Kriminalno profiliranje: Osnovni koncepti

Forenzička ispitivanja u kriminologiji: profiliranje

• Predmet je forenzička ispitivanja u kriminologiji, fokusirana na profiliranje.
• Predavač je doc. dr. Sandra Kobajica Mišanović sa Fakulteta za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerziteta u Sarajevu.
• Predmet se odvija u okviru kolegija Kriminologija 6 - Forenzička kriminologija.

Cilj i očekivani ishodi predavanja

• Upoznavanje studenata sa metodom kriminalnog profiliranja, temeljnim pojmovima i istorijskim razvojem.
• Upoznavanje metodologije kriminalnog profiliranja i procesa njegovog odvijanja.
• Razumevanje korisnosti i primenljivosti kriminalnog profiliranja.
• Definisanje kriminalnog profiliranja i opis njegovog istorijskog razvoja.
• Razlikovanje temeljnih pristupa metodologiji kriminalnog profiliranja.
• Opis stadijuma kriminalnog profiliranja.
• Objašnjenje korisnosti i primenljivosti kriminalnog profiliranja.

Pojašnjenje

• Kriminalno profiliranje predstavlja tehniku, metodu ili strategiju u krivičnopravnim naukama.
• Cilj je izrada profila nepoznatog učinioca krivičnog dela na osnovu poznatih profila i spoznaja u rešavanju sličnih slučajeva.
• Kriminalno profiliranje predstavlja istražni alat kojim se pokušavaju obezbediti indicije o ličnosti i ponašanju učinioca.
• Proces uključuje analizu interakcija počinioca sa žrtvom i mestom zločina. (Petherick, 2003)

Pojašnjenje (nastavak)

• Sinonimi uključuju kriminološko profiliranje i profiliranje učinioca.
• Kriminalno profiliranje može se posmatrati kao metoda kriminalistike, kriminologije ili psihološke nauke.
• Neodvojivo je od kriminalne psihologije, koja proučava psihološke osnove i ponašanje kriminogenih aktivnosti.
• Forenzička kriminologija je deo kriminologije koji se bavi primjenom nauke u praksi.

Pregled razvoja

• Antička Grčka: rani koncepti „bolesnog duha” i „zdravog duha” od Sokrata i Platona.
• Srednji i novi vijek: razvoj fiziognomije i frenologije kao ranijih oblika profiliranja, zatim inkvizicija i istraživanje heretika i veštica.
• Krajem 19. veka do sredine 20. veka: integracija psihologije u pravne nauke (Münsterberg), ranije primene profiliranja u praksi.

Etabiranje kriminalnog profiliranja kao samostalne metode (1972-1980)

• Ključne osobe i njihov doprinos: FBI, Patrick Mullany, Howard Teten, Robert Ressler, John Douglas, itd.
• Formiranje BAU (Behavioral Analysis Unit)-a.
• Osnovana laboratorija za psihološka istraživanja (Wundt, 1879).
• Razvoj metoda i pristupa.

Etabiranje kriminalnog profiliranja kao samostalne tehnike (1980-danas)

• Doprinos i uticaj David Cantera i njegove istraživačke paradigme.
• Razvoj i usavršavanje istražne psihologije.
• Primena tehnika u praksi.
• Nastavljanje razvoja forenzičke psihologije.

Savremeno kriminalno profiliranje

• Heterogenost i šarolikost oblasti.
• Medjunarodna udruženja i akademije za bihevioralno profiliranje.
• Savremene tendencije, naučni pristup i pravila.
• David Canter kao predstavnik savremene tendencije.

Metodologija kriminalnog profiliranja

• Kriminalističko-istražiteljski pristup
• Klinički pristup
• Naučno-statistički pristup

#1 Kriminalističko-istražiteljski pristup

• Suština: metoda FBI-a, korišćena za analiziranje mesta zločina i ponašanja počinioca.
• Korišćenje metode za rješavanje slučajeva i prevenciju kriminala.

#2 Klinički pristup

• Baziran na individualnom pristup, jedinstvenost svakog slučaja.
• Temelji se na analitičko-teoretskom pristupu.

#3 Naučno-statistički pristup

• Sistemski statističko-komparativni model.
• Tipologija učinioca.
• Nedostaci: zavisnost od predhodno prikupljenih podataka.

Optimalni pristup

• Kombinacija kriminalističko-kliničkog modela.
• Statistički modeli su manje pouzdani.
• Kriminalistički i klinički modeli: intuicitivni i individualni pristupi.

Ex-ante i Ex-post profiliranje

• Ex-ante: profiliranje nepoznatog učinioca pre njegovog otkrivanja.
• Ex-post: profiliranje poznatih učinilaca.
• Primeri primera.

Faze kriminalnog profiliranja (FBI)

• Prikupljanje ulaznih informacija.
• Model donošenja odluka.
• Procena zločina.
• Kriminalno profiliranje.
• Istraga.
• Vrednovanje.

Specifični elementi profiliranja

• Klasifikacija zločina i mesta zločina.
• Faktori rizika
• Ponašanje učinioca posle zločina

#1 Klasifikacija zločina i mesta zločina

• Organizovani, neorganizovani i mešoviti zločini.
• Kriterijumi za razlikovanje.
• Primeri poznatih slučajeva povezanih sa kategorijama.

#2 Faktori rizika

• Dinamički (promenljivi)
• Stabilni (retko promenljivi)
• Akutni (često promenljivi)
• Statički (biološki, nepromenljivi)

#3 Ponašanje učinioca posle zločina

• Neutralizacija zločina
• Uzimanje trofeja
• Namještanje

Treba li nam kriminalno profiliranje?

• Kritike (pseudonaučnost, zasnovanost na intuiciji).
• Nužnost metode (značajna uloga, usmeravanje kriminalističke delatnosti)

Korišteni izvori

• Relevantna literatura.

Forenzička viktimologija

• Predmet je forenzička ispitivanja ljudskih žrtava.
• Upoznavanje studenata sa ovom temom.
• Definicija forenzičke viktimologije.

Pojam i ciljevi forenzičke viktimologije

• Poddisciplina forenzičke kriminologije.
• Naučno proučavanje žrtava.
• Sistematsko prikupljanje podataka o žrtvama.
• Rješavanje istražnih i forenzičkih pitanja.
• Pomoć u informisanju istraga.

Tradicionalna viktimologija

• Opšta viktimologija, radikalna/interakcionistička viktimologija, kritička viktimologija.
• Focizrana je na žrtvu.

#1 Opšta viktimologija

• Foksusirana na pojedince ili grupe koji su pretrpeli štetu.
• Karakteristike raznih kategorija.
• Najpoznatiji predstavnik u toj oblasti je Benjamin Mendelsohn.

#2 Radikalna/interakcionistička viktimologija

• Foksusirana na dinamiku interakcija između žrtava i počinilaca
• Foksusirana na situaciju.

#3 Kritička viktimologija

• Preispituje definiciju i toleranciju kriminala.
• Foksusirana na kriminogenu društvenu situaciju.

Tradicionalna viktimologija (nastavak)

• Usmjerenost na pomoć žrtvama.
• Ideološki imperativi i političke potrebe.
• Prostrasnost prema žrtvama.

Forenzička viktimologija

• Povezanost sa radikalnim/interakcionističkom viktimologijom.
• Cilj je pružanje pomoći u zastupanju žrtava.
• Naknadno tumačenje dokaza i pomoći u svrhe zaštite.
• Značaj u istragama i postupcima pred sudom.

Forenzička viktimologija u fazi istrage

• Značaj u gonjenju učinilaca krivičnih dela.
• Ističe značaj utvrđivanja odnosa između žrtve i mjesta zločina.
• Važne komponente za ispitivanje.

Forenzička viktimologija u fazi istrage (nastavak)

• Prikupljanje dokaza žrtava.
• Kontekstualizacija i dokumentovanje dokaza.
• Pitanja i informacije.

Forenzička viktimologija u fazi istrage (nastavak 2)

• Odgovor na postavljena pitanja.

Forenzička viktimologija u fazi krivičnog postupka

• Primena forenzičko-viktimoloških dokaza u praksi.
• Demonstracija granica dokaza.

Forenzička viktimologija u praksi

• Primjena znanja o viktimologiji u forenzičkim istragama.
• Korisnost za istražitelje, medicinsko osoblje i profesionalce.
• Utvrđivanje postojanja žrtve i posledica njihovog zločina.

Izveštaji i svedočenja forenzičkih viktimologa

• Kontekstualizacija navoda o viktimizaciji.
• Utvrđivanje prirode izloženosti žrtve šteti.
• Razvoj modusa operandi i motiva učinioca.
• Uspostavljanje grupe osumnjičenih osoba.
• Povezivanje neriješenih slučajeva.

Opšte smernice rada forenzičkih viktimologa

• Lista preliminarnih viktimoloških upita.
• Važnost preliminarnog prikupljanja podataka.

Opšte smernice rada forenzičkih viktimologa (nastavak)

• Osnovna viktimološka pitanja
• Prikupljanje informacija od žrtava i drugih izvora.
• Nacionalne smernice.

Utvrđivanje karakteristika, zanimanja i istorije žrtve

• Pregled informacija o žrtvi.

Životni stil žrtve i izloženost viktimizaciji

• Pregled faktora koji utiču na izloženost viktimizaciji.
• Promena životnog stila žrtve tokom istrage.
• Situacijska izloženost žrtve viktimizaciji (npr. povrede, alkoholizam, itd.)

Životni stil žrtve i izloženost viktimizaciji

• Uticaj životnog stila na dinamiku žrtva-počinilac.
• Potencijalno štetni faktori.
• Relevantni faktori.

Pojam i predmet vještačenja

• Dokazna radnja krivičnog postupka.
• Osoba koja primjenjuje naučna ili stručna znanja.
• Kriminalistička važnost elemenata za rad
• Činjenice od značaja
• Pravna pitanja i činjenice.

Suština vještačenja

• Otkrivanje činjenica.
• Pružanje stručnog mišljenja.

Proceduralne pretpostavke

• Odgovarajući proceduralni tokovi.
• Formalni okvir za izvođenje vještačenja.

Ko je vještak u krivičnom postupku?

• Osoba sa stručnim znanjem u relevantnoj oblasti.
• Funkcija vještaka u procesu

Ko je vještak u krivičnom postupku?

• Razlike između vještaka i običnog svjedoka.

Ko ne može biti vještak u postupku?

• Osobe s određenim ograničenjima ili konfliktima interesa.

Vještačenje vs. svjedočenje

• Razlike i sličnosti između vještaka i svjedoka (prepoznavanje i analitička interpretacija).

Položaj vještaka u krivičnom postupku: prava i dužnosti

• Dužnosti vještaka (odačenje, nalaz i mišljenje).
• Prava vještaka (upoznavanje sa predmetom, razmatranje spisa, predlaganje dokaza).

Vrste vještačenja (zavisno od predmeta, ciljeva i zadataka)

• Pregled i obdukcija leša.
• Toksikološko ispitivanje.
• Vještačenje tjelesnih povreda.
• Tehničko vještačenje, itd.

Vrste vještačenja

Broj lica koja učestvuju: individualno/kolektivno. Redosled preduzetih radnji: prvo/dopunsko/ponovljeno. Faze postupka: istražno/raspravno. Organ koji imenuje vještaka. Nekontradiktorno/kontradiktorno.

Zakonima o krivičnom postupku u BiH predviđene vrste vještačenja

Forenzički zahtevi.

Određivanje vještačenja

• Proces, način, kvalifikacije vještaka.
• Način određivanja vještačenja.

Pitanja koja se postavljaju vještaku

• Specifičnosti, struktura, sadržaj.

Postupak vještačenja

• Detaljan opis faza: uvodna, operativna i zaključna.

#1 Uvodna faza vještačenja

• Obaveze, upozorava na posljedice, pitanja o stručnosti i karakteru.

#2 Operativna faza vještačenja

• Obaveze vještaka.
• Prikupljanje dokaza.
• Mogućnost izmena naloga.

#3 Zaključna faza vještačenja

• Formiranje nalaza i mišljenja.

Zapisnik o vještačenju-nalaz

• Elementi, struktura i sadržaj.

Zapisnik o vještačenju - nedostaci nalaza

• Mogući problemi i greške u nalazu.

Zapisnik o vještačenju - nedostaci mišljenja

• Problemi u mišljenju vještaka.

Kada je vještačenje zakonito, autentično i relevantno?

• Kriterijumi za određivanje kvaliteta vještačenja.

Korišteni izvori

• Bibliografija, odnosno spisak korišćene literature.

Hvala na pažnji

• Završna poruka i kontakt informacije.