گیاهان دارویی و طب سنتی (PDF)

‫▪مقدمه و آشنایی با گیاهان دارویی‬ ‫تعریف گیاهان دارویی و تاریخچه استفاده از آنها‬ ‫▪‪o‬‬ ‫▪گیاهان دارویی به گیاهانی اطالق میشود که قسمتهای مختلف آنها مانند برگها‪ ،‬گلها‪ ،‬ساقهها‪ ،‬ریشهها و دانهها دارای ترکیبات‬ ‫شیمی...

‫▪مقدمه و آشنایی با گیاهان دارویی‬ ‫تعریف گیاهان دارویی و تاریخچه استفاده از آنها‬ ‫▪‪o‬‬ ‫▪گیاهان دارویی به گیاهانی اطالق میشود که قسمتهای مختلف آنها مانند برگها‪ ،‬گلها‪ ،‬ساقهها‪ ،‬ریشهها و دانهها دارای ترکیبات‬ ‫شیمیایی فعال هستند که میتوانند اثرات درمانی و دارویی بر روی بدن انسان داشته باشند‪.‬این گیاهان بهطور طبیعی حاوی موادی مانند‬ ‫آلکالوئیدها‪ ،‬فالونوئیدها‪ ،‬گلیکوزیدها و ترپنها هستند که در طب سنتی و پزشکی نوین بهعنوان داروهای گیاهی برای درمان بیماریها و بهبود‬ ‫سالمت عمومی استفاده میشوند‪.‬‬ ‫▪گیاهان دارویی در اشکال مختلف مصرف می شوند‪ ،‬از جمله به صورت چای(دمنوش)‪ ،‬عصاره‪ ،‬روغن‪ ،‬پماد‪ ،‬قرص و کپسول‪.‬این گیاهان‬ ‫میتوانند برای پیشگیری و درمان بیماری های مختلف از جمله مشکالت گوارشی‪ ،‬عصبی‪ ،‬قلبی و عروقی‪ ،‬التهابات و حتی بیماریهای پوستی‬ ‫به کار گرفته شوند‪.‬‬ ‫▪تاریخچه استفاده از گیاهان دارویی‬ ‫▪تاریخچه استفاده از گیاهان دارویی به قدمت تمدن بشری بازمیگردد‪.‬از زمانهای بسیار قدیم‪ ،‬انسانها از گیاهان برای درمان بیماریها و‬ ‫حفظ سالمتی استفاده میکردند‪.‬در ادامه‪ ،‬به تاریخچه استفاده از گیاهان دارویی در تمدنهای مختلف اشاره میکنیم‪:‬‬ ‫▪‪.۱‬دوران پیشاتاریخ‬ ‫▪انسانهای اولیه که در محیطهای طبیعی زندگی می کردند‪ ،‬از گیاهان اطراف خود برای درمان بیماریها استفاده میکردند‪.‬دانش استفاده از‬ ‫گیاهان دارویی در ابتدا به صورت شفاهی از نسل به نسل منتقل می شد و تجربه افراد در برخورد با گیاهان و اثرات آنها منجر به شناخت بهتر‬ ‫این گیاهان شد‪.‬‬ ‫▪‪.۲‬تمدنهای باستانی‬ ‫▪مصر باستان‪ :‬مصریان از اولین تمدنهایی بودند که بهطور سیستماتیک از گیاهان دارویی استفاده میکردند‪.‬آنها از گیاهان همچون سیر‪،‬‬ ‫آویشن و خرفه برای درمان بیماریها استفاده میکردند‪.‬مدارک باستانی مانند پاپیروس «ابرس» نشان میدهند که بیش از ‪ ۷۰۰‬ترکیب گیاهی‬ ‫در طب مصریان استفاده میشده است‪.‬‬ ‫▪ چین باستان‪ :‬در طب سنتی چین‪ ،‬استفاده از گیاهان دارویی به بیش از ‪ ۴۰۰۰‬سال قبل بازمیگردد‪.‬متون قدیمی چینی مانند «شانگ هان‬ ‫لون» و «بنکائو گانگمو» حاوی اطالعات گستردهای درباره گیاهان دارویی و روشهای مصرف آنها برای درمان بیماریها است‪.‬‬ ‫▪هند باستان‪ :‬در هند‪ ،‬نظام پزشکی آیورودا ( )‪Ayurveda‬از قدیمیترین سیستمهای طب گیاهی است که استفاده از گیاهان دارویی را‬ ‫بهطور گستردهای توصیه میکند‪.‬کتابهای آیورودایی مانند «چارا کا سامهیتا» و «سوشروتا سامهیتا» حاوی اطالعات زیادی درباره گیاهان‬ ‫دارویی هستند‪.‬‬ ‫▪‪.۳‬دوران اسالمی و قرون وسطی‬ ‫▪ در دوران اسالمی‪ ،‬پزشکان بزرگی همچون ابن سینا و رازی در کتب خود به بررسی گستردهای از گیاهان دارویی پرداختهاند‪.‬کتاب «قانون»‬ ‫ابن سینا یکی از معروفترین کتب پزشکی است که در آن از صدها گیاه دارویی برای درمان بیماریهای مختلف صحبت شده است‪.‬‬ ‫▪ در اروپا‪ ،‬استفاده از گیاهان دارویی در قرون وسطی رواج داشت‪.‬بیمارستانها و صومعهها محل هایی بودند که گیاهان دارویی برای درمان‬ ‫بیماران کشت میشد‪.‬پزشکان و داروسازان این دوره به کتابهایی مانند «ماتریا مدیکا» از دیوسکوریدس روی میآوردند‪.‬‬ ‫یونان‬ ‫و‬ ‫چین‪،‬هند‪،‬ایران‬ ‫▪طب سنتی‬ ‫اصول و تفاوتها‪:‬‬ ‫▪ طب سنتی در کشورهای مختلف با توجه به تاریخ‪ ،‬فرهنگ و شرایط محیطی شکل گرفته و هرکدام از این نظامهای پزشکی دارای اصول و‬ ‫فلسفههای خاص خود هستند‪.‬طب سنتی چین‪ ،‬هند (آیورودا)‪ ،‬ایران (طب سنتی و ایرانی) و یونان (طب بقراطی) از مهمترین این سیستمها‬ ‫هستند که هرکدام در توسعه علم پزشکی نقش مهمی ایفا کردهاند‪.‬در ادامه به بررسی اصول و تفاوتهای این نظامهای پزشکی میپردازیم‪.‬‬  ‫▪‪.۱‬طب سنتی چین ()‪TCM‬‬ ‫▪اصول طب سنتی چین‪:‬‬ ‫ یین و یانگ ( ‪Yin & Yang):‬طب سنتی چین بر پایه تعادل نیروهای متضاد یین (عناصر سرد‪ ،‬تاریک و منفعل) و یانگ (عناصر گرم‪،‬‬ ‫روشن و فعال) استوار است‪.‬عدم تعادل میان این دو نیرو موجب بیماری میشود‪.‬‬ ‫ چی ( ‪Qi):‬چی بهعنوان نیروی حیاتی بدن در نظر گرفته میشود که در کانالهای انرژی (مریدیانها) جریان دارد‪.‬بیماریها زمانی رخ‬ ‫میدهند که جریان چی در بدن دچار اختالل یا انسداد شود‪.‬‬ ‫ عناصر پنجگانه ( ‪ Five Elements):‬این عناصر شامل چوب‪ ،‬آتش‪ ،‬خاک‪ ،‬فلز و آب هستند که هرکدام با ارگانهای داخلی بدن مرتبط‬ ‫هستند‪.‬هر نوع اختالل در این عناصر میتواند بر سالمت فرد تأثیر بگذارد‪.‬‬ ‫▪درمانها در طب سنتی چین‪:‬‬ ‫ طب سوزنی‪ :‬استفاده از سوزنهای ریز برای تحریک نقاط خاص روی مریدیانها بهمنظور بهبود جریان چی‪.‬‬ ‫ گیاهان دارویی چینی‪ :‬گیاهان برای تنظیم تعادل انرژیهای یین و یانگ و تقویت چی تجویز میشوند‪.‬‬ ‫ تغذیه درمانی‪ :‬رژیم غذایی برای تنظیم تعادل بدن بر اساس طبایع یین و یانگ توصیه میشود‪.‬‬ ‫ ماساژ تویینا و چیگونگ‪ :‬ماساژ درمانی و تمرینات تنفسی برای بهبود سالمت و تنظیم انرژی بدن‪.‬‬ ‫▪‪.۲‬طب سنتی هند (آیورودا)‬ ‫▪اصول طب آیورودا‪:‬‬ ‫ سه دوشا ( ‪Doshas):‬آیورودا بدن انسان را ترکیبی از سه انرژی یا دوشا میداند که شامل واتا (هوا و فضا)‪ ،‬پیتا (آتش و آب) و کافا (آب‬ ‫و خاک) هستند‪.‬سالمتی زمانی حفظ میشود که این سه دوشا در تعادل باشند‪.‬هر نوع عدم تعادل باعث بیماری میشود‪.‬‬ ‫ پانچا مهابهوتا ( ‪Pancha Mahabhuta):‬پنج عنصر اساسی طبیعت شامل فضا‪ ،‬هوا‪ ،‬آتش‪ ،‬آب و خاک که تمام موجودات از آنها‬ ‫تشکیل شدهاند‪.‬‬ ‫ آگنی ( ‪ Agni):‬آگنی به معنای نیروی هاضمه بدن است‪.‬وضعیت آگنی بر سالمت کلی بدن تأثیر میگذارد و ضعیف شدن آن باعث بیماری‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫▪درمانها در طب آیورودا‪:‬‬ ‫ گیاهان دارویی‪ :‬آیورودا از طیف وسیعی از گیاهان دارویی برای تقویت سیستم ایمنی و درمان بیماریها استفاده میکند‪.‬‬ ‫ پانچاکارما‪ :‬یک روش پاکسازی کامل بدن برای دفع سموم و بازگرداندن تعادل دوشاها‪.‬‬ ‫ یوگا و مدیتیشن‪ :‬ترکیب تمرینات جسمی و ذهنی برای تقویت سالمت جسمی و روانی‪.‬‬ ‫ رژیم غذایی متعادل‪ :‬غذاها بر اساس نوع دوشای فرد انتخاب میشوند تا تعادل بدن حفظ شود‪.‬‬ ‫▪‪.۴‬طب سنتی یونان (طب بقراطی)‬ ‫▪اصول طب سنتی یونان‪:‬‬ ‫ اخالط چهارگانه‪ :‬طب یونانی نیز مشابه طب سنتی ایران‪ ،‬بر اساس تعادل چهار خلط اصلی یعنی دم‪ ،‬بلغم‪ ،‬صفراء و سودا استوار است‪.‬‬ ‫سالمت زمانی برقرار است که این اخالط در تعادل باشند‪.‬‬ ‫ تئوری تعادل بدن و طبیعت‪ :‬طب یونانی معتقد بود که بدن انسان باید با طبیعت و محیط اطراف خود در تعادل باشد‪.‬هرگونه تغییر در آب و‬ ‫هوا‪ ،‬رژیم غذایی یا سبک زندگی میتواند بر تعادل اخالط تأثیر بگذارد‪.‬‬ ‫ عوامل محیطی‪ :‬سالمتی عالوه بر تعادل اخالط‪ ،‬به عوامل محیطی مانند آب و هوا‪ ،‬تغذیه و ورزش نیز بستگی دارد‪.‬‬ ‫ ‬ ‫▪درمانها در طب سنتی یونان‪:‬‬ ‫ رژیم غذایی‪ :‬رژیم غذایی سالم و متعادل برای حفظ تعادل اخالط‪.‬‬  ‫ گیاهان دارویی‪ :‬استفاده از گیاهان دارویی برای تقویت اخالط و بازگرداندن تعادل آنها‪.‬‬ ‫ ورزش و بهداشت‪ :‬ورزش منظم و توجه به بهداشت فردی بهعنوان عوامل کلیدی در حفظ سالمت‪.‬‬ ‫ حمامهای درمانی‪ :‬استفاده از آب و حمامهای گرم برای بهبود وضعیت بدن و تقویت سالمت‪.‬‬ ‫▪‪.۳‬طب سنتی ایران (طب سنتی و ایرانی)‬ ‫▪اصول طب سنتی ایران‪:‬‬ ‫ اخالط چهارگانه‪ :‬بر اساس فلسفه بقراط و گالن‪ ،‬طب سنتی ایران معتقد است که بدن از چهار خلط تشکیل شده است‪ :‬دم (خون)‪ ،‬بلغم‪،‬‬ ‫صفراء (صفرا زرد) و سودا (صفرا سیاه)‪.‬سالمت زمانی برقرار است که این اخالط در تعادل باشند‪.‬هرگونه تغییر در کمیت یا کیفیت این‬ ‫اخالط باعث بروز بیماری میشود‪.‬‬ ‫ مزاج‪ :‬در طب سنتی ایران‪ ،‬هر فرد بر اساس ترکیب اخالط دارای مزاج خاصی است‪.‬این مزاجها شامل گرم‪ ،‬سرد‪ ،‬تر و خشک هستند‪.‬‬ ‫ طبایع‪ :‬مزاجها نهتنها به انسانها بلکه به غذاها‪ ،‬داروها و شرایط محیطی نیز اعمال میشوند‪.‬بنابراین‪ ،‬انتخاب درمانها و رژیم غذایی بر اساس‬ ‫مزاج فرد است‪.‬‬ ‫▪درمانها در طب سنتی ایران‪:‬‬ ‫ گیاهان دارویی‪ :‬گیاهان بر اساس مزاج و خلط فرد تجویز میشوند تا تعادل اخالط برقرار شود‪.‬‬ ‫ حجامت و فصد‪ :‬روشهای پاکسازی خون و دفع مواد زائد از بدن بهمنظور بازگرداندن تعادل اخالط‪.‬‬ ‫ رژیم غذایی‪ :‬انتخاب غذاها بر اساس مزاج و تأثیر آنها بر تعادل اخالط‪.‬‬ ‫ حمامهای بخار و ماساژ‪ :‬روشهای درمانی برای تقویت سیستم ایمنی و بهبود عملکرد بدن‪.‬‬ ‫▪تفاوتها و شباهتهای طبهای سنتی‬ ‫▪شباهتها‪:‬‬ ‫ تعادل عناصر‪ :‬همه این سیستمهای پزشکی به نوعی بر تعادل عناصر یا نیروهای مختلف در بدن تأکید دارند‪.‬در چین یین و یانگ‪ ،‬در هند‬ ‫دوشاها و در ایران و یونان اخالط چهارگانه وجود دارد‪.‬‬ ‫ گیاهان دارویی‪ :‬استفاده از گیاهان دارویی در تمام این سیستمها به عنوان درمان اصلی و مکمل رایج است‪.‬‬ ‫ توجه به رژیم غذایی‪ :‬هر چهار سیستم بر اهمیت رژیم غذایی در حفظ سالمت بدن تأکید دارند و غذاها را بر اساس تأثیر آنها بر تعادل بدن‬ ‫طبقهبندی میکنند‪.‬‬ ‫ پیشگیری از بیماریها‪ :‬هر یک از این طبها عالوه بر درمان بیماریها‪ ،‬بر پیشگیری از آنها از طریق تقویت بدن و حفظ تعادل طبیعی‬ ‫تمرکز دارند‪.‬‬ ‫▪تفاوتها‪:‬‬ ‫ فلسفههای پایه‪ :‬فلسفههای بنیادی در این سیستم ها متفاوت است؛ طب سنتی چین بر اساس یین و یانگ و جریان انرژی چی است‪ ،‬در‬ ‫حالی که آیورودا بر پایه تعادل سه دوشا استوار است و طب ایرانی و یونانی به تعادل اخالط چهارگانه اهمیت میدهند‪.‬‬ ‫ رویکرد به انرژی حیاتی‪ :‬در طب سنتی چین‪ ،‬چی به عنوان نیروی حیاتی بدن نقش کلیدی دارد‪ ،‬در حالی که در آیورودا از آگنی و در‬ ‫طبهای ایرانی و یونانی از اخالط بهعنوان عوامل کلیدی یاد میشود‪.‬‬ ‫ روشهای درمانی‪ :‬روشهای درمانی نیز متفاوت است؛ مثالً طب سوزنی در طب چینی و پانچاکارما در آیورودا با روشهای طب ایرانی مانند‬ ‫حجامت یا فصد متفاوت هستند‪.‬‬  ‫▪‪.۴‬عصر مدرن‬ ‫▪ با پیشرفت علم شیمی و فارماکولوژی‪ ،‬ترکیبات فعال موجود در گیاهان دارویی شناسایی شدند و روشهای تولید دارو از آنها بهبود یافت‪.‬‬ ‫بسیاری از داروهای مدرن‪ ،‬مانند آسپرین که از پوست درخت بید استخراج شده است‪ ،‬ریشه در گیاهان دارویی دارند‪.‬‬ ‫▪ امروزه همچنان استفاده از گیاهان دارویی در طب سنتی و همچنین در تولید داروهای مکمل و طبیعی رایج است‪.‬‬ ‫▪کاربردهای امروزی گیاهان دارویی‬ ‫▪ امروزه با توجه به افزایش توجه به محصوالت طبیعی و کاهش استفاده از داروهای شیمیایی‪ ،‬استفاده از گیاهان دارویی دوباره محبوبیت یافته‬ ‫است‪.‬گیاهانی همچون نعناع‪ ،‬زنجبیل‪ ،‬بابونه‪ ،‬آلوئهورا‪ ،‬و زردچوبه بهطور گسترده در درمان و پیشگیری از بیماریها استفاده میشوند‪.‬عالوه بر‬ ‫این‪ ،‬تحقیقات بسیاری در حوزه فارماکولوژی گیاهان در حال انجام است تا اثربخشی و بیخطری این گیاهان بهطور علمی مورد تایید قرار‬ ‫گیرد‪.‬‬ ‫▪‬ ‫مدرن‬ ‫و‬ ‫سنتی‬ ‫طب‬ ‫در‬ ‫دارویی‬ ‫گیاهان‬ ‫اهمیت‬ ‫▪گیاهان دارویی نقش بسیار مهمی در تاریخ پزشکی و بهداشت انسان داشتهاند و همچنان در سیستمهای طب سنتی و مدرن بهعنوان یک منبع‬ ‫ارزشمند درمانی استفاده می شوند‪.‬هر دو نظام پزشکی سنتی و مدرن‪ ،‬هرچند با رویکردهای متفاوت‪ ،‬از گیاهان دارویی بهعنوان یکی از‬ ‫ابزارهای اصلی خود بهره میبرند‪.‬‬ ‫▪‪.۱‬اهمیت گیاهان دارویی در طب سنتی‬ ‫▪طب سنتی به مجموعهای از دانشها و شیوههای درمانی مبتنی بر اصول و فلسفههای که ن اشاره دارد که معموالً از گیاهان دارویی برای درمان‬ ‫بیماریها و حفظ سالمتی استفاده میکند‪.‬این طب در بسیاری از فرهنگها‪ ،‬بهویژه در آسیا (مثل طب سنتی چینی و آیورودا در هند) و‬ ‫خاورمیانه (طب سنتی ایرانی) ریشه دارد‪.‬‬ ‫▪در ادامه به چند جنبه از اهمیت گیاهان دارویی در طب سنتی اشاره میکنیم‪:‬‬ ‫▪الف‪.‬دانش بومی و تاریخی‬ ‫▪گیاهان دارویی بهعنوان پایه و اساس بسیاری از درمانهای سنتی شناخته میشوند و دانش مربوط به آنها طی هزاران سال از نسلی به نسل‬ ‫دیگر منتقل شده است‪.‬این دانش بر اساس مشاهدههای تجربی و آزمایشهای زمانبر بر روی انسانها و حیوانات شکل گرفته است‪.‬‬ ‫▪ب‪.‬رویکرد جامع و کلنگر‬ ‫▪در طب سنتی‪ ،‬گیاهان دارویی معموالً بهطور کامل استفاده میشوند‪ ،‬به این معنا که تمام قسمتهای گیاه شامل برگها‪ ،‬ریشهها‪ ،‬دانهها و‬ ‫گلها بهصورت خام یا فرآوری شده به کار می روند‪.‬این روش‪ ،‬مبتنی بر اعتقاد به تأثیر کل گیاه است و به تنظیم سیستمهای مختلف بدن‬ ‫کمک میکند‪.‬‬ ‫▪در طب سنتی‪ ،‬گیاهان دارویی به عنوان ابزاری برای تنظیم تعادل انرژی و جلوگیری از بیماریها استفاده میشوند‪.‬به عنوان مثال‪ ،‬در طب‬ ‫سنتی چینی‪ ،‬گیاهان برای تنظیم «یین» و «یانگ» به کار میروند‪ ،‬در حالی که در آیورودا گیاهان برای متعادلسازی سه «دوشا» (واتا‪ ،‬پیتا و‬ ‫کافا) تجویز میشوند‪.‬‬  ‫▪ج‪.‬پیشگیری و درمان بیماریها‬ ‫▪گیاهان دارویی نهتنها برای درمان بیماریها استفاده می شوند‪ ،‬بلکه در طب سنتی تأکید زیادی بر پیشگیری از بیماریها دارند‪.‬بسیاری از‬ ‫گیاهان دارویی خاصیت تقویتکنندگی سیستم ایمنی‪ ،‬سمزدایی و بهبود کلی سالمت بدن را دارند‪.‬گیاهانی مانند زنجبیل‪ ،‬زردچوبه و آلوئهورا‬ ‫بهعنوان گیاهانی با اثرات ضدالتهابی و ضدعفونیکننده در درمانهای مختلف سنتی استفاده میشوند‪.‬‬ ‫▪د‪.‬دسترسی و مقرون به صرفه بودن‬ ‫▪یکی از مهم ترین مزایای گیاهان دارویی در طب سنتی‪ ،‬دسترسی آسان و هزینه پایین آنها است‪.‬در مناطق روستایی و کشورهای در حال‬ ‫توسعه که دسترسی به داروهای مدرن محدود است‪ ،‬گیاهان دارویی به عنوان یک منبع مهم درمانی به کار میروند‪.‬‬ ‫▪‪.۲‬اهمیت گیاهان دارویی در طب مدرن‬ ‫▪در طب مدرن‪ ،‬گیاهان دارویی به طور مستقیم یا غیرمستقیم نقش حیاتی دارند‪.‬اگرچه طب مدرن بیشتر به داروهای شیمیایی و روشهای‬ ‫درمانی فناورانه تکیه دارد‪ ،‬بسیاری از این داروها ریشه در ترکیبات طبیعی گیاهان دارویی دارند‪.‬در اینجا به جنبههای مختلف اهمیت گیاهان‬ ‫دارویی در طب مدرن میپردازیم‪:‬‬ ‫▪الف‪.‬منبع ترکیبات فعال دارویی‬ ‫▪بسیاری از داروهای مدرن از ترکیبات فعال موجود در گیاهان استخراج یا شبیهسازی شدهاند‪.‬به عنوان مثال‪ ،‬آسپرین از اسید سالیسیلیک‬ ‫موجود در گیاه بید گرفته شده است و مورفین که یکی از قویترین مسکنهاست‪ ،‬از گیاه خشخاش به دست آمده است‪.‬این ترکیبات فعال‪ ،‬پس‬ ‫از جداسازی و تصفیه‪ ،‬به شکل داروهای شیمیایی تجویز میشوند که اثربخشی باال و دوز مصرفی دقیق دارند‪.‬‬ ‫ب‪.‬تأمین داروهای جدید و نوآوریهای پزشکی‬ ‫▪‬ ‫▪گیاهان دارویی همچنان به عنوان یک منبع بزرگ برای کشف داروهای جدید مطرح هستند‪.‬پژوهشگران به دنبال کشف ترکیبات دارویی جدید‬ ‫از گیاهان هستند که بتوانند در درمان بیماریهای مدرن مانند سرطان‪ ،‬دیابت‪ ،‬بیماریهای قلبی و عفونی مؤثر باشند‪.‬به عنوان مثال‪ ،‬ترکیب‬ ‫آرتمیسینین از گیاه «افسنطین شیرین» ( )‪Artemisia annua‬بهعنوان دارویی مؤثر در درمان ماالریا شناخته شده است‪.‬‬ ‫▪ج‪.‬درمان مکمل و طب تلفیقی‬ ‫▪در دهههای اخیر‪ ،‬استفاده از گیاهان دارویی بهعنوان مکمل در کنار درمانهای مدرن رواج یافته است‪.‬بسیاری از پزشکان در حال حاضر‪،‬‬ ‫استفاده از داروهای گیاهی مانند اکیناسه برای ت قویت سیستم ایمنی یا سنبل الطیب برای بهبود خواب را توصیه میکنند‪.‬در حوزههای مانند‬ ‫درمان بیماریهای مزمن‪ ،‬دردهای مفصلی‪ ،‬و اضطراب‪ ،‬داروهای گیاهی بهعنوان مکملهای درمانی مورد توجه قرار گرفتهاند‪.‬این رویکرد‬ ‫بهعنوان طب تلفیقی ( )‪Integrative Medicine‬شناخته میشود‪.‬‬ ‫د‪.‬کاهش عوارض جانبی و استفاده از داروهای طبیعی‬ ‫▪‬ ‫▪ یکی از دالیل گرایش به گیاهان دارویی در طب مدرن‪ ،‬کاهش عوارض جانبی داروهای شیمیایی است‪.‬برخی از گیاهان دارویی‪ ،‬در صورت‬ ‫استفاده صحیح‪ ،‬نسبت به داروهای شیمیای ی‪ ،‬عوارض جانبی کمتری دارند‪.‬به عنوان مثال‪ ،‬گیاهانی مانند نعناع و بابونه که برای درمان مشکالت‬ ‫گوارشی به کار میروند‪ ،‬معموالً عوارض کمتری نسبت به داروهای شیمیایی معادل دارند‪.‬‬ ‫▪هـ‪.‬طب سنتی و داروسازی نوین‬ ‫▪ طب مدرن‪ ،‬از تحقیقاتی که بر روی گیاهان دارویی در طول هزاران سال انجام شده‪ ،‬بهره میبرد‪.‬در بسیاری از موارد‪ ،‬تحقیقات علمی جدید‬ ‫توانسته است خواص درمانی گیاهانی که در طب سنتی استفاده میشدند را تایید کند‪.‬به این ترتیب‪ ،‬دانش سنتی و علمی در کنار هم‪ ،‬به‬ ‫توسعه داروهای جدید و بهبود روشهای درمانی کمک کردهاند‪.‬‬ ‫▪جایگاه اقتصادی گیاهان دارویی در کشاورزی و صنعت‬ ‫▪گیاهان دارویی به عنوان بخشی از صنعت کشاورزی و داروسازی نقش مهمی در اقتصاد جهانی ایفا میکنند‪.‬رشد تقاضا برای محصوالت طبیعی‬ ‫و گرایش به سمت داروهای گیاهی و مکملهای غذایی باعث شده است که گیاهان دارویی به یکی از بخشهای پربازده اقتصادی در بسیاری از‬ ‫کشورها تبدیل شوند‪.‬جایگاه اقتصادی گیاهان دارویی را میتوان در دو حوزه مهم کشاورزی و صنعت بررسی کرد‪.‬‬ ‫‪.۱‬جایگاه اقتصادی گیاهان دارویی در کشاورزی‬ ‫▪‬ ‫▪الف‪.‬تنوع محصوالت کشاورزی‬ ‫▪گیاهان دارویی فرصتی برای تنوعبخشی به محصوالت کشاورزی فراهم میکنند‪.‬برخالف محصوالت رایج کشاورزی مانند گندم‪ ،‬ذرت و برنج که‬ ‫نیاز به زمینهای وسیع و منابع آبی فراوان دارند‪ ،‬بسیاری از گیاهان دارویی میتوانند در زمینهای کوچک و در شرایط محیطی کمتر مطلوب‬ ‫نیز رشد کنند‪.‬این ویژگی‪ ،‬کشاورزان را قادر میسازد تا از زمینهای محدود خود بهرهوری بیشتری داشته باشند و منابع درآمد جدیدی کسب‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫▪ب‪.‬تولید در مناطق محروم و کمآب‬ ‫▪یکی از مزیتهای بزرگ گیاهان دارویی این است که بسیاری از این گیاهان میتوانند در مناطق خشک و نیمهخشک یا مناطقی با خاکهای‬ ‫فقیر رشد کنند‪.‬این امر به ویژه در کشورهای در حال توسعه که با مشکالتی نظی ر کمبود آب و فرسایش خاک مواجه هستند‪ ،‬اهمیت اقتصادی‬ ‫زیادی دارد‪.‬گیاهانی مانند آلوئهورا و زیره سبز در مناطق خشک و با آب و هوای گرم بهخوبی رشد میکنند و میتوانند به عنوان یک منبع‬ ‫اقتصادی مهم برای کشاورزان این مناطق باشند‪.‬‬ ‫▪ج‪.‬افزایش ارزش افزوده محصوالت کشاورزی‬ ‫▪کشت گیاهان دارویی می تواند به افزایش ارزش افزوده محصوالت کشاورزی کمک کند‪.‬در حالی که محصوالت سنتی کشاورزی مانند گندم یا‬ ‫برنج به دلیل قیمت های پایین در بازارهای جهانی ممکن است برای کشاورزان سودآور نباشند‪ ،‬گیاهان دارویی به دلیل تقاضای زیاد در صنایع‬ ‫داروسازی‪ ،‬غذایی و آرایشی بهداشتی معموالً قیمت باالتری دارند و باعث افزایش درآمد کشاورزان میشوند‪.‬‬ ‫▪د‪.‬کشاورزی پایدار و حفظ منابع طبیعی‬ ‫▪ کشت گیاهان دارویی به دلیل نیاز کمتر به کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات‪ ،‬میتواند بهعنوان یک راهکار برای کشاورزی پایدار مطرح‬ ‫شود‪.‬این گیاهان معموالً مقاومتر به بیماریها و شرایط نامساعد محیطی هستند و کشت آنها نیاز به مصرف آب و انرژی کمتری دارد‪.‬در‬ ‫نتیجه‪ ،‬کشت گیاهان دارویی میتواند به کاهش آلودگیهای زیستمحیطی و حفظ منابع طبیعی کمک کند‪.‬‬ ‫▪هـ‪.‬ایجاد اشتغال در مناطق روستایی‬ ‫▪کشت گیاهان دارویی به دلیل نیاز به فرآیندهای دستی و مراقبتهای دقیق میتواند به ایجاد فرصتهای شغلی در مناطق روستایی کمک کند‪.‬‬ ‫بسیاری از فرآیندهای مرتبط با کشت‪ ،‬برداشت و فرآوری گیاهان دارویی نیاز به نیروی کار انسانی دارند که این امر میتواند به کاهش بیکاری‬ ‫در این مناطق کمک کند‪.‬‬ ‫‪.۲‬جایگاه اقتصادی گیاهان دارویی در صنعت‬ ‫▪‬ ‫▪الف‪.‬صنعت داروسازی‬ ‫▪یکی از مهمترین بخشهای صنعتی که از گیاهان دارویی بهرهبرداری میکند‪ ،‬صنعت داروسازی است‪.‬گیاهان دارویی بهعنوان منبع اولیه‬ ‫بسیاری از داروها و ترکیبات شیمیایی مورد استفاده در درمان بیماریها محسوب میشوند‪.‬بسیاری از شرکتهای داروسازی بزرگ از گیاهان‬ ‫دارویی بهطور مستقیم یا از ترکیبات فعال آنها برای تولید داروهای مختلف استفاده میکنند‪.‬‬ ‫ داروهای گیاهی‪ :‬بسیاری از داروهای مدرن با الهام از ترکیبات فعال موجود در گیاهان دارویی تولید شدهاند‪.‬بهعنوان مثال‪ ،‬داروی معروف‬ ‫آسپرین از گیاه بید مشتق شده است‪.‬همچنین داروهای ضدماالریا مانند آرتمیسینین از گیاهان به دست میآیند‪.‬‬ ‫ مکملهای غذایی‪ :‬استفاده از گیاهان دارویی در تولید مکملهای غذایی نیز رشد چشمگیری داشته است‪.‬مکملهایی مانند اکیناسه برای‬ ‫تقویت سیستم ایمنی یا سنبل الطیب برای کاهش اضطراب از جمله نمونههای موفق در این زمینه هستند‪.‬‬ ‫▪ب‪.‬صنعت آرایشی و بهداشتی‬ ‫▪صنعت آرایشی و بهداشتی یکی دیگر از بخشهای صنعتی است که از گیاهان دارویی بهرهبرداری میکند‪.‬ترکیبات طبیعی و گیاهی به دلیل‬ ‫خواص ضدالتهابی‪ ،‬ضدپیری و ترمیمکننده پوست بهطور گسترده در تولید محصوالت آرایشی و بهداشتی به کار گرفته میشوند‪.‬‬ ‫ محصوالت مراقبت از پوست و مو‪ :‬گیاهانی مانند آلوئهورا‪ ،‬بابونه‪ ،‬نعناع و اسطوخودوس بهعنوان مواد اولیه در تولید کرمها‪ ،‬لوسیونها‪،‬‬ ‫شامپوها و ماسکهای صورت استفاده میشوند‪.‬‬ ‫ محصوالت ضدپیری‪ :‬بسیاری از ترکیبات گیاهی مانند رزوراترول که از انگور به دست میآید‪ ،‬بهعنوان مادهای ضدپیری در محصوالت‬ ‫آرایشی استفاده میشوند‪.‬‬ ‫▪ج‪.‬صنعت غذایی و نوشیدنیها‬ ‫▪گیاهان دارویی در صنعت غذایی نیز جایگاه ویژهای دارند‪.‬استفاده از گیاهان دارویی بهعنوان ادویهها‪ ،‬چاشنیها و طعمدهندهها در غذاها و‬ ‫نوشیدنیها رایج است‪.‬عالوه بر این‪ ،‬گیاهان دارویی به دلیل خواص درمانی و تغذیهای خود در تولید غذاها و نوشیدنیهای سالم و ارگانیک به‬ ‫کار میروند‪.‬‬ ‫ چایهای گیاهی‪ :‬چایهای گی اهی مانند چای نعناع‪ ،‬چای بابونه‪ ،‬چای زنجبیل و چای سبز که از گیاهان دارویی تهیه میشوند‪ ،‬بهطور‬ ‫گستردهای بهعنوان نوشیدنیهای سالم و مفید مصرف میشوند‪.‬‬ ‫ غذاهای سالمتمحور‪ :‬بسیاری از غذاهای سالم و ارگانیک با استفاده از گیاهان دارویی و مکملهای گیاهی تولید میشوند‪.‬این محصوالت به‬ ‫دلیل فواید سالمتی و ارزش غذایی باال‪ ،‬بازار قابل توجهی را در کشورهای توسعهیافته به خود اختصاص دادهاند‪.‬‬ ‫▪هـ‪.‬صنعت بستهبندی و صادرات‬ ‫▪ با توجه به تقاضای جهانی برای گیاهان دارویی و محصوالت مرتبط‪ ،‬بسیاری از کشورها به صادرات این گیاهان و محصوالت فرآوری شده از‬ ‫آنها مشغول هستند‪.‬صادرات گیاهان دارویی به کشورهای مختلف بهویژه کشورهای اروپایی و آمریکایی‪ ،‬درآمدهای قابل توجهی برای‬ ‫کشورهای تولیدکننده فراهم میکند‪.‬ایران بهعنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گیاهان دارویی در دنیا شناخته میشود و‬ ‫گیاهانی مانند زعفران‪ ،‬زیره‪ ،‬گل محمدی و آویشن از جمله محصوالت مهم صادراتی این کشور هستند‪.‬‬  ‫طبقهبندی و معرفی گیاهان دارویی‬ ‫▪ گیاهان دارویی بر اساس ترکیبات فعال خود‪ ،‬که تأثیرات بیولوژیکی بر بدن دارند‪ ،‬طبقهبندی میشوند‪.‬این ترکیبات میتوانند در گیاهان بهطور‬ ‫طبیعی یافت شوند و بهعنوان عوامل درمانی در پزشکی استفاده میشوند‪.‬هر دسته از ترکیبات فعال گیاهی شامل مواد شیمیایی خاصی است‬ ‫که اثرات درمانی مشخصی دارند‪.‬در ادامه‪ ،‬به معرفی مهمترین ترکیبات فعال گیاهان دارویی و طبقهبندی آنها پرداخته شده است‪:‬‬ ‫▪‪.۱‬آلکالوئیدها ()‪Alkaloids‬‬ ‫▪تعریف‪:‬‬ ‫▪آلکالوئیدها ترکیبات نیتروژنداری هستند که اغلب دارای خواص بیولوژیکی قوی و تأثیرگذار بر سیستم عصبی و ایمنی بدن میباشند‪.‬این‬ ‫ترکیبات بهطور معمول در گیاهان یافت میشوند و بسیاری از آنها در داروسازی بهعنوان داروهای مسکن‪ ،‬ضدالتهاب‪ ،‬ضدسرطان و‬ ‫آنتیبیوتیک استفاده میشوند‪.‬‬ ‫▪نمونهها‪:‬‬ ‫ مورفین و کدئین‪ :‬از گیاه خشخاش به دست میآیند و بهعنوان مسکنهای قوی مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬ ‫ کینین‪ :‬از گیاه کینا گرفته شده و بهعنوان درمان ماالریا استفاده میشود‪.‬‬ ‫ آتروپین‪ :‬از گیاه بالدونا استخراج میشود و در پزشکی برای درمان مشکالت قلبی و گوارشی استفاده میشود‪.‬‬ ‫ نیکوتین‪ :‬از گیاه توتون به دست میآید و به دلیل اثرات قوی بر سیستم عصبی شناخته شده است‪.‬‬ ‫▪اثرات‪:‬‬ ‫▪آلکالوئیدها معموالً اثرات بسیار قوی دارند و برخی از آنها ممکن است سمی باشند‪.‬از خواص دارویی آلکالوئیدها میتوان به تأثیرات ضد درد‪،‬‬ ‫ضد التهاب‪ ،‬ضد افسردگی و ضد میکروب اشاره کرد‪.‬‬ ‫▪‪.۲‬فالونوئیدها ()‪Flavonoids‬‬ ‫▪تعریف‪:‬‬ ‫▪فالونوئیدها گروهی از ترکیبات پلیفنلی هستند که در بسیاری از میوهها‪ ،‬سبزیجات‪ ،‬گلها و گیاهان دارویی یافت میشوند‪.‬این ترکیبات‬ ‫بهعنوان آنتیاکسیدانهای قوی عمل میکنند و نقش مهمی در پیشگیری از بیماریهای قلبی‪-‬عروقی‪ ،‬سرطان و التهاب دارند‪.‬‬ ‫▪نمونهها‪:‬‬ ‫ کوارستین ( ‪Quercetin):‬در پیاز‪ ،‬سیب و چای یافت میشود و خواص ضد التهابی و آنتیاکسیدانی دارد‪.‬‬ ‫ هسپریدین ( ‪Hesperidin):‬در مرکبات مانند پرتقال و لیمو وجود دارد و به بهبود سالمت عروق و کاهش التهاب کمک میکند‪.‬‬ ‫ روتین ( ‪Rutin):‬در گیاهانی مانند گندم سیاه و مرکبات یافت میشود و برای تقویت عروق خونی و کاهش فشار خون مفید است‪.‬‬  ‫▪اثرات‪:‬‬ ‫▪فالونوئیدها به دلیل خواص آنتیاکسیدانی و ضدالتهابی خود شناخته شدهاند و در تقویت سیستم ایمنی‪ ،‬بهبود سالمت قلب و پیشگیری از‬ ‫بیماریهای مزمن مؤثر هستند‪.‬‬ ‫▪‪.۳‬گلیکوزیدها ()‪Glycosides‬‬ ‫▪تعریف‪:‬‬ ‫▪ گلیکوزیدها ترکیبات آلی هستند که از اتصال یک مولکول شکر به یک ماده غیر قندی (آگلیکون) تشکیل میشوند‪.‬این ترکیبات در گیاهان‬ ‫دارویی بهعنوان منابع دارویی برای تنظیم فعالیت قلب‪ ،‬کاهش التهاب و درمان بیماریهای مختلف استفاده میشوند‪.‬‬ ‫▪نمونهها‪:‬‬ ‫ دیژیتالین ( ‪Digitalin):‬از گیاه دیژیتالیس (گل انگشتانه) استخراج میشود و در درمان نارساییهای قلبی استفاده میشود‪.‬‬ ‫ سالیسیلین ( ‪Salicin):‬از پوست درخت بید به دست میآید و بهعنوان مادهای ضد التهاب و ضد درد عمل میکند‪.‬‬ ‫ آمیگدالین ( ‪Amygdalin):‬در دانههای برخی میوهها مانند بادام تلخ و زردآلو یافت میشود و گفته میشود خواص ضد سرطانی دارد‪.‬‬ ‫▪اثرات‪:‬‬ ‫▪گلیکوزیدها میتوانند اثرات دارویی گستردهای داشته باشند‪ ،‬از جمله بهبود عملکرد قلب‪ ،‬کاهش التهاب‪ ،‬کاهش درد و خواص ضد سرطانی‪.‬‬ ‫▪‪.۴‬تاننها ()‪Tannins‬‬ ‫▪تعریف‪:‬‬ ‫▪تاننها گروهی از ترکیبات پلی فنلی هستند که به دلیل خواص قابض و ضد باکتریایی خود در گیاهان مختلف یافت میشوند‪.‬این ترکیبات در‬ ‫درمان بیماریهای گوارشی‪ ،‬بهبود زخمها و پیشگیری از عفونتها مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬ ‫▪نمونهها‪:‬‬ ‫ کاتشین ( ‪Catechin):‬در چای سبز و گیاهانی مانند سیب و انگور یافت میشود و دارای خواص آنتیاکسیدانی و ضدالتهابی است‪.‬‬ ‫ گالیک اسید ( ‪Gallic Acid):‬در بلوط و برخی از میوهها یافت میشود و بهعنوان ضدعفونیکننده و قابض مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬ ‫▪اثرات‪:‬‬ ‫▪تاننها به دلیل خاصیت ضدعفونیکننده‪ ،‬ضدالتهابی و قابض خود میتوانند در بهبود زخمها‪ ،‬کاهش خونریزی و درمان مشکالت گوارشی مؤثر‬ ‫باشند‪.‬‬ ‫▪‪.۵‬ساپونینها ()‪Saponins‬‬  ‫▪تعریف‪:‬‬ ‫▪ساپونینها ترکیبات گیاهی هستند که دارای خاصیت کفکننده میباشند و در گیاهانی مانند شیرینبیان و جینسینگ یافت میشوند‪.‬این‬ ‫ترکیبات دارای خواص ضدالتهابی‪ ،‬ضد سرطانی و تقویتکننده سیستم ایمنی هستند‪.‬‬ ‫▪نمونهها‪:‬‬ ‫ گلیسیریزین ( ‪Glycyrrhizin):‬در گیاه شیرینبیان یافت میشود و دارای خواص ضد التهاب و ضد ویروسی است‪.‬‬ ‫ دایوسجنین ( ‪Diosgenin):‬از گیاه یام وحشی به دست میآید و بهعنوان منبعی برای ساخت استروئیدها استفاده میشود‪.‬‬ ‫▪اثرات‪:‬‬ ‫▪ساپونین ها در بهبود سیستم ایمنی بدن‪ ،‬کاهش کلسترول و پیشگیری از سرطان نقش مهمی دارند‪.‬همچنین به دلیل خواص کفکنندگی‪ ،‬در‬ ‫صنعت داروسازی و غذایی مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬ ‫▪‪.۶‬روغنهای فرار ()‪Essential Oils‬‬ ‫▪تعریف‪:‬‬ ‫▪روغنهای فرار یا اسانسها ترکیبات معطر و فراری هستند که از بخشهای مختلف گیاهان استخراج میشوند‪.‬این ترکیبات بهعنوان آرامبخش‪،‬‬ ‫ضدعفونیکننده و ضد باکتری مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬ ‫▪نمونهها‪:‬‬ ‫ منتول ( ‪Menthol):‬در گیاه نعناع یافت میشود و بهعنوان ضد التهاب و آرامبخش استفاده میشود‪.‬‬ ‫ اوژنول ( ‪Eugenol):‬از میخک به دست میآید و خاصیت ضد درد و ضد عفونیکننده دارد‪.‬‬ ‫ تیمول ( ‪Thymol):‬از گیاه آویشن استخراج میشود و دارای خواص ضد باکتری و ضد قارچی است‪.‬‬ ‫▪اثرات‪:‬‬ ‫▪روغنهای فرار به دلیل خواص ضد باکتری‪ ،‬ضد التهاب و آرامبخش در آروماتراپی‪ ،‬محصوالت بهداشتی و درمان بیماریهای تنفسی و پوستی‬ ‫کاربرد دارند‪.‬‬ ‫▪‪.۷‬فنولها ()‪Phenols‬‬ ‫▪تعریف‪:‬‬ ‫▪فنولها ترکیبات شیمیایی سادهای هستند که به دلیل خواص ضدعفونیکننده‪ ،‬ضد التهاب و آنتیاکسیدانی خود شناخته میشوند‪.‬این‬ ‫ترکیبات در بسیاری از گیاهان دارویی وجود دارند‪.‬‬  ‫▪نمونهها‪:‬‬ ‫ رزوراترول ( ‪Resveratrol):‬در انگور و توت یافت میشود و بهعنوان یک آنتیاکسیدان قوی عمل میکند‪.‬‬ ‫ تیموکینون ( ‪Thymoquinone):‬از سیاهدانه به دست میآید و خواص ضد سرطانی و ضدالتهابی دارد‪.‬‬ ‫▪اثرات‪:‬‬ ‫▪فنولها به دلیل خاصیت ضد باکتریایی‪ ،‬ضد التهابی و آنتیاکسیدانی در پیشگیری از بیماریهای مزمن و عفونی مؤثر هستند‪.‬‬ ‫معرفی گیاهان دارویی مهم در ایران و جهان‬ ‫▪‬ ‫▪گیاهان دارویی از زمانهای دور بهعنوان یکی از منابع اصلی درمان بیماریها مورد استفاده قرار گرفتهاند‪.‬هر منطقه با توجه به شرایط اقلیمی و‬ ‫گیاهی خود‪ ،‬گیاهان دارویی خاصی دارد که در درمانهای سنتی و حتی مدرن بهکار میروند‪.‬در این بخش‪ ،‬به معرفی برخی از مهمترین‬ ‫گیاهان دارویی ایران و جهان میپردازیم‪.‬‬ ‫▪گیاهان دارویی مهم ایران‬ ‫▪ایران با تنوع باالی اقلیمی‪ ،‬یکی از غنی ترین کشورها در زمینه گیاهان دارویی است‪.‬بسیاری از این گیاهان دارای خواص دارویی‬ ‫شناختهشدهای هستند و در طب سنتی ایران جایگاه ویژهای دارند‪.‬‬ ‫▪‪.۱‬گل محمدی ()‪Rosa damascena‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬گلسرخ‬ ‫▪محل رویش‪ :‬استانهای مرکزی و غربی ایران‪ ،‬بهویژه کاشان‬ ‫▪ خواص دارویی‪ :‬از گل محمدی برای تهیه گالب استفاده میشود که در طب سنتی برای آرامشبخشی‪ ،‬ضدافسردگی‪ ،‬تقویت قلب و کاهش‬ ‫اضطراب استفاده میشود‪.‬همچنین بهعنوان یک ضدالتهاب و مرطوبکننده در محصوالت آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد‪.‬‬ ‫‪Cuminum‬‬ ‫()‪cyminum‬‬ ‫سبز‬ ‫زیره‬ ‫▪‪.۲‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬چتریان‬ ‫▪محل رویش‪ :‬مناطق مرکزی و شرقی ایران‪ ،‬بهویژه کرمان‬ ‫▪خواص دارویی‪ :‬زیره سبز بهعنوان یک ضدنفخ‪ ،‬ضد اسپاسم‪ ،‬تقویتکننده سیستم گوارش و کاهشدهنده چربی خون شناخته میشود‪.‬همچنین‬ ‫در کاهش وزن و بهبود عملکرد دستگاه هضم بسیار مفید است‪.‬‬ ‫▪‪.۳‬زعفران ()‪Crocus sativus‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬زنبقیان‬ ‫محل رویش‪ :‬استانهای خراسان رضوی و جنوبی‬ ‫خواص دارویی‪ :‬زعفران با خواص آرامبخش‪ ،‬ضدافسردگی‪ ،‬افزایشدهنده اشتها و تقویتکننده قوای جنسی شناخته شده است‪.‬این گیاه همچنین‬ ‫بهعنوان یک آنتیاکسیدان قوی در پیشگیری از سرطان و بهبود حافظه مؤثر است‪.‬‬  ‫‪.۴‬آویشن شیرازی ()‪Zataria multiflora‬‬ ‫▪‬ ‫▪خانواده‪ :‬نعناعیان‬ ‫▪محل رویش‪ :‬جنوب ایران‬ ‫▪ خواص دارویی‪ :‬آویشن شیرازی دارای خواص ضد باکتری‪ ،‬ضد قارچ و ضد التهاب است‪.‬در درمان عفونتهای تنفسی‪ ،‬بهبود گلودرد‪ ،‬تقویت‬ ‫سیستم ایمنی و بهبود عملکرد دستگاه گوارش استفاده میشود‪.‬‬ ‫‪.۵‬گل گاوزبان ایرانی ()‪Echium amoenum‬‬ ‫▪‬ ‫▪خانواده‪ :‬گاوزبانیان‬ ‫▪محل رویش‪ :‬نواحی شمالی ایران‬ ‫▪خواص دارویی‪ :‬گل گاوزبان بهعنوان یک آرامبخش طبیعی‪ ،‬ضد اضطراب و تقویتکننده قلب شناخته میشود‪.‬همچنین در درمان‬ ‫سرماخوردگی‪ ،‬تسکین دردهای مفصلی و بهبود عملکرد کبد مؤثر است‪.‬‬ ‫▪‪.۶‬کاسنی ()‪Cichorium intybus‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬کاسنیان‬ ‫▪محل رویش‪ :‬در مناطق مختلف ایران بهویژه نواحی کوهستانی‬ ‫▪خواص دارویی‪ :‬کاسنی در بهبود عملکرد کبد و دستگاه گوارش‪ ،‬تصفیه خون‪ ،‬درمان مشکالت پوستی و کاهش تب مؤثر است‪.‬همچنین برای‬ ‫رفع یبوست و بهبود عملکرد قلب استفاده میشود‪.‬‬ ‫▪‪.۱‬جینسنگ ()‪Panax ginseng‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬عشقهایان ()‪Araliaceae‬محل رویش‪ :‬چین‪ ،‬کره و سیبریخواص دارویی‪ :‬جینسنگ بهعنوان یک محرک قوی برای تقویت انرژی‪،‬‬ ‫افزایش مقاومت بدن در برابر استرس‪ ،‬تقویت حافظه و کاهش خستگی شناخته میشود‪.‬همچنین در بهبود عملکرد جنسی و تقویت سیستم‬ ‫ایمنی مؤثر است‪.‬‬ ‫▪‪.۲‬زنجبیل ()‪Zingiber officinale‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬زنجبیلیانمحل رویش‪ :‬هند‪ ،‬چین‪ ،‬آفریقا و مناطق گرمسیریخواص دارویی‪ :‬زنجبیل به دلیل خواص ضدالتهابی‪ ،‬ضدتهوع و تقویت‬ ‫سیستم ایمنی معروف است‪.‬در بهبود هضم غذا‪ ،‬کاهش دردهای عضالنی‪ ،‬کنترل قند خون و کاهش التهابهای مزمن کاربرد دارد‪.‬‬ ‫▪‪.۳‬آلوئهورا ()‪Aloe vera‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬سوسنیان ()‪Liliaceae‬محل رویش‪ :‬آفریقا‪ ،‬جنوب آسیا و نواحی گرمسیریخواص دارویی‪ :‬ژل آلوئهورا بهعنوان مرطوبکننده طبیعی‬ ‫و تسکیندهنده سوختگیها و زخمهای پوستی شناخته می شود‪.‬همچنین در بهبود عملکرد دستگاه گوارش‪ ،‬تسریع بهبود زخمها و تقویت‬ ‫سیستم ایمنی مؤثر است‪.‬‬ ‫▪‪.۴‬خار مریم ()‪Silybum marianum‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬کاسنیانمحل رویش‪ :‬مناطق مدیترانهایخواص دارویی‪ :‬خار مریم بهعنوان یک محافظ کبد شناخته میشود و در درمان بیماریهای‬ ‫کبدی مانند سیروز‪ ،‬هپاتیت و کبد چرب مؤثر است‪.‬همچنین دارای خواص آنتیاکسیدانی و ضد التهابی است‪.‬‬ ‫▪‪.۵‬بابونه ()‪Matricaria chamomilla‬‬ ‫▪ خانواده‪ :‬کاسنیانمحل رویش‪ :‬اروپا و آسیاخواص دارویی‪ :‬بابونه بهعنوان یک آرامبخش طبیعی برای تسکین استرس‪ ،‬اضطراب و بیخوابی‬ ‫استفاده می شود‪.‬همچنین در درمان مشکالت گوارشی‪ ،‬التهابات پوستی و تسکین دردهای عضالنی مفید است‪.‬‬  ‫▪‪.۶‬سیر ()‪Allium sativum‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬نرگسیان ()‪ Amaryllidaceae‬محل رویش‪ :‬بومی آسیا و اروپاخواص دارویی‪ :‬سیر دارای خواص ضدباکتری‪ ،‬ضد ویروس و ضد‬ ‫قارچ است‪.‬در کاهش فشار خون‪ ،‬تنظیم سطح کلسترول‪ ،‬تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از بیماریهای قلبی و عروقی نقش دارد‪.‬‬ ‫▪‪.۷‬آشواگاندا ()‪Withania somnifera‬‬ ‫▪خانواده‪ :‬تاجریزیان ()‪Solanaceae‬محل رویش‪ :‬هند و بخش هایی از خاورمیانهخواص دارویی‪ :‬آشواگاندا یک گیاه آداپتوژن است که به بدن‬ ‫در مقابله با استرس کمک میکند‪.‬این گیاه در تقویت سیستم ایمنی‪ ،‬کاهش اضطراب‪ ،‬بهبود خواب و تقویت انرژی شناخته شده است‪.‬‬ ‫▪منابع و پراکنش طبیعی گیاهان دارویی‬ ‫▪ پراکنش و منابع طبیعی گیاهان دارویی به عوامل متعددی مانند اقلیم‪ ،‬خاک‪ ،‬آب و هوا‪ ،‬و جغرافیای منطقه بستگی دارد‪.‬هر یک از گیاهان‬ ‫دارویی برای رشد و تکثیر به شرایط خاصی نیاز دارند‪ ،‬از جمله دما‪ ،‬میزان رطوبت‪ ،‬نور خورشید و نوع خاک‪.‬به همین دلیل‪ ،‬پراکنش گیاهان‬ ‫دارویی در مناطق مختلف جهان متنوع است و هر منطقه گیاهان خاص خود را دارد‪.‬در ادامه به بررسی منابع و پراکنش طبیعی گیاهان دارویی‬ ‫در مناطق مختلف جهان میپردازیم‪.‬‬ ‫▪‪.۱‬ایران‬ ‫▪ایران با داشتن اقلیم های متنوع از مناطق گرمسیری تا سردسیری و کوهستانی‪ ،‬به یکی از غنیترین کشورها از نظر تنوع گیاهان دارویی تبدیل‬ ‫شده است‪.‬استانهای مختلف ایران شرایط محیطی متفاوتی دارند که باعث شده هر ناحیهای گونههای خاصی از گیاهان دارویی را پرورش‬ ‫دهد‪.‬‬ ‫▪مناطق مهم کشت و رویش گیاهان دارویی در ایران‪:‬‬ ‫ استان خراسان‪ :‬زعفران و زیره سبز‪ ،‬دو گیاه دارویی مهم که در این منطقه رشد میکنند‪.‬‬ ‫ استان فارس‪ :‬آویشن شیرازی و گیاهانی مانند گل گاوزبان و کاسنی به وفور در این ناحیه یافت میشوند‪.‬‬ ‫ استان کرمان‪ :‬زیره سیاه و شیرینبیان از گیاهان دارویی اصلی این منطقه هستند‪.‬‬ ‫ استانهای شمالی‪ :‬در نواحی جنگلی و مرطوب شمال ایران‪ ،‬گیاهانی چون گل گاوزبان‪ ،‬کاسنی‪ ،‬نعناع و گیاهان دیگری با خاصیت دارویی‬ ‫فراوان رویش دارند‪.‬‬ ‫▪ایران با بیش از ‪ ۸۰۰۰‬گونه گیاهی‪ ،‬یکی از مهمترین مراکز تنوع زیستی و منابع گیاهان دارویی در جهان محسوب میشود‪.‬‬ ‫▪‪.۲‬هند‬ ‫▪هند با داشتن سیستم پزشکی قدیمی آیورودا‪ ،‬یکی از غنی ترین منابع گیاهان دارویی است‪.‬این کشور به دلیل تنوع اقلیمی و جغرافیایی خود‬ ‫از جنگلهای گرمسیری در جنوب تا مناطق خشک و نیمهخشک در شمال‪ ،‬محل رشد بسیاری از گیاهان دارویی است‪.‬‬ ‫▪مناطق مهم کشت و رویش گیاهان دارویی در هند‪:‬‬ ‫ ایالتهای کراال و تامیل نادو‪ :‬این مناطق به دلیل آبوهوای گرم و مرطوب‪ ،‬محل رشد گیاهان دارویی مانند آشواگاندا‪ ،‬زنجبیل و‬ ‫زردچوبه هستند‪.‬‬ ‫ ایالتهای هیمالیا‪ :‬در مناطق کوهستانی شمال هند‪ ،‬گیاهان دارویی با ارزش مانند جینسنگ هندی و زالزالک هندی یافت میشود‪.‬‬ ‫ راجستان‪ :‬این ایالت خشک و نیمهخشک محل کشت گیاهانی مانند کندر و زیره سیاه است‪.‬‬ ‫▪هند با بیش از ‪ ۲۵۰۰‬گونه گیاهی دارویی‪ ،‬یکی از مهمترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گیاهان دارویی در جهان است‪.‬‬  ‫▪‪.۳‬چین‬ ‫▪چین با طب سنتی )‪TCM (Traditional Chinese Medicine‬یکی از قدیمیترین سیستمهای درمانی گیاهی در جهان را دارد‪.‬‬ ‫این کشور به دلیل وسعت زیاد و شرایط اقلیمی متنوع‪ ،‬محل رشد بسیاری از گیاهان دارویی با ارزش است‪.‬‬ ‫▪مناطق مهم کشت و رویش گیاهان دارویی در چین‪:‬‬ ‫ جنوب چین (یوننان و سیچوان)‪ :‬این مناطق مرطوب و کوهستانی محل رشد گیاهانی مانند جینسنگ‪ ،‬دانههای گیاه گوجیبری و‬ ‫ریشههای ریواس چینی هستند‪.‬‬ ‫ شمال چین‪ :‬در مناطق سرد و خشک شمال‪ ،‬گیاهانی مانند آستراگالوس و ریشههای آنجلکا یافت میشوند‪.‬‬ ‫ مناطق مرکزی چین‪ :‬در این نواحی‪ ،‬گیاهانی مانند پوست دارچین و زالزالک چینی پرورش مییابند‪.‬‬ ‫▪چین با بیش از ‪ ۱۳۰۰۰‬گونه گیاهی دارویی‪ ،‬یکی از مراکز مهم تولید و استفاده از گیاهان دارویی در جهان است‬ ‫▪‪.۴‬اروپا‬ ‫▪اروپا نیز بهخصوص در مناطق مدیترانهای‪ ،‬دارای تنوع باالیی از گیاهان دارویی است‪.‬این گیاهان به دلیل آبوهوای معتدل و خاکهای غنی‬ ‫مناطق مدیترانهای به خوبی رشد میکنند‪.‬‬ ‫▪مناطق مهم کشت و رویش گیاهان دارویی در اروپا‪:‬‬ ‫ مناطق مدیترانهای (اسپانیا‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬یونان) ‪ :‬این مناطق به دلیل اقلیم گرم و خشک‪ ،‬محل کشت گیاهانی مانند آویشن‪ ،‬رزماری‪،‬‬ ‫اسطوخودوس و مریمگلی هستند‪.‬‬ ‫ آلمان و کشورهای اسکاندیناوی‪ :‬در این مناطق سردتر‪ ،‬گیاهانی مانند بابونه‪ ،‬نعناع فلفلی و شاهبلوط یافت میشوند‪.‬‬ ‫ بلغارستان و رومانی‪ :‬این کشورها بهویژه در زمینه کشت گلهای دارویی مانند گل محمدی و سنبلالطیب فعال هستند‪.‬‬ ‫▪اروپا با سابقه طوالنی در زمینه استفاده از گیاهان دارویی‪ ،‬همچنان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان داروهای گیاهی در جهان است‪.‬‬ ‫▪‪.۵‬آفریقا‬ ‫▪ آفریقا با داشتن شرایط اقلیمی متنوع‪ ،‬یکی از مناطق مهم در کشت و پرورش گیاهان دارویی است‪.‬این قاره به دلیل تنوع گیاهی خود و‬ ‫استفادههای سنتی از گیاهان دارویی در طب سنتی آفریقا‪ ،‬جایگاه ویژهای دارد‪.‬‬ ‫▪مناطق مهم کشت و رویش گیاهان دارویی در آفریقا‪:‬‬ ‫ مناطق ساحلی غرب آفریقا‪ :‬گیاهانی مانند آلوئهورا و مورینگا در این مناطق بهوفور یافت میشوند‪.‬‬ ‫ شرق آفریقا (اتیوپی و کنیا)‪ :‬این مناطق کوهستانی محل رشد گیاهانی مانند چای سبز آفریقایی و قهوه است که خواص دارویی دارند‪.‬‬ ‫ آفریقای جنوبی‪ :‬گیاهانی مانند رویبوس (یک گیاه دمنوش ضدالتهاب و آنتیاکسیدان) در این منطقه رشد میکنند‪.‬‬ ‫▪آفریقا با بیش از ‪ ۵۰۰۰‬گونه گیاهی دارویی شناخته شده‪ ،‬بهعنوان یکی از منابع مهم گیاهان دارویی در جهان شناخته میشود‪.‬‬ ‫▪‪.۶‬آمریکای شمالی و جنوبی‬ ‫▪ آمریکا با داشتن مناطق جنگلی‪ ،‬کوهستانی و گرمسیری‪ ،‬یکی از مناطق غنی در زمینه گیاهان دارویی است‪.‬بسیاری از گیاهان دارویی معروف‬ ‫از مناطق بومی این قاره کشف و بهکار گرفته شدهاند‪.‬‬ ‫▪مناطق مهم کشت و رویش گیاهان دارویی در آمریکا‪:‬‬ ‫ آمازون (برزیل و پرو)‪ :‬جنگل های بارانی آمازون به دلیل تنوع زیستی باال‪ ،‬محل رشد بسیاری از گیاهان دارویی با خواص ضدسرطان و ضد‬ ‫التهابی هستند‪.‬گیاهانی مانند کاکائو و ماکا در این مناطق یافت میشوند‪.‬‬  ‫ شمال آمریکا (ایاالت متحده و کانادا)‪ :‬گیاهانی مانند اکیناسهآ‪ ،‬جینسنگ آمریکایی و سانگیناریا در این مناطق رشد میکنند‪.‬‬ ‫ مکزیک‪ :‬در مناطق کویری مکزیک‪ ،‬گیاهانی مانند آگاو و چیا یافت میشوند که خواص دارویی فراوانی دارند‪.‬‬ ‫ترکیبات شیمیایی موثر در گیاهان دارویی‬ ‫ آلکالوئیدها‪:‬‬ ‫ تعریف و ساختار‪ :‬آلکالوئیدها ترکیبات نیتروژندار با ساختارهای پیچیده هستند‪.‬‬ ‫ نمونههای مهم‪ :‬مورفین‪ ،‬کافئین‪ ،‬نیکوتین‪.‬‬ ‫ ویژگیها و کاربردها‪ :‬آلکالوئیدها معموالً دارای اثرات فیزیولوژیکی قوی بر بدن هستند و بسیاری از آنها بهعنوان داروهای مسکن و محرک‬ ‫استفاده میشوند‪.‬‬ ‫ ترپنها‪:‬‬ ‫ تعریف و ساختار‪ :‬ترپنها گروهی از ترکیبات هیدروکربنی هستند که از ایزوپرنها تشکیل میشوند‪.‬‬ ‫ انواع‪ :‬مونوترپنها (مانند منتول)‪ ،‬سسکوئیترپنها و دیترپنها‪.‬‬ ‫ نقش و کاربرد‪ :‬ترپنها در روغنهای ضروری یافت میشوند و دارای خواص ضدالتهابی‪ ،‬ضدویروسی و ضدمیکروبی هستند‪.‬‬ ‫ تاننها‪:‬‬ ‫ تعریف و ساختار‪ :‬تاننها ترکیبات پلیفنولی هستند که با پروتئینها ترکیب میشوند‪.‬‬ ‫ منابع‪ :‬گیاهانی مانند چای‪ ،‬بلوط‪ ،‬و انار‪.‬‬ ‫ ویژگیها‪ :‬دارای خاصیت ضدعفونیکننده و ضدالتهابی بوده و در درمان عفونتها و بیماریهای پوستی کاربرد دارند‪.‬‬ ‫ فالونوئیدها‪:‬‬ ‫ تعریف و ساختار‪ :‬فالونوئیدها ترکیبات پلیفنولی دیگری هستند که در میوهها‪ ،‬سبزیجات و گلها وجود دارند‪.‬‬ ‫ خواص‪ :‬آنتیاکسیدانی و ضدسرطانی‪ ،‬کمک به سیستم ایمنی‪.‬‬ ‫▪مباحث‪:‬‬ ‫تأثیر آلکالوئیدها در درمان درد و بیماریهای عصبی‪:‬‬ ‫▪‬ ‫مثالها ‪:‬مورفین بهعنوان مسکن قوی در درمان دردهای شدید‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫نقش بیولوژیکی ‪:‬مهارکنندههای سیستم عصبی‪ ،‬ضدالتهاب و تسکیندهنده‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫ترپنها و خواص ضدالتهابی و ضدویروسی‪:‬‬ ‫▪‬ ‫مثالها ‪:‬لیمونن (در لیمو)‪ ،‬لینالول (در اسطوخودوس‪).‬‬ ‫‪o‬‬ ‫کاربرد در درمان ‪:‬استفاده از روغنهای ضروری برای کاهش التهاب و عفونتهای ویروسی‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫تاننها و خاصیت ضدعفونی و ضدالتهابی‪:‬‬ ‫▪‬ ‫مثالها ‪:‬کاربرد تاننهای موجود در چای برای کاهش عفونتها و بهبود زخمهای پوستی‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫فالونوئیدها و نقش آنها در تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از سرطان‪:‬‬ ‫▪‬ ‫مثالها ‪:‬کوئرستین (در پیاز) و رزوراترول (در انگور‪).‬‬ ‫‪o‬‬ ‫نقش آنتیاکسیدانی ‪:‬جلوگیری از آسیب رادیکالهای آزاد به سلولها‪.‬‬ ‫‪o‬‬  ‫▪ نقش و خواص بیولوژیکی ترکیبات فعال در درمان بیماریها‬ ‫تأثیر آلکالوئیدها در درمان درد و بیماریهای عصبی‪:‬‬ ‫▪‬ ‫مثالها ‪:‬مورفین بهعنوان مسکن قوی در درمان دردهای شدید‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫نقش بیولوژیکی ‪:‬مهارکنندههای سیستم عصبی‪ ،‬ضدالتهاب و تسکیندهنده‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫ترپنها و خواص ضدالتهابی و ضدویروسی‪:‬‬ ‫▪‬ ‫مثالها ‪:‬لیمونن (در لیمو)‪ ،‬لینالول (در اسطوخودوس‪).‬‬ ‫‪o‬‬ ‫کاربرد در درمان ‪:‬استفاده از روغنهای ضروری برای کاهش التهاب و عفونتهای ویروسی‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫تاننها و خاصیت ضدعفونی و ضدالتهابی‪:‬‬ ‫▪‬ ‫مثالها ‪:‬کاربرد تاننهای موجود در چای برای کاهش عفونتها و بهبود زخمهای پوستی‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫فالونوئیدها و نقش آنها در تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از سرطان‪:‬‬ ‫▪‬ ‫مثالها ‪:‬کوئرستین (در پیاز) و رزوراترول (در انگور‪).‬‬ ‫‪o‬‬ ‫▪نقش آنتیاکسیدانی ‪:‬جلوگیری از آسیب رادیکالهای آزاد به سلولها‬ ‫▪روشهای استخراج و بررسی اثرات دارویی ترکیبات فعال در گیاهان دارویی‬ ‫▪استخراج تر کیبات فعال از گیاهان دارویی‪ ،‬اولین مرحله در فرآیند تولید داروهای گیاهی است و شامل جداسازی مواد مؤثره از قسمتهای‬ ‫مختلف گیاه (برگ‪ ،‬ساقه‪ ،‬ریشه و دانه) می شود‪.‬انتخاب روش استخراج مناسب بستگی به نوع ترکیبات‪ ،‬ساختار شیمیایی آنها‪ ،‬پایداری در‬ ‫برابر شرایط محیطی (مانند حرارت و حاللها) و همچنین هدف استفاده از این ترکیبات دارد‪.‬در این بخش‪ ،‬روشهای مختلف استخراج و‬ ‫سپس بررسی اثرات دارویی این ترکیبات به تفصیل شرح داده میشود‪.‬‬ ‫▪روشهای استخراج ترکیبات فعال‬ ‫ استخراج با حالل ()‪Solvent Extraction‬‬ ‫ تقطیر ()‪Distillation‬‬ ‫ تقطیر با بخار ()‪Steam Distillation‬‬ ‫ تقطیر آب ()‪Hydrodistillation‬‬ ‫ استخراج با فشار زیاد ()‪Supercritical Fluid Extraction‬‬ ‫ استخراج با امواج فراصوت ()‪Ultrasonic Extraction‬‬ ‫ استخراج با مایکروویو ()‪Microwave-Assisted Extraction‬‬ ‫ استخراج ‪Soxhlet‬‬ ‫ استخراج مایع‪-‬مایع ()‪Liquid-Liquid Extraction‬‬ ‫ استخراج با جاذبهای جامد ()‪Solid-Phase Extraction - SPE‬‬ ‫ استخراج آلتراسونیک ()‪Ultrasound-Assisted Extraction - UAE‬‬ ‫ استخراج مکانیکی ()‪Mechanical Extraction‬‬ ‫▪‪.۱‬استخراج با حالل ()‪Solvent Extraction‬‬ ‫▪استخراج با حالل یکی از رایجترین و متداولترین روش ها برای جداسازی ترکیبات فعال از گیاهان دارویی است‪.‬این روش بر اساس توانایی یک‬ ‫حالل در حل کردن ترکیبات مختلف از بخشهای گیاهی انجام میشود‬  ‫▪مراحل‪:‬‬ ‫ آمادهسازی گیاه‪ :‬گیاهان دارویی معموالً به صورت خشکشده و خردشده آماده میشوند‪.‬‬ ‫ انتخاب حالل‪ :‬نوع حالل انتخابی بسته به ویژگی شیمیایی ترکیبات فعال متفاوت است‪.‬رایجترین حاللها شامل اتانول‪ ،‬متانول‪ ،‬آب‪ ،‬استون و‬ ‫کلروفرم هستند‪.‬‬ ‫ مخلوط کردن با حالل‪ :‬گیاه خردشده با حالل مخلوط شده و ترکیبات فعال به حالل وارد میشوند‪.‬‬ ‫ صاف کردن و تبخیر حالل‪ :‬حالل همراه با ترکیبات فعال از گیاه جدا میشود‪.‬سپس حالل تبخیر شده تا ماده خالص به دست آید‪.‬‬ ‫▪مزایا و معایب‬ ‫ تنوع حاللها‪ :‬برای انواع ترکیبات شیمیایی مناسب است‪.‬‬ ‫ ساده و اقتصادی‪ :‬اجرای این روش به تجهیزات پیچیدهای نیاز ندارد‪.‬‬ ‫ کارایی باال‪ :‬بسیاری از ترکیبات فعال بهراحتی با حالل استخراج میشوند‪.‬‬ ‫▪معایب‪:‬‬ ‫ آلودگی به حالل‪ :‬ممکن است مقدار کمی از حالل در ترکیبات نهایی باقی بماند که برای مصرف انسانی خطرناک باشد‪.‬‬ ‫ انتخاب حالل‪ :‬انتخاب حالل مناسب برای هر نوع ترکیب نیاز به دانش تخصصی دارد‪.‬‬ ‫▪مثال ها‬ ‫ استخراج آلکالوئیدها با متانول‪.‬‬ ‫ استخراج فالونوئیدها و تاننها با اتانول‪.‬‬ ‫()‪Distillation‬‬ ‫تقطیر‬ ‫▪‪.2‬‬ ‫▪تقطیر یکی دیگر از روشهای قدیمی و پرکاربرد برای استخراج ترکیبات فعال‪ ،‬بهویژه روغن های اسانسی است‪.‬این روش برای ترکیبات فرار که‬ ‫به راحتی در بخار آب حل میشوند‪ ،‬مناسب است‪.‬‬ ‫▪انواع تقطیر‪:‬‬ ‫ تقطیر با بخار ( ‪Steam Distillation):‬رایجترین نوع تقطیر برای استخراج اسانسها است‪.‬‬ ‫ تقطیر آب ( ‪Hydrodistillation):‬در این روش گیاه مستقیماً در آب جوشانده میشود و بخار ترکیبات فعال به همراه بخار آب‬ ‫جمعآوری میشود‪.‬‬ ‫▪مراحل‪:‬‬ ‫ قرار دادن گیاه در محفظه تقطیر‪ :‬گیاه در یک محفظه مناسب قرار میگیرد‪.‬‬ ‫ عبور بخار آب از میان گیاه‪ :‬بخار آب از گیاه عبور کرده و ترکیبات فرار مانند اسانسها را با خود حمل میکند‪.‬‬ ‫ سرد کردن بخار و جمعآوری مایع‪ :‬بخار حاوی ترکیبات فعال خنک شده و به مایع تبدیل میشود‪.‬‬ ‫ جداسازی اسانس‪ :‬مایع به دست آمده شامل آب و روغن اسانسی است که بهصورت الیهای جداگانه در دکانتور جدا میشود‪.‬‬