Inleidng in de Afrikaanse Taalkunde, Ghent University, 2024-2025 PDF

DEPARTMENT OF LANGUAGES AND CULTURES AFRICAN LANGUAGES AND CULTURES INLEIDING IN DE AFRIKAANSE TAALKUNDE LES 1 Koen Bostoen & Heidi Goes - BA1 Afrikaanse Talen en Culturen - 2024-2025 met dank aan Hilde Gunnink & Minah Nabirye “THE TRUE SIZE OF AFRICA”...

DEPARTMENT OF LANGUAGES AND CULTURES AFRICAN LANGUAGES AND CULTURES INLEIDING IN DE AFRIKAANSE TAALKUNDE LES 1 Koen Bostoen & Heidi Goes - BA1 Afrikaanse Talen en Culturen - 2024-2025 met dank aan Hilde Gunnink & Minah Nabirye “THE TRUE SIZE OF AFRICA” 2 “THE TRUE SIZE OF AFRICA” 3 AFRIKAANSE TAALDIVERSITEIT 4 AFRIKAANSE TAALDIVERSITEIT Wereldbevolking: +- 7,9 miljard In Afrika: 1,3 miljard Bevolking van Afrika: mensen +- 1,3 miljard Buiten Afrika: 6,6 miljard mensen AFRIKAANSE TAALDIVERSITEIT Wereldbevolking: +- 7,9 miljard In Afrika: +- 2,000 talen Bevolking van Afrika: +- 1,3 miljard Talen ter wereld: +- 6,500 Buiten Afrika: +- 4,500 talen Talen in Afrika: +- 2,000 Bron: https://stemmenvanafrika.nl/talen-van-afrika/ DOEL VAN DIT VAK 1. Afrikaanse taaldiversiteit leren begrijpen 2. Afrikaanse taalstructuren leren bestuderen 7 OPBOUW VAN DIT VAK ̶ Wekelijks college ̶ aanwezigheid verplicht ̶ Huiswerk: zie Ufora ̶ inleveren via Ufora ̶ uiterlijk maandag inleveren ̶ huiswerkoefeningen zijn 20% van het eindcijfer ̶ Presentaties ̶ 10% van het eindcijfer ̶ zie Ufora ̶ Verplichte literatuur > examenstof ̶ Achtergrondliteratuur > geen examenstof, wel nuttig 8 EXAMENSTOF ̶ Alles wat op college behandeld is ̶ Slides (zie Ufora) ̶ Aantekeningen ̶ Verplichte literatuur (zie Ufora) ̶ Huiswerkoefeningen zijn voorbeelden van examenvragen 9 HOEVEEL TALEN HEEFT AFRIKA? 10 TALEN TELLEN Hoeveel talen heeft Belgie? ̶ officiele talen: 3 ̶ Ethnologue: 11 Nederlands, Vlaamse gebarentaal, Frans, Frans Belgische gebarentaal, Duits, Limburgs, Luxemburgs, Picardisch, Vlaams, Waals, Oost-Jiddisch ̶ Maar ook: talen van (recente?) migranten Arabisch, Berber, Lingala, Swahili, Turks, etc… ̶ En ook: “dialecten” 11 TALEN TELLEN Vier belangrijkste problemen met talen tellen: 1. “Autochtoon” vs. “migrant” bijv. Afrikaans (Zuid-Afrika, Namibië) nauwverwant aan het Nederlands ontstaan sinds de 17e eeuw in zuidelijk Afrika Is het Afrikaans een Afrikaanse taal? 12 TALEN TELLEN Vier belangrijkste problemen met talen tellen: 1. “Autochtoon” vs. “migrant” bijv. varianten van het Engels Gesproken in VK, VS… tov in Afrika https://www.bbc.com/pidgin Is Pidgin een vreemde Afrikaanse taal? 13 TALEN TELLEN Vier belangrijkste problemen met talen tellen: 2. “Taal” vs. “dialect” bijv. Berbertalen in Noord-Afrika 14 TALEN TELLEN Vier belangrijkste problemen met talen tellen: 2. “Taal” vs. “dialect” bijv. Vlaamse dialecten tov. ‘het Vlaams’ (= cluster van dialecten) 15 TALEN TELLEN Vier belangrijkste problemen met talen tellen: 2. “Taal” vs. “dialect” Lumpers: varianten zoveel mogelijk als 1 taal classificeren Splitters: varianten zoveel mogelijk als aparte talen classificieren 16 TALEN TELLEN Vier belangrijkste problemen met talen tellen: 3. Taal en identiteit bijv. Mafwe in Namibië +- 10,000 mensen spreken Fwe +- 50,000 mensen noemen zich Mafwe Resultaat van een oversimplificatie onder Duits bestuur 17 DE TAALSITUATIE IN NOORD-OOST-NAMIBIË 18 TALEN TELLEN Vier belangrijkste problemen met talen tellen: 4. Meer onderzoek nodig! bijv. Nigeria jaren ‘70: +- 250 talen jaren ‘90: +- 400 talen 2014: +- 550 talen 19 TALEN TELLEN Problemen met talen tellen: 1. “Autochtoon” vs. “migrant” 2. “Taal” vs. “dialect” “Lumpers” vs. “Splitters” 3. Taal en identiteit 4. Meer onderzoek nodig!!! 20 HOEVEEL TALEN HEEFT AFRIKA? ̶ Ethnologue: 2143 ̶ Glottolog: 2338 ̶ Maho, Jouni. 2004. “How many languages are there in Africa, really?”: 1441 21 WELKE TALEN HEEFT AFRIKA? 22 TALEN BENOEMEN Exonymen bijv. Dutch, Swahili, Amhaars Endonymen bijv. Nederlands, Kiswahili, አማርኛ (Amarəñña) 23 TALEN BENOEMEN Exonymen kunnen soms heel negatief zijn bijv. Berber, van barbaren bijv. Kaffir, vroeger gebruikt als naam voor Xhosa 24 TALEN BENOEMEN Endonymen kunnen soms heel verwarrend zijn bijv. Cua, Kua, Tsua > drie verschillende talen bijv. !Xun > één naam, meerdere niet-onderling verstaanbare talen bijv. Lusoga (regio-gebaseerd) vs. Lutenga (endonym) Maar Lutenga is de officiële variant ook gekend als Lusoga; er bestaan ook andere verianten van het Lusoga (Lulamoogi en Lusiki) en Niet-Lusoga-talen bestaan ook in Busoga. 25 AFRIKAANSE TALEN OPDELEN ̶ Endogeen vs. exogeen ̶ Genetische classificatie ̶ Typologische classificatie 26 WELKE TALEN HEEFT AFRIKA? Endogene talen talen die hun oorsprong hebben in Afrika Exogene talen talen die hun oorsprong hebben buiten Afrika bijv. Engels, Frans, Arabisch, Afrikaans, Chinees… 27 GENETISCHE CLASSIFICATIE Afrikaanse taalfamilies: Afro-Aziatisch Nilo-Saharaans Niger-Congo Khoisan (cf. Greenberg’s classificatie van Afrikaanse taalfamilies) 28 TYPOLOGISCHE CLASSIFICATIE Classificatie op basis van bepaalde taalkundige eigenschappen ̶ bijv. hoeveel geslachten een taal heeft https://wals.info/feature/30A#2/25.5/148.5 ̶ hoeveel beleefdheidsvormen (‘u’ vs. ‘jij’) een taal heeft: https://wals.info/feature/45A#2/23.1/148.6 29 TYPOLOGISCHE CLASSIFICATIE ̶ bijv. hoeveel tonen een taal heft ‒ wel of geen toon? ‒ Hoge en lage toon ‒ toonregels? ̶ Structuur van de woorden: aantal morfemen per word 30 BRUIKBARE BRONNEN ̶ Ethnologue.com ̶ SIL – Summer Institute for Linguistics ̶ Informatie over taal, classificatie, regio, aantal sprekers, officiële status... ̶ Glottolog.org ̶ Max Planck Instituut Jena ̶ Informatie over taal, regio, classificatie, wetenschappelijke literatuur ̶ Endangeredlanguages.com (Endangered Languages Project) ̶ Initiatief van Google ̶ Focus op bedreigde talen 31 WAAROM AFRIKAANSE TALEN BESTUDEREN? 32 WAAROM AFRIKAANSE TALEN BESTUDEREN? ̶ Slechts +-10% van de Afrikaanse talen is bestudeerd ̶ +-50% van de Afrikaanse talen bestaat over 100 jaar waarschijnlijk niet meer ̶ Slechts enkele Afrikaanse talen hebben een geschreven traditie 33 WAAROM AFRIKAANSE TALEN BESTUDEREN? ̶ taal als communicatiemiddel ̶ taal als sleutel tot cultuur ̶ taal als sleutel tot kennis ̶ taal als sleutel tot geschiedenis ̶ taal als definiërend menselijk kenmerk 34 TAAL ALS COMMUNICATIEMIDDEL ̶ “Afrikanen spreken toch Engels of Frans.” Nee! - bijv. +-15% in Tanzania, +-25% in Zambia, minder dan 50% in Congo - Sprekers van Europese talen zijn hoogopgeleid, wonen in de stad 35 TAAL ALS SLEUTEL TOT CULTUUR 36 TAAL ALS SLEUTEL TOT CULTUUR Taal bepaalt de manier waarop we kleuren zien https://www.youtube.com/watch?v=mgxyfqHRPoE 37 TAAL ALS SLEUTEL TOT CULTUUR Zulu (Zuid-Afrika) uɓaɓa 1. ‘vader’ 2. ‘vaders broer’ umama 1. ‘moeder’ 2. ‘moeders zus’ 38 TAAL ALS SLEUTEL TOT KENNIS ̶ Minder dan 10% van alle 250,000 plantensoorten is onderzocht voor medicinale effecten ̶ Meer dan 50% van alle nieuwe medijnen is nog steeds gebaseerd op natuurlijke producten ̶ Lokale culturele kennis vormt een belangrijke bron van informatie in deze zoektocht 39 TAAL ALS SLEUTEL TOT GESCHIEDENIS Niger-Congo Bantu 40 TAAL ALS SLEUTEL TOT GESCHIEDENIS ‘mens’ [u>o; t>d; Nt>t] Lusoga o-mu-ntu Fwe mu-ntu Eton Bonyange Swahili m-tu Zulu u-mu-ntu Lingala Lingala mo-t-o Eton mo-d Kirundi Bonyange mo-t-o Fwe Swahili Kirundi u-mu-ntu Bemba mu-ntu Bemba Zulu 41 TAAL ALS SLEUTEL TOT GESCHIEDENIS 42 TAAL ALS DEFINIEREND MENSELIJK KENMERK ̶ Alle dieren communiceren ̶ Bijv. bijendans, vogelzang ̶ Alleen mensen hebben taal: ̶ taal kan overal over gaan ̶ elke taal kan alles zeggen ̶ talen verschillen alleen in hoe je dat uitdrukt 43 INCLUSIEF/EXCLUSIEF WIJ Nederlands ‘Wij gaan morgen naar het strand.’ Moloko (Kameroen) mà-fɔ̀t-ɔkʷ ‘Wij (ook jij) moeten naar beneden gaan.’ nà-fɔ̀t-ɔm ‘Wij (niet jij) moeten naar beneden gaan.’ 44 LOGOFORICITEIT Jan zegt dat hij is vertrokken. 1. ‘Jan zegt dat hij (Jan) is vertrokken.’ 2. ‘Jan zegt dat hij (iemand anders dan Jan) is vertrokken.’ Kofi be ye dzo Kofi zegt hij is vertrokken. 1. ‘Kofi zegt dat hij (Kofi) is vertrokken.’ 2. ‘Kofi zegt dat hij (iemand anders dan Kofi) is vertrokken.’ 45 LOGOFORICITEIT Kofi be e dzo Kofi zegt hij is vertrokken. 1. ‘Kofi zegt dat hij (Kofi) is vertrokken.’ 2. ‘Kofi zegt dat hij (iemand anders dan Kofi) is vertrokken.’ 46 KLIKS! ̶ Alleen in Afrikaanse talen ̶ Sommige talen hebben tot wel 80 kliks ̶ https://www.youtube.com/watch?v=Qg4Fp-A7IRw 47 KINDERTAALVERWERVING Hoe leren kinderen een taal aan? Met moeite: - versimpeling van uitspraak - versimpeling van onregelmatigheid (loopte ipv liep) 48 KINDERTAALVERWERVING Hoe leren kinderen passieven (lijdende vorm)? - In het Engels: na 3 jaar en 3 maanden tot 4/5 jaar hebben kinderen moeite passieven te begrijpen 49 KINDERTAALVERWERVING Hoe leren kinderen passieven (lijdende vorm)? - In het Engels: na 3 jaar en 3 maanden tot 4/5 jaar hebben kinderen moeite passieven te begrijpen - In het Sotho: na 2 jaar en 8 maanden geen moeite om passieven te begrijpen 50 SAMENGEVAT ̶ Afrika heeft een grote taaldiversiteit ̶ Precies vaststellen hoeveel talen er in Afrika gesproken worden is moeilijk ̶ Afrikaanse talen bestuderen is belangrijk 51 VOLGENDE WEEK ̶ Taalclassificatie ̶ Classificatie van Afrikaanse talen 52