FILIPINO 102 PDF - Pagbasa at Pagsusuri ng Iba’t ibang Teksto

LESSON 1 -​ Ngunit tandaan nating hindi Pagbasa at Pagsusuri ng Iba’t ibang lahat ng layunin ng Teksto tungo sa Pananaliksik manunulat sa kaniyang -​ Sasanayin ang mga mag-aaral...

LESSON 1 -​ Ngunit tandaan nating hindi Pagbasa at Pagsusuri ng Iba’t ibang lahat ng layunin ng Teksto tungo sa Pananaliksik manunulat sa kaniyang -​ Sasanayin ang mga mag-aaral na akdang nilikha ay natatamo maging mapanuri tungkol sa iba- o naisasakatuparan ng ibang usapin ng paligid, sarili, isang mambabasa. pamilya, kapaigiran, lipunan, kultura -​ Ang pagbasa ay isa sa apat at sa daigdig sa kabuuan. na makrong kasanayang -​ Sa pamamagitan ng simpleng dulog pangwika na mahalaga sa na gagamitn sa bawat aralin ng pakikipagtalastasan. guro, inihahanda ang mga 1.​ Pakikinig mag-aaral ng guro na maging 2.​ Pasalita lohikal, kritikal sa pagsusuri ng iba’t 3.​ Pagbasa ibang anyo ng teksto na napiling 4.​ pagsulat magiging batayan sa pagbuo ng isang makabuluhang pag-aaral. -​ Maituturing na 90% porsiyento ng ating 1.​ Pagbasa sa teksto kaalaman ay mula sa ating 2.​ Pag-uusap sa pamagat ng teksto binabasa. 3.​ Pagtukoy ng mga salita hindi -​ Maaari nating libutin ang pamiliar buong daigdig sa 4.​ Pagtatala ng mha posibleng pamamagitan lamang ng katanungan pagbabasa. 5.​ Pagtatalakay -​ Namumulat tayo sa 6.​ Pagbuo ng hinuha katotohanan at nagkakaroon 7.​ Pag-uugnay ng binasa sa ng pagkakataong karansan makisalamuha para sa ating ibayong ​ Katuturan ng Pagbasa kapakinabangan. -​ Ang pagbasa ay proseso ng -​ Ayon sa isang kasabihan sa pag-aayos, pagkuha ng Ingles “ Reading make that anumang uri at anyo ng man”, ang pagbabasa ay impormasyon o ideya na nagpapaunlad sa kinakatawanan ng mga personalidad ng isang tao. salita o simbolo na kailangang tignan at suriin Narito ang katuturan ng pagbabasa ayon upang maunawaan. sa pagtatamo ng karunungan. -​ Ang mga sagisag na ito ang ​ Leo James English nagsisilbing instrumento -​ isang awtor ng English- upang Tagalog Dictionary, ang mabigyang-kahulugan ang pagbasa /pagbabasa ay mga kaisipang gustong pagbibigay ng kahulugan ipahayag. sa mga nakasulat o nakalimbag na mga salita.  ​ Goodman LESSON 2 -​ Ang pagbasa ay isang Proseso ng Pagbasa saykolingwistiks na 1)​ Persepsyon panghuhula kung saan ang -​ Pagkilala sa mga nakalimbag nagbabasa ay bumubuong na simbolong nabasa muli ng isang mensahe o 2)​ Komprehensyon kaisipang hango sa -​ Pagpoproseso at pag-unawa tekstong binasa. sa binasa ​ James Dee Valentine 3)​ Reaksyon -​ Ang pagbasa ang -​ Pagtahol o pagpasya ng pinakapagkain ng ating utak kawastuhan, kahusayan at upang bigyan ng aral sa teksto pagkakataon na patunayan 4)​ Assimilasyon na marami sa mga -​ Iniuugnay ang kaalamang nagtatagumpay na tao ang nabasa sa dating kaalaman mahilig magbasa. or karanasan ​ Coady -​ Ang kaisipang ibinibigay ni ​ Katangian ng Pagbasa Goodman na nagwikang ang -​ Isang proseso ng pagiisip dating kaalaman ng -​ Ang epektib na mambabasa tagabasa ay kailangang ay isang interaktib na maiugnay niya sa kanyang mambabasa binabasang konsepto o -​ Maraming hadlang sa kaisipan at kasanayan sa pag-unawa pagproseso ng mga -​ Ang magaling na manbabasa impormasyong ay sensitib sa kayariang masasalamin sa teksto. balangkas na tekstong binbasa Antas ng Pag-unawa ​ Literal Pananaw at Teorya sa Pagbasa : -​ Literal na pagbasa 1)​ Teoryang bottom-up ​ Interpretatibo -​ Ang pagbasa ay ang -​ Pagbasa na mag pag-unawa pagkilala serye ng mga ​ Aplyad nakasulat na simbolo upang -​ Pagbasa na may aplikasyon maibigay ang katumbas nitong tugon -​ Proseso : nagsisimula sa teksto (bottom) patungo sa mambabasa (up) kaya nga up 2)​ Teoryang top-down -​ Ang mambabasa ay may taglay na dating kaalaman (prior knowledge) na  nakaimbak sa kanyang isipan at may sariling ​ Ang mga artikulong nababasa natin kakayahan sa wika sa mga sanggunian o aklat at (language proficiency) maging sa mga website sa internet 3)​ Teoryang Interaktib na kinapupulutan natin ng mga -​ Kombinasyon ng Teoryang kaalaman ay maituturing na Bottom-up at Top-down tekstong impormatibo. -​ Bidirectional ​ Ilan sa mga halimbawa ng mga 4)​ Teoryang Iskima sulatin o akdang pampanitikan na -​ Bawat bagong naglalaman ng tekstong impormasyong nakukuha sa impormatibo pagbabasa ay naidaragdag -​ Mga sangguniang aklat ng sa dati nang iskima. mga ensyaklopediya, -​ Bago pa man basahin ng almanac, batayang aklat at mambabasa ang teksto ay dyornal. may taglay na siyang ideya -​ Suring –papel sa nilalaman ng teksto -​ Sanaysay -​ Mungkahing proyekto -​ Balita -​ Artikulo -​ Komentaryo Mga Hanguan ng Impormasyon o Datos : (Ayon kay Mosura, et al. 1999) 1.​ Hanguang Primarya -​ mga indibidwal o awtoridad -​ mga grupo o organisasyon -​ mga kinagawiang kaugalian -​ mga pampublikong kasulatan LESSON 3 : o dokumento Tekstong Impormatibo 2.​ Hanguang Elektroniko ​ Impormasyon -​ Internet sa pamamagitan ng 1.​ Karanasan e-mail -​ Nakakakuha tayo ng -​ Telepono o cellphone impormasyon batay sa sarili 3.​ Hanguang Selondarya nating karanasan o kaya -​ mga aklat tulad ng naman ay sa mga taong diksyonaryo, ensyaklopedia, nakapaligid sa atin. taunang aklat o yearbook, 2.​ Mga Sanggunian at almanac at atlas Mapagkukunang-Kaalaman -​ Mga nalathalang artikulo, sa -​ Mayamang kaalaman ang dyornal, magasin, makukuha mula sa mga aklat pahayagan newsletter gayundin sa iba’t ibang -​ Mga tesis, disertasyon at website sa Internet. pag-aaral sa feasibility,  nailathala man ang mga ito o 2.​ Pangunahing Ideya hindi -​ dagling inilalahad ang -​ Manwal, manuskrito at pangunahing ideya sa mga polyeto mambabasa -​ gumagamit ng organizational Tekstong Impormatibo markers o paglalagay ng -​ Naglalayong magbigay ng pamagat sa bawat bahagi ng impormasyon o mapaliwanag teksto upang matiyak ang tungkol sa isang partikular na pagkakahati-hati ng mga impormasyon magpaliwanag paksa. kaisipan o ideya sa paglalahad 3.​ Pantulong na Kaisipan -​ nakatutulong sa pagbuo ng pangunahing kaisipan na makikintal sa isipan ng mga mambabasa 4.​ Mga Estilo sa Pagsulat -​ paggamit ng nakalarawang representasyon -​ pagbibigay-diin sa mahahalagang salita sa teksto -​ pagsulat ng sanggunian -​ paggamit ng nakalarawang representasyon -​ paggamit ng larawan, guhit, dayagram, tsart, talahanayan, timeline at iba pa upang higit na Mga Elemento ng Tekstong Impormatibo: mapalalim ang 1.​ Layunin ng May-Akda pang-unawa ng mga -​ mapalawak ang kaalaman mambabasa tungkol sa paksa -​ maunawaan ang mga -​ pagbibigay-diin sa pangyayaring mahirap mahahalagang salita sa ipaliwanag teksto -​ matuto ng maraming bagay -​ pagsulat nang sa ating mundo nakadiin, nakahilis, -​ masaliksik at mailahad ang nakasalungguhit, o mga yugto ng buhay ng mga paggamit ng panipi hayop at iba pa upang mabigyang-diin ang mga salitang nais  bigyang-pansin sa -​ karaniwang ginagamitan ng teksto larawan, dayagram o flow -​ pagsulat ng sanggunian chart na may kasamang -​ pagbabanggit ng mga paliwanag aklat, kagamitan, at -​ isang halimbawa nito ay ang iba pang pagpapaliwanag ng siklo ng sangguniang ginamit buhay ng mga paruparo, na batayan ng mga palaka at iba pa impormasyong inilahad sa teksto Tekstong Deskriptibo ​ Naglalarawan LESSON 4 : -​ Layuning ilarawan ang mga Pagsulat ng Tekstong Impormatibo katangian ng mga bagay, Mga Uri ng Tekstong Impormatibo : pangyayari, lugar, tao, ideya, 1.)​ Paglalahad ng Totoong paniniwala at iba pa. Pangyayari/Kasaysayan -​ Ginagamit ang paglalarawan -​ inilalahad ang totoong sa halos lahat ng uri ng pangyayaring naganap sa teksto upang magbigay ng isang panahon o karagdagang detalye at nang pagkakataon tumatak sa isipan ng -​ maaaring personal na mambabasa ang isang nasaksihan ng manunulat karanasan o imahe ng -​ tulad ng isang balita, ang paksang tinatalakay. mga impormasyon na -​ Ginagamit ang tekstong sumasagot sa tanong na deksriptibo bilang pandagdag ano, sino, saan, kalian at o suporta sa mga paano ang impormasyong inilalahad ng pinakamahahalagang tekstong impormatibo at sa impormasyon mga pangyayari o 2.)​ Pag-uulat Pang-impormasyon kaganapang isinasalaysay sa -​ naglalahad ng tekstong naratibo. mahahalagang impormasyon -​ Maaaring payak lamang ang o kaalaman patungkol sa tao, paglalarawan, kaya’y mas hayop, at iba pa. malinaw na nakapupukaw sa -​ nangangailangan ng ating limang pandama- masusing pananaliksik paningin, pandinig, panlasa, -​ hindi maaaring samahan ng pang-amoy at pandama- personal na pananaw o upang maging kongkreto ang opinyon ng manunulat paglalarawan sa isip ng 3.)​ Pagpapaliwanag mambabasa. -​ nagpapaliwanag kung paano -​ Ilan sa mga halimbawa ng o bakit naganap ang isang mga sulatin na gumagamit bagay o pangyayari ng gumagamit ng tekstong deskriptibo :  -​ Mga akdang tiyak ang ginagawang pampanitikan paglalarawan. -​ Talaaarawan -​ Payak o simpleng lamang -​ Talambuhay ang paggamit ng mga salita -​ Polyetong panturismo upang maibigay ang -​ Suring-basa kaalaman sa nakita, narinig, -​ Obserbasyon nalasahan, naamoy, at -​ Sanaysay nararamdam sa -​ Rebyu ng pelikula o paglalarawan. palabas -​ Paningin : matangkad na lalaki Uring Paglalarawan : -​ Pandinig : malakas ang ​ Obhektibo kaniyang sigaw -​ May pinagbabatayan ng -​ Panlasa : matamis ang katotohanan. tsokolate ​ Subhektibo -​ Pang-amoy : mabango ang -​ Ang manunulat ay nakabatay nilabhan lamang sa kanyang -​ Pandama : mahapdi ang mayamang imahinasyon at sugat hindi nakabatay sa katotohanan. B.​ Teknikal na Paglalarawan -​ Pangunahing layunin ng Mga Elemento ng Tekstong Deskriptibo : siyensya ang mailarawan -​ May tatlong paraan ng paglalarawan nang akma ang anumang upang makamit ang layon ng dapat at kailangang tekstong deskriptibo. malaman tungkol sa mundo A. Karaniwang Paglalarawan at kalawakan. B. Teknikal na Paglalarawan -​ Kalimitang gumamit ang C. Masining na Paglalarawan manunulat ng mga ilustrasyong teknikal na sulatin upang Makita ng A.​ Karaniwang Paglalarawan mambabasa. -​ Karaniwang paglalarawan, tahasang inilalarawan ang C.​ Masining na Paglalarawan paksa sa pamamagitan ng -​ Sa masining na pagbanggit sa mga paglalarawan, malikhain ang katangian nito gamit ng mga paggamit ng wika upang pang-uri at pang-abay. makabuo ng kongkretong -​ Literal at pangkaraniwang imahe tungkol sa gumagamit ng paglalarawan. inilalarawan. -​ Obhentibo ang paglalahad -​ Tinatangka nitong ipakita, ng kongkretong katangian ng iparinig, ipaamoy, ipalasa at mga impormasyon sapagkat ipadama ang isang bagay , karanasan o pangyayari  -​ Ang masining na paggamit ​ Metodo (Pamamaraan) ng wika ay nagagawa sa -​ Isang balangkas na tulong ng mga tayutay upang pangkonteksto para sa ihambing ang paksa sa isang pagsasaliksik, isang bagay na mas malapit sa magkakaugnay at lohikal karanasan o alaala ng na pamamaraan batay sa mambabasa. mga pananaw, paniniwala, at pagpapahalaga, na ​ Di – literal ang paglalarawan at gumagabay sa mga ginagamitan ng matatalinghagang o pagpipilian na ginawa ng idyomatikong pagpapahayag. mga mananaliksik. ​ Malayang nagagamit ang malikhaing -​ Binubuo ito ng mga imahinasyon upang mabigyan ng sumusunod na bahagi: buhay ang isang imahen o larawan. a.​ Disenyo ng Pag-aaral -​ Paningin : Kay tangkad mo, b.​ Mga Kalahok ng para kang poste. Sampling -​ Pandinig : Nabibingi ako sa c.​ Kasangkapan sa sobrang hina ng boses mo. pangangalap ng -​ Panlasa : Halos mapaso ang datos dila ko sa anghang ng Bicol Express na ulam naming ​ Pananaliksik kanina. -​ Ito ay sistematikong -​ Pang-amoy : Masusuka na pag-aaral o imbestigasyon ako sa baho ng kanal sa sa isang bagay sa layuning labas. masagot ang mga -​ Pandama : Nasunog ang katanungan ng isang balat ko sa tindi ng sikat ng pananaliksik. araw. -​ Sa bahagi ng DISENYONG PAG-AARAL ipinapaliwanag ​ Deskriptibong Paglalarawan ang desisyon ng -​ Ilarawan ang mga katangian pananaliksik, dito ng mga bagay, pangyayari, mababanggit kung anong uri lugar, tao, ideya, maibibilang ang paniniwala, at iba pa. isasagawang pag-aaral. -​ Ginagamit ang paglalarawan sa halos lahat ng uri ng Ayon sa Paraan ng Pagtugon sa teksto upang magbigay ng Suliranin : karagdagang detalye at -​ Ang mga pananaliksik ayon sa nang tumatak sa isipan ng paraan ng pagtugon sa suliranin ay mambabasa ang isang tumutukoy sa mga pag-aaral na karanasan o imahe ng sumasagot sa isang TIYAK na paksang tinatalakay. SULIRANIN o ISYU at PAGBIBIGAY ng MUNGKAHI sa  pamamagitan ng prgrama batay sa -​ Matapos na masuri ang mga pagsusuri ng mananaliksik. impormasyon, ipaliliwanag ng mananaliksik kung siya ​ Evaluation research/ ay may natuklasang Ebalwatinong pananaliksik detalye na nagpapatunay o -​ Sa pananaliksik na ito, sumusuporta sa suliranin o sinusuri ng mananaliksik paksa ng pananaliksik. ang kahalagahan ng isang -​ Maaaring gamitin ang programa batay sa ganitong uri ng pananaliksik impormasyong nakalap. sa agham pampolitikal o -​ Maaaring pagbatayan ng agham kung saan mananaliksik ang mga kailangang suriin ng katulad na programa mananaliksik kung gaano upang masiyasat kung ito kahalaga ang mga ba ay mabisa at maayos. naunang pag-aaral at -​ Angkop ang pananaliksik sa impormasyong nakalap edukasyon, sikolohiya at upang mapatunayang agham panlipunan. makabuluhan ang isinasagawang ​ Developmental research/ Maunlad pananaliksik. na Pananaliksik -​ Sa paraang ito, layunin ng ​ Holistic research mananaliksik na gamitin ang -​ Sa pananaliksik na ito, impormasyong nakalap kinakailangan ng malawak upang makapagbalangkas, at masusing pagsisiyasat makaubo at makapagsuri ng impormasyong nakalap ng mga programa., upang makahanap ng proseso o produktong bagong kaalaman o alingsunod sa mapatunayan ang naunang kinakailangang angkop na pag-aaral. batayan pamantayan. -​ Kinakailangang tiyakin ng -​ Ginagamit ang maunlad na mananaliksik na lahat ng pananaliksik sa Negosyo, aspekto o isyung may edukasyon at sikolohiya. kinalaman sa paksa ng pananaliksik ay Ayon sa Uri ng Pagsusuri : matutugunan sa ​ Analytical Research/ Mapanuring pamamagitan ng mga pananaliksik teorya o pag-aaral at -​ Sa pananaliksik na ito, kinikilala sa kasalukuyan. kinakailangan ang kritikal -​ Ito ay ginagamit sa at mapanuring pag –iisip pananaliksik sa agham, ng mananaliksik upang medisina at kalusugan. masiyasat ang mga impormasyong nakalap. Ayon sa Layunin :  ​ Pure or Fundamentals Research/ -​ Ito ay isang uri ng Puro o Pangunahing pananaliksik maparaang pananaliksik na -​ Layunin pananaliksik na ito, ginagamit upang malaman alamin kung ang ang isang ng mananaliksik kung ano teorya ay makatotohanan ba ang relasyon ng dalawa at katanggap-tanggap o marami pang bagay sa batay sa mga isa’t isa. pangkalahatang ​ Hambing- sanhi prinsipyong kasalukuyang -​ Pag-alam sa dahilan o kinikilala ng mga pagkakaiba ng dalawang dalubhasa. bagay o tao. -​ Ginagamit ang ganitong uri ​ Sarbey na pananaliksik ng pananaliksik sa Negosyo, -​ Pagpapayaman at medisina, teknolohiya at pagpaparami ng datos. edukasyon. ​ Descriptive/Paglalarawang Pananaliksik ​ Applied research/Praktikal o -​ Pinag-aaralan sa mga Aplikadong pananaliksik palarawang pananaliksik -​ Sa pananaliksik na ito, ang pangkasalukuyang gumagamit ang ginagawa, pamantayan, at mananaliksik ng mga kalagayan. Nagbibigay ito teorya o kinikilalang ng tugon sa mga tanong na prinsipyo bilang paraan ng sino, ano, kailan, saan, at pagtugon sa isang isyu o paano na may kinalaman suliraning hinahanap sa sa paksa ng pag-aaral. pananaliksik. -​ Hindi ito makatutugon sa mga tanong na “bakit” Ayon sa Antas ng Pananaliksik : sapagkat naglalarawan ​ Eksperimental lamang ito ng tiyak at -​ pinag-uukulan dito ng pansin kasalukuyang kondisyon ang hinaharap at kung ano ng pangyayari at hindi ng ang mangyayari. nakalipas o hinaharap. -​ Halimbawa : Antas ng -​Halimbawa: paggamit ng apat na core Eksperimentong gagawin ng values ng UST ng mga guro isang guro upang malaman sa kanilang pagtuturo. niya kung aling paraan ng ​ Kilos-saliksik/Action research pagtuturo ang gagamitin -​ Inilalarawan at tinatasa ng upang madaling matuto ang isang mananaliksik ang isang kanyang Mag-aaral. Susubok tiyak na kalagayan, siya ng iba’t ibang paraan ng pamamaraan, modelo, pagtuturo polisiya, at iba pa sa ​ Korelasyon layuning palitan ito ng mas epektibong pamamaraan.  -​ Habang isinasagawa ang pumili lamang ng isang tiyak pananaliksik ay bumubuo na halimbawa mula sa isang rin ng mga plano at napakalawak na paksa. estratehiya ang ​ Komparatibong pananaliksik mananaliksik kung -​ Ang komparatibong paanong makapagbibigay pananaliksik ay naglalayong ng makabuluhang maghambing ng anomang rekomendasyon konsepto, kultura, bagay, -​ Kailangan din ang mga pangyayari, at iba pa. serye ng ebalwasyon kung -​ Madalas na gamitin sa mga nakakamit o hindi ang cross-national na pag-aaral ideyal na awtput ang ganitong uri ng disenyo -​ Halimbawa : Anong upang mailatag ang mga estratehiya sa pagtuturo ang pagkakaiba at pagkakatulad pinakaepektibo sa pagkatuto sa pagitan ng mga lipunan, ng mga mag-aaral na may kultura at institusyon. suliranin sa pandinig? ​ Pagalugad na pananaliksik ​ Historikal na pananaliksik -​ Ang pagalugad na -​ Ang historikal na pananaliksik, layunin ng pananaliksik ay gumagamit mananaliksik na maghanap ng iba’t ibang pamamaraan ng bagong ideya, ng pangangalap ng datos palawakin ang kaalaman sa upang makabuo ng mga isang pag-aaral, at tignan kongklusyon hinggil sa kung mayroong bang dagdag nakaraan na mahalagang -​ Batay sa mga datos at impormasyon sa paksang ebidensya, pinalalalim ang pinag-aaralan. pag-unawa sa nakaraan, -​ Ginagamit ito sa pananaliksik kung paano at bakit nangyari sa agham panlipunan, ang mga bagay-bagay. At edukasyon at kasaysayan ang pinagdaanang proseso kung paanong ang nakaraan Uri ng Pananaliksik batay sa klase ng ay naging kasalukuyan. Pagsisiwalat ng Datos : ​ Case Study ​ Kwantitatibong Pananaliksik -​ Ang pananaliksik na nasa -​ Ang kwantitatibong ganitong disenyo ay pananaliksik ay tumutukoy naglalayong malalimang sa sistematiko at empirikal unawain ang isang partikular na imbestigasyon ng iba’t na kaso kaysa magbigay ng ibang paksa at penomenong pangkalahatang kongklusyon panlipunan sa pamamagitan sa iba’t ibang paksa ng ng matematikal, pagaaral. estadistikal, at mga teknik -​ Ginagamit ito upang paliitin, na pamamaraan na maging ispesipiko, o kaya’y  gumagamit ng nasusuri at naipapaliwanag komputasyon. ng estadistika. -​ Kadalasang ginagamitan din ito ng mga nasusukat at nakabalangkas na LESSON 5 : pamamaraan sa Tekstong reperensiyal pananaliksik gaya ng ​ Reperensyal sanggunian sarbey, eksperimentasyon, -​ Ang mga tala ng at pagsusuring impormasyon, kaalaman o estadistikal. kaisipan na nagmumula sa -​ Ginagamit ang ganitong uri anumang publikasyon ng pananaliksik kung may tulad ng aklat, at sa iba mga pag-aaral na ibig pang babasahin. pagahmbingin o kung nais -​ Kadalasang, gumagamit ang ipakita ang ugnayan ng mga ito ng mga marka o SANHI AT BUNGA. footnote upang itulay ang ​ Kwalitatibo Pananaliksik mga mambabasa sa iba -​ Ang kuwalitatibong pang karagdagang pananaliksik naman ay impormasyon na maaaring kinapapalooban ng mga uri mabasa,masuri at makuha. ng pagsisiyasat na ang -​ Ito ay isang uri ng pagsulat layunin ay malalimang na nagpapaliwanag, unawain ang pag-uugali at nagbibigay impormasyon o ugnayan ng mga tao at ang nagsusuri. dahilan na gumagabay rito. -​ Ang kahulugan ng -​ Ang disenyong ito ay ekspresyon ng isang pinapatnubayan ng tekstong reperensiyal ay paniniwalang ang kung ano ang nilalaman at pag-uugali ng tao ay laging sino ang tumukoy nito. nakabatay sa mas malawak -​ Halimbawa ng Tekstong na kontekstong Reperensiyal : pinangyayarihan nito at -​ Teksbuk ang mga panlipunang -​ Balita realidad gaya ng kultura, -​ Ulat panlaboratoryo institusyon, at ugnayang -​ Manwal pantao na hindi maaaring -​ Pagsusuri ng mabilang o masukat. pangkasaysayan -​ Madalas ginagamit ang -​ Ginagamit ito sa gnaitong uri ng pananaliksik pamanahong papel, sa mga pag-aaral ng thesis o disertasyon kasaysayan, antropologo, at agham panlipunan kung ​ Layunin ng Tekstong reperensiyal saan ang paniniwala, kultura -​ Maiharap ang impormasyong at tradisyon ay di lubusang batay sa katotohanan o  kaya’y makabuo ng kaugnayan ito sa kongkusyon batay sa pinag-aaralang paksa. katotohanang ito. -​ Halimbawa: Interbyu/ Panayaman ​ Anyo ng Impormasyon “sa mga nakaranasan ng mga -​ Kailangan totoo o tunay, pagpaparusa sa mga tao tama, obhentibo at kumakalaban sa panahon sa komprehensibo. rehimeng Marcos.” b.​ Sekondarya Mga ginagamit ng Pagsulat ng -​ ay ang mga nakatala sa Reprensyal : aklat, diksyunaryo, -​ Nagbibigay ng pangunahing ideya ensayklopedya, mga artikulo, ang thesis. journal, pahayagan, tesis at -​ Nababatay sa katotohanan ang marami pang iba. ebidensya. -​ kung hindi ito kapanahong -​ Walang kinikilingan sa paghahatid saksi ng paksang ng impormasyon. pinagtutuunan at gumagamit -​ Ang kongklusyon lohikal ay nalilikha lamang ng mga primarying mula sa mga inlatag na datos katotohanan. -​ Halimbawa: Ulat sa Pahayagan Klasipikasyon ng mga Datos : “Ulat sa Pahayagan ng isang Nakasulat o hindi nakasulat na Datos Reporter tungkol sa a.​ Nakasulat - mga libro, dyornal, naranasan ng magasin ,pahayagan, liham torture tungkol ayon sa mga awtograpiya, kronika, mapa, larawan biktima” kalendaryo at iba pang nakasulat. c.​ Elektroniko b.​ Hindi Nakasulat – pasalitang -​ ay yaong makukuha natin sa panitikan, sining audio –Biswal, iba’t internet, web page, at mga ibang labi, fossil, artifact, at iba pang URLs katulad nito ​ Ang pangangalap ng datos ay may Dalawang Uri ng Tekstong Reperensyal : tatlong mapaghahanguan ang 1.​ Propesyonal hanguang primarya, hanguang -​ Uri ng pagsulat na nakatuon sekondaryang at hanguang o ekslusibo sa isang tiyak elektroniko. na propesyon. a.​ Primarya -​ Saklaw ng ganitong uri ng -​ ay yaong mga tao, pagsulat ang alinmang awtoridad, grupo o nakasulat na komunikasyon organisasyon, kaugalian at na ipinalalaganap ipinaskil sa mga pampublikong publiko. kasulatan.kung kapanahong -​ Ito’y binubuo ng mga saksi at may tuwirang tekstong tuluyan o hindi makakaapekto sa mga  mambabasa na tumugon, ​ Datos mang-udyok, magturo, -​ Ito ay mabilisang pagbasa ng manghikayat, magbigay isang teksto na ang pokus ay impormrmasyon, kaalaman hanapin ang ispesipikong at mga pananaw, impormasyon na itinakda magpapatibay ng mga bago bumasa. ibinahaging hangarin at iba pa ​ Iskaning -​ Ang koleksyon ng mga 2.​ Malikhain elemento mga kaalaman na -​ Ginagamit ito sa larangan ng ginagamit sa mga panitikan ( Literature ) layon eksperimento , pagsusuri, ng ganitong uri ng pagsulat pag-aaral ng isang bagay. na pangunahing ang imahinasyon o guniguni ng ​ Iskimming manunulat at nang sa gayon -​ Ito ay mabilisang pagbasa na ay mapukaw ang damdamin ang layunin ay alamin ang ng mambabasa. kahulugan ng kabuuang -​ Tula teksto, kung paano -​ Sanaysay inorganisa ang mga ideya -​ Editoryal o kabuuang diskurso ng -​ Nobela teksto at kung ano ang -​ Maikling Kuwento pananawat layunin ng manunulat. Pangangalap ng Datos sa Pananaliksik ​ Pangangalap ng Datos Paano ito kinukuha at sinisipi upang mas -​ Hindi lamang sa pagbuo ng maging maganda ang kalalabasan ng iyong isang pananaliksik ginagamit isusulat na teksto? ang pangangalap ng datos. 1.​ Konsiderasyon sa pangalan at -​ Sapagkat ito ay maaaring paggamit ng mga datos gamitin din s aibang anyo ng -​ pagkilala sa taong sulatin lalo at pinaghanguan ng ideya sa nangangailangan ito ng pamamagitan ng paglalagay pagpapaliwanag, nito ng pagbibigay ng patunay at talababa-bibliograpiya at marami pang iba. parentetikal-sanggunian. -​ Ang datos ang nagiging -​ Ex : Julian, A.B. & N.S. sustansiya ng isang tekstong Lontoc (2015) Lakbay impormatibo dahil sa diwa at ng Lahing Pilipino 4. Quezon bigat ng impormasyon na City: nakapaloob dito. Phoenix Publishing House -​ Kailangang ito ay inihahanay 2.​ Direktang Sipi sa isang maayos na paraan.  -​ isinusulat kung tuwirang mula sa Ingles tungo sa kinopya o sinipi lahat ng Filipino. Ayon kay Sibaya at salita mula sa sanggunian. Gonzales (1991), -​ Ex ; Ayon kay Pangulong magsisilbing isang Duterte, “Hindi ako iniluklok pangunahing pamamaraan upang pagsilbihan ang ang pagsasaling-wika upang interes ng kahit sinong tao, o ganap na makamit ang anumang pangkat, o intelektwalisasyon ng wika. anumang uri. Pagsisilbihan Sa madaling salita, malaki ko ang bawat isa at hindi ang ang tungkulin ng isa lang “. pagsasaling-wika sa pagbuo 3.​ Paggamit ng Ellipsis ng pambansang kamalayan -​ ito ay ang tatlong at pagsabay sa magkakasunod na tuldok makabagong takbo ng buhay na matatagpuan sa loob ng daigdig isang pangungusap. Ito ay 5.​ Presi (Presays) nagpapakita ng pagputol -​ ang paggamit nito ay ng bahagi ng isang pinanatili ang orihinal na pahayag ngunit hindi ayos ng ideya o ang punto nagbabago ang diwa ng de bista ng may-akda. pangungusap. Maaaring gamitin ang mga -​ Sa halimbawang ito, susing salita o key words ng maaaring ang pinutol na orihinal na manunulat. salita ay: “na lang sa mga walang -saysay na usapan at Mga Dapat asahan sa Mananaliksik sagutan nilang 1.​ Ang impormasyon ba ay tumpak magkapitbahay” at makatotohanan? 4.​ Sinopsis -​ dapat ay malawak at -​ inanais nitong magbigay ng masinsinang sinasaliksik pananaw hinggil sa isang ang mga impormasyon, paksa. Ito ay bukod sa may sapat na pinagsama-sama ang mga detalye. pangunahing ideya ng isa 2.​ Mayroong bang pinapanigan o o maraming manunulat kinikilingan ang anumang gamit ang sariling pagtatalakay? pangungusap. -​ Dapat ay balance ang -​ Ex : Ang paglinang ng mga pagtalakay sa anumang materyales at sangguniang paksang matatagpuan sa panturo na ginagamit sa akda. iba’t ibang sabjek ay -​ Dapat ay nangangahulugan lamang ng binibigyang-respeto nito pangangailangan sa ang pinanggalingan, pasasaling-wika o relihiyon, paniniwala at transleysyon ng mga teksto kultura ninuman.  3.​ Angkop ba sa inaasahang niya ang marapat at legal na mambabasa ang wikang paggamit ng impormasyon. ginagamit? -​ Anumang teksto, larawan, -​ Ang wikang ginagamit ay talahanayan at iba pa at galing sa dapat na aangkop sa antas iba’t ibang sanggunian kailangan ng inaasahang banggitin sa akda sa anyo ng mambabasa. footnote, ednote o bibliyograpiya -​ Hindi dapat gumagamit ng bilang pagkilala sa karapatang ari o malalim na salita kung nasa kopirayt. elementarya pa lamang ang -​ Kapag hindi ito binanggit, sadya mga mambabasa. man o hindi , ay maaari itong -​ Dapat nasa wikang madali maituring pangongopya o nilang maunawaan at pladiyarismo. maintindihan. 4.​ Nakalinsunod at nakahanay ba 1.​ Citasyon/sitasyon ang akda sa batayang kurikulum? -​ Ang mananaliksik ay dapat -​ Para sa mga tekstong GUMAWA ng citation upang pang-akademiko o KILALANIN ang ideya mula propesyonal, dapat tiyakin sa ibang mananaliksik o ng mananaliksik o manunulat. manunulat na ang -​ May alituntunin kung paano nilalaman at pagtalakay ay ang wastong format ng angkop sa batayang citation kurikulum lalo na’t ​ American Psychological ginagamit ang aklat sa Association (APA) pagtuturo. -​ Ito ang pinakamalaking 5.​ Nakasunod ba ang akda sa estilo pang-agham at propesyonal at anyo ng palimbagan? na organisasyon ng mga -​ bukod sa nilalaman, sikologo sa Estados Unidos. kailangang isaalang-alang -​ Ang estilong APA ay din ng mananaliksik o mayroong mga alintuntunin manunulat ang estilong sa paghahanda ng ibinibigay ng palimbagan. manuskrito para sa -​ American Psychological manunulat at sa estudyante Association (APA) para sa sa: mga pahayagan , nakabatay -​ Hal: sa estilo at anyo ng mga Duncan, G.J., & Brooks- artikulo kinabibilangan nila. Gunn, J (Eds). (1997). Consequences of growing up Mga Dapat Isinaalang-alang sa poor. Pananaliksik New York, NY: Russell Sage -​ Kahit na itinuturing na dalubhasa Foundation ang mananaliksik sa kanyang larangan, inaasahang susundin din ​ Chicago Manual Of Style (CMOS) -​ Ito ay nagtataglay ng mga ​ Modern Language Association alintuntunin sa paghahanda (MLA) ng manuskrito na ilalathala -​ Ito ang pinuno ng bilang aklat. propesyonal na asosasyon -​ Ilan sa mga tuntunin nito ay sa Estados Unidos para sa gamit ng balarila, gamit ng mga iskolar ng wika at wika at paraan ng panitikan. dokyumentasyon ng mga -​ Ang estilong MLA ay akdang ginamit. madalas na ginagamit sa -​ Ang CMOS ay nakatuon sa mga papel o pananaliksik mga aspektong pang sa malayang sining ( liberal editorial na kasanayan. arts) at humanidades -​ May 2 uri estilo ng (humanities) lalo na sa mga dokyumentasyon ang CMOS: sumusunod na subject. a.​ Notes-Bibliography -​ English Studies – Language System – ginagamit and Literature sa mga paksa sa -​ Foreign Language and ilalim ng panitikan, Literature kasaysayan at -​ Literary Criticism sining. -​ Comparative Literature Halimbawa: -​ Cultural Studies Dean, Jodi -​ Halimbawa :: Democracy and Other Gleick, James. Chaos: Neoliberal Fantasies: Making a New Science. New Communicative York: Penguin, 1987. Print Capitalism ​ Komisyon sa Wikang Filipino and Left Politics. (KWF) Durham: Duke -​ Nilikha ng Batas Republika University Press 2009 Blg 7104 (Agosto 14, 1991) ang Komisyon sa Wikang b.​ Author-Date Filipino. System- ginagamit -​ Layunin nito na magsagawa, sa agham at agham mag ugnay at magtaguyod panlipunan. ng mga pananaliksik para sa Halimbawa: pagpapaunlad, Dean, Jodi. 2009 pagpapalaganap at Democracy and Other pagpapahalaga ng Filipino Neoliberal Fantasies: at ng iba pang mga Communicative katutubong wika ng Pilipinas. Capitalism 2.​ Pladiyarmismo/Plagiarism and Left Politics. -​ Kapag ang isang Durham: Duke mananaliksik o manunulat ay University Press naakusahan ng pladiyarismo, ang ibig sabihin nito ay  ginagamit niya ang ideya o paghingi ng pahintulot gawa ng iba at inaangkin upang magamit ang gawa bilang sarili niyang gawa. ng yumao. -​ Ang pladiyarismo ay isang uri 4.​ Public Domain ng pagnanakaw dahil sa -​ Kapag lipas o expired na paggamit nang walang ang kopirayt, nagiging pahintulot ng orihinal na public domain na ang ideya, akda o likha ng iba. isang obra. -​ Ang wastong gawin ay -​ Maituturing na public domain banggitin sa citation ang ang isang obra kung mga sangguniang ginamit maaari na itong gamitin bilang pagkilala at respeto ninuman at hindi na sa ideya ng iba. kailangan pang humingi ng pahintulot mula sa may -ari 3.​ Kopirayt/Copyright ng kopirayt. -​ Tumutukoy ang mga kopirayt -​ Halimbawa : karapatang-ari o -​ Ang painting ni Leonardo da intellectual property ng Vinci na Mona Lisa noon isang may-akda sa pang panahon ng kaniyang mga sinusulat. Renaissance ay hindi na -​ Saklaw ng kopirayt ang mga kailangan hinganpa ng obrang sining. permiso kung gagamitin ito -​ Sa pamamagitan ng kopirayt, sa mga aklat ng nabibigyang-proteksiyon kasaysayan. ang may-ari ng obra ng -​ Subalit hindi legal at eksklusibong nangangahulugan na ito ay Karapatan sa pamamagitan public domain na ang isang at pagbabahagi nito. obra ay hindi na babanggitin -​ Habang nabubuhay ang may ang wastong citation. ari ng akda, nanatili itong -​ Kailangan pa ring karapatang ari niya. banggitin sa sanggunian -​ Subalit maaari ring mapaso / ang orihinal na lumikha ng maexpire ang kopirayts. obra. -​ Sa oras na pumanaw ang 5.​ Fair use may –ari ng kopirayts -​ Paano kung gagamitin mo mananatili pa rin sa ang isang akda para sa iyong nakapangalan sa kanya ulat sa klase? ang karapatang ari mula sa -​ Kailangan ka pa bang taon ng kaniyang humingi ng pahintulot sa may pagpanaw hanggang sa ari ng kopirayts? susunod na (5)limang taon. -​ Maaaring magamit ang ilang -​ Sa ganitong sitwasyon likha na sakop ng kopirayts inililipat sa kanyang mga kung ito ay sang-ayon sa legal na tagapagmana ang gamit ng FAIR USE, na  hindi na kailangan pang maaaring maging dahilan ipagpaalam sa paggamit ng paghahabla ng ng obra. nagmamay-ari ng obra -​ Kung gagamitin ito sa laban sa indibidwal na pagsusuri, pagtuturo, gumagamit ng kaniyang pananaliksik o kung ginawa ginawa. ito bilang isang parody. -​ Intelektuwal na -​ Tumutukoy sa parody sa pagmamay-ari ng isang paggamit ng isang obra indibidwal anumang obrang bilang katatawanan sa produkto ng isipan tulad ng paraaang di nakagagalit o mga aklat, komposisyon nakakasakit ng damdamin. musical, dibuho, larawan -​ Sa ginawang MEME ang mapa, imbensiyon, logo, larawan ni Jose Rizal kung simbolo at iba pa. saan nilagyan ng 7.​ Misquotation katatawanan ang orihinal -​ KAILANGANG maging na larawan. MAINGAT ang mananaliksik -​ Halimbawa : sa paggamit ng mga salitang -​ Paggamit ng ilang linya ng umano’y galling sa isang awit bilang panimula TAO dahil ang kapabayaan o quotation. kamalian ay maaaring ituring -​ Paggamit ng talahanayan o na misquotation. larawan para sa pag-uulat sa -​ Sadya man o hindi, klase o pagtuturo na hindi maaaring magbago ang kailanman pagkakakitaan. mensahe kung mayroong -​ Paggamit ng isang obra para kulang o dagdag sa mga sa ibang layunin at salitang tinuran. tagapanood tulad ng -​ Samakatuwid kailangang paggamit ng isang sikat na maging maingat ang saknong mula sa isang mananaliksik o manunulat sa kilalang tula at inilalagay pagsipi o pag-uulit ng mga bilang disenyo ng damit. binibitawang salita ng iba 6.​ Intelektual na Pagmamay-Ari pang tao dahil maaaring (intelectual Property) makasuhan ng LIBEL ang -​ Tandaan na kapag gagamitin isang taong nagkasala ng ng isang obrang saklaw ng MISQUOTATION sa ilalim ng kopirayt, dapat itong ARTIKULO 355 ng REVISED ipagpaalam dahil maaaring PENAL CODE kung ito ay makasuhan ng copyright nailathala. infringement na isang 8.​ Karapatang sa Malayang uring paglabag sa Pagpapahayag/Freedom of Copyright Law. Expression -​ Ang paggamit ng isang likha -​ Ayon sa Artikulo III sa ilalim ng kopirayt ay Seksyon 4 ng ating 1987  Salitang Batas, Katipunan ng mga karapatang ( Bill of Rights) walang batas ang dapat ipasa na naghahadlang sa karapatang magpahayag. -​ Bilang isang demokratikong bansa, lahat ng mamamayan ay may karapatang magpahayag, at kailangang pangalagaan ito ng estado. -​