Finansomania. Podstawy Wiedzy o Finansach PDF

Rozdział 4 RYNEK FINANSOWY 4.1. Istota rynku finansowego Rynek finansowy to miejsce obrotu instrumentami finansowymi bądź ina- czej mówiąc, miejsce, na którym dochodzi do wymiany kapitału poprzez transakcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych. Współcześnie, w związku z dynamiczny...

Rozdział 4 RYNEK FINANSOWY 4.1. Istota rynku finansowego Rynek finansowy to miejsce obrotu instrumentami finansowymi bądź ina- czej mówiąc, miejsce, na którym dochodzi do wymiany kapitału poprzez transakcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych. Współcześnie, w związku z dynamicznym rozwojem technologii informa- tycznych, trudno mówić o jednym, konkretnym możliwym do wskazania na mapie miejscu, gdzie owe transakcje są zawierane, gdyż znaczna ich część od- bywa się w przestrzeni cyfrowej. Tym samym pod pojęciem rynku finansowego powinno się rozumieć całokształt procesów związanych z przepływem kapitału. Kapitał w najszerszym rozumieniu to wszystkie zasoby służące pomnaża- niu wartości gospodarczych, występujące pod trzema postaciami: zasobów pieniężnych, środków produkcji i zasobów intelektualnych*. Rynek finansowy skupia się na pierwszej z wymienionych składowych ka- pitału – zasobach pieniężnych, nazywanych też środkami pieniężnymi lub po prostu pieniędzmi. Kapitały pieniężne mogą być krótko- lub długoterminowe. Kapitały krótkoterminowe są związane z tworzeniem i obiegiem pieniądza * W drugim i trzecim przypadku mowa odpowiednio o rynku towarowym (produktów i usług) oraz o rynku pracy. 86 4. Rynek finansowy transakcyjnego i rezerwowego. W krótkim okresie (krócej niż rok) pieniądze wydajemy na realizację bieżących potrzeb konsumpcyjnych (na przykład na żywność, ubrania czy wakacje albo roczną składkę na ubezpieczenie samochodu czy domu). Kapitały długoterminowe służą finansowaniu rozwoju gospodarcze- go. W długim okresie (powyżej roku) zaciągamy kredyt na zakup mieszkania, systematycznie oszczędzamy na emeryturę czy inwestujemy w obligacje Skarbu Państwa lub akcje spółki giełdowej. Transfer kapitału pieniężnego na rynku finansowym następuje za pośred- nictwem instrumentów finansowych. Ceny, po których dokonuje się obrotu instrumentami finansowymi, kształtują się w wyniku działania siły popytu i podaży na te instrumenty. Za podaż kapitału na rynku finansowym odpo- wiadają kapitałodawcy, czyli podmioty dysponujące jego nadwyżkami. Popyt na kapitał tworzą zaś kapitałobiorcy, czyli podmioty potrzebujące kapitału. Do tych pierwszych zaliczymy na przykład gospodarstwa domowe i przed- siębiorstwa mające oszczędności, które chcą opłacalnie ulokować je na rynku finansowym, fundusze inwestycyjne lub emerytalne zarządzające środkami przyszłych emerytów lub banki udzielające kredytów. Do tych drugich zali- czymy gospodarstwa domowe zaciągające kredyt na budowę domu, przed- siębiorstwa poszukujące środków na nową linię produkcyjną lub państwo i jednostki samorządu terytorialnego poszukujące kapitału do sfinansowania rozwoju infrastruktury. Podstawową funkcją rynku finansowego staje się pośredniczenie w prze- kazywaniu środków finansowych od kapitałodawców do kapitałobiorców. W ten sposób następuje mobilizacja kapitału i transformacja oszczędności w in- westycje. Ważnymi funkcjami rynku finansowego są też: – Obrót pieniężny – obrót pieniądza może być gotówkowy lub bezgotówko- wy. Wbrew pozorom klasyczny obrót gotówkowy jest stosunkowo drogi na tle innych możliwości zapewnianych przez system finansowy (składają się na to m.in. koszty wydruku banknotów, utrzymywania sieci bankomatów czy organizowania konwojów). Dlatego dziś, dzięki zaawansowanym tech- nologiom informatycznym, instytucje finansowe umożliwiają bezpieczny, sprawny, szybki i tani przepływ bezgotówkowy kapitału pomiędzy różnymi uczestnikami rynku. – Alokacja i wzrost efektywności kapitału – rynek finansowy stanowi swoisty system zapewniający, by środki finansowe były lokowane tam, gdzie mogą być najefektywniej wykorzystane. Zyskują na tym te sektory gospodarki lub podmioty, które zapewniają najbardziej efektywne wykorzystanie powierzo- nego kapitału. Te same środki zdeponowane przez jednego uczestnika rynku finansowego, na przykład w banku w formie depozytu, inny uczestnik może  4.1. Istota rynku finansowego 87 pozyskać jako kredyt na zrealizowanie opłacalnej inwestycji (na przykład wybudowanie fabryki samochodów elektrycznych). – Wycena kapitału i ryzyka – inwestycje finansowe niosą ze sobą ryzyko wyni- kające z niepewności co do efektów inwestycji w postaci stopy zwrotu, którą uda się wypracować. Efektywny rynek finansowy pozwala na obiektywną wycenę potencjału inwestycji i związanego z nią ryzyka. – Barometr koniunktury – sytuacja na rynku finansowym jest narzędziem do prognozowania sytuacji gospodarczej (zwanej też koniunkturą gospodarczą) danego kraju. Szczególne znaczenie w tym zakresie mają wartości indeksów giełdowych, które pokazują koniunkturę giełdową niejednokrotnie dającą sygnały wyprzedzające zmiany koniunktury gospodarczej. Rynek finansowy można rozpatrywać z punktu widzenia podmiotowego (podmiotów na nim działających) lub przedmiotowego (instrumentów, którymi się na nim obraca). Strukturę podmiotową i przedmiotową rynku finansowego przedstawiono na rysunku 4.1. Struktura podmiotowa rynku finansowego Instytucje Instytucje Uczestnicy rynku nadzorujące rynek organizujące rynek finansowego komisja giełdy p.w. nadzoru pośrednicy i rynek inwestorzy emitenci finansowego finansowi pozagiełdowy brokerzy, bank ASO indywidualni domy państwo centralny maklerskie jednostki instytucje instytucjonalni banki samorządu rozliczające terytorialnego fundusze inwestycyjne przedsiębiorstwa i emerytalne instytucje ubezpieczeniowe Rysunek 4.1. Struktura podmiotowa rynku finansowego Źródło: opracowanie własne. 88 4. Rynek finansowy 4.2. Podmioty na rynku finansowym Strukturę podmiotową rynku finansowego tworzą instytucje nadzorujące i orga- nizujące rynek finansowy oraz jego uczestnicy zaprezentowani na rysunku 4.1. Instytucje nadzorujące rynek finansowy Najstarszą instytucją nadzoru nad rynkiem finansowym jest United States Securities and Exchange Commission (w skrócie SEC) powstała w Stanach Zjednoczonych w 1934 r. Utworzono ją w konsekwencji krachu giełdowego w październiku 1929 r. i następującego po nim Wielkiego Kryzysu, który do dziś jest uważany za najbardziej dotkliwy w skutkach dla społeczeństwa i gospodarki Stanów Zjednoczonych. Uznano, że podmioty rynku finansowego muszą być nadzorowane, aby uniknąć podobnej sytuacji w przyszłości. Najważniejsze cele nadzoru nad rynkiem finansowym to: zapewnienie jego prawidłowego funkcjonowania, stabilności i bezpieczeństwa, zapewnienie przejrzystości i zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku. Cele te są realizowane przez nadzorowanie organizatorów i uczestników rynku finansowego zgodnie z ustawą o nadzorze nad rynkiem finansowym, a także przez przekazywanie opinii publicznej rze- telnej informacji dotyczącej funkcjonowania rynku. Najpopularniejszym podejściem do nadzoru nad rynkiem finansowym* jest podejście instytucjonalne (sektorowe). Skupia się ono na nadzorze po- szczególnych rodzajów instytucji działających na rynku, tj. banków, firm in- westycyjnych, instytucji ubezpieczeniowych itd. Nadzór nad tymi podmiotami może być: – specjalistyczny – w jego ramach występują oddzielne instytucje nadzoru dla podmiotów sektora bankowego, podmiotów rynku kapitałowego, ubez- pieczeniowego itd. – ten typ nadzoru dominował do końca lat 80. XX w.; – zintegrowany – obejmuje wszystkie te podmioty; jest popularny od lat 90. XX w. * Oprócz podejścia instytucjonalnego wyróżniamy podejście funkcjonalne, w którym nadzór jest sprawowany pod kątem funkcji pełnionych na rynku (na przykład organizowanie systemu rozliczeń czy dostarczanie informacji o cenach). Trzecie podejście zaś skupia się na celach nadzoru (na przykład na ochronie inwestorów czy na stabilności mikro- lub makroe- konomicznej). W obu podejściach w nadzorze często uczestniczy bank centralny.  4.2. Podmioty na rynku finansowym 89 Za wzór nowoczesnej zintegrowanej agencji nadzorczej w Europie jest uzna- wana Financial Conduct Authority z Wielkiej Brytanii, która nadzoruje jedno z najpotężniejszych centrów finansowych na świecie. W Polsce nadzór insty- tucjonalny i zintegrowany jest sprawowany od 2006 r. przez Komisję Nadzoru Finansowego. W Unii Europejskiej, na kanwie globalnego kryzysu finansowego z lat 2007–2009, który ujawnił liczne niedoskonałości nadzoru finansowego w krajach członkowskich UE, od 1 stycznia 2011 r. działa Europejski System Organów Nadzoru Finansowego złożony z trzech urzędów nadzorujących rynek kapitałowy, bankowy oraz ubezpieczeniowy. Oprócz tego w niektórych krajach nadzór nad rynkiem bankowym jest prowadzony przy udziale banków centralnych realizujących politykę mikro- i makroostrożnościową. Instytucje organizujące rynek finansowy Aby obrót instrumentami na rynku finansowym mógł przebiegać sprawnie, nie- zbędne jest działanie instytucji, które ten obrót organizują. Do obrotu papierami wartościowymi lub innymi instrumentami finansowymi może dochodzić na rynku regulowanym (giełdowym lub pozagiełdowym) albo w alternatywnym systemie obrotu. Mimo że giełdy papierów wartościowych (gpw, ang. stock exchange) koja- rzą się z nowoczesnym handlem i zaawansowaną technologią, nie są nowymi instytucjami. Najstarsza giełda papierów wartościowych na świecie powstała w 1531 r. w Antwerpii. London Stock Exchange została założona w 1801 r., Tokio Stock Exchange w 1878 r., Deutsche Börse we Frankfurcie nad Menem w 1585 r., a giełda w Szanghaju w 1891 r. Największą giełdą papierów wartościowych na świecie jest New York Stock Exchange, która powstała w 1817 r. W tym samym roku działalność rozpoczęła pierwsza giełda na ziemiach polskich. Giełda Pa- pierów Wartościowych w Warszawie (GPW) została uruchomiona w 1920 r., a w obecnym kształcie funkcjonuje od 1991 r., gdy wznowiła swoją działalność po okresie transformacji gospodarczej z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Rynek giełdowy jest rynkiem regulowanym, tzn. zorganizowanym i nadzo- rowanym przez właściwą instytucję nadzoru. Podstawowy zakres działalności giełdy papierów wartościowych obejmuje koncentrację ofert kupujących i sprze- dających papiery wartościowe i inne instrumenty finansowe w celu wyznaczenia kursów ich notowań, a w rezultacie bezpiecznej oraz sprawnej realizacji trans- akcji. Na GPW handluje się głównie akcjami, obligacjami oraz kontraktami futures i opcjami. Pozostałe instrumenty finansowe to na przykład produkty 90 4. Rynek finansowy strukturyzowane, tytuły uczestnictwa zamkniętych funduszy inwestycyjnych i funduszy ETF* oraz warranty. Rynek pozagiełdowy, tzw. rynek OTC (ang. over the counter market), jest miejscem obrotu papierami wartościowymi i innymi instrumentami finan- sowymi poza giełdą. Handel nimi pomiędzy kupującym a sprzedającym nie przebiega za pośrednictwem giełdy, lecz za pośrednictwem wyspecjalizowanych brokerów. Ich działalność można porównać do działalności kantorów waluto- wych – zarabiają na różnicy między ceną sprzedaży a ceną kupna określonych instrumentów finansowych. Alternatywny system obrotu (ASO) to system kojarzący oferty kupna i sprzedaży instrumentów finansowych organizowany poza rynkiem regulowa- nym w taki sposób, że do zawarcia transakcji dochodzi w ramach tego systemu zgodnie z określonymi wewnętrznymi regulacjami, które są łagodniejsze niż na rynku giełdowym i pozagiełdowym. ASO jest adresowany głównie do małych i średnich firm rozwijających się w obszarze nowych technologii. Dla efektywnego funkcjonowania rynku finansowego istotne znaczenie mają izby rozliczeniowe (ang. clearing houses). Zatwierdzają one i rozliczają transakcje oraz zapewniają, że zarówno kupujący, jak i sprzedający wywiązują się ze swoich zobowiązań dotyczących tych transakcji. Najstarszymi izbami rozliczeniowymi na świecie są: na giełdzie nowojorskiej od 1853 r. New York Clearing House oraz na giełdzie londyńskiej od 1888 r. LCH (dawniej London Clearing House). Centralną instytucją odpowiedzialną za prowadzenie i nad- zorowanie systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu instru- mentami finansowymi w Polsce jest działający od 1991 r. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW), zobacz na stronie https://www.kdpw.pl. Uczestnicy rynku finansowego Uczestnikami rynku finansowego są inwestorzy repezentujący stronę popyto- wą rynku, emitenci, czyli podmioty kreujące podaż kapitału na rynku przez wystawianie i sprzedaż na własny rachunek papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych oraz pośrednicy, którzy starają się, by na rynku jak najsprawniej dochodziło do zawierania transakcji. Na rynku finansowym kapitał lokuje wielu różnych inwestorów, z których każdy może mieć indywidualne cele, strategie i potrzeby inwestycyjne. Najogólniej * ETF ma naśladować określony indeks giełdowy. Sprawdź: https://www.edukacjagiel- dowa.pl/gieldowe-abc/notowane-instrumenty/etf/.  4.2. Podmioty na rynku finansowym 91 możemy ich podzielić na inwestorów indywidualnych i instytucjonalnych. Inwe- storzy indywidualni to osoby fizyczne, przedstawiciele gospodarstw domowych działający na rynku finansowym bezpośrednio lub pośrednio. Zakładają oni rachunki inwestycyjne w domach maklerskich i samodzielnie składają zlecenia kupna/sprzedaży instrumentów finansowych. W ostatnich latach ich znaczenie na giełdzie systematycznie maleje na rzecz inwestorów instytucjonalnych. Obecnie udział inwestorów indywidualnych w obrotach giełd na rynku akcji kształtuje się na poziomie kilkunastu procent. Ma to związek z tym, że dziś inwestorzy indy- widualni działają na rynku finansowym głównie za pośrednictwem inwestorów instytucjonalnych, w tym funduszy inwestycyjnych i emerytalnych. Kupując tytuły uczestnictwa w tych funduszach, ufają, że zarządzający funduszami właściwie je ulokują, wykorzystując swoją wiedzę i doświadczenie, a także specjalistyczne narzędzia analizy instrumentów i rynku finansowego. Inwestorzy instytucjonalni to potężne instytucje finansowe, które obracają środkami i aktywami o znacznej wielkości. Zaliczamy do nich tradycyjne i alter- natywne fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, banki inwestycyjne czy zakłady ubezpieczeń. Stanowią one siłę napędową rynku finansowego i często decydują o kierunku jego rozwoju. Większość inwestorów instytucjonalnych jest zobowiązana do stosowania sztywnych reguł inwestycyjnych, a ich transakcje mogą dotyczyć jedynie wybranych grup instrumentów. Są zatem mniej elastyczni niż inwestorzy indywidualni, ale często mają lepszy dostęp do informacji czy też bar- dziej zaawansowaną infrastrukturę do prowadzenia handlu na rynku finansowym. Na rynku finansowym inwestorzy nabywają instrumenty finansowe od ich wystawców, czyli emitentów. Emitentami mogą być Skarb Państwa, instytucje samorządowe, banki i inne instytucje finansowe, w tym fundusze inwestycyjne, a także spółki giełdowe i spółki prywatne. Ogniwem łączącym inwestorów i emitentów są pośrednicy finansowi. Wśród nich wyróżniamy wspomnianych brokerów oraz maklerów z domów maklerskich, którzy świadczą tzw. usługi maklerskie, m.in. w zakresie przyj- mowania i przekazywania do realizacji zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych, jak też prowadzenia rachunków papierów wartościowych. Domy maklerskie mogą działać jako niezależne podmioty prawne (spółki akcyjne), a także mogą być prowadzone w strukturach banku. W odróżnieniu od broke- rów, którzy zarabiają na różnicach w cenach kupna i sprzedaży instrumentów finansowych, maklerzy zarabiają na prowizjach od realizowanych transakcji (na przykład 0,25% od wartości każdej kupionej przez inwestora akcji). Oprócz nich pośrednikami są też fundusze inwestycyjne i emerytalne, które gromadzą środki pieniężne osób fizycznych i prawnych i lokują je na rynku finansowym w zamian za tytuły uczestnictwa. 92 4. Rynek finansowy 4.3. Instrumenty finansowe Najważniejszym kryterium podziału instrumentów finansowych jest kryterium przedmiotu wymiany. O podziale według tego kryterium decydują: – czas dysponowania środkami przez podmiot finansujący własną działalność, – cele, na które podmiot ten decyduje się przeznaczyć uzyskane środki. W ramach kryterium przedmiotowego wyróżniamy instrumenty rynku pie- niężnego, kapitałowego, walutowego i instrumenty pochodne (por. rysunek 4.2). Instrumenty finansowe rynku rynku rynku pieniężnego rynku kapitałowego instrumentów walutowego pochodnych kontrakty weksle bony lokacyjne akcje waluta krajowa forward i czeki i futures bony skarbowe obligacje waluta obca opcje tytuły papiery uczestnictwa warranty komercyjne funduszy inwestycyjnych bony pieniężne listy zastawne Rysunek 4.2. Struktura przedmiotowa rynku finansowego Źródło: opracowanie własne. Instrumenty rynku pieniężnego Instrumenty rynku pieniężnego służą do utrzymania płynności ich emitenta, tj. sfinansowania jego bieżącej działalności. Mają charakter dłużny (tzn. wierzyciel- ski, bo są długiem, zobowiązaniem pieniężnym; takimi instrumentami są bony lokacyjne) lub rozliczeniowy (weksel, czek). Należą do krótkoterminowych  4.3. Instrumenty finansowe 93 instrumentów finansowych (tj. o terminie zapadalności lub wymagalności* do jednego roku). Mają formę materialną (dokument, weksel, czek) lub zde- materializowaną (zapis komputerowy na rachunku papierów wartościowych, bony lokacyjne). Bony skarbowe (ang. Treasury bill, T-bill) to krótkoterminowe papiery war- tościowe na okaziciela emitowane przez Skarb Państwa reprezentowany przez Ministerstwo Skarbu lub Ministerstwo Finansów w celu zaspokojenia potrzeb pożyczkowych rządu związanych z występującymi niedoborami budżetowymi. W niektórych przypadkach stają się źródłem finansowania długoterminowego poprzez tzw. rolowanie emisji. Agentem emisji bonów skarbowych, tj. podmiotem organizującym ich emi- sję, jest bank centralny (na przykład w Polsce jest to Narodowy Bank Polski). Organizuje on obrót bonami na rynku pierwotnym, gdzie bony skarbowe są oferowane na przetargach odbywających się zazwyczaj w pierwszy dzień ro- boczy tygodnia. Są sprzedawane z dyskontem i wykupywane według wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki zostały wyemitowane. Rynek wtórny bonów skarbowych jest zorganizowany w postaci elektronicznego rynku skar- bowych papierów wartościowych. W Polsce takim rynkiem jest rynek Treasury BondSpot Poland (TBSP) uruchomiony w 2002 r., gdzie bonami obracają tzw. dealerzy skarbowych papierów wartościowych (DSPW). Dealerzy zawierają na rynku transakcje hurtowe o minimalnej jednostce obrotu wynoszącej 5 mln zł. Przykład 4.1. Stopa dyskonta a stopa zwrotu papierów dłużnych Papiery wartościowe o charakterze dłużnym, na przykład bony skarbowe, najczęściej są sprze- dawane z dyskontem. Oznacza to, że są sprzedawane po cenie niższej niż cena nominalna, którą wierzyciel otrzymuje w dniu zapadalności instrumentu. Stopa dyskontowa mówi o tym, z ilu procent z przyszłej wartości nominalnej bonów jest w stanie zrezygnować emitent, aby zamienić je na gotówkę już dziś. Rozważmy bony skarbowe o wartości nominalnej 1000 zł i z terminem wykupu za 1 rok. Skarb Państwa, który potrzebuje gotówki już dziś, sprzedaje je za 900 zł, czyli z dyskontem równym 100 zł (1000 zł – 900 zł = 100 zł). * Zapadalność i wymagalność są pojęciami stosowanymi wymiennie, dotyczą tej samej daty, jednak raz przedmiotu, a raz podmiotu związanego z emisją papierów dłużnych. Termin zapadalności to ostatni dzień, w którym papier wartościowy powinien być wykupiony przez emitenta. Termin wymagalności zaś to ostatni dzień, w którym dłużnik (na przykład emitent papierów dłużnych), zgodnie z umową, jest zobowiązany do spełnienia świadczenia wzglę- dem swojego wierzyciela (inwestora, który je nabył). 94 4. Rynek finansowy Stopa dyskontowa (rd) wynosi: 1000 − 900 rd = ⋅100% = 10%. 1000 Stopa dyskonta to nie to samo co stopa zwrotu. Dla inwestora kupno bonów było inwestycją – wydał na nie 900 zł, aby za rok otrzymać 1000 zł. Zatem stopa zwrotu z inwestycji (ri) wyniosła: 1000 − 900 ri = ⋅100% = 11,1%. 900 Z tego możemy wywnioskować, że zależność między stopą dyskonta a stopą zwrotu przed- stawiają następujące równania: rd r ri = oraz rd = i. (1 − rd ) (1 + ri ) Warto pamiętać o różnicy między tymi stopami, gdy rozważamy inwestycje w papiery dłużne. Krótkoterminowe papiery komercyjne (ang. commercial papers) są emi- towane przez przedsiębiorstwa, które wykorzystują je do finansowania bieżącej działalności lub inwestycji, gdy ich emisja jest rolowana. Stanowią alternatywę dla krótkoterminowych kredytów lub pożyczek. Są zwykle niezabezpieczone, w związku z czym ich emitentami są duże firmy, które emitują je na bardzo krótkie okresy, co zmniejsza ryzyko niewypłacalności. Mogą być imienne lub na okaziciela. Są głównie sprzedawane z dyskontem, a ich oprocentowanie jest oparte na stopie z rynku międzybankowego (na przykład WIBOR, WIBID) lub stopie referencyjnej banku centralnego obrazującej rentowność bonów pieniężnych. Emisja papierów komercyjnych przedsiębiorstw jest niepubliczna, skiero- wana do inwestorów instytucjonalnych i prowadzona przez agentów emisji, którymi są banki lub biura maklerskie. Agent emisji obsługuje ją na rynku pierwotnym w ramach programu emisji oraz na rynku wtórnym, gdzie pełni funkcję market makera. Kwotuje on dane papiery, tzn. wyznacza cenę, po któ- rej jest gotów sprzedać lub kupić papiery danego emitenta o danym terminie wykupu. Bony pieniężne (ang. Treasury notes, T-notes) to krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe na okaziciela emitowane przez bank centralny. Bony pieniężne są przedmiotem obrotu na rynku międzybankowym. Służą regulowaniu płynności systemu bankowego oraz utrzymaniu stóp procento- wych na poziomie pożądanym przez bank centralny. Minimalna rentowność bonów pieniężnych stanowi tzw. stopę referencyjną banku centralnego (ang.  4.3. Instrumenty finansowe 95 reference rate), która jest uważana za stopę wolną od ryzyka (ang. risk free rate) i wykorzystywana do oceny dochodowości inwestycji w instrumenty finansowe. W Polsce bony pieniężne są emitowane przez Narodowy Bank Polski. Ich sprzedaż przez NBP na rynku pierwotnym następuje na przetargach organi- zowanych nie periodycznie, jak w przypadku bonów skarbowych, ale w zależ- ności od potrzeb i oceny sytuacji na rynku pieniężnym. Rynek wtórny bonów pieniężnych stanowią banki komercyjne i Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Obraca się nimi wówczas w ramach tzw. operacji otwartego rynku (głównie operacje repo i reverse repo). Weksel jest papierem wartościowym wystawionym w formie ściśle określonej przez prawo wekslowe*, który zobowiązuje określoną osobę do uregulowania w oznaczonym czasie i miejscu określonej kwoty pieniężnej na rzecz lub na zlecenie** innego podmiotu zwanego remitentem. Wyróżniamy dwa rodzaje weksla: własny i trasowany. W przypadku weksla własnego to wystawca weksla (trasant) zobowiązuje się do zapłaty wskazanej w dokumencie kwoty pieniężnej. Natomiast wystawca weksla trasowanego zobowiązuje do zapłaty osobę trzecią, najczęściej swojego dłużnika, zwaną tra- satem. Weksel pełni różne funkcje: kredytową (możliwość odroczenia terminu płatności zobowiązania), obiegową (możliwość przenoszenia praw własności przez tzw. indosowanie weksla), gwarancyjną (możliwość stanowienia formy zabezpieczenia zwrotności kredytu) oraz refinansową (możliwość dyskonta lub redyskonta weksla). Do dziś weksel jest dość powszechny w obrocie go- spodarczym. Czek jest papierem wartościowym wystawionym zgodnie z prawem cze- kowym***. Zawiera skierowane do banku polecenie wypłacenia określonej kwoty pieniężnej ze środków bankowych znajdujących się w dyspozycji wystawcy. * W Polsce obowiązuje Ustawa – Prawo wekslowe (Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. ). ** Zobowiązanie zapłaty na czyjeś zlecenie oznacza, że ta osoba może dalej zbyć weksel innej osobie w drodze tzw. indosu. Zobowiązanie na rzecz Jana Kowalskiego, ale nie na jego zlecenie oznacza, że prawo otrzymania zapłaty nie może być przez niego przekazane innej osobie. *** Por. Ustawę – Prawo czekowe (Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r.).