenih predmeta, kojih i u kojem vremenskom periodu)  O tzv. »okviru» vještačenja, tj. o određivanju u kom pravcu, roku i obimu treba izvršiti vještačenje i koje činjenice i okolnosti treba utvrditi i ocijeniti  O obimu vještačenja: određivanje granica rada vještaka Pitanja koja se u nalogu o vještačenju postavljaju vještaku moraju imati određeni sadržaj i kvalitet  Što konkretnija, precizna i jasna, tako da omogućavaju vještaku davanje jasnog i odlučnog odgovora  Pravovremeno postavljena, što znači niti prerano niti prekasno  Vezana uz stručna znanja zbog kojih se i određuje vještačenje (što organu postupka u praksi često čini teškoće)  Tako formulirana da vještak može dati ili pozitivan ili negativan odgovor  Postavljena određenim redom, kako bi odgovori na njih dali jasnu sliku okolnosti koje se ispituju. Riječ je o skali pitanja od općih do konkretizirajućih  Nedvosmislena i  Vezana uz bitne (važne) činjenice koje doprinose razjašnjavanju slučaja Postupak vještačenja  Vještačenje u pravilu ima sljedeći raspored: 1. donošenje naredbe o vještačenju, predmetu vještačenja, informacije o okolnostima događaja u vezi kojeg se provodi vještačenje, 2. koncepcija ekspertiznog ispitivanja (analiziranja, istraživanja), 3. temeljna istraživanja, 4. dodatna istraživanja i ona radi provjere i 5. mišljenje vještaka.  Vještačenjem rukovodi organ koji je naredio preduzimanje ove radnje dokazivanja (tužilac ili sud) Postupak vještačenja Operativna Uvodna faza Zaključna faza faza ISHOD: Pisani elaborat sa bitnim elementima zapažanja (nalaz i mišljenje) #1 Uvodna faza vještačenja  Pozivanje vještaka da predmet vještačenja pažljivo prouči, da tačno navede sve što zapazi i nađe, te da svoje mišljenje iznese nepristrasno i u skladu s pravilima nauke i vještine  Upozorava se na posljedice davanja lažnog iskaza  Postavljaju se pitanja koja moraju pripadati području vještakove stručnosti i moraju imati stručni karakter  Vještak ne smije sam proširivati pitanja iz svog stručnog područja, niti ulaziti u pitanja izvan svoje stručnosti, iako su u vezi s njom #2 Operativna faza vještačenja  Vještak lično radi po naredbi organa postupka  Vještak je dužan ukazati organu postupka ukoliko je potrebno provesti ispitivanja u drugom pravcu od onog navedenog u nalogu i time zatražiti izmjenu i dopunu naloga za vještačenje  Prilikom davanja nalaza i mišljenja o predmetu koji se pregleda, vještak se oslanja na dokaze na koje mu je ukazalo ovlašteno službeno lice, tužilac ili sud  Može predložiti izvođenje određenih dokaza ili pribavljanje predmeta i podataka koji su od važnosti za davanje nalaza i mišljenja  Vještak u pravilu pregleda predmete vještačenja na mjestu gdje se oni nalaze #3 Zaključna faza vještačenja Nalaz Mišljenje Izvođenje zaključaka Neposredno čulno prema pravilima struke opažanje ili posmatranje ili nauke iz utvrđenih predmeta vještačenja činjenica navedenih u nalazu  1. Dokaze koje je pregledao Lice koje tužilac, odnosno 2. Obavljene testove sud odredi za vještaka 3. Nalaz i mišljenje do kojeg je dužno je dostaviti svoj došao izvještaj koji mora da sadrži 4. Sve druge relevantne sljedeće podatke podatke koje vještak (čl. 97 ZKP BiH) smatra potrebnim za pravednu i objektivnu analizu Vještačenje u kriminalističkom smislu  U najvećem broju slučajeva, provodi se na određenim predmetima i tragovima vezanim za konkretno krivično djelo  Procesna funkcija vještačenja u istrazi ogleda se u obezbjeđenju od uništenja dokaznih informacija koje imaju kratak vijek postojanja i koje bi inače bilo vrlo teško sačuvati za potrebe krivičnog postupka  Predmeti i tragovi se najčešće pribavljaju drugim vrstama dokaznih radnji, dok vještačenje pribavljenim predmetima i tragovima daje dodatnu dokaznu snagu, odnosno pojačava njihovu „informativnost“ Iskaz vještaka - Zapisnik o vještačenju Uvodni dio – preambula Predmet vještačenja, Nalaz postavljena pitanja Mišljenje – zaključak vještaku, uslovi pod Sadržajno mora biti kojima je izvršeno direktan odraz onoga što Izvodi se iz utvrđenog vještačenje, kao i stručni je vještak ustanovio činjeničnog stanja podaci o sredstvima i ispitivanjem predmeta navedenog u nalazu. postupcima vještačenja, a što je Kad god je to moguće primijenjenim u toku relevantno u vezi s mišljenje treba biti sažeto vještačenja, ali u dobivenim zadacima od i jezgrovito formulisano, tj. najkraćim crtama... strane organa postupka. naučno utemeljen odgovor na postavljena pitanja i zadatke u nalogu. Zapisnik o vještačenju - Nalaz  Nalaz mora biti iscrpan i jasan  Formulacije u nalazu moraju biti takve da u pogledu važnih činjenica daju najvjerniju sliku o onome što je bilo predmet vještačenja bez ikakvog uopštavanja ili operiranja s pretpostavkama ili vjerojatnoćama  Posebno detaljno mora biti opisan materijal primljen na vještačenje, tzv. predmet vještačenja  Navođenje i opisivanje predmeta vještačenja mora biti izvršeno na takav način da u svako doba omogućava njegovu identifikaciju  Ukoliko je neko prisustvovao vještačenju, ko na to ima pravo, to se navodi, uključujući i u kom svojstvu  Zapisnik o vještačenju - nedostaci nalaza Povezana sa načinom izlaganja nalaza (tzv. izlaganje podataka nalaza) ili stajalištem vještaka Nejasnoća Za organ postupka i stranke nalaz nema jasan, prije svega jednoznačan smisao Kada nalaz ne sadrži odgovore na sva postavljena pitanja u nalogu ili ako svi odgovori vještaka nemaju razloge Nepotpunost Nepotpuno ispunjenje zadataka vještaka, kao i nepotpunost u pogledu prirode cjeline nalaza Unutrašnja protivrječnost sadržaja nalaza Protivrječnost Vanjska protivrječnost sadržaja nalaza Zapisnik o vještačenju - nedostaci mišljenja  Mišljenje mora biti nepristrasno i u skladu s pravilima nauke i vještine koje je u toku vještačenja primijenio vještak  Osim što mora biti jasno izloženo, mišljenje mora biti potkrijepljeno dokazima  Mišljenje vještak treba donijeti i onda kada je ono suprotno sadržajima iskaza osoba ili drugim dokazima  Nedostaci: nejasno, nepotpuno, bespredmetno, u suprotnosti s nalazom ili već uviđenim okolnostima, takvo koje se odnosi na okolnosti izvan predmeta vještačenja, izvan stručnosti vještaka itd.  U praksi se obično dijele na: protivrječnosti, nedostatke u užem smislu i sumnju u tačnost datog mišljenja Kada je vještačenje zakonito, autentično i relevantno?  Ako je određeno po pismenoj naredbi tužioca ili suda  Ako je vještak ostao u okviru povjerenog mu vještačenja i u granicama svoje struke i vještine; svoja ispitivanja zasnovao na objektivno utvrđenim činjenicama; imao dovoljno materijala za vještačenje; koristio opštepoznate i prihvaćene metode  Ako je izvršeno od strane vještaka koji je po svom stručnom znanju i profesiji pozvan da o određenim činjenicama da svoj nalaz i mišljenje Korišteni izvori  Muratbegović, E. (2015). Forenzička kriminologija [Hrestomatija]. Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerziteta u Sarajevu. (str. 96-128)  Simović, M, Jovašević, D. & Simović, V. (2016). Vještačenje u krivičnom postupku Republike Srpske. Vještak, 2(1), 19-26. http://www.casopisvjestak.com/wp-content/uploads/vjestak56.pdf  Zakon o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine, Službeni glasnik Bosne i Hercegovine, br. 3/2003, 32/2003 - ispr, 36/2003, 26/2004, 63/2004, 13/2005, 48/2005, 46/2006, 29/2007, 53/2007, 58/2008, 12/2009, 16/2009, 53/2009 - dr. zakon, 93/2009, 72/2013 i 65/2018. Hvala na pažnji! [email protected]