كتاب فارسی (3) - دوازدهم - دوره دوم متوسطه - PDF

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬...

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬ ‫فارسی (‪)3‬‬ ‫رشتههای ریاضی و فیزیک ـ علوم تجربی ـ ادبیات و علوم انسانی ـ علوم و معارف اسالمی‬ ‫پایۀ دوازدهم‬ ‫دوره دوم متوسطه‬  ‫وزارت آموزش و پرورش‬ ‫سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي‬ ‫فارسی (‪ )3‬ـ پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه ـ ‪112201‬‬ ‫نام کتاب‪:‬‬ ‫سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی‬ ‫پدیدآورنده‪:‬‬ ‫دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطه نظری‬ ‫مدیریت برنامهریزی درسی و تألیف‪:‬‬ ‫محیالدین بهرام محمدیان‪ ،‬عباسعلی وفایی‪ ،‬احمد خاتمی‪ ،‬حسین قاسمپور مقدم‪ ،‬حسن ذوالفقاری‪،‬علی اکبر‬ ‫شناسه افزوده برنامهریزی و تألیف‪:‬‬ ‫کمالی نهاد‪ ،‬غالمرضا عمرانی‪ ،‬معصومه نجفی پازکی‪ ،‬علی واسو جویباری‪ ،‬سید شعبان حسینی اصلی‪ ،‬علی شیوا‪،‬‬ ‫مالحت نجفی عرب و محمد نوریان (اعضای شورای برنامهریزی)‬ ‫حسین قاسمپور مقدم‪ ،‬شهناز عبادتی‪ ،‬محمدرضا سنگری و احمد تمیمداری (اعضای گروه تألیف)ـ‬ ‫حسین داوودی (ویراستار)‬ ‫کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬ ‫اداره ّ‬ ‫مدیریت آماده‌سازی هنری‪:‬‬ ‫احمد رضا امینی (مدیر امور ف ّنی و چاپ) ـ جواد صفری (مدیر هنری‪ ،‬صفحه آرا و طراح جلد) ـ‬ ‫شناسه افزوده آمادهسازی‪:‬‬ ‫سید کشمیری (تصویرگران) ـ بهناز بهبود‪ ،‬زهرا ایمانی نصر‪،‬علی نجمی‪،‬‬ ‫حسین صافی‪ ،‬مسعود ّ‬ ‫شهال داالیی‪ ،‬زینت بهشتی شیرازی و حمید ثابت کالچاهی (امور آماده سازی)‬ ‫تهران‪ :‬خیابان ایرانشهر شمالی ـ ساختمان شمارۀ ‪ ۴‬آموزشوپرورش (شهید موسوی)‬ ‫نشانی سازمان‪:‬‬ ‫تلفن‪۹ :‬ـ‪ ،۸۸۸۳۱۱۶۱‬دورنگار‪ ،۸۸۳۰۹۲۶۶ :‬کد پستی‪۱۵۸۴۷۴۷۳۵۹ :‬‬ ‫وبگاه‪ www.chap.sch.ir :‬و ‪www.irtextbook.ir‬‬ ‫شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران‪ :‬تهران ـ کیلومتر ‪ ۱۷‬جادۀ مخصوص کرج ـ خیابان‬ ‫ناشر‪:‬‬ ‫‪( ۶۱‬داروپخش) تلفن‪  ۵ :‬ـ ‪ ،۴۴۹۸۵۱۶۱‬دورنگار‪ ،44985160 :‬صندوق پستی‪۱۳۹ :‬ـ  ‪۳۷۵۱۵‬‬ ‫شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران «سهامی خاص»‬ ‫چاپخانه‪:‬‬ ‫چاپ ششم ‪1402‬‬ ‫سال انتشار و نوبت چاپ‪:‬‬ ‫شابك‪7‬ـ‪3103‬ـ ‪05‬ـ‪964‬ـ‪978‬‬ ‫‪   7‬ـ ‪  3103‬ـ  ‪ 05‬ـ ‪ 964‬ـ ‪ISBN: 978‬‬ ‫جوان‌ها قدر جوانيشان را‬ ‫بدانند و آن را در علم و‬ ‫تقوا و سازندگي خودشان‬ ‫صرف كنند كه اشخاصي‬ ‫امين و صالح بشوند‪.‬‬ ‫مملكت ما با اشخاص امين‬ ‫مي‌تواند مستقل باشد‪.‬‬ ‫امامخميني « ُقدِ َ‬ ‫‪‬سسِ ُّر ُه»‬ ‫کلیۀ حقوق مادی و معنوی این کتاب متع ّلق به سازمان پژوهش و برنامه ریزی‬ ‫آموزشی وزارت آموزش و پرورش است و هرگونه استفاده از کتاب و اجزای آن‬ ‫به صورت چاپی و الکترونیکی و ارائه در پایگاه هاي مجازی‪ ،‬نمایش‪ ،‬اقتباس‪،‬‬ ‫تلخیص‪ ،‬تبدیل‪ ،‬ترجمه‪ ،‬عکس برداری‪ ،‬نقاشی‪ ،‬تهیة فیلم و تکثیر به هر شکل‬ ‫و نوع‪ ،‬بدون کسب مج ّوز از این سازمان ممنوع است و متخ ّلفان تحت پیگرد‬ ‫قانونی قرار می گیرند‪.‬‬ ‫فهرست‬ ‫‪ 7‬پیشگفتار‬ ‫‪ 10‬ستايش‪ :‬ملکا‪ ،‬ذکرتو گویم‬ ‫‪ 11‬فصل یکم‪ :‬ادبیات تعلیمی‬ ‫‪ 12‬درس يكم‪ :‬شک ِر نعمت‬ ‫‪ 15‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 18‬گنج حکمت‪ :‬گمان‬ ‫‪ 19‬درس دوم‪ :‬مست و ُهشیار‬ ‫‪ 20‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 22‬شعرخوانی‪ :‬در مکتب حقایق‬ ‫‪ 25‬فصل دوم‪ :‬ادبیات پایداری‬ ‫‪ 26‬درس سوم‪ :‬آزادی‬ ‫‪ 28‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 30‬گنج حکمت‪ :‬خاکریز‬ ‫‪ 32‬درس چهارم‪ :‬درس آزاد (ادبیات بومی ‪)1‬‬ ‫‪ 33‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 34‬درس پنجم‪ :‬دماوندیه‬ ‫‪ 36‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 38‬روان خوانی‪ :‬جاسوسی که االغ بود!‬ ‫‪ 45‬فصل سوم‪ :‬ادبیات غنایی‬ ‫‪ 46‬درس ششم‪ :‬نی نامه‬ ‫‪ 48‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫آفتاب جمال حق‬‫‪ 51‬گنج حکمت‪ِ :‬‬ ‫‪ 52‬درس هفتم‪ :‬در حقیقت عشق‬ ‫‪ 54‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫صبح ستاره باران‬ ‫‪ 57‬شعرخوانی‪ِ :‬‬ ‫ ‬ ‫‪ 59‬فصل چهارم‪ :‬ادبيات سفر و زندگي‬ ‫‪ 60‬درس هشتم‪ :‬از پاریز تا پاریس‬ ‫‪ 65‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 69‬گنج حکمت‪ :‬سه َمرکب زندگی‬ ‫‪ 70‬درس نهم‪:‬کویر‬ ‫‪ 74‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 77‬روان خوانی‪ :‬بوی جوی مولیان‬  ‫‪ 83‬فصل پنجم‪ :‬ادبیات انقالب اسالمی‬ ‫‪ 84‬درس دهم‪ :‬فصل شکوفایی‬ ‫‪ 86‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 87‬گنج حکمت‪ :‬تیرانا!‬ ‫‪ 88‬درس يازدهم‪ :‬آن شب عزیز‬ ‫‪ 94‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 96‬شعرخوانی‪ :‬شکوه چشمان تو‬ ‫‪ 99‬فصل ششم‪ :‬ادبیات حماسی‬ ‫‪ 100‬درس دوازدهم‪ :‬گذر سیاوش از آتش‬ ‫‪ 105‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 108‬گنج حکمت‪ :‬به جوانمردی کوش‬ ‫خوان هشتم‬ ‫‪ 109‬درس سیزدهم‪ِ :‬‬ ‫‪ 115‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 117‬شعرخوانی‪ :‬ای میهن!‬ ‫‪ 119‬فصل هفتم‪ :‬ادبیات داستانی‬ ‫‪ 120‬درس چهاردهم‪ :‬سی مرغ و سیمرغ‬ ‫‪ 126‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 128‬گنج حکمت‪ :‬کالن تر و اولی تر!‬ ‫‪ 129‬درس پانزدهم‪ :‬درس آزاد (ادبیات بومی ‪)2‬‬ ‫‪ 131‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 132‬درس شانزدهم‪:‬کباب غاز‬ ‫‪ 141‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 143‬روان خوانی‪ :‬ارمیا‬ ‫‪ 149‬فصل هشتم‪ :‬ادبیات جهان‬ ‫‪ 150‬درس هفدهم‪ :‬خندۀ تو‬ ‫‪ 152‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 154‬گنج حكمت‪ :‬مسافر‬ ‫‪ 155‬درس هجدهم‪ :‬عشق جاودانی‬ ‫‪ 156‬کارگاه متن پژوهی‬ ‫‪ 157‬روان خوانی‪ :‬آخرین درس‬ ‫‪ 163‬نیایش‪ :‬لطف تو‬ ‫‪ 164‬واژه نامه‬ ‫‪ 178‬کتابنامه‬  ‫پیشگفتار‬ ‫بي نام تو نامه كي كنم باز‬ ‫اي نام تو بهترين سرآغاز‬ ‫آثار ادبي ايران‪ ،‬آيينۀ انديشه ها‪ ،‬باورها‪ ،‬هنرمندي ها و عظمت روحي و معنوي ملّتي است كه‬ ‫از ديرباز تاكنون‪ ،‬بالنده و شكوفا از گذرگاه حادثه ها و خطرگاه ها گذشته و به امروز رسيده است‪.‬‬ ‫برگ برگ ادب و فرهنگ ايران زمين‪ ،‬جلوه گاه آثار منظوم و منثور فرهيختگان انديشه وري‬ ‫چون فردوسي‪ ،‬ناصرخسرو‪ ،‬غ ّزالي‪ ،‬بيهقي‪ ،‬سنایي‪ ،‬عطّار‪ ،‬موالنا‪ ،‬سعدي‪ ،‬حافظ‪ ،‬بيدل‪ ،‬دهخدا‬ ‫و‪...‬است كه با بهره گيري از زالل فرهنگ اسالمي و ایرانی‪ ،‬آثاري ماندگار و پرمايه را به‬ ‫يادگار نهاده اند‪.‬مطالعۀ دقيق و عميق اين آثار‪ ،‬جان را طراوت مي بخشد‪ ،‬روح را به افق هاي‬ ‫شفاف و روشن پرواز مي دهد و ذهن و ضمير را شكوفا و بارور مي سازد‪.‬‬ ‫برنامۀ درسي زبان و ادبيات فارسي در نظام آموزشي ايران اسالمي‪ ،‬جايگاهي ارزشمند دارد؛‬ ‫چرا كه از يك سو حافظ ميراث فرهنگي و از سوي ديگر مؤثّرترين ابزار انتقال علوم‪ ،‬معارف‪،‬‬ ‫ارزش هاي اعتقادي‪ ،‬فرهنگي و ملّي است‪.‬‬ ‫کتاب فارسي پايۀ دوازدهم‪ ،‬بر بنياد رويکرد عام «برنامۀ درسي ملّي جمهوري اسالمي ايران»‬ ‫توجه به عناصر پنجگانه (علم‪ّ ،‬‬ ‫تفکر‪ ،‬ايمان‪ ،‬اخالق‬ ‫يعني شکوفايي فطرت الهي استوار است و با ّ‬ ‫و عمل) و جلوه‌هاي آن در چهار پهنۀ «خود‪ ،‬خلق‪ ،‬خلقت و خالق»‪ ،‬بر پايۀ اهداف «برنام ‌ۀ درسي‬ ‫فارسي»‪ ،‬سازماندهي و تأليف شده است؛ بر اين اساس كتاب در هشت فصل با عنوان هاي ادبيات‬ ‫تعليمي‪ ،‬ادبیات سفر و زندگی‪ ،‬ادبيات غنايي‪ ،‬ادبيات پايداري‪ ،‬ادبيات انقالب اسالمي‪ ،‬ادبيات‬ ‫حماسي‪ ،‬ادبيات داستاني و ادبيات جهان سامان یافته است‪.‬‬ ‫توجـه همکاران ارجمنـد را به نکات‬ ‫براي اجراي بهتر اين برنامه و اثربخشي فراينـد آموزش‪ّ ،‬‬ ‫زير‪ ،‬جلب مي‌کنيم‪:‬‬ ‫خاص برنامۀ فارسي آموزي‪ ،‬رويکرد مهارتي است؛ يعني بر آموزش و تقويت‬ ‫رويکرد ّ‬ ‫مهارت‌هاي زباني و فرا زباني و ادبي تأکيد دارد و ادامۀ منطقي کتاب‌هاي فارسي دورۀ ابتدايي و‬ ‫متوسطه است؛ به همين روي‪ ،‬الزم است همکاران گرامي از ساختار و محتواي کتاب هاي‬ ‫دورۀ ا ّول ّ‬ ‫پيشين‪ ،‬آگاهي داشته باشند‪.‬‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫طراحي و به کارگيري‬ ‫رويکرد آموزشي کتاب‪ ،‬رويکرد ف ّعاليت‌بنياد و مشارکتي است؛ بنابراين‪ّ ،‬‬ ‫‪7‬‬ ‫شيوه‌هاي آموزشي متن ّوع و روش‌هاي همياري و گفت‌وگو توصيه مي‌شود‪.‬حضور ف ّعال دانش‌آموزان در‬ ‫فرايند ياددهي ـ يادگيري‪ ،‬کالس را سرزنده‪ ،‬با نشاط و آموزش را پوياتر مي‌سازد و به يادگيري‪ ،‬ژرفاي‬ ‫بيشتري مي‌بخشد‪.‬‬ ‫در بخش مهارت‌هاي خواندن‪ ،‬بايسته است ويژگي‌هاي گفتاري و آوايي زبان فارسي‪ ،‬همچون لحن‪،‬‬ ‫تکيه‪ ،‬آهنگ و ديگر خُ رده مهارت‌ها به طور مناسب‪ ،‬مورد ّ‬ ‫توجه قرار گيرد‪.‬‬ ‫توجه به رويكرد مهارتي‪ ،‬آنچه در بخش بررسي متن اه ّميت دارد‪ ،‬كالبد شكافي عملي متون است؛‬ ‫با ّ‬ ‫يعني فرصتي خواهيم داشت تا متن ها را پس از خوانش‪ ،‬در سه قلمرو بررسي كنيم‪.‬اين كار‪ ،‬سطح درك‬ ‫و فهم ما را نسبت به محتواي اثر‪ ،‬فراتر خواهد برد‪.‬يكي از آسان‌ترين و كاربردي‌ترين شيوه‌هاي بررسي‪،‬‬ ‫كالبد شكافي و تحليل هر اثر‪ ،‬اين است كه متن در سه قلمرو بررسي شود‪:‬‬ ‫زباني ‪ ،‬ادبي و فكري‪.‬‬ ‫‪.1‬قلمرو زباني‬ ‫اين قلمرو‪ ،‬دامنۀ گسترده‌اي دارد؛ از اين رو‪ ،‬آن را به سطوح كوچك‌تر تقسيم مي‌كنيم‪:‬‬ ‫سطح واژگاني‪ :‬در اين سطح‪ ،‬لغت ها از نظر فارسي يا غيرفارسي بودن‪ ،‬روابط معنايي كلمات از قبيل‬ ‫ترادف‪ ،‬تضاد‪ ،‬تض ّمن‪ ،‬تناسب‪ ،‬نوع گزينش و همچنين درست نويسي واژه‌ها بررسي مي شوند‪.‬‬ ‫سطح دستوري يا نحوي‪ :‬در اين سطح‪ ،‬متن از ديد تركيبات و قواعد دستوري‪ ،‬كاربردهاي دستور تاريخي‪،‬‬ ‫كوتاهي و بلندي جمله ها بررسي مي‌شود‪.‬‬ ‫‪.2‬قلمرو ادبي‬ ‫در اين قلمرو‪ ،‬شيوة نويسنده در به‌كارگيري عناصر زيبايي آفرين در سطح‌هاي زير‪ ،‬بررسي مي‌شود‪:‬‬ ‫سطح آوايي يا موسيقايي‪ :‬در اين مرحله متن از ديد بديع لفظي (وزن‪ ،‬قافيه‪ ،‬رديف‪ ،‬آرايه هاي لفظي و‬ ‫تناسب هاي آوايي‪ ،‬مانند واج‌آرايي‪ ،‬تكرار‪ ،‬سجع‪ ،‬جناس و‪ )...‬بررسي مي‌شود؛‬ ‫سطح بياني‪ :‬متن از ديد مسائل علم بيان‪ ،‬نظير تشبيه‪ ،‬استعاره‪ ،‬مجاز و كنايه بررسي می شود؛‬ ‫سطح بديع معنوي‪ :‬متن از ديد تناسب هاي معنايي همچون تضاد‪ ،‬ايهام‪ ،‬مراعات نظير و‪...‬بازخواني‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫‪.3‬قلمرو فكري‬ ‫روحيات‪ ،‬اعتقادات‪ ،‬گرايش‌ها‪ ،‬نوع نگرش به جهان و ديگر‬ ‫در اين مرحله‪ ،‬متن از نظر ويژگي‌هاي فكري‪ّ ،‬‬ ‫جنبه‌هاي فكري‪ ،‬مانند موضوع هاي زير بررسي مي‌شود‪:‬‬ ‫عيني‪/‬ذهني‪ ،‬شادي گرا‪/‬غم گرا‪ ،‬خردگرا‪ /‬عشق گرا‪ ،‬عرفاني‪ /‬طبيعت گرا‪ ،‬خوش بيني‪ /‬بدبيني‪ ،‬محلّي ـ‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫ميهني‪ /‬جهاني و‪....‬‬ ‫‪8‬‬  ‫انباشت دانش و فرسايش ذهني‬ ‫ِ‬ ‫در آموزش‪ ،‬به ويژه‪ ،‬در قلمرو زباني و ادبي از بيان مطالب اضافي که به‬ ‫دانش آموزان منجر مي‌شود‪ ،‬پرهيز گردد‪.‬‬ ‫مطالب طرح شده در قلمرو زباني و ادبي‪ ،‬برگرفته از متن درس است و پيوستگي زيادي با محتواي‬ ‫درس دارد‪.‬آموزش اين نکات به درک و فهم بهتر متن کمک مي‌کند‪ ،‬بنابراين «متن محوري» در اين‬ ‫بخش‪ ،‬از اصول مورد تأکيد است‪.‬‬ ‫روان خواني‌ها‪ ،‬شعرخواني‌ها و گنج حکمت ها با هدف پرورش مهارت‌هاي خوانداري‪ ،‬ايجاد نشاط و‬ ‫طراوت ذهني‪ ،‬آشنايي با متون مختلف و مهم‌تر از همه‪ ،‬پرورش فرهنگ مطالعه و کتاب‌خواني‪ ،‬در‬ ‫ساختار فارسي گنجانده شده‌اند‪.‬در پايان همۀ «روان‌خواني‌ها» و «شعرخوانی ها» بخش «درك و‬ ‫دريافت» با دو پرسش‪ ،‬تدوين شده است‪.‬اين پرسش‌ها براي تقويت سواد خواندن‪ ،‬توانايي درک و‬ ‫فهم‪ ،‬پرورش روحیۀ نقد و تحليل متون‪ ،‬تنظيم گرديده است‪.‬‬ ‫ از متون «شعرخوانی» با هدف تقویت حافظۀ ادبی دانش آموزان‪ ،‬برای طرح پرسش های «حفظ شعر»‬ ‫می توان بهره گرفت‪.‬‬ ‫تقويت توانايي فهم و درك متن‪ ،‬يكي از برجسته‌ترين اهداف آموزشي اين درس است‪.‬ايجاد فرصت‬ ‫ذهن‬ ‫براي تأ ّمل در اليه‌هاي محتوا و هم‌فكري گروه‌هاي دانش‌آموزي‪ ،‬به پرورش قدرت معناسازي ِ‬ ‫زبان آموزان كمك مي‌كند‪.‬‬ ‫توجه به اصل پانزدهم قانون اساسي و تحقّق آن است تا‬ ‫درس هاي آزاد‪ ،‬فرصت بسيار مناسب براي ّ‬ ‫با مشارکت دانش‌آموزان عزيز و راهنمايي دبيران گرامي از گنجينه‌هاي فرهنگ سرزميني و ادبياتِ‬ ‫بومي در غني سازي کتاب درسي‪ ،‬بهره‌برداري شود‪.‬براي توليد محتواي اين درس‌ها پيشنهاد مي‌شود‬ ‫به موضوع هاي متناسب با عنوان فصل در قلمرو فرهنگ‪ ،‬ادبيات بومي‪ ،‬آداب و ُسنن محلّي‪ ،‬نيازهاي‬ ‫ويژۀ نوجوانان و جوانان و ديگر ناگفته‌هاي کتاب‪ ،‬پرداخته شود‪.‬‬ ‫پرورش شايستگي‌ها در نسل جوان‪،‬‬‫ِ‬ ‫اميدواريم آموزش اين کتاب‪ ،‬به رشد و شکوفايي زبان و ادب فارسي و‬ ‫ياري رساند و به گشايش کرانه‌هاي اميد و روشنايي‪ ،‬فرا روي آينده سازان ايران عزيز بينجامد‪.‬‬ ‫گروه زبان و ادب فارسی‬ ‫متوسطه نظری‬ ‫ّ‬ ‫دفتر تألیف کتاب های درسی عمومی و‬ ‫‪literature-dept.talif.sch.ir‬‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪9‬‬  ‫س ت ی ش‬ ‫ملکا‪ ،‬ذکر تو گویم‬ ‫ ا ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫حکیم سنایی غزنوی‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪10‬‬  ‫درس یکم‪ :‬شک ِر نعمت‬ ‫کارگاه متن پژوهی‬ ‫گنج حکمت‪ :‬گمان‬ ‫درس دوم‪ :‬مست و هُشیار‬ ‫کارگاه متن پژوهی‬ ‫شعرخوانی‪ :‬در مکتب حقایق‬  ‫شک ِر  نعمت‬ ‫موجب قربت است و به شکر اندرش مزی ِد‬ ‫ِ‬ ‫  ج ّل‪ ،‬که طاعتش‬ ‫  و َ‬ ‫م ّنت خدای را‪َ ،‬ع َّز َ‬ ‫نعمت‪.‬هر نَفَسی که فرو می رود‪ُ ،‬م ِم ِّد حیات است و چون بر می آید‪ُ ،‬مف ِّر ِح ذات‪.‬پس‬ ‫در هر نَفَسی دو نعمت موجود است و بر هر نعمتی شکری واجب‪.‬‬ ‫«ا ِ ْع َم ُلوا آلَ دٰ ُاو َد ُش ْکراً َو قَلیلٌ ِم ۡن ِعبا ِد َی الشَّ ُک ُ‬ ‫ور»‪.‬‬ ‫نعمت بی دریغش همه جا کشیده‪.‬‬ ‫خوان ِ‬‫رحمت بی حسابش همه را رسیده و ِ‬ ‫ِ‬ ‫باران‬ ‫ِ‬ ‫ناموس بندگان به گنا ِه فاحش ندرد و وظیفۀ روزی به خطایِ ُمنکَ ر ُنبرد‪.‬‬‫ِ‬ ‫پردۀ‬ ‫زمردین بگسترد و دایۀ اب ِر بهاری را فرموده تا‬ ‫فرش ّ‬‫اش با ِد صبا را گفته تا ِ‬ ‫فر ِ‬ ‫ّ‬ ‫لعت نوروزی قبای سب ِز ورق در بر گرفته‬ ‫بنات   نبات در مه ِد زمین بپرورد‪.‬درختان را به ِخ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ربیع کال ِه شکوفه بر سر نهاده‪ُ.‬عصارۀ تـاکی به ِ‬ ‫قدرت‬ ‫موسم ۡ‬ ‫ِ‬ ‫اطفال شاخ را به قدو ِم‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫نخل باسق گشته‪.‬‬ ‫تخم خرمایی به تربیتش ِ‬ ‫او شه ِد فایق شده و ِ‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪12‬‬  ‫فو ِت آدمیان و تَ ّ‬ ‫تمۀ َدو ِر‬ ‫ِ‬ ‫رحمت عالمیان و َص َ‬ ‫در خبر است از َسرو ِر کاینات و َمفخ ِر موجودات و‬ ‫اهلل َعلَی ِه و آلِه َو َسلَّم ‪،‬‬ ‫محمد مصطفی‪َ ،‬صلَّی ُ‬ ‫زمان‪ّ ،‬‬ ‫دست انابت به امی ِد اجابت به درگاه حق‬ ‫هرگَه که یکی از بندگان گنهکا ِر پریشان روزگار‪ِ ،‬‬ ‫تضرع و‬ ‫لی در او نظر نکند بازش بخواند؛ باز اعراض فرماید‪.‬بار دیگرش به ّ‬ ‫َج َّل َ‬ ‫    و َعال بردارد‪ ،‬ایز ْد َت ٰعا ٰ‬ ‫لی فرماید‪ٰ :‬یا َمال ئِکَ تی قَد ٱس َت ْح َی ْی ُت ِمن َع ۡبدی و ل َ‬ ‫َیس لَ ُه غَیری َف َق ْد‬ ‫حانَ ُه و تَ ٰعا ٰ‬ ‫زاری بخواند‪.‬حق‪ُ ،‬س ْب ٰ‬ ‫که از بسیاریِ دعا و زاریِ ٰبنده همی شرم ٰدارم‪.‬‬ ‫َغفَر ُت لَ ُه‪.‬دعوتش اجابت کردم و امیدش برآوردم ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ک‪ ،‬و واصفان ِحلیۀ‬ ‫ناک َح َّق ِعبا َدتِ َ‬ ‫عاکفان کعبۀ جاللش به تقصی ِر عبادت معترف که‪ :‬ما َع َب ْد َ‬ ‫ِ‬ ‫ک‪.‬‬‫ْناک َح َّق َم ْع ِر َفتِ َ‬ ‫تحیر منسوب که‪ :‬ما َع َرف َ‬ ‫جمالش به ّ‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪13‬‬ ‫یب مراقبت فرو برده بود و در بح ِر مکاشفت مستغرق شده؛ آن گه‬ ‫یکی از صاحب دالن سر به َج ِ‬ ‫طریق انبساط گفت‪« :‬از این بوستان که بودی‪ ،‬ما را‬ ‫ِ‬ ‫که از این معاملت باز آمد‪ ،‬یکی از یاران به‬ ‫چه تحفه کرامت کردی؟»‬ ‫درخت گل رسم‪ ،‬دامنی   ُپر کنم هدیۀ اصحاب را‪.‬چون‬ ‫ِ‬ ‫گفت‪« :‬به خاطر داشتم که چون به‬ ‫برسیدم‪ ،‬بوی ُگلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت!»‬ ‫گلستان‪ ،‬سعدی‬ ‫ ‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪14‬‬  ‫کـارگـاه     متن    پژوهی‬ ‫قلمرو زبانی‬ ‫‪ 1‬جدول زیر را به کمک متن درس کامل کنید‪.‬‬ ‫واژۀ معادل‬ ‫معنا‬ ‫‪...........................................‬‬ ‫دارای نشان پیامبری‬ ‫‪...........................................‬‬ ‫شادی‌بخش‬ ‫‪...........................................‬‬ ‫به خدای تعالی بازگشتن‬ ‫‪...........................................‬‬ ‫مقرری‬ ‫قطع کردن ّ‬ ‫‪ 2‬سه واژه در متن درس بیابید که هم آوای آنها در زبان فارسی وجود دارد‪.‬‬ ‫مهم امالیی بیابید و بنویسید‪.‬‬ ‫‪  3‬از متن درس برای کاربرد هر یک از حروف زیر‪ ،‬سه واژۀ ّ‬ ‫ح (‪.................................‬ـ ‪.................................‬ـ ‪).................................‬‬ ‫ق (‪.................................‬ـ ‪.................................‬ـ ‪).................................‬‬ ‫ع (‪.................................‬ـ ‪.................................‬ـ ‪).................................‬‬ ‫‪  4‬در عبارت زیر‪ ،‬نقش دستوری ضمایر م ّتصل را مشخّ ص کنید‪.‬‬ ‫بوی ُگلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت‪.‬‬ ‫‪  5‬در متن درس‪ ،‬نمونه ای برای کاربرد هریک از انواع حذف (لفظی و معنایی) بیابید‪.‬‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪15‬‬  ‫قلمرو ادبی‬ ‫‪ 1‬واژه های مشخّ ص شده‪ ،‬نماد چه مفاهیمی هستند؟‬ ‫کان سوخته را جان شد و آواز نیامد‬ ‫ای مرغ سحر! عشق ز پروانه بیاموز‬ ‫توجه به عبارت های زیر به پرسش ها پاسخ دهید‪.‬‬ ‫‪ 2‬با ّ‬ ‫خوان نعمت بی دریغش همه جا کشیده‪.‬‬‫رحمت بی حسابش همه را رسیده و ِ‬ ‫ِ‬ ‫باران‬ ‫ِ‬ ‫بنات نبات در‬ ‫زمردین بگسترد و دایۀ ابر بهاری را فرموده تا ِ‬ ‫اش با ِد صبا را گفته تا فرش ّ‬ ‫فر ِ‬ ‫ّ‬ ‫مه ِد زمین بپرورد‪.‬‬ ‫الف) آرایه های مشترک دو عبارت را بنویسید‪.‬‬ ‫ب) قسمت مشخّ ص شده بیانگر کدام آرایۀ ادبی است؟‬ ‫قلمرو فکری‬ ‫‪ 1‬معنی و مفهوم عبارت های زیر را به نثر روان بنویسید‪.‬‬ ‫عاکفان کعبۀ جاللش به تقصیر عبادت معترف که‪ :‬ما َع َب َ‬ ‫دناک حقَّ عِبا َدت َِک‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫یکی از صاحبدالن سر به َجیب مراقبت فرو برده بود و در بحر مکاشفت مستغرق شده‪.‬‬ ‫‪ 2‬مفهوم کلّی مصراع های مشخّ ص شده را بنویسید‪.‬‬ ‫آری و به غفلت نخوری‬ ‫تا تو نانی به کف ّ‬ ‫ابر و باد و مه و خورشید و فلک درکارند‬ ‫چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان؟‬ ‫چه غم دیوار ا ّمت را که دارد چون تو پشتیبان‬ ‫بـی دل از بی نشـان چـه گویـد بـاز؟‬ ‫  گـر کسـی وصـف او ز مـن پرسـد‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪16‬‬  ‫‪ 3‬از کدام سطر درس‪ ،‬مفهوم بیت زیر قابل استنباط است؟‬ ‫وان که دید‪ ،‬از حیرتش کلک از بَنان افکنده ای‬ ‫هیچ نقّاشت نمی بیند که نقشی برکشد‬ ‫سعدی‬ ‫‪................................................................................................................. 4‬‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪17‬‬  ‫گمان‬ ‫گنــج حکمــت‬ ‫روشنایی ستاره می دید‪.‬پنداشت که ماهی است؛ قصدی می کرد تا‬ ‫ِ‬ ‫گویند که بط ّی در آب‬ ‫بگیرد و هیچ نمی یافت‪.‬چون بارها بیازمود و حاصلی ندید‪ ،‬فروگذاشت‪.‬دیگر روز هرگاه که‬ ‫ماهی بدیدی‪ ،‬گمان بردی که همان روشنایی است؛ قصدی نپیوستی و ثمرت این تجربت‬ ‫آن بود که همه روز گرسنه بماند‪.‬‬ ‫کلیله و دمنه‪ ،‬ترجمۀ نصراهلل منشی‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪18‬‬  ‫مست و ُهشیار‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫دیوان اشعار‪ ،‬پروین اعتصامی‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪19‬‬  ‫کارگاه متنپژوهی‬ ‫قلمرو زبانی‬ ‫‪ 1‬معنای واژه های مشخّ ص شده را بنویسید‪.‬‬ ‫خواجه نظام الملک توسی‬ ‫گر بدین حال تو را محتسب اندر بازار بیند‪ ،‬بگیرد و حد زند‪.‬‬ ‫مولوی‬ ‫گر بشـکنم این عهد‪ ،‬غرامت بکشـم‬ ‫از بهـر تـو صدبـار مالمت بکشـم‬ ‫‪ 2‬فعل های مشخّ ص شده را از نظر کاربرد معنایی بررسی کنید‪.‬‬ ‫گفت‪   « :‬والی از کجا در خانۀ خ ّمار نیست؟»‬ ‫گفت‪ « :‬نزدیک است والی را سرای‪ ،‬آنجا شویم»‬ ‫در حق ما هرچه گوید جای هیچ اکراه نیست‬ ‫زاهـد ظاهرپرسـت از حـال مـا آگاه نیسـت‬ ‫حافظ‬ ‫قیصر امین پور‬ ‫ریشه های ما به آب‪ /‬شاخه های ما به آفتاب می رسد‪ /‬ما دوباره سبز می شویم‬ ‫قلمرو ادبی‬ ‫‪  1‬سرودۀ زیر را از نظر شیوۀ گفت وگو‪ ،‬با متن درس مقایسه کنید؛ سپس بنویسید این نوع گفت وگو‬ ‫در اصطالح ادبی چه نام دارد؟‬ ‫لـک آشـنایی‬ ‫بگفـت از دار ُم ِ‬ ‫نخسـتین بـار گفتـش کـز کجایـی؟‬ ‫بگفـت انـده خرنـد و جـان فروشـند‬ ‫بگفت آن جا به صنعت در چه کوشـند؟‬ ‫بگفت از عشق بازان این عجب نیست‬ ‫بگفتـا جـان فروشـی در ادب نیسـت‬ ‫بگفـت از دل تـو می گویی‪ ،‬من از جان‬ ‫بگفت از دل شـدی عاشق بدین سان؟‬ ‫بگفـت آن گه که باشـم خفته در خاک‬ ‫بگفتـا دل ز مهـرش کـی کنـی پاک؟‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫بگفـت این‪ ،‬کـی کند بیچـاره فرهاد؟‬ ‫آن مـن شـد زو مکـن یـاد‬ ‫بگفـت او ِ‬ ‫‪20‬‬  ‫نیامـد بیـش پرسـیدن صوابـش‬ ‫چـو عاجـز گشـت خسـرو در جوابـش‬ ‫ندیـدم کـس بدیـن حاضـر جوابـی‬ ‫بـه یـاران گفـت کـز خاکـی و آبـی‬ ‫نظامی‬ ‫‪ 2‬متن درس از نظر شیوۀ بیان ( ِجد ـ طنز) با این سرودۀ حافظ چه وجه اشتراکی دارد؟‬ ‫پیوسته چو ما در طلب عیش مدام است‬ ‫بـا محتسـبم عیـب مگویید کـه او نیز‬ ‫قلمرو فکری‬ ‫‪ 1‬هر یک از مصراع های زیر‪ ،‬به کدام پدیدۀ اجتماعی زمان شاعر اشاره دارد؟‬ ‫(‪)........................................‬‬ ‫گفت‪ « :‬دیناری بده پنهان و خود را وا   رهان»‬ ‫(‪)........................................‬‬ ‫گفت‪« :‬جرم راه رفتن نیست‪ ،‬ره هموار نیست‪».‬‬ ‫‪ 2‬در هریک از بیت های زیر‪ ،‬بر چه موضوعی تأکید شده است؟‬ ‫بیت هشتم‬ ‫بیت نهم‬ ‫‪  3‬دربارۀ ارتباط موضوعی متن درس با هر یک از بیت های زیر توضیح دهید‪.‬‬ ‫حافظ‬ ‫من نه آنم که دگر گوش به تزویر کنم‬ ‫دور شو از برم ای واعظ و بیهوده مگوی‬ ‫مولوی‬ ‫از برهنـه کـی تـوان بـردن گـرو؟»‬ ‫گفت مست‪ « :‬ای محتسب‪ ،‬بگذار و رو‬ ‫‪................................................................................................................. 4‬‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪21‬‬ ‫شعـرخـوانی در مکتب حقایق‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪22‬‬  ‫‪10‬‬ ‫حافظ‬ ‫درک و دریافت‬ ‫‪ 1‬برای خوانش این شعر‪ ،‬چه نوع آهنگ و لحنی را برمی گزینید؟ دلیل خود را بنویسید‪.‬‬ ‫ ‪ 2‬مفهوم مشترک هر یک از گروه بیت های زیر را بیان کنید‪.‬‬ ‫الف) بیت های سوم و پنجم (‪)........................................................................‬‬ ‫ب) بیت های ششم و نهم (‪)........................................................................‬‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪23‬‬  ‫درس سوم‪ :‬آزادی‬ ‫کارگاه متن پژوهی‬ ‫گنج حکمت‪ :‬خاکریز‬ ‫درس چهارم‪ :‬درس آزاد (ادبیات بومی ‪)1‬‬ ‫کارگاه متن پژوهی‬ ‫درس پنجم‪ :‬دماوندیه‬ ‫کارگاه متن پژوهی‬ ‫روان خوانی‪ :‬جاسوسی که االغ بود!‬  ‫ازادی‬ ‫دیوان اشعار‪ ،‬ابوالقاسم عارف قزوینی‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪26‬‬  ‫دفت ِر زمانه‬ ‫دیوان اشعار‪ ،‬ف ّرخی یزدی‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪27‬‬  ‫کارگاه   متنپژوهی‬ ‫قلمرو زبانی‬ ‫‪ 1‬معنای واژۀ «ه ّمت» را در بیت های زیر بررسی کنید‪.‬‬ ‫وحشی بافقی‬ ‫مـور توانـد کـه سـلیمان شـود‬ ‫الـف) ه ّمت اگر سلسـله جنبان شـود‬ ‫حافظ‬ ‫که دراز است ره مقصد و من نو سفرم‬ ‫ب) ه ّمتم بدرقۀ راه کن ای طایر قدس‬ ‫‪ 2‬در کدام بیت ها‪ ،‬یکی از اجزای جمله حذف شده است؟ نوع حذف را مشخّ ص کنید‪.‬‬ ‫قلمرو ادبی‬ ‫‪ 1‬کدام یک از ترکیب ها و واژه های مشخّ ص شده‪ ،‬مفهوم مجازی دارند؟ دالیل خود را بنویسید‪.‬‬ ‫الف) نالۀ مرغ اسـیر این همه بهر وطن اسـت مسلکمرغگرفتارقفس‪،‬همچومناست‬ ‫حبوطنبیرون بهتختمصرماماجایدربیتالحزندارم‬ ‫ب) نشاطغربتازدلکیبَ َرد ِّ‬ ‫صائب تبریزی‬ ‫پ)       در بیت االحزان درآمد و نالید؛ چنانچه هر پرنده بر باالی سر یعقوب بود‪ ،‬بنالید‪.‬‬ ‫قصص االنبیا‬ ‫توجه به بیت های زیر‪ ،‬به پرسش ها پاسخ دهید‪.‬‬ ‫‪  2‬با ّ‬ ‫مـا را فراغتی اسـت که جمشـید جم نداشـت‬ ‫با آنکه جیب و جام من از مال و میتهی است‬ ‫هـر ملّتـی کـه مـردم صاحب قلـم نداشـت‬ ‫در دفتـ ِر زمانـه فتـد نامـش از قلـم‬ ‫الف) دربارۀ تلمیح به کار رفته در بیت ا ّول توضیح دهید‪.‬‬ ‫ب) مصراع‌های مشخّ ص شده را با ّ‬ ‫توجه به آرایۀ «کنایه» بررسی کنید‪.‬‬ ‫قلمرو فکری‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪ 1‬شعر «آزادی»‪ ،‬نمونه‌ای از اشعار وطنی عارف قزوینی است که به سلطۀ بیگانگان و بیدادگری‬ ‫‪28‬‬  ‫توجه به این نکته معنی و مفهوم بیت‌های زیر را بنویسید‪.‬‬ ‫مح ّمدعلی‌شاه اشاره دارد؛ با ّ‬ ‫ملّـت امـروز یقیـن کـرد کـه او اهرمن اسـت‬ ‫آن کسی را که در این ملک سلیمان کردیم‬ ‫ز اشک ویران ُکنش آن خانه که بیت َ‬ ‫الح َزن است‬ ‫خانـه‌ای کاو شـود از دسـت اجانـب آبـاد‬ ‫‪ 2‬در متن درس‪ ،‬مقصود از موارد زیر چیست؟‬ ‫الف) رفیقی که به َط ْرف چمن است‬ ‫ب) مردم صاحب قلم‬ ‫‪ 3‬به غزل‌هایی که محتوای آنها بیشتر مسائل سیاسی و اجتماعی است‪ ،‬غزل اجتماعی می‌گویند؛‬ ‫توجه به دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی‪ ،‬این نوع غزل رواج یافت؛ در‬ ‫در عصر مشروطه با ّ‬ ‫فرخی یزدی می‌توان نمونه‌های‬‫سروده‌های شاعرانی چون محمدتقی بهار‪ ،‬عارف قزوینی و ّ‬ ‫آن را یافت‪.‬‬ ‫از این دیدگاه‪ ،‬متن درس را تحلیل و بررسی کنید‪.‬‬ ‫معرفی می کند؟‬ ‫فرخی یزدی‪ ،‬در بیت آخر‪ ،‬خود را با کدام ویژگی ّ‬ ‫‪ّ 4‬‬ ‫ادبیات پایداری‪ ،‬مضمون مشترک ابیات زیر را بنویسید‪.‬‬ ‫توجه به ّ‬ ‫‪ 5‬با ّ‬ ‫ب ِ َدر آن جامه که ننگ تن و کم از کفن است‬ ‫جامهای کاو نشود غرق به خون بهر وطن‬ ‫عارف قزوینی‬ ‫دل نثـار اسـتقالل‪ ،‬جـان فـدای آزادی‬ ‫فرخـی زجان و دل می‌کند در این محفل‬ ‫ّ‬ ‫ف ّرخی یزدی‬ ‫‪................................................................................................................. 6‬‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪29‬‬  ‫خاکریز‬ ‫گنــج حکمــت‬ ‫در لحظات ا ّول عملیات که خطوط دشمن شکسته شد‪ ،‬پشت سر نیروهای ما ارتفاعات‬ ‫موسوم به «کلّه قندی» بود که دشمن با استقرار سالح های زیادی قلّه را در دست داشت‪.‬‬ ‫روحیۀ خود را نباخته‪،‬‬ ‫توجه به اینکه نسبت به همۀ مسائل آگاهی داشت‪ّ ،‬‬‫شهید ساجدی با ّ‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪30‬‬  ‫توجه به امکانات محدود مهندسی‬ ‫احداث یک خاکریز دو جداره را تنها راه حل می دانست‪.‬با ّ‬ ‫و دید و تسلّط دشمن‪ ،‬قبول و اجرای این طرح خیلی سخت بود‪.‬به ویژه که الزم بود در‬ ‫فاصلۀ زمانی شب تا سپیده دم اجرا و احداث می شد ولی ایشان به اجرای این طرح ایمان‬ ‫قاطعیت می گفت‪« :‬خاکریز را صبح تحویل می دهیم‪».‬‬ ‫ّ‬ ‫داشت و با‬ ‫عملیات احداث خاکریز شروع شد‪.‬آن شب برادران جهاد و در رأس آنها شهید ساجدی‪،‬‬ ‫آرام   و   قرار نداشتند‪.‬در ا ّولین دقایق صبح‪ ،‬احداث این خاکری ِز هشت نه کیلومتری به پایان‬ ‫رسید و خاکریزی که به کمک دو نیروی مهندسی شروع شده بود‪ ،‬تقریب ًا در وسط به هم‬ ‫روحیۀ عجیبی در بین برادران جهادگر و رزمنده ایجاد کرد ا ّما این‬ ‫رسیدند و اتمام خاکریز ّ‬ ‫توجه به تسلّط دشمن بر‬ ‫کار شهید ساجدی را راضی نمی کرد‪.‬او پیش بینی می کرد که با ّ‬ ‫بچه ها وجود دارد؛ به همین دلیل‪،‬‬ ‫ارتفاعات رو به رو و ارتفاعات پشت‪ ،‬امکان زیر آتش گرفتن ّ‬ ‫مرحلۀ دوم کار را شروع کرد‪.‬خاکریزی به طول چند کیلومتر در پشت خاکریز ا ّول که از آن‬ ‫به عنوان خاکریز دو جداره یاد می شود‪ ،‬احداث نمود‪.‬‬ ‫آن روز با تدبیر حساب شدۀ شهید ساجدی‪ ،‬رزمندگان توانستند در برابر نیروهای دشمن‬ ‫مقاومت کنند و به پیروزی رسند‪.‬‬ ‫روایت سنگرسازان ‪ ،2‬عیسی سلمانی لطف آبادی‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪31‬‬ ‫( ادبیات بومی ‪)1‬‬ ‫درس آزاد‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪32‬‬  ‫کارگاه متنپژوهی‬ ‫قلمرو زبانی‬ ‫قلمرو ادبی‬ ‫قلمرو فکری‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪33‬‬ ‫دماوندیه‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪34‬‬  ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫دیوان اشعار‪ ،‬مح ّمدتقی بهار‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪35‬‬  ‫کارگاه   متنپژوهی‬ ‫قلمرو زبانی‬ ‫ ‪ 1‬معادل معنایی واژه های مشخّ ص شده را در متن درس بیابید‪.‬‬ ‫به جای خویش دهد هر چه کردگار دهد‬ ‫سـریر ُملـک‪ ،‬عطـا داد کـردگار تو را‬ ‫ظهیرالدّین فاریابی‬ ‫یا که محتاج فرومایه شـود‪ ،‬مر ِد کریم‬ ‫دردناک است که در دام شغال افتد شیر‬ ‫شهریار‬ ‫‪ 2‬از متن درس‪ ،‬چهار ترکیب وصفی که اه ّمیت امالیی داشته باشند‪ ،‬بیابید و بنویسید‪.‬‬ ‫‪ 3‬در بیت های زیر‪ ،‬ترکیب های اضافی را مشخّ ص کنید‪.‬‬ ‫گـردش قرنهـا پسافکنـد‬ ‫ِ‬ ‫از‬ ‫درشـت روزگاری‬ ‫ِ‬ ‫مشـت‬ ‫ِ‬ ‫الف) تـو‬ ‫دل مـردم ِ خردمنـد‬ ‫ِ‬ ‫دا ِد‬ ‫خـردان سـفله بسـتان‬ ‫ِ‬ ‫ب) زیـن بی‬ ‫قلمرو ادبی‬ ‫«حسن تعلیل» به کار رفته است؟ دلیل خود را بنویسید‪.‬‬ ‫‪ 1‬در کدام بیت ها آرایۀ ُ‬ ‫‪ 2‬در بیت های زیر‪ ،‬استعاره ها را مشخّ ص کنید و مفهوم هر یک را بنویسید‪.‬‬ ‫ز آهـن بـه میـان یکـی کمربنـد‬ ‫از سـیم بـه سـر یکـی ُکلَه خُ ـود‬ ‫زیـن سـوخته جان‪ ،‬شـنو یکـی پنـد‬ ‫پنهـان مکـن آتـش درون را‬ ‫‪ 3‬شعرهای «دماوندیه» و « مست و هشیار » را از نظر قالب مقایسه کنید‪.‬‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪36‬‬  ‫قلمرو فکری‬ ‫‪ 1‬مح ّمدتقی بهار شعر دماوندیه را در سال ‪ 1301‬هجری شمسی سرود‪.‬در این سال به تحریک‬ ‫بیگانگان‪ ،‬هرج و مرج قلمی و اجتماعی و ه ّتاکی‌ها در مطبوعات و آزار وطن‌خواهان و سستی‬ ‫کا ِر دولت مرکزی بروز کرده‌بود‪.‬بهار این قصیده را با تأثیر پذیری از این معانی گفته‌است؛ با‬ ‫توجه به این نکته‪ ،‬به پرسش‌های زیر پاسخ دهید‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫الف) مقصود شاعر از «دماوند» و «سوخته جان» چیست؟‬ ‫ب) چرا شاعر خطاب به «دماوند» چنین می گوید؟‬ ‫از درد‪ ،‬ورم نموده یک چند»‬ ‫«تو قلب فسردۀ زمینی‬ ‫‪ 2‬معنی و مفهوم بیت زیر را به نثر روان بنویسید‪.‬‬ ‫بگسـل ز هـم ایـن نـژاد و پیونـد‬ ‫بفکـن ز پـی ایـن اسـاس تزویـر‬ ‫‪ 3‬مفهوم مشترک سروده های زیر را بنویسید‪.‬‬ ‫بهار‬ ‫وان آتـش خـود نهفتـه مپسـند‬ ‫شـو منفجـر ای دل زمانـه‬ ‫عارف قزوینی‬ ‫برون شد از پرده راز‪ ،‬تو پرده   پوشی چرا؟‬ ‫دال خموشی چرا؟ چو خُ م نجوشی چرا؟‬ ‫‪................................................................................................................. 4‬‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪37‬‬  ‫جاسوسی که االغ بود!‬ ‫روان خوانی‬ ‫می‌گویم‪« :‬حاجی! شما هر چه دستور بدهید به دیدۀ م ّنت‪.‬اآلن بگو چاه ب ِکَ نم؛‬ ‫ال بگو تا یک‬ ‫بگو از دیوار راست باال بروم؛ بگو با دست‌هایم برایت خاکریز بزنم؛ اص ً‬ ‫ماه به مادرزنم زنگ نزنم؛ تمام این کارها شدنی است ّاما به من نگو که با این پانزده   تا‬ ‫مینی که برایمان مانده‪ ،‬دشت به این بزرگی را مین‌گذاری کنم! هیچی نباشه واسۀ‬ ‫مین‌گذاری این منطقه دو هزار تا مین الزم داریم‪.‬دشت است‪ ،‬زمین فوتبال دستی‬ ‫نیست که نوکرتم!»‬ ‫  حاجی از حرف‌هایم خنده‌اش می‌گیرد ّاما به زور سعی می‌کند جلوی خنده‌اش را‬ ‫بگیرد‪.‬می‌گوید‪:‬‬ ‫ـ « حاج احمد آقا! پسر گل گالب! دشمن عن قریب است که توی این دشت وسیع‬ ‫عملیات کند‪.‬تو ّکلت به خدا باشد‪.‬چه بسا همین پانزده تا مین هم برایمان کاری افتاد‪.‬‬ ‫خدا را چه دیدی برادر من؟ از قدیم گفته‌اند کاچی به از هیچی! شما همین پانزده تا   مین‬ ‫را مقابل دشمن کار بگذارید‪ ،‬خداوند کریم است‪».‬‬ ‫نمی‌دانم چه بگویم‪.‬روی حرف حاجی که خودش از عامالن بزرگ و قدیمی تخریب‬ ‫است‪ ،‬حرفی نمی‌توانم بزنم ّاما این کاری که از ما می‌خواهد‪ ،‬درست مثل این است که‬ ‫بخواهیم با یک کاسۀ ماست‪ ،‬با آب یک دریاچه‪ ،‬دوغ درست کنیم‪.‬‬ ‫حاجی آن قدر مهربان و دوست داشتنی است که جرئت کنم برای آخرین بار با‬ ‫شوخی از این کارش انتقاد کنم‪.‬می‌گویم‪:‬‬ ‫ـ هر چه شما بفرمایید حاجی‪ّ.‬اما خدا وکیلی ما را که سر کار نگذاشته‌ای؟‬ ‫باال غیرت ًا اگر می‌خواهی ما را به دنبال نخود سیاه و این جور چیزها بفرستی‪ ،‬بگو‪ ،‬من‬ ‫به جان مادرم از صبح تا شب توی این دشت‪ ،‬پاره آجر و سنگ و کلوخ به جای مین‬ ‫کار می‌گذارم!‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫حاجی جلو می‌آید‪.‬پیشانی‌ام را می‌بوسد‪.‬دست‌هایم را توی دستش می‌گیرد و‬ ‫‪38‬‬  ‫می‌گوید‪« :‬مؤمن خدا! ما که باشیم که شما را س ِرکار بگذاریم‪.‬ما پانزده تا مین داریم و غیر از این هم‬ ‫ال نداریم‪.‬باید به تکلیفمان عمل کنیم‪.‬بروید و به هر وسیله‌ای که شده‬ ‫نداریم و راه چاره‌ای هم فع ً‬ ‫این مین‌ها را توی دشت‪ ،‬روبه‌روی دشمن کار بگذارید‪.‬خداوند کریم است‪.‬بروید و مع ّطل نکنید‪».‬‬ ‫با اینکه ته دلم از این کار بی‌نتیجه سر در نمی‌آورم ّاما فرمان حاجی برایم اجرا نشدنی نیست‪.‬‬ ‫چاره‌ای ندارم‪ ،‬باید این کار را انجام بدهم‪.‬‬ ‫دوستم احمدرضا را صدا می‌زنم و ماجرا را به او می‌گویم‪.‬تصمیم می‌گیریم برویم االغی پیدا‬ ‫کنیم و مین‌ها را بار االغ کنیم و بزنیم به دشت؛ روبه‌روی مواضع عراقی‌ها‪.‬‬ ‫ّاولین خر را که می‌بینیم‪ ،‬تصمیم به خریدش می‌گیریم‪.‬احمدرضا زل می‌زند به چشمان خر و‬ ‫انگاری که صد سال است االغ‌شناس بوده باشد؛ آرام در گوشم می‌گوید‪:‬‬ ‫‪ -‬احمد‪ ،‬این خر‪ ،‬خ ِر خوبی نیست‪.‬خیلی چموش است‪.‬من می‌دانم که کار دستمان می‌دهد!‬ ‫از چشمانش شرارت و حیله‌گری می‌بارد!‬ ‫احمدرضا چنان ج ّدی حرف می‌زند که نزدیک است باورم شود؛ می‌گویم‪:‬‬ ‫‪ -‬مرد حسابی! خر‪ ،‬خر است دیگر‪.‬ما که نیامده‌ایم خرید و فروش خر کنیم‪.‬‬ ‫مین‌ها را که کاشتیم‪ ،‬خر را می‌آوریم به قیمت مناسب به صاحبش می‌فروشیم‪.‬نکند خیال کردی‬ ‫این خر‪ ،‬جاسوس صدام است؟!‬ ‫احمدرضا اخالقش همین طوری است‪.‬خنده‌دارترین چیزها را آن قدر ج ّدی می‌گوید که آدم‬ ‫نمی‌داند باور کند یا نه!‬ ‫خر‪ ،‬هنوز ّاول کاری چموشی می‌کند و هر چه افسارش را می‌کشیم‪ ،‬جلو نمی‌آید ّاما باالخره بعد‬ ‫از ساعتی مین‌ها را بار خر می‌کنیم و راه دشت را در پیش می‌گیریم‪.‬‬ ‫ساّلنه راه می‌آید و گاهی می‌ایستد و این سو و آن سو را بو می‌کشد و علف و خاری‬ ‫ساّلنه ّ‬ ‫خر ّ‬ ‫را پوزه می‌زند و دوباره راه می‌افتد‪.‬‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪40‬‬ ‫فارسی ‪3‬‬  ‫نزدیک‌تر که می‌شویم‪ ،‬اوضاع خطرناک می‌شود‪.‬احمدرضا افسار خر را به دست گرفته و او را قدم‬ ‫به قدم و با احتیاط جلو می‌کشد‪.‬کم‌کم به محلّی که باید مین‌ها را روی زمین بکاریم‪ ،‬می‌رسیم‪.‬‬ ‫هفت تا مین یک طرف خر و هشت تا مین هم سمت دیگر خر‪ ،‬بار کرده‌ایم‪.‬‬ ‫احمدرضا می‌گوید‪« :‬بهتر است خر را روی زمین بنشانیم‪».‬‬ ‫بچۀ خر روی زمین بنشیند!‬ ‫ّاما خر‪ ،‬خری نیست که با این آسانی‌ها حرف ما را گوش کند و مثل ّ‬ ‫احمدرضا ّاول به شوخی دهانش را داخل گوش خر می‌کند و آرام می‌گوید‪:‬‬ ‫‪ -‬خر جان! بفرما بنشین‪.‬این جوری خیلی تابلو هستی!‬ ‫ّاما خر‪ ،‬انگار که مگسی توی گوشش رفته باشد‪ ،‬مدام آن را تکان می‌دهد و به سر و صورت‬ ‫احمدرضا می‌کوبد‪.‬‬ ‫دو نفری سعی می‌کنیم خر را هر طور که هست روی زمین بنشانیم‪ّ.‬اما خر‪ ،‬پر زور است‬ ‫و نمی‌نشیند‪.‬احمدرضا می‌گوید‪« :‬این خر‪ ،‬زبان آدمیزاد حالیش نیست‪.‬از ّاول هم گفتم یک‬ ‫خر   زبان فهم بخریم‪ ،‬گفتی همین خوب است!»‬ ‫توسط دشمن دیده شویم که دیده   می‌شدیم‪.‬‬ ‫می‌گویم‪« :‬ای بابا! این قدر خر خر نکن‪.‬ما اگر قرار بود ّ‬ ‫بیا کمک کن مین‌ها را کار بگذاریم و برویم‪».‬‬ ‫همین که می‌خواهیم ّاولین مین را برداریم‪ ،‬ناگهان خر سرش را باال می‌گیرد و با صدای بلند‬ ‫شروع به عرعر می‌کند‪.‬این جای کار را دیگر نخوانده بودیم‪.‬دلم می‌خواهد دهان خر را با جفت‬ ‫دست‌هایم بگیرم و خفه‌اش کنم‪.‬ای لعنت بر دهانی که بی‌موقع باز شود‪.‬‬ ‫از ّاول تا آخر آوازش ده ثانیه طول می‌کشد‪.‬دل توی دلمان نیست‪.‬اآلن است که لو برویم و‬ ‫متوجه ما بشود‪.‬‬ ‫دشمن ّ‬ ‫آواز االغ که تمام می‌شود‪ ،‬دوباره آواز دیگری را شروع می‌کند‪.‬‬ ‫احمدرضا می‌گوید‪« :‬نگفتم این جاسوس دشمن است؟!»‬ ‫و با خشم چنان با لگد به پشت خر می‌زند که خر آوازش را نیمه‌کاره رها می‌کند و جفتک می‌اندازد‬ ‫و چهار نعل به طرف خاکریز دشمن می‌دود‪.‬‬ ‫‪ -‬این چه کاری بود؟ چرا خر را فراری دادی؟‬ ‫احمدرضا می‌گوید‪« :‬بگذار برود گم شود خر نفهم! حاال باید خودمان هم در برویم‪.‬اآلن است‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪41‬‬  ‫که لو برویم‪.‬چنان زدم که دیگر هوس نکند بی‌موقع آواز بخواند!»‬ ‫چاره‌ای نیست‪.‬برخالف مسیر خر می‌دویم و خودمان را از منطقه دور می‌کنیم‪.‬‬ ‫به داخل مواضع خودمان که می‌رسیم‪ ،‬نمی‌دانیم از خجالت به حاجی چه بگوییم! بگوییم حریف‬ ‫یک االغ نشدیم؟‬ ‫حاجی خودش به استقبال ما می‌آید؛ با دیدن چهره‌های عرق کرده و سرهای پایین افتاده‌مان‬ ‫مثل اینکه ماجرا را حدس زده باشد‪ ،‬می‌گوید‪:‬‬ ‫‪ -‬به‌به! دو تا پهلوان‪ ،‬احمد! چقدر زود برگشتید؟! باالخره کار خودتان را کردید؟!‬ ‫متوجه خرابکاری ما شده و به ما‬ ‫این جملۀ آخر را طوری می‌گوید که یک لحظه گمان می‌کنیم ّ‬ ‫طعنه می‌زند ّاما حاجی اهل این حرف‌ها نیست‪.‬می‌نشینیم کنارش و با خجالت‪ ،‬همه چیز را برایش‬ ‫مو  به‌  مو توضیح می‌دهیم‪.‬حاجی می‌خندد و بعد می‌گوید‪« :‬آن پانزده تا مین را هم به باد دادید؟‬ ‫فقط   باید مطمئن شوم که کوتاهی نکردید!»‬ ‫نمی‌خواهم دروغ بگویم‪.‬اشاره به احمدرضا می‌کنم و می‌گویم‪« :‬به نظر من این لگد آخری که‬ ‫احمدرضاخان به االغ زد‪ ،‬اضافی بود!»‬ ‫٭٭٭‬ ‫روزهای سخت ما خیلی زود می‌رسد‪.‬مین‌هایی که قرار بود برسد‪ ،‬هنوز نیامده است‪.‬اگر جلوی‬ ‫دشمن مین‌گذاری کرده بودیم‪ ،‬حاال خیالمان راحت‌تر بود‪.‬‬ ‫تمام نیروها منتظر حمله دشمن هستند ّاما یک روز‪ ،‬دو روز‪ ،‬سه روز می‌گذرد و خبری نمی‌شود‪.‬‬ ‫عملیات محدود‪ ،‬یک عراقی را اسیر کرده‌اند تا اطّالعاتی‬ ‫بچه‌های شناسایی همین روزها در یک ّ‬ ‫ّ‬ ‫از او بگیرند‪.‬‬ ‫اسیر حرف‌های عجیبی می‌زند‪:‬‬ ‫عملیاتی در کار نیست‪.‬فرماندهان ما بعد از بررسی‌های زیاد به این نتیجه رسیده‌اند که با وجود‬ ‫‪ّ -‬‬ ‫هزاران مینی که ایرانی‌ها توی دشت کار گذاشته‌اند‪ ،‬تلفات سنگینی خواهیم داد!‬ ‫‪ -‬هزاران مین؟ شما از کجا فهمیدید؟‬ ‫اسیر بعثی لبخند کنایه‌آمیزی می‌زند و می‌گوید‪« :‬خیال کردید ما االغ هستیم؟ ما آن االغی را‬ ‫تعجب شاخ درآوردیم‪.‬آن قدر مین اضافه آوردید که‬ ‫که بار مین رویش بود‪ ،‬گرفتیم‪...‬همۀ ما از ّ‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪42‬‬  ‫بار االغ کردید که به عقب بفرستید ّاما خبر نداشتید که االغ با فرار کردنش به سمت مواضع ما‪ ،‬همه‬ ‫چیز را لو داد‪».‬‬ ‫همه به هم زل زدیم و در میان بهت و حیرت اسیر دشمن‪ ،‬همراه با حاجی با صدای بلندی از‬ ‫ته    دل خندیدیم‪....‬‬ ‫قصۀ شیرین فرهاد‪ ،‬احمد عربلو‬ ‫ّ‬ ‫درک و دریافت‬ ‫ ‪ 1‬دربارۀ شیوۀ بیان نویسنده توضیح دهید‪.‬‬ ‫حس و حال حاکم بر این متن به اختصار بنویسید‪.‬‬ ‫‪ 2‬دربارۀ فضا و ّ‬ ‫فارسی‪3‬‬ ‫‪43‬‬  ‫درس ششم‪ :‬نی نامه‬ ‫کارگاه متن پژوهی‬ ‫آفتاب جمال حق‬ ‫ِ‬ ‫گنج حکمت‪:‬‬ ‫درس هفتم‪ :‬در حقیقت عشق‬ ‫کارگاه متن پژوهی‬ ‫صبح ستاره باران‬ ‫ِ‬ ‫شعر خوانی‪:‬‬ ‫نینامه‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪46‬‬  ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫مثنوی معنوی‪ ،‬مولوی‬ ‫‪47‬‬  ‫کارگاه متــنپژوهــی‬ ‫قلمرو زبانی‬ ‫‪ 1‬معنای واژه «دستور» را در بیت های زیر مشخّ ص کنید‪.‬‬ ‫فخرالدّین اسعد گرگانی‬ ‫که با نادان نه شیون باد و نه سور‬ ‫چه نیکو گفت با جمشید دستور‬ ‫فردوسی‬ ‫بگوید سـخن پیش تـو رهنمون‬ ‫گر ایدونک دستور باشد کنون‬ ‫توجه به دو بیت زیر از مولوی‪ ،‬آیا می توان « دیر شدن روز» و « بی گاه شدن» را معادل معنایی‬ ‫‪  2‬با ّ‬ ‫یکدیگر دانست؟ دلیل خود را بنویسید‪.‬‬ ‫روزگارش بـرد و روزش دیـر شـد‬ ‫مکـر او معکـوس و او سـرزیر شـد‬ ‫خورشـی ِد جان عاشـقان در خلوت اهلل شد‬ ‫بی گاه شد بی گاه شد‪ ،‬خورشید اندر چاه شد‬ ‫اسمی مشخّ ص شده در بیت زیر را بنویسید‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ 3‬نقش دستوری گروه های‬ ‫از درون مـن نجسـت اسـرار مـن‬ ‫ظـن خـود شـد یـار مـن‬ ‫هرکسـی از ّ‬ ‫قلمرو ادبی‬ ‫‪ 1‬بیت های زیر را از نظر کاربرد آرایۀ جناس همسان (تام) بررسی کنید‪.‬‬ ‫هـر کـه این آتـش ندارد نیسـت باد‬ ‫الف) آتش اسـت این بانگ نای و نیست باد‬ ‫پرده هایـش پرده هـای مـا دریـد‬ ‫ب) نـی‪ ،‬حریـف هـر کـه از یـاری بُریـد‬ ‫توجه کنید‪:‬‬ ‫‪ 2‬به بیت زیر ّ‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫صائب تبریزی‬ ‫غنچۀ خاموش‪ ،‬بلبل را به گفتار آورد‬ ‫مستمع‪ ،‬صاحب سخن را بر سر کار آورد‬ ‫‪48‬‬  ‫در این بیت‪ ،‬مصراع دوم در حکم مصداقی برای مصراع ا ّول است؛ به گونه ای که می توان جای‬ ‫دو مصراع را عوض کرد؛ در واقع شاعر‪ ،‬بر پایۀ تشبیه‪ ،‬بین دو مصراع ارتباط معنایی برقرار کرده‬ ‫است؛ به این نوع کاربرد شاعرانه «اسلوب معادله» می گویند‪.‬‬ ‫توجه‪ :‬در اسلوب معادله‪ ،‬هر یک از دو مصراع‪ ،‬استقالل معنایی و نحوی دارند؛ به گونه ای که‬ ‫ّ‬ ‫یکی از طرفین‪ ،‬معادل و مصداقی برای تأیید مفهوم طرف دیگر است‪.‬‬ ‫نمونه‪:‬‬ ‫زیب النّسا‬ ‫دزد دانـا می کشـد ا ّول چـراغ خانه را‬ ‫عشق چون آید‪ ،‬برد هوش دل فرزانه را‬ ‫سلیم طهرانی‬ ‫آشـنایان را در ا ّیـام پریشـانی بپـرس‬ ‫شـانه می آید به کار زلف در آشـفتگی‬ ‫غنی کشمیری‬ ‫سیل‪ ،‬یکسان می کند پست و بلند راه را‬ ‫عشق بر یک فرش بنشاند گدا و شاه را‬ ‫در کدام بیت درس‪ ،‬شاعر از «اسلوب معادله» بهره گرفته است؟ دلیل خود را بنویسید‪.‬‬ ‫قلمرو فکری‬ ‫‪ 1‬مقصود مولوی‪ ،‬از « نی» و « نیستان» چیست؟‬ ‫‪ 2‬کدام بیت‪ ،‬به این سخن مشهور‪ُ «:‬ک ُّل شَ ْی ٍء َی ْر ِج ُع إِلَی ْ‬ ‫أصلِهِ‪( ».‬هر چیزی سرانجام به اصل و‬ ‫ریشۀ خود باز می گردد‪ ).‬اشاره دارد؟‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪ 3‬حافظ‪ ،‬در هریک از بیت های زیر‪ ،‬بر چه مفاهیمی تأکید دارد؟ بیت های معادل این مفاهیم را‬ ‫از متن درس بیابید‪.‬‬ ‫هـر کسـی بر حسـب فکر گمانـی دارد‬ ‫الف) در ره عشق نشد کس به یقین محرم راز‬ ‫بگو بسوز که بر من به برگ کاهی نیست‬ ‫ب) زمانـه گـر بزنـد آتشـم بـه خرمـن عمر‬ ‫باتوجه به مفاهیم ابیات درس کامل کنید‪.‬‬ ‫‪ 4‬جدول زیر را ّ‬ ‫شمارۀ بیت‬ ‫مفهوم‬ ‫‪.....................‬‬ ‫دشوار و پر خطر بودن راه عشق‬ ‫هفتم‬ ‫‪..................................................................................‬‬ ‫‪.....................‬‬ ‫اشتیاق پایان ناپذیر عاشق‬ ‫ِ‬ ‫‪.....................‬‬ ‫نقش ظرفیت وجودی افراد در تأثیرپذیری از عشق‬ ‫دهم‬ ‫‪..................................................................................‬‬ ‫‪................................................................................................................. 5‬‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪50‬‬  ‫ِ‬ ‫آفتاب جمال حق‬ ‫گنــج حکمــت‬ ‫پادشاهی به درویشی گفت که مرا آن لحظه که تو را به درگاه حق‪ ،‬تجلّی و قرب باشد‪،‬‬ ‫یاد کن‪.‬‬ ‫تاب آفتاب آن جمال بر من زند‪ ،‬مرا از خود‬ ‫گفت که‪« :‬چون من در آن حضرت رسم و ِ‬ ‫یاد نیاید؛ از تو چون یاد کنم؟! ا ّما چون حق تعالی بنده ای را ُگزید و مستغرق خود گردانید‪،‬‬ ‫هر که دامن او را بگیرد و از او حاجت طلبد‪ ،‬بی آنک آن بزرگ‪ ،‬نزد حق یاد کند و عرضه‬ ‫ ‬ ‫دهد‪ ،‬حق‪ ،‬آن را برآرد‪».‬‬ ‫فیه ما فیه‪ ،‬مولوی‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪51‬‬  ‫در حقیقت عشق‬ ‫بدان که از جملۀ نام های ُحسن یکی «جمال» است و یکی «کمال»‪.‬و هرچه موجودند‪ ،‬از روحانی‬ ‫و جسمانی‪ ،‬طالب کمال اند‪.‬و هیچ کس نبینی که او را به جمال میلی نباشد؛ پس چون نیک اندیشه‬ ‫مطلوب‬ ‫ِ‬ ‫طالب ُحسن اند و در آن می کوشند که خود را به ُحسن رسانند و به ُحسن ـ که‬‫کنی‪ ،‬همه ِ‬ ‫همه است ـ دشوار می توان رسیدن؛ زیرا که وصول به ُحسن ممکن نشود؛ ّااّل به واسطۀ عشق‪ ،‬و‬ ‫عشق‪ ،‬هر کسی را به خود راه ندهد و به همه جایی مأوا نکند و به هر دیده‪ ،‬روی ننماید‪.‬‬ ‫محبت است؛ زیرا که‬ ‫محبت چون به غایت رسد‪ ،‬آن را عشق خوانند‪.‬و عشق خاص تر از ّ‬ ‫ّ‬ ‫محبت خاص تر از معرفت است ؛ زیرا که‬ ‫محبتی عشق نباشد‪.‬و ّ‬ ‫محبت باشد ا ّما همه ّ‬‫همه عشقی ّ‬ ‫محبتی معرفت باشد ا ّما همه معرفتی‪ّ ،‬‬ ‫محبت نباشد‪.‬‬ ‫همه ّ‬ ‫سیم پایه‪ ،‬عشق‪.‬و به عالَ ِم عشق ـ که باالی همه‬‫محبت و ُ‬‫پس ا ّول پایه معرفت است و دوم پایه ّ‬ ‫محبت دو پایۀ نردبان نسازد‪.‬‬ ‫است ـ نتوان رسیدن تا از معرفت و ّ‬ ‫حقیقه العشق‪ ،‬شهاب ال ّدین سهروردی‬ ‫‪..‬‬ ‫فی‬ ‫∗∗∗‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪52‬‬  ‫سودایعشق‬ ‫در عشق قدم نهادن کسی را مسلّم شود که با خود نباشد و ترک خود بکند و خود را ایثار عشق‬ ‫کند‪.‬عشق‪ ،‬آتش است‪ ،‬هر جا که باشد‪ ،‬جز او رخت‪ ،‬دیگری ننهد‪.‬هر جا که رسد‪ ،‬سوزد و به رنگ‬ ‫خود گرداند‪.‬‬ ‫ای عزیز‪ ،‬به خدا رسیدن فرض است‪ ،‬و البد هر چه به واسطۀ آن به خدا رسند‪ ،‬فرض باشد به‬ ‫فرض راه آمد‪.‬کار طالب‬ ‫نزدیک طالبان‪.‬عشق‪ ،‬بنده را به خدا برساند؛ پس عشق از بهر این معنی‪ِ ،‬‬ ‫آن است که در خود جز عشق نطلبد‪.‬وجود عاشق از عشق است؛ بی عشق چگونه زندگانی کند؟!‬ ‫حیات از عشق می شناس و َممات بی عشق می یاب‪.‬‬ ‫سودای عشق از زیرکی جهان بهتر ارزد و دیوانگی عشق بر همه عقل ها افزون آید‪.‬هر که عاشق‬ ‫نیست‪ ،‬خودبین و پرکین باشد‪ ،‬و خودرای بود‪.‬عاشقی بی خودی و بی رایی باشد‪.‬‬ ‫عشق آتش خورد‪ ،‬بی آتش قرار ندارد و در آتش وجود ندارد تا آنگاه که‬ ‫ای عزیز! پروانه‪ ،‬قوت از ِ‬ ‫آتش عشق او را چنان گرداند که همه جهان‪ ،‬آتش بیند؛ چون به آتش رسد‪ ،‬خود را بر میان زند‪.‬‬ ‫خود نداند فرقی کردن میان آتش و غیر آتش‪ ،‬چرا؟ زیرا که عشق‪ ،‬همه خود آتش است‪.‬‬ ‫اهلل َعبداً َع ِش َق ُه و َع ِش َق َعلَی ِه ف ََی ُ‬ ‫قول‬ ‫این حدیث را گوش دار که مصطفی گفت‪ « :‬اِذا َأح َّب ُ‬ ‫عاش ٌق ل ََک و ُم ِح ّ ٌب ل ََک اِن َأرد َ‪‬ت ْأو لَم ُت ِرد‪ ».‬گفت‪« :‬او بندۀ خود‬ ‫عاشقی و ُم ِح ّبی‪َ ،‬و أنا ِ‬ ‫نت ِ‬‫َعبدی أَ َ‬ ‫محب مایی‪ ،‬و ما معشوق و‬ ‫ٰ‬ ‫را عاشق خود کند‪ ،‬آنگاه بر بنده عاشق باشد و بنده را گوید‪ :‬تو عاشق و ِّ‬ ‫حبیب توایم [چه بخواهی و چه نخواهی]»‪.‬‬ ‫تمهیدات‪ ،‬عین القضات همدانی‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫‪53‬‬  ‫کارگاه متــنپژوهــی‬ ‫قلمرو زبانی‬ ‫‪  1‬از متن درس‪ ،‬معادل معنایی برای قسمت های مشخّ ص شده‪ ،‬بیابید‪.‬‬ ‫فخرالدّین عراقی‬ ‫سـر بـرآرد دلـم بـه شـیدایی‬ ‫ بیـم آن اسـت کـز غـم عشـقت‬ ‫ درد هرکـس را کـه بینـی در حقیقـت چـاره دارد مـن ز عشـقت با همه دردی کـه دارم ناگزیرم‬ ‫فروغی بسطامی‬ ‫مهم امالیی را در متن درس بیابید و بنویسید‪.‬‬ ‫‪ 2‬واژه های ّ‬ ‫توجه کنید‪:‬‬ ‫‪ 3‬به جمله های زیر و نقش دستوری واژه ها ّ‬ ‫الف) عشق‪ ،‬آزادی است‪.‬‬ ‫نهاد مسند فعل اسنادی‬ ‫ب) برخی عاشق را دیوانه می پندارند‪.‬‬ ‫فعل‬ ‫نهاد مفعول مسند‬ ‫پ) عشق حقیقی ‪ ،‬دل و جان را پاک می گرداند‪.‬‬ ‫فعل‬ ‫مسند‬ ‫مفعول‬ ‫نهاد‬ ‫در جمله هایی که با فعل اسنادی (است‪ ،‬بود‪ ،‬شد‪ ،‬گشت‪ ،‬گردید و ‪ )...‬ساخته می شوند؛ «مسند»‬ ‫وجود دارد؛ مانند جملۀ « الف»‪.‬در جملۀ مذکور‪« ،‬مسند»‪ ،‬یعنی «آزادی» به «نهاد»‪ ،‬یعنی‬ ‫«عشق» نسبت داده شده است‪.‬‬ ‫با برخی از فعل ها می توان جمله هایی ساخت که عالوه بر مفعول‪ ،‬دربردارندۀ «مسند» نیز‬ ‫باشند؛ مانند جمله های«ب» و «پ»‪.‬‬ ‫در جملۀ «ب» واژۀ « دیوانه» که در جایگاه «مسند» قرار گرفته است‪ ،‬دربارۀ چگونگی‬ ‫«مفعول»‪ ،‬یعنی « عاشق» توضیح می دهد‪ :‬در واقع می توانیم بگوییم‪« :‬عاشق‪ ،‬دیوانه است‪».‬‬ ‫فارسی ‪3‬‬ ‫در جملۀ «پ»‪« ،‬مسند» یعنی واژۀ «پاک»‪ ،‬کیفیتی را ?