Çocuğun Gelişim Aşamaları ve Değerlendirilmesi PDF

BEBEKLİK DÖNEMİ DKTI57 Çocuğun Gelişim Aşamaları ve Değerlendirilmesi Doç.Dr.Mehmet Emrah CANGİ  FİZİKSEL GELİŞİM Fiziksel büyüme sürekli devam eden bir süreç olup anne karnında başlar. Büyüme erkeklerde 22-23 yaşta, kadınlarda 21-22 yaşta sona erer. Fiziksel...

BEBEKLİK DÖNEMİ DKTI57 Çocuğun Gelişim Aşamaları ve Değerlendirilmesi Doç.Dr.Mehmet Emrah CANGİ  FİZİKSEL GELİŞİM Fiziksel büyüme sürekli devam eden bir süreç olup anne karnında başlar. Büyüme erkeklerde 22-23 yaşta, kadınlarda 21-22 yaşta sona erer. Fiziksel gelişme ise büyüme sürecinde insan vücudunun şekil ve oranlarının değişmesi anlamına gelir. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Bireyin fiziksel görünümüne bağlı olarak kendisine ve diğer insanlara yönelik tutumları fiziksel davranışlar üzerindeki dolaylı etkilerinden biridir. Fiziksel gelişim, hem bedensel hem de motor gelişimi kapsar. Boy, ağırlık ve hacimce artışın yanı sıra, iskelet, kas, sinir, solunum, sindirim, dolaşım ve boşaltım sistemlerinin ve organlarının değişmeleri, kendinden beklenen görevleri yerine getirecek duruma gelmeleridir. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Bebeklik döneminde de fiziksel gelişimde hızlı gelişim gözlenir. Baş: -Doğumdan sonraki ilk aylarda vücudun en hızlı büyüyen bölümü baştır. -Başın büyümesi beynin büyümesini yansıtır ve beyin gelişimi fiziksel gelişimin temelini oluşturur. - Birinci yıl baş çevresi ayda bir cm büyür. - Baş ağırlığı, çocuklukta toplam ağırlığın onda biridir. - İki yaşında beyin yetişkin ağırlığının dörtte biri kadardır. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Baş: - Baştaki bıngıldakların beş tanesi, doğumdan sonraki ilk günlerde kapanırken tepede bulunan bıngıldak, 12-18 aylar arasında kapanır. - Bıngıldaklar yavaş yavaş sertleşir ve çocuk iki yaşına gelinceye kadar kaybolmazlar. Boy ve Ağırlık: - Bir bebeğin vücut organları aynı oranda büyümez. - Doğuştaki kol ve bacakların uzunluğu altı kat büyüyerek yetişkindeki bacak ve kolların uzunluğuna ulaşır. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Vücut Özellikleri: -Bebeklerin görünüşündeki en belirgin değişikliklerden biri, yaklaşık altı aylık olduklarında tombul ve yuvarlak bir yapıya sahip olmalarıdır. - Erken dönemde, bebekte yağ oranının bu kadar yükselmesi, bebeklerin sabit bir vücut ısısına sahip olmasına yardım eder. -Bebeklerde kas gücü ve fiziksel koordinasyon sınırlıdır. -Kemik ve kaslarla eş zamanlı olarak beyin bebeklerin fiziksel güçlerini koordine etmelerini sağlar. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Sinir Sistemi: - Bebek doğduğunda tamamlanmıştır. -Bebeğin sinir sistemi de gelişim ilkelerine uygun bir şekilde merkezden uçlara, içerden dışa doğru bir gelişim gösterir. - Sinir hücrelerinin boyutları büyür ve sinir liflerinin bazıları filizlenerek çoğalır. - Miyelin kılıfları ise bebek doğduğunda henüz tam olarak oluşmamıştır. - Sinir sisteminin gelişiminde miyelinleşme önemli bir değişkendir. -Miyelinleşme, iletilerin sinir hücreleri arasında iletilmesi için gerekli miyelin maddesi üretilmesi anlamına gelir. - Miyelinleşme yaşamın ilk yılında hızla oluşur. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Sinir Sistemi: -Doğumda serebral korteks ihtisaslaşmaya başlamıştır. Yeni doğan bebekler, konuşma sesi dinlerken sol hemisferde, sağ hemisfere nazaran daha çok elektriksel beyin aktivitesi gösterirler. -Nöronlar, hayatın ilk yılları boyunca iki çok önemli yolla değişir. Birincisi, aksonları yağ hücreleriyle kapama süreç olan miyelinasyon, doğumdan önce başlar. İkincisi nöronlar arası bağlantının artması. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Kemik ve Dişler: - Kemiklerdeki en hızlı gelişme, yaşamın ilk yılı içinde görülür. - Bebeklikte beş ve onuncu aylar arasında ilk alt kesici dişler çıkar. - Birinci yaşın sonlarına doğru ön dişler tamamlanır. - Yan kesicilerle küçük azı dişleri yaklaşık bir yaşından sonra çıkmaya başlar. - İki yaşında çocuğun ağzında 20 diş olması beklenir. - Çocuk 6-7 yaşına gelince süt dişleri yerini kalıcı dişlere bırakır. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Duyusal Gelişim: -Bir uyarıcının duyu organlarını uyarabilecek bir şiddette olması, duyusal bilginin sinir hücreleri aracılığıyla merkezi sinir sistemine taşınarak anlamlandırılması gerekir. - Yeni doğmuş bir bebeğin özellikle algılama süreci son derece kısıtlıdır. Ancak altı ay içinde hem duyusal süreçlerin hem de algılama sürecinde büyük bir gelişme ortaya çıkar. - Bebeklik döneminde algısal ayırt edicilik ve duyusal farkındalık kazanılır. - Bebeklerin uyarıcılara verdikleri tepkiler birçok faktöre bağlı olarak ortaya çıkar. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Duyusal Gelişim: 6-7 aylık bebeklerle yapılan bir çalışmada karanlık bir ortamda bebeklerin ulaşabilecekleri bir alan içerisine ses çıkaran nesneler konmuş ve bebeklerin bu nesnelere ulaştıkları gözlenmiştir. Ancak nesneler bebeklerin ulaşamayacağı bir alana konduğunda, bebekler bu nesnelere daha az dikkat etmişlerdir. Böylelikle bebeklerin uzağı algılayabildikleri düşünülmüştür. [email protected]  FİZİKSEL GELİŞİM Duyusal Gelişim: Görsel algı ile ilgili son yapılan çalışmalar; Bebeklerin farklı uzaklıklardaki objelere odaklanmasının iki ay civarında gerçekleştiğini, Nesnelerin üç boyutlu olarak algılanmasının dört ay civarında gerçekleştiğini, Renkleri 2-4 aylık dönem içerisinde ayırt edebildiğini, Bebeklerin görsel uyarıcıları derinlik ve uzaklıklarına göre ayırt edebildiklerini, Görsel algının gelişiminde bireysel farklılıklar olduğunu göstermektedir. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Motor gelişim boy ve kilo artışı gibi fiziksel büyüme ile merkezi sinir sisteminin gelişimine paralel olarak organizmanın isteme bağlı hareketlilik kazanmasıdır. Bebekler için anne karnındaki hareketleriyle başlayan, doğumdan sonra yüzüstü yatırıldığında başını hafifçe yukarı kaldırmayla kendini gösteren bu alan çocukluğun ileriki yıllarında organların bilinçli olarak işlev gösterdiği zıplama, koşma, kalem, makas, dikiş iğnesi kullanma gibi nispeten daha karmaşık motor gelişim örneklerine dönüşür. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Motor gelişim çok kolay gözlenebilir ve bebeklikten itibaren gelişimsel açıdan belirli bir sırayı takip eder. Bu sıra, baştan ayağa, merkezden dışa ve büyük kaslardan küçük kaslara doğru seyreder. Motor beceri, deneyim ve öğrenmenin etkisi ile doğru olarak yapılan bir ya da bir grup hareket olarak tanımlanır. Çocuklar motor becerileri sayesinde dış dünyayı tanır ve iletişim kurar. Motor gelişim diğer gelişim alanları ile sürekli etkileşim halindedir. Bilişsel gelişim olmadan sağlıklı bir motor gelişimden söz edilemez, motor gelişim sayesinde hayata dair edilen yaşantılar diğer alanları da etkiler. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Motor öğrenme, bir hareketin öğrenilmesine bağlı olarak performansta meydana gelen ilerlemeyi ve deneyimi ifade eder. Kaba motor becerileri Bir bütün olarak vücudun genel hareketlerini ve denge dinamiğini kapsar. Emekleme, oturma, ayakta durma, yürüme, koşma, salınım, dönme, yuvarlanma, zıplama, denge sağlama gibi hareketler üzerindeki zihinsel kontrolü anlatmak için kullanılır. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Kaba motor beceriler büyük kasların kullanımını içerir ve iki grupta incelenir: 1-Lokomotor hareketler: Yürüme, koşma gibi yer değiştirmeyi gerektiren hareketlerdir burada amaç, alan üzerinde hareket etmek yani vücudun yer aldığı alanı değiştirmek, bir yerden bir yere hareket etmektir. Çocuklar hareket ederek kendini çevresinden ayırt eder. Nesnelerin arasında hareket ederek mesafe ve mekanda konum kavramlarını geliştirir. 2-Lokomotor olmayan hareketler: Ayakta dik durumda dönme, eğilme, itme, çekme gibi yer değiştirmeden yapılan geniş kasların kullanımını içeren hareketlerdir. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ İnce motor beceriler: El ve ayağın kullanılması ve nesne kontrol becerilerini kapsar. Tutma, kavrama, yazma, yırtma, çizme, yapıştırma, kesme gibi beceriler ince motor becerilerinin kazanımı ile mümkündür. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Motor Yetenekler: Motor Yetenekler; dikkat, kuvvet, denge, tepki hızı, eşgüdüm, esneklik, form ve performans olarak sıralanabilir: Dikkat: Duygu ve düşünceyi bir olay ya da nesne üzerinde toplama olarak tanımlanır. Anne karnında bebeğin çevredeki seslere tepki olarak annenin karnına tekmelemesi ile başlayan bu süreç doğumla birlikte çevresini tanıma ve keşfetme arzusuna dönüşür. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Dikkatin rolü: Bebek ilk önce annesini tanır. Annesini kokusundan ayırt edebilen bebek annenin hareketlerini ve konuşmalarına dikkatli inceler. Daha sonra yavaş yavaş dış dünyaya uyum sağlama adına dikkatini çevredeki bireylere ve nesnelere verir. Kendisiyle sık sık ilgilenen yakın aile bireylerine kalabalık bir ortamda gördüğünde tanıyabilir. Nesneleri eliyle tutar, ağzına götürür, ses çıkarıp çıkarmalarına bakarak duyu organları ile nesneleri algılamaya çalışır. Bebeklikte hızlı bir şekilde dış dünyayı keşfetme isteği sonucu kısa olan dikkat süresi yaşı ilerledikçe daha karmaşık bir beceri dizisinin oluşmasıyla birlikte uzayacak ve çocuk ilgisini çeken konularda daha uzun süre yoğunlaşabilecektir. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Kuvvet: Kuvvet bir direnci yenebilme, karşı koyabilme becerisi olarak tanımlanabilir. Denge: Belirli bir alan sürdürebilmek adına önemlidir. Bebek bağımsız oturma davranışıyla dengede durma başarısını gösterdikten sonra etraftaki eşyaları tutunarak ayağa kalkar ve denge konusunda ustalık kazandıktan sonra da bağımsız yürümeye başlar. Tepki hızı: Tepki hızı vücudun dış uyaranlara karşı kendini tehlikelerden korumak için anlık harekete geçme becerisidir. Eşgüdüm: Belirli bir motor beceri için farklı hareketlerin uyumlu halde sergileyebilmesidir. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Esneklik: Belirli bir beceri için gerektirdiği şekilde öne arkaya, sağ ve sola istenilen acılar da bükülebilmesidir. Bebeklik ve erken çocuklukta kemikler kıkırdaksı yapıda olduğu için esneklik en üst seviyededir. Bu bakımdan bir bebek oturur pozisyonda rahatlıkla başını yere değdirebilir. Form (hareketin şekli): İki ya da daha çok hareketin sıralı şekilde düzenlenmesi ile ortaya çıkan modeldir. Performans: Yapılan bir hareketin gözlenebilir ustalık seviyesinin değerlendirilmesidir. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Doğumdan hemen sonra anneyle bebeğin ilk teması ve emzirme süreci bağlanmanın oluşumunda ilk adımı başlatması açısından önemlidir. Bunun yanında anne sütü bebeğin gereksinimini olan tüm mineralleri karşılayan doğal ve eşsiz bir besin kaynağıdır Araştırmalar anne sütünün tüm gelişim alanları açısından faydasını ortaya koymaktadır. Bebekler motor becerilerini daha fazla hareket ve algı olanağı amacıyla oluşturur. Bu görüşe göre bebekler çevrelerinde onları keşfetmeye motive edecek uyaranlara ulaşabilmek için hareket eder ve algıları sayesinde hareketlerinin mükemmel olması için düzenlemelerde bulunur. Motor beceriler bebeğin kendine çizdiği amaçlar doğrultusunda şekillenir. Buna göre bebekler bir şey yapmak istediklerinde yeni motor davranışı kendi kendilerine yaratır. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Motor gelişim sürecinde içten ve dıştan gelen süreçlerin etkileşimini sonucu olarak ilk önce baş, boyun ve gövde kaslarının kontrolü aşamalar şeklinde gelişir. Ardından da oturma, emekleme, kalkma, yürüme, koşma, zıplama gibi büyük kas becerilerinin yanında tutma, fırlatma, yazma gibi ince motor becerileri gelişir. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Gallahue, motor gelişimi çocukluk dönemi ile sınırlayarak incelemiş ve kuramını piramit modeli ile açıklamıştır bu modele göre her bir motor gelişim dönemi bir diğerinin üzerine kurulur piramidin temeli refleksif hareketler dönemini göstermektedir bu dönemi ilkel hareketler ve temel hareketler dönemi takip eder. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ 1-Refleksif hareketler dönemi: Bebeğin doğumla birlikte anneyle fiziksel bağı olan göbek kordonu kesilmekte ve bebek dış dünyanın tüm zor koşullarına karşı hayatta kalabilmek için çeşitli refleksler sergilemektedir. Bebeğin dokunma, ışık, ses ve basınç değişikliklerine tepkisi istem dışı hareket faaliyetini tetiklemektedir. Bu istem dışı hareketler artan korteks gelişimi ile katlanır ve bebeğin kendi vücudunu ve dış dünyayı tanımasına yardımcı olur. Refleksif hareketler bilgi toplama, yiyecek arama ve koruyucu tepkiler olarak sınıflandırılabilir. Bebeğin yaşamına devam edebilmesi ve dış dünyaya uyum sağlayabilmesine olanak tanıyan arama, emme, yutma gibi reflekslerdir. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ 1-Refleksif hareketler dönemi: Bu refleksler, kortikal faaliyeti harekete geçirmesi ve geliştirmesi bakımından bilgi toplayıcı bir işlev görür. Emme ve arama gibi ilkel reflekslerin ilkel hayatta kalma mekanizmaları olduğu düşünülür. Duruşa ilişkin refleksler, istemsiz hareketlerin ikinci şekildir. Bunlar daha sonraki istemli hareketleri görünüm olarak benzemektedirler ancak tamamen istem dışıdırlar. Bu refleksler daha sonra bilincini test edilmesine kullanılacak denge, yer değiştirme ve manipülatif mekanizmalar için sinir-kas test aracı olarak görev yapmaktadır. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ 1-Refleksif hareketler dönemi: Bebekler ilkel refleksleri doğum öncesi kazanırlar ve bu reflekslere sahip şekilde dünyaya gelirler. Bunun nedeni bebeğin merkezi iseniz sistemi gelişmemiş olduğundan, ilkel refleksleri bir beceri halinde öğrenebilmek için yeterli zamanın olmaması Bu reflekslerin kontrolü büyük ölçüde omurilik tarafından gerçekleştirilmektedir. Sinir sisteminin olgunlaşmasıyla refleksler, yerlerine istemli davranışlara bırakır. Yeni doğmuş bir bebeğin sahip olduğu tüm reflekslerin en kolay gözlenenleri şöyle sıralanabilir: [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ 1-Refleksif hareketler dönemi: Arama refleksi: Bebek yanağına bir şey dokunduğunda ağzı o yöne gelecek şekilde başını çevirir. Annesinin meme ucunu bulan bebek artık beslenmeye hazırdır. Bu refleks altı aydan itibaren zayıflar. Emme refleksi: Bebek ağzına verilen şeyi emmeye başlar. Arama refleksi sayesinde meme ucunu bulan bebek güçlü bir şekilde anne sütünü vakumlar. Bu refleks bebek uyanıkken dördüncü aya kadar, uykudayken de yedinci aya kadar devam edebilmektedir. Yüzme- Dalma refleksi: Bebek yatay pozisyonda suya değdiğinde kollarını ve bacaklarını ritmik yüzme hareketleri yaparcasına oynatır. Bebek suyun altındayken mucizevi bir şekilde nefes almayı duraklattığı için akciğerlerine su kaçmaz. Bu refleks bebek altı-yedi aylıkken kaybolur. Bebek ileride 100 meyve de almayı bilinçli bir motor faaliyeti olarak öğrenebilir. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ 1-Refleksif hareketler dönemi: Moro refleksi: Sıçrama refleksi olarak da adlandırılır. Ani denge kaybı, yüksek ses ya da sıcaklığa maruz bırakılan bebeklerin önce başına, kollarını ve bacaklarını hızlı bir şekilde geriye doğru attığı sonra da başını tekrar öne getirerek her iki koluyla sarılma hareketi yaptığı gözlemlenmektedir. Genellikle 4-6 aydan sonra kaybolur. Kavrama refleksi: Bu refleks doğumdan itibaren beş-altı aya kadar devam etmektedir. Bebeğin avuç içi kapalıyken elinin dışına dokunduğunda avucunu açar ve avucuna bir şey konduğunda ellerini sımsıkı kapatır. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ 1-Refleksif hareketler dönemi: Babinski refleksi: Babinski refleksi bebeğin ayak tabanı baş parmaktan bilege doğru çizgi çekme hareketi ile uyarıldığında bebeğin bu uyarına ayak bükülürken parmaklarını dışa doğru açarak yanıt vermesidir. Normal gelişim seyrinde sekiz ila 12. aylar arası kaybolur. Adımlama refleksi: Bu refleks de her ne kadar yeni doğmuş bebek daha gelişmemiş bacak kaslarıyla kendi ağırlığını taşıyamayacak olsa da ayak ayakları yere değdiğinde dikey pozisyonda sanki yürüyormuş gibi ayaklarını hareket ettirir. Adımlama refleksi altı haftalıktan kaybolur ve sekiz ay civarı istemli hareket olarak tekrar görülmeye başlar. [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ 2. Ay: 3. Ay: Nesneleri Yeni Doğan: 1. Ay: Göğsünü isabetsiz Cenin Pozisyonu Çeneyi kaldırma kaldırma yakalamaya çalışma 4. Ay: 5. Ay: 7-8. Ay: 6-7. Ay : Destekli oturma Dize oturup bir cismi Destekli dikilme Desteksiz kavrama oturma 8. Ay: 11 Ay: 12. Ay: 7-8. Ay: Emekleme Eşyalardan destek Desteksiz dikilme Yürüme alarak dikilme [email protected]  MOTOR GELİŞİMİ Doğumla başlayıp bir yaşa kadar devam eden refleksler ortadan kalkması merkezi sinir sisteminin olgunlaşması sonucu reflekslerin yerini istemli hareketler almaya başlamasıdır. Bu dönemde hâlâ reflekslerin kalıntıları durduğu için istemli hareketlerdeki farklılaşma ve bütünleşme zayıftır. [email protected] KAYNAK Aral, N. (2018). Çocuk Gelişimi. Anadolu Üniversitesi Yayınları. Santrock, J. W. (2019). Yaşam Boyu Gelişim: Gelişim Psikolojisi: Life-Span Development (13. Baski). (G. Yüksel, Çev. Ed.). Nobel Akademik Yayincilik.