كتاب شیمی 2 - پایۀ یازدهم - PDF

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬...

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬ ‫شیمی(‪)2‬‬ ‫رشتههای علوم تجربی ـ ریاضی و فیزیک‬ ‫پایۀ یازدهم‬ ‫دورۀ دوم متوسطه‬  ‫وزارت آموزش و پرورش‬ ‫سازمان پژوهش و برنامه​ريزي آموزشي‬ ‫شیمی (‪ )2‬ـ پایۀ یازدهم دورۀ دوم متوسطه ـ ‪111210‬‬ ‫نام کتاب‪:‬‬ ‫سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی‬ ‫پدیدآورنده‪:‬‬ ‫دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطه نظری‬ ‫مدیریت برنامهریزی درسی و تألیف‪:‬‬ ‫حسن حذرخانی‪ ،‬علیرضا عابدین‪ ،‬شریف کامیابی‪ ،‬رضا فارغی علمداری‪ ،‬سیروس جمالی‪ ،‬محمد قربان‬ ‫شناسه افزوده برنامهریزی و تألیف‪:‬‬ ‫دکامین‪ ،‬رسول عبداله میرزائی‪ ،‬منصور مختاری و کاظم شکفته ( اعضای شورای برنامه ریزی )‬ ‫حسن حذرخانی‪ ،‬علیرضا عابدین‪ ،‬معصومه شاهمحمدی اردبیلی‪ ،‬راضیه بنکدارسخی و حسین‬ ‫زمانیسیفیکار (اعضای گروه تألیف)ـ حسن حذرخانی (ویراستار علمی)ـ علی اکبر میرجعفری‬ ‫(ویراستار ادبی)‬ ‫اداره کلّ نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬ ‫مدیریت آماده‌سازی هنری‪:‬‬ ‫احمدرضا امینی (مدیر امور فنی و چاپ) ـ مجید ذاکری یونسی (مدیر هنری) ـ مهدیه صفائی نیا‬ ‫شناسه افزوده آمادهسازی‪:‬‬ ‫(طراح گرافیک و صفحه آرا  ) ـ مریم کیوان (طراح جلد) ـ سیده فاطمه طباطبایی‪ ،‬سوروشسعادتمندی‪،‬‬ ‫فاطمهگیتیجبین‪  ،‬زهرا رشیدیمقدم‪ ،‬زینتبهشتیشیرازی‪،‬حمید ثابت کالچاهی (امور  آماده سازی)‬ ‫تهران ـ خیابان ایرانشهر شمالی ـ ساختمان شمارۀ ‪ ٤‬آموزش و پرورش (شهید موسوی)‬ ‫نشانی سازمان‪:‬‬ ‫تلفن‪٩ :‬ـ‪ ،  ٨٨٨٣١١٦١‬دورنگار‪ ،   ٨٨٣٠٩٢٦٦ :‬کد پستی‪١٥٨٤٧٤٧٣٥٩ :‬‬ ‫وبگاه‪ www.chap.sch.ir :‬و ‪www.irtextbook.ir‬‬ ‫شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران تهران‪ :‬کیلومتر ‪ ١٧‬جادۀ مخصوص کرج ـ خیابان ‪٦١‬‬ ‫ناشر‪:‬‬ ‫(داروپخش)‪ ،‬تلفن‪  ٥ :‬ـ ‪ ،٤٤٩٨٥١٦١‬دورنگار‪ ،44985160 :‬صندوق پستی‪١٣٩ :‬ـ  ‪٣٧٥١٥‬‬ ‫شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران «  سهامی خاص»‬ ‫چاپخانه‪:‬‬ ‫چاپ هفتم ‪1402‬‬ ‫سال انتشار و نوبت چاپ‪:‬‬ ‫شابك ‪ 9‬ـ ‪ 2812‬ـ ‪05‬ـ‪964‬ـ  ‪978‬‬ ‫‪    9‬ـ    ‪   2812‬ـ   ‪  05‬ـ  ‪  964‬ـ  ‪ISBN: 978‬‬ ‫جوان‌ها قدر جوانيشان را‬ ‫بدانند و آن را در علم و‬ ‫تقوي و سازندگي خودشان‬ ‫صرف كنند كه اشخاصي‬ ‫امين و صالح بشوند‪.‬‬ ‫مملكت ما با اشخاص امين‬ ‫مي‌تواند مستقل باشد‪.‬‬ ‫امامخميني « ُق ِّد َ‬ ‫سسِ ُّرهُ»‬ ‫کلیه حقوق مادی و معنوی این کتاب متعلق به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی‬ ‫وزارت آموزش و پرورش است و هرگونه استفاده از کتاب و اجزای آن به صورت چاپی‬ ‫و الکترونیکی و ارائه در پایگاه های مجازی‪ ،‬نمایش‪ ،‬اقتباس‪ ،‬تلخیص‪ ،‬تبدیل‪ ،‬ترجمه‪،‬‬ ‫عکس برداری‪ ،‬نقاشی‪ ،‬تهیه فیلم و تکثیر به هر شکل و نوع‪ ،‬بدون کسب مجوز از این‬ ‫سازمان ممنوع است و متخلفان تحت پیگرد قانونی قرار می گیرند‪.‬‬  ‫‪....‬فهرست ‪.....‬‬ ‫مقدمه‬ ‫فصل ا ّول‪ :‬قدر هدایای زمینی را بدانیم ‪1..........................................................................................................‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬در پی غذای سالم ‪51..............................................................................................................................‬‬ ‫فصل سوم‪ :‬پوشاک‪ ،‬نیازی پایان نا پذیر‪99........................................................................................................‬‬ ‫واژه نامه ‪124.....................................................................................................................................................................‬‬ ‫منابع و مآخذ ‪126............................................................................................................................................................‬‬  ‫سخنی با دبیران ارجمند‬ ‫علوم جتربی یكی از حوزههای یادگیری برنامۀ درسی ملی است که رسالت اصلی آن تربیت افرادی‬ ‫توامنند با ویژگیهای زیر است‪:‬‬ ‫مسئولیتپذیر‪ ،‬نوع دوست‪ ،‬جمعگرا و جهان اندیش باشند‪.‬‬ ‫ضمن بهره برداری از منابع طبیعی‪ ،‬آنها را امانت الهی بدانند و این منابع را برای نسلهای آینده حفظ‬ ‫كنند‪.‬‬ ‫از آموختههای خود در زندگی فردی و اجتماعی بهره بگیرند تا زندگی سالم و با نشاطی برای خود و‬ ‫جامعه فراهم كنند‪.‬‬ ‫اخالق مدار باشند و در همه حال خداوند را ناظر و حاضر بر اعمال خود بدانند‪.‬‬ ‫بر اساس این برنامه‪ ،‬دانشآموزان دورۀ دوم متوسطه باید به این شایستگیها برسند‪:‬‬ ‫با درك ماهیت‪ ،‬روش و فرایند علوم جتربی‪ ،‬این علوم را در حل مسائل واقعی زندگی (حال و آینده) بهکار‬ ‫گیرند و محدودیتها و توامنندیهای این علوم را در حل مسائل گزارش كنند‪.‬‬ ‫با استفاده از منابع علمی معتبر و بهرهگیری از علم جتربی‪ ،‬بتوانند اندیشههایی مبتنی بر جتارب‬ ‫شخصی‪ ،‬برای مشاركت در فعالیت​های علمی ارائه دهند و در این فعالیت​ها با حفظ ارزشها و اخالق‬ ‫علمی مشاركت كنند‪.‬‬ ‫علوم جتربی حاصل تالش انسان برای درك دنیای اطراف‪ ،‬روابط علت و معلولی بنی اجزای مادی جهان‬ ‫كشف مراتبی از فعل خداوند است كه با ظهور شواهد و دالیل آشکار میشود‪.‬قلمرو‬ ‫ِ‬ ‫هستی و در واقع به مثابۀ‬ ‫علوم جتربی‪ ،‬سامانهای به بزرگی عالم طبیعت است كه خود از سامانههای خرد و كالن و گوناگونی تشكیل شده‬ ‫است‪.‬هر سامانه از اجزایی ساخته شدهاست  كه‪:‬‬ ‫ساختار و عملكرد ویژهای دارند‪.‬‬ ‫با هم در ارتباطاند و بر یكدیگر اثر میگذارند‪.‬‬ ‫برای حفظ پایداری تغییر می كنند‪.‬‬ ‫از این رو برنامۀ درسی نیز بهگونهای طراحی و تدوین شده است كه مفاهیم اساسی مرتبط با این‬ ‫اندیشههای كلیدی را آموزش دهد‪.‬درس شیمی یكی از درسهای این حوزۀ یادگیری است كه به بررسی‬ ‫ساختار ‌‪ ،‬رفتار و تغییر مواد میپردازد‪.‬این درس در دورۀ دوم متوسطه برای رشتههای علوم جتربی و‬ ‫ریاضیو فیزیك بهطور مشترك بهمیزان سه ساعت در پایۀ دهم‪ ،‬سه ساعت در پایۀ یازدهم و چهار ساعت در‬ ‫پایۀ دوازدهم ارائه میشود‪.‬شایان گفنت است درسی با عنوان «آزمایشگاه علوم» نیز برای رشتههای علوم جتربی‬ ‫و ریاضی و فیزیك در نظر گرفته شده است كه در پایۀ دهم دو ساعت و در پایۀ یازدهم یك ساعت خواهد بود‪.‬‬ ‫كتابی كه پیش روی شماست‪ ،‬دومنی كتاب شیمی در دورۀ دوم متوسطه است كه با تالش و كوشش‬ ‫مشتاقانه و دلسوزانه جمعی از استادان‪ ،‬كارشناسان و دبیران‪ ،‬تدوین و تألیف شده است‪.‬رسالت اصلی‬ ‫محتوا در این كتاب تربیت افرادی است كه با كسب سواد علمی شیمی مبتنی بر اصول نقشۀ جامع علمی‬ ‫کشور‪ ،‬بتوانند زندگی خود را در همۀ سطحها بهبود بخشند‪.‬بر همنی اساس‪ ،‬رویكرد سازماندهی محتوا‬ ‫در این درس‪‌،‬زمینه محور‪ ،‬ارتباط با زندگی و توسعۀ پایدار و رویكرد آموزشی محتوا‪ ،‬یادگیری فعال و كشف‬ ‫مفهوم است‪.‬گفتنی است انتخاب رویكرد زمینه محور‪‌،‬سبب شده است تا از ارائۀ منسجم و متمركز محتوا در‬ ‫یك پایه پرهیز شود‪.‬برای منونه مبحث استوكیومتری و ساختار لوویس در هر سه پایه آموزش داده خواهد شد‪.‬‬ ‫مالك انتخاب و گسترۀ محتوا در این موارد‪ ،‬ارتباط آن موضوع با زندگی است‪.‬‬ ‫برای حتقق رویکردهای انتخاب شده‪ ،‬در تدوین و تألیف محتوا از عنوانهای گوناگونی مانند با هم‬ ‫بیندیشیم‪ ،‬کاوش کنید‪ ،‬پیوند با زندگی‪ ،‬پیوند با صنعت‪ ،‬پیوند با ریاضی‪ ،‬آیا میدانید‪ ،‬خود را بیازمایید و‬ ‫در میان تارمنا‪ ،‬استفاده شده است‪.‬‬ ‫یكی دیگر از ویژگیهای كتاب شیمی یازدهم‪‌،‬تصویر محور بودن آن است‪.‬مؤلفان تالش كردهاند تا حد‬ ‫امكان از تصویرها‪ ،‬منودارها و شكلهای گوناگونی استفاده كنند تا افزون بر ایجاد جذابیت و شادابی‪،‬‬ ‫یادگیری محتوا آسانتر و ماندگاری آن را بیشتر کنند‪.‬همچننی برای آشنایی شما همكاران گرامی با‬ ‫منونه پرسشهای ارزشیابی و مرور یافتههای دانشآموزان‪ ،‬در پایان هر فصل تعدادی پرسش با عنوان‬ ‫«مترینهای دورهای» طراحی و تألیف شده است‪.‬‬ ‫گفتنی است که یادگیری همۀ محتوای كتاب و تدریس آن ضروری است‪ ،‬اما ارزشیابی از «آیا میدانید»‬ ‫ممنوع است‪.‬در عنی حال باید نكات اشاره شده در حاشیۀ كتاب در خصوص حدود محتوا و ارزشیابی مورد‬ ‫توجه قرار گیرد‪.‬‬ ‫همکاران گرامی به منظور کسب اطالعات بیشتر به کتاب راهنمای معلم شیمی ‪ ٢‬مراجعه کنید‪.‬‬ ‫گروه شیمی واحد توسعه‪ ،‬حتقیق و آموزش علوم دفتر تألیف كتابهای درسی عمومی و متوسطه نظری‪،‬‬ ‫امیدوار است كه آموزش این كتاب گامی در جهت حتقق اهداف برنامۀ درسی‪ ،‬تربیت شهروندان مسئول‬ ‫و آگاه و بهبود سطح زندگی با رعایت معیارهای پیشرفت باشد‪.‬لذا‪ ،‬این گروه همچننی مشتاقانه منتظر‬ ‫پیشنهادها‪ ،‬انتقادها و نظرهای سازندۀ شما همكاران گرامی و صاحبنظران آموزشی است‪.‬‬ ‫توجه‪ :‬طرح هرگونه پرسش از محتوای «آیا میدانید»‪«،‬تفکر ّ‬ ‫نقادانه» و «در میان تارمنا» در آزمونهای‬ ‫هماهنگ کشوری‪ ،‬نهایی و کنکور سراسری ممنوع است‪.‬‬  ‫سخنی با دانشآموزان گرامی‬ ‫به دنبال کتاب شیمی ‪ ،1‬این کتاب در دورۀ دوم متوسطه برای پایۀ یازدهم تألیف و چاپ شده است‪.‬در‬ ‫شیمی ‪ 1‬با پیدایش عنصرها و رفتار آنها‪ ،‬هواکره و اجزای سازنده و در پایان با اهمیت و نقش کلیدی آب در‬ ‫زندگی آشنا شدید‪.‬از آجنا که هوا و آب دو نیاز حیاتی برای زندگی و ادامۀ آن هستند میتوان پس از این‬ ‫دو‪ ،‬برداشت از منابع زمینی برای تهیۀ غذا و پوشاک را برای زندگی ضروری دانست‪.‬‬ ‫در این راستا کتاب پیش رو در سه فصل با عنوانهای قدر هدایای زمینی را بدانیم‪ ،‬در پی غذای سالم و پوشاک‬ ‫نیازی پایانناپذیر تألیف شده است‪.‬هر فصل با رویکرد زمینه محور به رشته حتریر درآمده و دانش شیمی بر‬ ‫اساس نیازها‪ ،‬جتربیات و رویدادهای زندگی آموزش داده میشود‪.‬برای حتقق این رویکرد در تدوین و تألیف‬ ‫شیمی ‪ 2‬از عنوانهای گوناگونی استفاده شده که هر عنوان و نقش آن در فرایند آموزش به شرح زیر است‪:‬‬ ‫با هم بیندیشیم‪‌:‬در نظام آموزشی نوین به روشهای فعال و تعاملی توجه ویژهای میشود‪.‬در این محتوا‬ ‫در فعالیت گروهی با همکالسیها‪ ،‬یک محیط یادگیری جذاب‪ ،‬با نشاط و فعال فراهم منوده تا یادگیری‬ ‫بهتر‪ ،‬عمیقتر و لذتبخش شود‪.‬در هر یک از این گروهها با بهرهگیری از مهارتهای ذهنی‪ ،‬دربارۀ یك یا‬ ‫چند مفهوم میاندیشید‪ ،‬با گفت و گوی علمی آن را بررسی ‌‪ ،‬جتزیه و حتلیل میکنید و پس از كشف مفهوم‪،‬‬ ‫آن را توسعه و تعمیم میدهید یا تثبیتمیکنید‪.‬‬ ‫کاوش كنید‪ :‬واژۀ شیمی با اجنام آزمایشهای شوقانگیز عجنی است‪.‬در این بخش با اجنام فعالیتهای‬ ‫عملی و آزمایشگاهی افزون بر کشف یا تعمیق یک مفهوم علمی به کسب مهارتهای دستورزی‪ ،‬مشاهده‪،‬‬ ‫ثبت نتایج و ارائه گزارش کار میپردازید‪.‬‬ ‫پیوند با زندگی‪ :‬در زندگی روزمره با پدیدههایی روبهرو میشوید که برای درک‪ ،‬توصیف و تعمیم آن به‬ ‫سواد شیمی نیاز است‪.‬این محتوا از یک سو اهمیت و جایگاه دانش شیمی را در زندگی نشان میدهد و از‬ ‫سوی دیگر دقت شما را در مواد و فرایندهای پیرامون افزایش میدهد‪.‬‬ ‫پیوند با صنعت‪ :‬یکی از مبانی پیشرفت صنعت‪ ،‬رشد و گسترش علوم جتربی و کاربردی است‪.‬شیمی‬ ‫به عنوان علم مواد‪ ،‬فرایندها و واکنشها در این راستا اهمیت و جایگاه کلیدی دارد‪.‬هدف از این عنوان‪،‬‬ ‫معرفی پیشرفتها و دستاوردهای صنعتی جهان و نقش شیمی در گردشگریها به ویژه توامنندیهای‬ ‫صنعتی و بومی كشور ایران است‪.‬‬ ‫پیوند با ریاضی‪ :‬محتوای ارائه شده در این عنوان از یك سو ارتباط بنی حوزههای گوناگون علوم را‬ ‫معنادار می كند و از سوی دیگر به شما میآموزد كه چگونه میتوان مفاهیم و دادههای شیمیایی را به‬ ‫ن پیشبینیهای درستی را در‬ ‫كمك روابط ریاضی فرمولبندی كرد‪.‬این موضوع سبب خواهد شد تا بتوا ‌‬ ‫موقعیتهای جدید اجنام داد‪.‬‬ ‫آیا میدانید‪ :‬این عنوان شامل اطالعات و موضوعات گوناگونی مانند تاریخ علم‪ ،‬دادههای عددی‪،‬‬ ‫یافتههای علمی و فنّ اوری‪ ،‬فرهنگ و متدن ایرانی ــ اسالمی‪ ،‬نقش دانشمندان مسلمان در گسترش علم و ‪...‬‬ ‫است كه به منظور افزایش آگاهی شما تألیف شده است‪.‬‬ ‫خود را بیازمایید‪ :‬این بخش شامل مترینها‪ ،‬پرسشها و فعالیتهایی است كه براساس پیشدانستهها و‬ ‫آموختههای شما از مفاهیم و موضوعات مرتبط با كتاب درسی طراحی شدهاند‪.‬هدف از این بخشها‪ ،‬تثبیت‪،‬‬ ‫تعمیق‪ ،‬یادآوری و آماده سازی زمینههای الزم برای فرایند یادگیری است‪.‬‬ ‫در میان تارمنا‪ :‬در این بخش با مراجعه به پایگاههای اینترنتی یا منابع علمی معتبر به اطالعاتی دربارۀ‬ ‫اهمیت‪ ،‬نقش و کاربردهای شیمی در زندگی‪ ،‬جامعه‪ ،‬صنعت و ‪...‬دست مییابید و میتوانید آن را بهصورت‬ ‫یک گزارش علمی در کالس ارائه کنید‪.‬‬ ‫گروه شیمی دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطه نظری‬  ‫قدر هدایای زمینی را بدانیم‬ ‫فصل ‪1‬‬ ‫ض و‪(...‬سورۀ لقمان ــ آیۀ ‪)20‬‬ ‫ماوات َو ما فِ ی ْ َ‬ ‫اأْل ْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫الس‬ ‫َأ َل ْم تَ َر ْوا َأ َّن َ‬ ‫اهلل َس َّخ َر َل ُك ْم ما فِ ی َّ‬ ‫ّ‬ ‫مسخر شما كرده و نعمتهای آشكار و پنهان خود را به طور‬ ‫آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و زمنی است‬ ‫فراوان بر شما ارزانی داشته است‪.‬‬ ‫زمنی‪ ،‬خانۀ ماست‪.‬نه! زمنی‪ ،‬تنها خانۀ ماست‪.‬در آن زاده میشومی و‌زندگی میكنیم‪.‬زمنی‬ ‫سرشار از نعمتها و هدایای پیدا و ناپیدای گوناگونی است كه هر یك اندازۀ معینی دارد‪.‬هدایایی‬ ‫كه انسان با شناخت و بهرهگیری از آنها توانسته است با ساخنت ابزار و دستگاههایی به همۀ نقاط‬ ‫كرۀ زمنی از قطب شمال تا جنوب‪ ،‬اعماق دریاها و اقیانوسها دست یابد و فضای دوردست و‬ ‫بیكران را نیزكشف كند‪.‬توانایی انسان در بیرون كشیدن موادی مانند نفت و فلزها به او این امكان‬ ‫را داده است تا سرپناهی امین و گرم برای زندگی خود فراهم سازد‪.‬دانش شیمی به ما كمك‬ ‫میكند تا ساختار دقیق این هدایا را شناسایی كنیم‪ ،‬به رفتار آنها پی ببرمی و بهره برداری درست از‬ ‫آنها را بیاموزمی‪.‬باشد كه دریابیم زمنی‪ ،‬امانت خداست و دوستی با آن را باور كنیم‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مواد در زندگی ما نقشی شگرف و مؤثر دارند به طوری كه صنایع گوناگون مانند غذا‪،‬‬ ‫گسترش فناوری به میزان‬ ‫پوشاك‪ ،‬حمل و نقل‪ ،‬ساختمان‪ ،‬ارتباطات و هر بخش از زندگی ما كم و بیش حتت تأثیر مواد‬ ‫دسترسی به مواد مناسب وابسته‬ ‫است‪ ،‬به طوری كه كشف و درك‬ ‫درگرو كشف و شناخت مواد‬ ‫ِ‬ ‫قرار دارند‪.‬اغراق نیست اگر رشد و گسترش متدن بشری را‬ ‫خواص یك مادۀ جدید پرچم دار‬ ‫جدید بدانیم‪.‬بررسی متدن ها از گذشته تاكنون نشان می دهد كه توسعه جوامع انسانی به‬ ‫توسعۀ فناوری است‪.‬برای منونه‬ ‫توامنندی افرادی هوشمند گره خورده است‪.‬آنان كه توانسته اند برای رفع نیازهای خود و‬ ‫گسترش صنعت خودرو مدیون‬ ‫شناخت و دسترسی به فوالد‬ ‫جامعه‪ ،‬موادی تولید كنند یا با دست كاری مواد‪ ،‬خواص آنها را تغییر دهند‪.‬انسان های پیشنی‬ ‫است‪.‬همچننی پیشرفت صنعت‬ ‫فقط از برخی مواد طبیعی مانند چوب‪ ،‬سنگ‪ ‌،‬خاک‪ ،‬پشم و پوست بهره می بردند‪ ،‬اما با‬ ‫الكترونیك بر اجزایی مبتنی است‬ ‫گذشت زمان توانستند موادی مانند سفال را تولید و برخی فلزها را نیز استخراج كنند كه‬ ‫كه از موادی به نام نیمه رساناها‬ ‫خواص مناسب تری داشتند‪.‬‬ ‫ساخته می شوند‪.‬‬ ‫با گسترش دانش جتربی‪ ،‬شیمی دان ها به رابطه میان خواص مواد با عنصرهای سازندۀ آنها‬ ‫آیا می دانید‬ ‫پی بردند‪.‬آنها همچننی دریافتند كه گرما دادن به مواد و افزودن آنها به یكدیگر سبب تغییر‬ ‫متدنهای آغازین را بر اساس گستره‬ ‫و گاهی بهبود خواص می شود‪.‬با این روند‪ ،‬آنها به توانایی انتخاب مناسب ترین ماده برای‬ ‫كاربری مواد به سه دوره سنگی‪،‬‬ ‫برنزی و آهنی نامگذاری میكنند‪.‬‬ ‫یک كاربرد معنی دست یافتند تا جایی كه می توانند موادی نو با ویژگی های منحصر به فرد و‬ ‫تاریخ آغاز این دورهها به ترتیب به‬ ‫دخلواه طراحی كنند‪.‬امروزه با رشد و توسعه فناوری‪ ،‬هزاران ماده تهیه و تولید شده كه زندگی‬ ‫‪ 2/5‬میلیون‪ 3500‌،‬و ‪ 1000‬سال‬ ‫مدرن و پیچیده امروزی را ممكن كرده است (شكل‪.)1‬‬ ‫پیش از میالد بر میگردد‪.‬‬ ‫شكل‪1‬ــ شكوه و عظمت متدن امروزی تا حدود زیادی مدیون مواد جدیدی است كه از شیشه‪ ،‬پالستیك‪ ،‬فلز‪،‬‬ ‫الیاف‪ ،‬سرامیك و‪...‬ساخته می شوند‪.‬آیا می دانید این مواد از كجا به دست می آیند؟‬ ‫‪2‬‬  ‫خود را بیازمایید‬ ‫‪1‬ــ شكل زیر فرایند كلی تولید دوچرخه را نشان می دهد‪.‬‬ ‫فراوری‬ ‫فراوری‬ ‫الف) دربارۀ این فرایند گفت و گو كنید‪.‬‬ ‫ب) آیا در فرایند تولید ورقه های فوالدی و تایر دوچرخه‪ ،‬موادی دور ریخته می شوند؟‬ ‫پ) با گذشت زمان چه اتفاقی برای قطعه های دوچرخه می افتد؟‬ ‫‪2‬ــ شكل زیر منایی از چرخۀ مواد را نشان می دهد‪.‬با توجه به آن به پرسش ها پاسخ دهید‪:‬‬ ‫الف) آیا جملۀ «همۀ مواد طبیعی‪ 1‬و ساختگی ‪ 2‬از كرۀ زمنی به دست می آیند» درست‬ ‫است؟ توضیح دهید‪.‬‬ ‫‪ Natural Material‬ــ‪1‬‬ ‫‪ Synthetic Material, Man Made‬ــ‪2‬‬ ‫‪3‬‬  ‫ب) موادی كه از طبیعت به دست می آورمی‪ ،‬به چه شكلی به طبیعت بازمی گردند؟‬ ‫پ) آیا به تقریب جرم كل مواد در كرۀ زمنی ثابت می ماند ؟ چرا؟‬ ‫ت) برخی بر این باورند كه‪« :‬هر چه میزان بهره برداری از منابع یك كشور بیشتر باشد‪ ،‬آن‬ ‫كشور توسعه یافته تر است‪ ».‬این دیدگاه را در كالس نقد كنید‪.‬‬ ‫‪3‬ــ منودار زیر برآورد میزان تولید یا مصرف نسبی برخی مواد را در جهان نشان می دهد‪.‬‬ ‫‪120‬‬ ‫آیا می دانید‬ ‫‪100‬‬ ‫ساالنه بیش از ‪ 70‬میلیارد تن از‬ ‫منابع انرژی‪ ،‬سوخت های فسیلی‪،‬‬ ‫‪80‬‬ ‫فلز و منابع شیمیایی از زمنی‬ ‫میلیارد تن‬ ‫‪‬‬ ‫استخراج می شود‪.‬با این توصیف‬ ‫‪60‬‬ ‫مواد معدنی‬ ‫‪42‬‬ ‫مصرف سرانه هدایای ذخیره شده‬ ‫‪‬‬ ‫فلز‌ها‬ ‫‪‬‬ ‫در زمنی‪ ،‬حدود ده تن است‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫سوخت‌های فسیلی‬ ‫‪‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2020‬‬ ‫‪2025‬‬ ‫‪2030‬‬ ‫سال میالدی‬ ‫با توجه به منودار‪:‬‬ ‫الف) در سال ‪ 2015‬به تقریب چند میلیارد تن فلز در جهان استخراج و مصرف شده است؟‬ ‫ب) پیش بینی می شود كه در سال ‪ 2030‬به تقریب در مجموع چند میلیارد تن از این مواد‬ ‫استخراج و مصرف شوند؟‬ ‫پ) دربارۀ این جمله كه‪« :‬زمنی منبع عظیمی از هدایای ارزشمند و ضروری برای زندگی‬ ‫است» گفت و گو كنید‪.‬‬ ‫دریافتید كه زندگی روزانۀ ما به منابع شیمیایی وابسته است‪.‬صبحانۀ امروز خود را در‬ ‫نظر بگیرید‪ ،‬چای خود را با استکانی شیشه ای نوشیده اید که از شن و ماسه ساخته شده‬ ‫است‪ ،‬در ظرفی که از خاک چینی ساخته شده است‪ ،‬غذا خورده اید و برای هم زدن چای‬ ‫از قاشقی استفاده كرده اید كه از فوالد زنگ نزن ساخته شده است‪.‬فوالدی كه پس از طی‬ ‫مراحل طوالنی از سنگ معدن به دست می آید‪.‬همچننی برای طعم دادن به غذای خود‪ ،‬منك‬ ‫به دست آمده از خشكی و دریا را روی آن پاشیده اید؛ سبزیجات و میوه هایی را خورده اید كه با‬ ‫استفاده از کودهای پتاسیم‪ ،‬نیتروژن و فسفردار رشد كرده اند‪.‬از سوی دیگر‪ ،‬سوختی را که با‬ ‫‪4‬‬  ‫استفاده از آن خانه را گرم یا باك خودرو را پر می كنید‪ ،‬از دل زمنی بیرون كشیده اند‪.‬‬ ‫با پیشرفت صنعت‪ ،‬شهرها و روستاها گسترش یافتند و سطح رفاه در جامعه باالتر رفت‪.‬با این‬ ‫روند میزان مصرف منابع گوناگون نیز افزایش یافت‪ ،‬به گونه ای كه امروزه همۀ افراد جامعه در‬ ‫پی استفاده از تلفن همراه‪ ،‬خودروی شخصی و انواع وسایل الكترونیكی هستند‪.‬تأمنی این‬ ‫آیا می دانید‬ ‫نیازها به همراه تولید انواع دستگاه ها و ابزارآالت صنعتی‪ ،‬نظامی‪ ،‬كشاورزی و دارویی‪ ‌،‬سبب‬ ‫برآورد مقدار برخی عنصر ها در جهان‬ ‫شده است تا تقاضای جهانی برای استفاده از هدایای زمینی افزایش یابد‪ ،‬به گونه ای كه ساالنه‬ ‫حجم انبوهی از منابع شیمیایی بهره برداری می شود‪.‬با این توصیف باید باور كنیم که زمنی‬ ‫نام عنصر‬ ‫مقدار (تن)‬ ‫انباری از ذخایر ارزشمند است كه بی هیچ منتی به ما هدیه شده است (شكل ‪ ،)2‬هرچند که‬ ‫آلومینیم‬ ‫‪3/23×1010‬‬ ‫این منابع به طور یكسان توزیع نشده اند‪.‬‬ ‫آنتیموان‬ ‫‪3/86×106‬‬ ‫کروم‬ ‫‪7/79×108‬‬ ‫مس‬ ‫‪9/37×108‬‬ ‫طال‬ ‫‪8/97×104‬‬ ‫هافنیم‬ ‫‪1/12×103‬‬ ‫ایندیم‬ ‫‪6/0×103‬‬ ‫رسب‬ ‫‪1/44×108‬‬ ‫نیکل‬ ‫‪1/43×108‬‬ ‫فسفر‬ ‫‪4/97×1010‬‬ ‫رودیم‬ ‫‪7/98×104‬‬ ‫پالتین‬ ‫‪7/98×104‬‬ ‫نقره‬ ‫‪5/69×105‬‬ ‫تیتان‬ ‫‪1/53×105‬‬ ‫قلع‬ ‫‪1/12×107‬‬ ‫اورانیم‬ ‫‪3/30×106‬‬ ‫روی‬ ‫‪4/60×108‬‬ ‫شكل‪2‬ــ منایش توزیع برخی عنصر ها در جهان‪.‬آیا پراكندگی چننی منابعی می تواند دلیلی بر پیدایش جتارت‬ ‫جهانی باشد؟ توضیح دهید‪.‬‬ ‫در میان تارمنا ها‬ ‫با مراجعه به منابع اینترنتی معتبر دربارۀ میزان مصرف منابع شیمیایی گوناگون در جهان‬ ‫اطالعاتی را جمع آوری کنید و به كالس گزارش دهید‪.‬‬ ‫اكنون این پرسش مطرح می شود كه این هدایای زمینی به چه شكلی استفاده می شوند؟ آیا‬ ‫آنها به همان شكل مصرف می شوند یا آنها را به عنصرهای سازنده تبدیل می کنند‪ ،‬سپس به‬ ‫كار می برند؟ چگونه می توان تشخیص داد كه در یك منونه سنگ معدن‪ ،‬كدام عنصرها وجود‬ ‫‪5‬‬ ‫دارد و به چه میزانی قابل استخراج است؟ روش های استخراج و تهیۀ یك عنصر چیست؟‬ ‫استخراج یك مادۀ شیمیایی چه آثاری روی محیط زیست برجای می گذارد؟ آیا مصرف مواد‬ ‫به صورت خام مقرون به صرفه است یا فراوری شده؟ بهره برداری از هدایای زمینی بر چرخه های‬ ‫طبیعی چه اثری دارد؟ شیوه های حفظ و نگهداری این منابع ارزشمند برای آیندگان چیست؟‬ ‫علم شیمی و شیمی دان ها چه نقشی در استفاده از این منابع مبتنی بر توسعۀ پایدار دارند؟‬ ‫شیمی دان ها برای یافنت پاسخ این پرسش ها‪ ،‬در پی كشف الگوها و روندهای موجود در رفتار‬ ‫مواد و عنصرها هستند‪.‬‬ ‫دانشمندان برجسته و بزرگ‪،‬‬ ‫الگوها و روندها در رفتار مواد و عنصرها‬ ‫دانشمندانی هستند كه میتوانند با‬ ‫بررسی دقیق اطالعات و یافتههای‬ ‫شیمی دان ها با مشاهدۀ مواد و اجنام آزمایش های گوناگون‪ ،‬آنها را دقیق بررسی می کنند‪.‬‬ ‫موجود دربارۀ مواد و پدیدههای‬ ‫هدف همۀ این بررسی ها‪ ،‬یافنت اطالعات بیشتر و دقیق تر دربارۀ ویژگی ها و خواص مواد است‪.‬‬ ‫گوناگون‪ ،‬الگوها‪ ،‬روندها و روابط‬ ‫بنی آنها را درك کنند و توضیح‬ ‫اما برقراری ارتباط میان این داده ها و اطالعات‪ ،‬همچننی یافنت الگوها و روندها گامی مهم تر‬ ‫دهند‪.‬مندلیف یكی از آنها است‬ ‫و مؤثرتر در پیشرفت علم به شمار می آید زیرا بر اساس این روندها‪ ،‬الگوها و روابط می توان به‬ ‫كه جدول دورهای را طراحی كرده‬ ‫رمز و راز هستی پی برد‪.‬علم شیمی را می توان مطالعۀ هدف دار‪ ،‬منظم و هوشمندانۀ رفتار‬ ‫است‪.‬‬ ‫عنصرها و مواد برای یافنت روندها و الگوهای رفتار فیزیكی و شیمیایی آنها دانست‪.‬‬ ‫جدول دوره ای عنصرها‪ ،‬منایشی بی نظیر از چیدمان عنصرها بوده و همانند یك نقشه راه‬ ‫برای شیمی دان هاست كه به آنها كمك می كند حجم انبوهی از مشاهده ها را سازمان دهی و‬ ‫جتزیه و حتلیل كنند تا الگوهای پنهان در رفتار عنصرها را آشکار منایند‪.‬در شیمی ‪ 1‬آموختید‬ ‫كه عنصرها در جدول دوره ای بر اساس بنیادی ترین ویژگی آنها یعنی عدد امتی (‪ ،)Z‬چیده‬ ‫شده اند‪.‬در این جدول‪ ،‬عنصرهایی كه آرایش الکترونی الیۀ ظرفیت امت آنها مشابه است‪ ،‬در‬ ‫یك گروه جای گرفته اند‪.‬این جدول شامل ‪ 7‬دوره و ‪ 18‬گروه است‪.‬همچننی دریافتید تعینی‬ ‫موقعیت (دوره و گروه) یك عنصر در جدول دوره ای‪ ،‬كمك شایانی به پیش بینی خواص و رفتار‬ ‫هلیم با اینکه در گروه ‪18‬‬ ‫آن خواهد كرد‪.‬بررسی ها نشان می دهند كه عنصرهای جدول دوره ای را بر اساس رفتار آنها‬ ‫جدول دوره ای عنصرها جای‬ ‫می توان در سه دسته شامل فلز‪ ،‬نافلز و شبه فلز جای داد‪.‬با برخی رفتار فلزها آشنا هستید‬ ‫‪1‬‬ ‫دارد‪ ،‬اما عنصری از دسته ‪ s‬است و‬ ‫آرایش الکترونی الیه ظرفیت آن با‬ ‫(شكل ‪.)3‬با بررسی این رفتارها می توان ضمن دسته بندی عنصرها‪ ،‬به روندها و الگوهای‬ ‫دیگر گازهای جنیب متفاوت است‪.‬‬ ‫موجود در خواص آنها پی برد‪.‬اكنون برای یافنت برخی از این موارد فعالیت های صفحۀ بعد‬ ‫را اجنام دهید‪.‬‬ ‫)‪ Semimetal (Metalloide‬ــ‪1‬‬ ‫‪6‬‬  ‫شكل ‪3‬ــ برخی كاربرد فلزها مبتنی بر ویژگی آنها‪.‬هر كاربرد كدام ویژگی فلز را نشان می دهد؟‬ ‫با هم بیندیشیم‬ ‫در شکل های زیر‪ ،‬عنصرهای گروه چهاردهم و عنصرهای دوره سوم جدول دوره ای همراه با‬ ‫برخی ویژگی های آنها نشان داده شده است‪.‬با بررسی آنها به پرسش ها پاسخ دهید‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ــ رسانایی الكتریكی كمی دارد‪.‬‬ ‫ــ سطح آن تیره است‪.‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ــ رسانایی الكتریكی كمی دارد‪.‬‬ ‫کربن‬ ‫ــ در واكنش با دیگر امت ها الكترون به‬ ‫ــ در واكنش با دیگر امت ها الكترون به‬ ‫‪12/01‬‬ ‫ــ در واكنش با دیگر امت ها الكترون به‬ ‫اشتراك می گذارد‪.‬‬ ‫اشتراك می گذارد‪.‬‬ ‫اشتراك می گذارد‪.‬‬ ‫ــ شكننده است و در اثر ضربه خرد‬ ‫ــ در اثر ضربه خرد می شود‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫ــ در اثر ضربه خرد می شود‪.‬‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫‪Si‬‬ ‫سیلیسیم‬ ‫‪28/09‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪Ge‬‬ ‫ژرمانیم‬ ‫‪72/64‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪Sn‬‬ ‫قلع‬ ‫‪118/70‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪Pb‬‬ ‫سرب‬ ‫‪207/20‬‬ ‫ــ رسانایی گرمایی و الكتریكی باالیی‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫ــ جامدی شكل پذیراست‪.‬‬ ‫ــ در واكنش با دیگر امت ها الكترون از‬ ‫ــ رسانای خوب گرما و الكتریسیته‬ ‫است‪.‬‬ ‫دست می دهد‪.‬‬ ‫ــ در واكنش با دیگر امت ها الكترون از‬ ‫ــ در اثر ضربه شكل آن تغییر می كند‬ ‫دست می دهد‪.‬‬ ‫ّاما خرد منی شود‪.‬‬ ‫الف) عنصرهای گروه ‪14‬‬ ‫‪7‬‬  ‫سدمی‬ ‫منیزمی‬ ‫آلومینیم‬ ‫فسفر‬ ‫گوگرد‬ ‫کلر‬ ‫ــ رسانایی گرمایی و الكتریكی باالیی دارند‪.‬‬ ‫ــ جریان برق و گرما را عبور منی دهند‪.‬‬ ‫ــ در واكنش با دیگر امت ها الكترون از دست می دهند‪.‬‬ ‫ــ در واكنش با دیگر امت ها الكترون به اشتراك‬ ‫ــ در اثر ضربه تغییر شكل می دهند ولی خرد منی شوند‪.‬‬ ‫می گذارند یا می گیرند‪.‬‬ ‫ــ سطح درخشانی دارند‪.‬‬ ‫ــ در اثر ضربه خرد می شوند‪.‬‬ ‫ــ سطح آنها درخشان نبوده بلكه كدر است‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪Al‬‬ ‫‪Si‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪Ar‬‬ ‫سدمی‬ ‫منیزمی‬ ‫آلومینیم‬ ‫سیلیسیم‬ ‫فسفر‬ ‫گوگرد‬ ‫کلر‬ ‫آرگون‬ ‫‪22/99‬‬ ‫‪24/31‬‬ ‫‪26/98‬‬ ‫‪28/09‬‬ ‫‪30/97‬‬ ‫‪32/07‬‬ ‫‪35/45‬‬ ‫‪39/95‬‬ ‫ب) عنصرهای دوره سوم‬ ‫‪1‬ــ در شكل «الف» سطح كدام عنصرها براق و صیقلی است؟‬ ‫‪2‬ــ در شكل «الف» كدام عنصرها ویژگی های مشترك بیشتری با یکدیگر دارند (رفتارهای‬ ‫فیزیكی و شیمیایی آنها شبیه هم هستند)؟‬ ‫‪3‬ــ شكل های «الف» و «ب» را با هم مقایسه و مشخص كنید رفتار كدام عنصرها به یكدیگر‬ ‫شباهت بیشتری دارند‪.‬نتیجۀ مقایسۀ خود را یادداشت كنید‪.‬‬ ‫‪4‬ــ با کامل كردن جدول صفحۀ بعد به یك جمع بندی از یافته های خود برسید و عنصرهای‬ ‫مشخص شده در باال را در سه دسته فلز‪ ،‬نافلز و شبه فلز قرار دهید‪.‬‬ ‫‪8‬‬  ‫‪3‬‬ ‫‪Li‬‬ ‫مناد شیمیایی‬ ‫لیتیم‬ ‫‪6/94‬‬ ‫‪Ge Pb‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪Sn‬‬ ‫‪Al‬‬ ‫‪Na S‬‬ ‫‪Si‬‬ ‫‪C‬‬ ‫خواص فیزیكی یا شیمیایی‬ ‫‪11‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫ندارد‬ ‫دارد‬ ‫رسانایی الكتریكی‬ ‫سدمی‬ ‫‪22/99‬‬ ‫دارد‬ ‫ندارد‬ ‫ندارد‬ ‫رسانایی گرمایی‬ ‫‪19‬‬ ‫‪K‬‬ ‫پتاسیم‬ ‫سطح صیقلی‬ ‫‪39/10‬‬ ‫‪37‬‬ ‫چکش خواری‬ ‫‪Rb‬‬ ‫روبیدمی‬ ‫الکترون‬ ‫متایل به دادن‪ ،‬گرفنت یا اشتراک‬ ‫‪85/47‬‬ ‫می دهد‬ ‫اشتراک‬ ‫‪55‬‬ ‫الکترون‬ ‫‪Cs‬‬ ‫سزمی‬ ‫‪132/9‬‬ ‫‪  5‬ــ در گروه ‪ 14‬از باال به پاینی‪ ،‬خصلت فلزی چه تغییری كرده است؟‬ ‫‪87‬‬ ‫‪Fr‬‬ ‫فرانسیم‬ ‫‪  6‬ــ روند تغییر خصلت فلزی‪ 1‬و نافلزی‪ 2‬در دورۀ سوم جدول را بررسی كنید‪.‬‬ ‫]‪[223‬‬ ‫فلزهای قلیایی جدول دوره ای‬ ‫‪7‬ــ پیش بینی كنید کدام عنصر در گروه اول جدول دوره ای خصلت فلزی بیشتری دارد‪.‬‬ ‫آیا می دانید‬ ‫‪  8‬ــ عبارت زیر را با خط زدن واژۀ نادرست در هر مورد‪ ،‬کامل کنید‪.‬‬ ‫گسترش صنایع الكترونیك و‬ ‫نافلزی‬ ‫فلزی‬ ‫کاسته و به خاصیت‬ ‫در هر دوره از جدول دوره ای‪ ،‬از چپ به راست از خاصیت‬ ‫فلزی‬ ‫نافلزی‬ ‫ساخت انواع وسایل و دستگاه های‬ ‫باالتر‬ ‫خاصیت نافلزی بیشتری دارند‬ ‫افزوده می شود‪.‬در گروه های ‪ 16 ،15‬و ‪ 17‬عنصرهای‬ ‫الكترونیكی مانند تلویزیون‪ ،‬رایانه‪،‬‬ ‫پاینی تر‬ ‫نافلزی‬ ‫تلفن همراه و ماشنی حساب مدیون‬ ‫زیاد می شود‪.‬‬ ‫زیرا از باال به پاینی خاصیت‬ ‫فلزی‬ ‫ویژگینیمهرساناییعنصرسیلیسیم‬ ‫است‪.‬‬ ‫بیشتر عنصرهای جدول دوره ای را فلزها تشكیل می دهند كه به طور عمده در سمت چپ‬ ‫و مركز جدول قراردارند‪.‬اما نافلزها در سمت راست و باالی جدول چیده شده اند‪.‬شبه فلزها‬ ‫همانند مرزی بنی فلزها و نافلزها قرار دارند‪.‬خواص فیزیكی شبه فلزها بیشتر به فلزها شبیه‬ ‫بوده در حالی كه رفتار شیمیایی آنها همانند نافلزها است‪.‬‬ ‫دیدید كه خصلت فلزی در یك دوره از چپ به راست كاهش می یابد و در یك گروه از باال به‬ ‫پاینی افزایش می یابد‪.‬این روند در دیگر گروه ها و دوره ها نیز مشاهده می شود‪.‬به دیگر سخن‬ ‫خواص فیزیكی و شیمیایی عنصرها به صورت دوره ای تكرار می شود كه به قانون دوره ای‬ ‫عنصرها ‪ 3‬معروف است‪.‬‬ ‫‪ Metallic Property‬ــ‪1‬‬ ‫‪ Nonmetallic Property‬ــ‪2‬‬ ‫‪ Elements Periodic Law‬ــ‪3‬‬ ‫‪9‬‬  ‫تفكر نقادانه‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪He‬‬ ‫هیدروژن‬ ‫هلیم‬ ‫‪1.008‬‬ ‫‪4.003‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Li‬‬ ‫‪Be‬‬ ‫لیتیم‬ ‫بریلیم‬ ‫‪6.94‬‬ ‫‪9.01‬‬ ‫«جدول عنصرها در آینده به چه شكل‬ ‫‪B‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Ne‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪12‬‬ ‫بور‬ ‫کربن‬ ‫نیتروژن‬ ‫اکسیژن‬ ‫فلوئور‬ ‫نئون‬ ‫سدمی‬ ‫منیزمی‬ ‫‪12.01‬‬ ‫‪14.01‬‬ ‫‪16.00‬‬ ‫‪19.00‬‬ ‫‪20.18‬‬ ‫‪24.31‬‬ ‫خواهد بود؟»‬ ‫‪10.80‬‬ ‫‪22.99‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪Al‬‬ ‫‪Si‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪Ar‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪Ca‬‬ ‫آلومینیم‬ ‫سیلیسیم‬ ‫فسفر‬ ‫گوگرد‬ ‫کلر‬ ‫آرگون‬ ‫پتاسیم‬ ‫کلسیم‬ ‫‪26.98‬‬ ‫‪28.09‬‬ ‫‪30.97‬‬ ‫‪32.07‬‬ ‫‪35.45‬‬ ‫‪39.95‬‬ ‫‪39.10‬‬ ‫‪40.08‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪Sc‬‬ ‫‪Ti‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪Cr‬‬ ‫‪Mn‬‬ ‫‪Fe‬‬ ‫‪Co‬‬ ‫‪Ni‬‬ ‫‪Cu‬‬ ‫‪Zn‬‬ ‫‪Ga‬‬ ‫‪Ge‬‬ ‫‪As‬‬ ‫‪Se‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪Kr‬‬ ‫‪Rb‬‬ ‫‪Sr‬‬ ‫اسکاندمی‬ ‫تیتانیم‬ ‫وانادمی‬ ‫کروم‬ ‫منگنز‬ ‫آهن‬ ‫کبالت‬ ‫نیکل‬ ‫مس‬ ‫روی‬ ‫گالیم‬ ‫ژرمانیم‬ ‫آرسنیک‬ ‫سلنیم‬ ‫برم‬ ‫کریپتون‬ ‫روبیدمی‬ ‫استرانسیم‬ ‫‪44.96‬‬ ‫‪47.87‬‬ ‫‪50.94‬‬ ‫‪52.00‬‬ ‫‪54.94‬‬ ‫‪55.85‬‬ ‫‪58.93‬‬ ‫‪58.69‬‬ ‫‪63.55‬‬ ‫‪65.39‬‬ ‫‪69.72‬‬ ‫‪72.64‬‬ ‫‪74.92‬‬ ‫‪78.96‬‬ ‫‪79.90‬‬ ‫‪83.80‬‬ ‫‪85.47‬‬ ‫‪87.62‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪Zr‬‬ ‫‪Nb‬‬ ‫‪Mo‬‬ ‫‪Tc‬‬ ‫‪Ru‬‬ ‫‪Rh‬‬ ‫‪Pd‬‬ ‫‪Ag‬‬ ‫‪Cd‬‬ ‫‪In‬‬ ‫‪Sn‬‬ ‫‪Sb‬‬ ‫‪Te‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪Xe‬‬ ‫‪Cs‬‬ ‫‪Ba‬‬ ‫ایترمی‬ ‫زیرکونیم‬ ‫نیوبیم‬ ‫مولیبدن‬ ‫تکنسیم‬ ‫روتنیم‬ ‫رودمی‬ ‫پاالدمی‬ ‫نقره‬ ‫کادمیم‬ ‫ایندمی‬ ‫قلع‬ ‫آنتیموان‬ ‫تلورمی‬ ‫ید‬ ‫زنون‬ ‫سزمی‬ ‫بارمی‬ ‫‪88.91‬‬ ‫‪91.22‬‬ ‫‪92.91‬‬ ‫‪95.94‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪101.1‬‬ ‫‪102.90‬‬ ‫‪106.40‬‬ ‫‪107.90‬‬ ‫‪112.40‬‬ ‫‪114.80‬‬ ‫‪118.70‬‬ ‫‪121.80‬‬ ‫‪127.60‬‬ ‫‪126.90‬‬ ‫‪131.30‬‬ ‫‪132.9‬‬ ‫‪137.3‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪Lu‬‬ ‫‪Hf‬‬ ‫‪Ta‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪Re‬‬ ‫‪Os‬‬ ‫‪Ir‬‬ ‫‪Pt‬‬ ‫‪Au‬‬ ‫‪Hg‬‬ ‫‪Tl‬‬ ‫‪Pb‬‬ ‫‪Bi‬‬ ‫‪Po‬‬ ‫‪At‬‬ ‫‪Rn‬‬ ‫‪Fr‬‬ ‫‪Ra‬‬ ‫لوتسیم‬ ‫هافنیم‬ ‫تانتال‬ ‫تنگسنت‬ ‫رنیم‬ ‫اسمیم‬ ‫ایریدمی‬ ‫پالتنی‬ ‫طال‬ ‫جیوه‬ ‫تالیم‬ ‫سرب‬ ‫بیسموت‬ ‫پولونیم‬ ‫استاتنی‬ ‫رادون‬ ‫فرانسیم‬ ‫رادمی‬ ‫‪175/00‬‬ ‫‪178.5‬‬ ‫‪180.90‬‬ ‫‪183.80‬‬ ‫‪186.20‬‬ ‫‪190.20‬‬ ‫‪192.20‬‬ ‫‪195.1‬‬ ‫‪197.00‬‬ ‫‪200.60‬‬ ‫‪204.30‬‬ ‫‪207.20‬‬ ‫‪209.00‬‬ ‫]‪[209‬‬ ‫]‪[210‬‬ ‫]‪[222‬‬ ‫]‪[223‬‬ ‫]‪[226‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪104‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪107‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪120‬‬ ‫؟‬ ‫؟‬ ‫‪Lr‬‬ ‫‪Rf‬‬ ‫‪Db‬‬ ‫‪Sg‬‬ ‫‪Bh‬‬ ‫‪Hs‬‬ ‫‪Mt‬‬ ‫‪Ds‬‬ ‫‪Rg‬‬ ‫‪Cn‬‬ ‫‪Nh‬‬ ‫‪Fl‬‬ ‫‪Mc‬‬ ‫‪Lv‬‬ ‫‪Ts‬‬ ‫‪Og‬‬ ‫لورنسیم‬ ‫رادرفوردمی‬ ‫دابنیم‬ ‫سیبورگیم‬ ‫بورمی‬ ‫هاسیم‬ ‫مایتنرمی‬ ‫دارمشتاتیم‬ ‫رونتگنیم‬ ‫کوپرنسیم‬ ‫نیهونیم‬ ‫فلرومی‬ ‫مسکوومی‬ ‫لیورمورمی‬ ‫تنسینه‬ ‫اوگانِسون‬ ‫]‪[262‬‬ ‫]‪[267‬‬ ‫]‪[268‬‬ ‫]‪[271‬‬ ‫]‪[272‬‬ ‫]‪[277‬‬ ‫]‪[276‬‬ ‫]‪[281‬‬ ‫]‪[280‬‬ ‫]‪[277‬‬ ‫]‪[284‬‬ ‫]‪[289‬‬ ‫]‪[288‬‬ ‫]‪[293‬‬ ‫]‪[296‬‬ ‫]‪[294‬‬ ‫دستۀ ‪d‬‬ ‫دستۀ ‪p‬‬ ‫دستۀ ‪s‬‬ ‫می دانید كه همۀ ‪ 118‬عنصر جدول دوره ای شناسایی و توسط آیوپاك تأیید شده است‪،‬‬ ‫به طوری كه هیچ خانه ای در جدول خالی نیست‪.‬بنابراین چننی به نظر می رسد كه جست وجو‬ ‫برای كشف عنصرهای طبیعی به پایان رسیده و تنها راه افزایش شمار عنصرها‪ ،‬تهیه و تولید‬ ‫آنها به صورت ساختگی است‪.‬شاید شما نیز گزارش هایی دربارۀ ساخت و شناسایی عنصر‬ ‫شمارۀ ‪ 120‬یا ‪ 121‬در آزمایشگاه های حتقیقاتی و مدرن شنیده باشید‪.‬شناسایی عنصرها با‬ ‫عدد امتی بیشتر از ‪ ،118‬سبب خواهد شد تا طبقه بندی تازه ای از عنصرها ارائه شود زیرا در‬ ‫جدول دوره ای امروزی‪ ،‬جایی برای آنها پیش بینی نشده است‪.‬در صورت كشف این عنصرها‪،‬‬ ‫آنها را در كجای جدول قرار می دهید؟ چگونه و بر چه اساسی آنها را طبقه بندی خواهید كرد؟‬ ‫شارل ژانت شیمی دان فرانسوی در سال ‪ 1927‬با کنار هم چیدن عنصرهای شناخته شده‬ ‫در زمان خود‪ ،‬الگویی ارائه کرد كه بر اساس آن می توان عنصرهای با عدد امتی بزرگ تر از‬ ‫‪ 118‬را نیز طبقه بندی كرد‪.‬‬ ‫الف) دربارۀ این طبقه بندی‪ ،‬مالك آن‪ ،‬روندهای دوره ای‪ ،‬شمار عنصرهای دستۀ ‪ g‬و ‪...‬در‬ ‫كالس گفت و گو و جدول را از جنبه های گوناگون نقد كنید‪.‬‬ ‫ب) شما چه جدولی پیشنهاد می كنید؟ توضیح دهید‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫رفتار عنصرها و شعاع امت‬ ‫رفتارهای فیزیكی فلزها شامل داشنت جال‪ ،‬رسانایی الكتریكی و گرمایی‪ ،‬خاصیت‬ ‫‪ Atomic Radius‬ــ‪1‬‬ ‫‪10‬‬  ‫جدول پیشنهادی شارل ژانت (‪1932‬ــ  ‪ 1849‬میالدی) با مدل کوانتومی همخوانی‬ ‫داشت‪.‬در دو ردیف جدید این جدول‪ ،‬زیر الیه ‪ g‬به عنوان زیر الیه پنجم پس از زیر الیههای‬ ‫‪ d ،p ،s‬و ‪ f‬پر میشود‪.‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪La‬‬ ‫‪Ce‬‬ ‫‪Pr‬‬ ‫‪Nd‬‬ ‫‪Pm‬‬ ‫‪Sm‬‬ ‫‪Eu‬‬ ‫‪Gd‬‬ ‫‪Tb‬‬ ‫‪Dy‬‬ ‫‪Ho‬‬ ‫‪Er‬‬ ‫‪Tm‬‬ ‫‪Yb‬‬ ‫النتان‬ ‫سرمی‬ ‫پراسئودمییم‬ ‫نئودمییم‬ ‫پرومتیم‬ ‫سامارمی‬ ‫اوروپیم‬ ‫گادولینیم‬ ‫تربیم‬ ‫دیسپروزمی‬ ‫هوملیم‬ ‫اربیم‬ ‫تولیم‬ ‫ایتربیم‬ ‫‪138.90‬‬ ‫‪140.10‬‬ ‫‪140.90‬‬ ‫‪144.20‬‬ ‫]‪[145‬‬ ‫‪150.40‬‬ ‫‪152.00‬‬ ‫‪157.30‬‬ ‫‪158.90‬‬ ‫‪162.50‬‬ ‫‪164.90‬‬ ‫‪167.30‬‬ ‫‪168.90‬‬ ‫‪173.00‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪Ac‬‬ ‫‪Th‬‬ ‫‪Pa‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪Np‬‬ ‫‪Pu‬‬ ‫‪Am‬‬ ‫‪Cm‬‬ ‫‪Bk‬‬ ‫‪Cf‬‬ ‫‪Es‬‬ ‫‪Fm‬‬ ‫‪Md‬‬ ‫‪No‬‬ ‫اکتینیم‬ ‫تورمی‬ ‫پروتاکتینیم‬ ‫اورانیم‬ ‫نپتونیم‬ ‫پلوتونیم‬ ‫امریسیم‬ ‫کورمی‬ ‫برکلیم‬ ‫کالیفرنیم‬ ‫اینشتینیم‬ ‫فرمیم‬ ‫مندلیم‬ ‫نوبلیم‬ ‫]‪[227‬‬ ‫‪232.00‬‬ ‫‪231.00‬‬ ‫‪238.00‬‬ ‫]‪[237‬‬ ‫]‪[244‬‬ ‫]‪[243‬‬ ‫]‪[247‬‬ ‫]‪[247‬‬ ‫]‪[251‬‬ ‫]‪[252‬‬ ‫]‪[257‬‬ ‫]‪[258‬‬ ‫]‪[259‬‬ ‫دستۀ ‪g‬‬ ‫دستۀ ‪f‬‬ ‫چكش خواری‪ ،‬شكل پذیری (مانند قابلیت ورقه و مفتول شدن) و… است‪.‬در حالی كه رفتار‬ ‫شیمیایی فلزها به میزان توانایی امت آنها به از دست دادن الكترون وابسته است‪.‬هر چه امت‬ ‫فلزی در شرایط معنی آسان تر الكترون از دست بدهد‪ ،‬خصلت فلزی بیشتری دارد و فعالیت‬ ‫شیمیایی‪ 1‬آن بیشتر است‪.‬‬ ‫روندهای تناوبی در جدول بر اساس كمیت های وابسته به امت قابل توضیح است‪.‬یكی‬ ‫آیا می دانید‬ ‫از این كمیت ها‪ ،‬شعاع امتی است‪.‬در شیمی دهم آموختید كه مطابق مدل کوانتومی‪ ،‬امت‬ ‫تعینی اندازۀ امت همانند جرم آن‬ ‫را مانند كره ای در نظر می گیرند كه الكترون ها پیرامون هسته و در الیه های الكترونی در‬ ‫بسیار دشوار است‪.‬برای برخی‬ ‫حال حركت اند‪.‬بنابراین می توان برای هر امت شعاعی در نظر گرفت و آن را اندازه گیری كرد‪.‬‬ ‫امتها نصف فاصله بنی هستههای‬ ‫دو امت یكسان در پیوند اشتراکی‬ ‫بدیهی است که شعاع امت های مختلف‪ ،‬یكسان نیست و هرچه شعاع یك امت بزرگ تر باشد‪،‬‬ ‫یگانه را شعاع امت در نظر میگیرند‪.‬‬ ‫اندازۀ آن امت نیز بزرگ تر است (شكل ‪.)4‬‬ ‫برای منونه‪:‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪228pm‬‬ ‫ب‬ ‫الف‬ ‫شكل ‪  4‬ــ مقایسۀ نسبی شعاع امتی لیتیم (الف) و پتاسیم (ب)‪.‬‬ ‫‪228 pm‬‬ ‫‪ = 114 pm‬ـــــــــــــــــــــ = شعاع امت برم‬ ‫‪2‬‬ ‫آیا میان شعاع امت ها و خصلت فلزی یا نافلزی آنها رابطه ای هست؟ اكنون با اجنام دادن‬ ‫‪1pm=10‬‬ ‫‪-12‬‬ ‫‪m‬‬ ‫فعالیت صفحه بعد به رابطه بنی خصلت فلزی و نافلزی با شعاع امت پی می برید‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪ Chemical Reactivity‬ــ‪1‬‬  ‫با هم بیندیشیم‬ ‫آیا می دانید‬ ‫شعاع دستۀ دیگری از امت ها به‬ ‫‪1‬ــ با توجه به جایگاه عنصرهای لیتیم‪ ،‬سدمی و پتاسیم (فلزهای قلیایی‪ )1‬در جدول دورهای‪،‬‬ ‫روش زیر اندازه گیری می شود‪.‬‬ ‫پیشبینی كنید در واكنش با گاز كلر‪ ،‬امتهای كدامیك آسانتر الكترون از دست خواهد داد؟ چرا؟‬ ‫شعاع امت      ‪2‬‬ ‫‪2‬ــ تصویر زیر واكنش این فلزها با گاز كلر را در شرایط یکسان نشان می دهد‪.‬آیا داده های‬ ‫این تصویر پیش بینی شما را تأیید می كند؟ (راهنمایی‪ :‬هرچه ماده ای سریع تر و شدیدتر‬ ‫واكنش بدهد‪ ،‬فعالیت شیمیایی بیشتری دارد)‪.‬‬ ‫برای منونه شعاع امت سدمی‬ ‫برابر با ‪ 186‬پیکومتر است‪.‬‬ ‫‪372pm‬‬ ‫الف) لیتیم‬ ‫ب) سدمی‬ ‫پ) پتاسیم‬ ‫‪3‬ــ به نظر شما آیا جملۀ «هرچه شعاع امتی یك فلز بزرگ تر باشد‪ ،‬آسان تر الكترون از دست‬ ‫می دهد» درست است؟ چرا؟‬ ‫‪4‬ــ جدول زیر را کامل کنید و توضیح دهید بنی شمار الیه های الكترونی با شعاع امت چه‬ ‫رابطه ای وجود دارد‪.‬‬ ‫مناد شیمیایی عنصر‬ ‫‪3Li‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪K‬‬ ‫آرایش الکترونی فشرده‬ ‫مناد آخرین زیرالیه‬ ‫تعداد الیه های الکترونی در امت‬ ‫    تولیدنور‪،‬آزادسازیگرما‪،‬تشكیل‬ ‫رسوب و خروج گاز نشانههایی از تغییر‬ ‫شعاع امتی (‌‪)pm‬‬ ‫‪152‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪231‬‬ ‫شیمیایی هستند‪.‬هرچه شدت نور‬ ‫یا آهنگ خروج گاز آزاد شده بیشتر‬ ‫‪  5‬ــ با توجه به جدول زیر‪ ،‬پیش بینی كنید امت كدام یك از فلزهای گروه دوم (فلزهای قلیایی‬ ‫باشد‪ ،‬واكنش شیمیایی سریع‌تر و‬ ‫خاکی‪ )2‬جدول دوره ای در واكنش با نافلزها‪ ،‬آسان تر به كاتیون ‪ M2+‬تبدیل می شود‪.‬چرا؟‬ ‫شدیدتر بوده و واكنشدهنده فعالیت‬ ‫شیمیاییبیشتریدارد‪.‬‬ ‫نام ومناد شیمیایی فلز‬ ‫‪( Mg‬منیزمی)‬ ‫‪( Ca‬كلسیم)‬ ‫‪( Sr‬استرانسیم)‬ ‫شعاع امتی (‌‪)pm‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪1-Alkaline Metals‬‬ ‫‪2- Alkaline Earth Metals‬‬ ‫‪12‬‬  ‫یكی دیگر از روندهای تناوبی‪ ،‬روند تغییر شعاع امتی عنصرهای جدول دوره ای است‪.‬در‬ ‫یك گروه‪ ،‬از باال به پاینی شعاع امتی افزایش می یابد‪ ،‬زیرا تعداد الیه های الكترونی بیشتر‬ ‫می شود‪.‬در حالی كه در یك دوره‪ ،‬شعاع امتی عنصرها از چپ به راست كاهش می یابد؛‬ ‫زیرا در یك دوره‪ ،‬تعداد الیه های الكترونی ثابت می ماند در حالی كه تعداد پروتون های هسته‬ ‫افزایش می یابد‪.‬با افزایش تعداد پروتون ها‪ ،‬نیروی جاذبه ای كه هسته به الكترون ها وارد‬ ‫می كند افزایش یافته و بدین ترتیب شعاع امت كاهش می یابد (منودار ‪.)1‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪160‬‬ ‫شعاع امتی (‪)pm‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪Al‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪Si 15P‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪17‬‬ ‫عدد امتی‬ ‫منودار‪1‬ــ تغییر شعاع امتی در دورۀ سوم جدول دوره ای‬ ‫نافلزها در واكنش های شیمیایی برخالف فلزها متایل دارند با گرفنت الكترون به آنیون‬ ‫تبدیل شوند‪.‬برای مثال نافلزهای گروه ‪( 17‬هالوژن ها) با گرفنت یك الكترون به آنیون با یك‬ ‫بار منفی (یون هالید‪ )1‬تبدیل می شوند‪.‬‬ ‫خود را بیازمایید‬ ‫الف) جدول زیر را كامل كنید‪.‬‬ ‫مناد شیمیایی عنصر‬ ‫‪9‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫آرایش الکترونی فشرده‬ ‫مناد آخرین زیرالیه‬ ‫تعداد الیه های الکترونی در امت‬ ‫شعاع امتی (‌‪)pm‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪114‬‬ ‫در تولید المپ چراغهای جلوی‬ ‫ب) پیش بینی كنید در شرایط یکسان كدام هالوژن واکنش پذیرتر است‪.‬چرا؟‬ ‫خودروها‪ ،‬از هالوژنها استفاده‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫‪ Halide Ion‬ــ‪1‬‬ ‫‪13‬‬ ‫پ) در جدول زیر شرایط واكنش این نافلزها با گاز هیدروژن نشان داده شده است‪.‬با توجه‬ ‫به آن‪ ،‬مشخص كنید آیا پیش بینی شما درست است‪.‬‬ ‫شرایط واکنش با گاز هیدروژن‬ ‫نام هالوژن‬ ‫حتی در دمای ‪ -200°C‬به سرعت واکنش می دهد‪.‬‬ ‫فلوئور‬ ‫در دمای اتاق به آرامی واکنش می دهد‪.‬‬ ‫کلر‬ ‫شکل ‪   5‬ــ الف) جالی نقرهای فلز‬ ‫در دمای ‪ 200 C‬واکنش می دهد‪.‬‬ ‫‪°‬‬ ‫برم‬ ‫سدمی در مجاورت هوا به سرعت از‬ ‫در دمای باالتر از ‪ 400°C‬واکنش می دهد‪.‬‬ ‫ید‬ ‫بنی میرود و سطح آن كدر میشود‪.‬‬ ‫ت) توضیح دهید خصلت نافلزی با شعاع امتی چه رابطه ای دارد‪.‬‬ ‫اگرچه همۀ فلزها در حالت های کلی رفتارهای مشابهی دارند‪ ،‬اما تفاوت های قابل توجهی‬ ‫میان آنها وجود دارد‪ ،‬به طوری كه هر فلز رفتارهای ویژۀ خود را دارد‪.‬برای منونه‪ ،‬فلز سدمی‬ ‫شکل ‪  5‬ــ ب) در معماری اسالمی‪،‬‬ ‫گنبد و گلدستۀ شماری از اماكن‬ ‫نرم است و با چاقو بریده شده و به سرعت در هوا تیره می شود اما آهن فلزی محكم است و از‬ ‫مقدس را با ورقه های نازكی از‬ ‫آن برای ساخت در و پنجرۀ فلزی استفاده می شود‪.‬این فلز با اكسیژن در هوای مرطوب به‬ ‫طال تزینی می كنند‪.‬‬ ‫كندی واكنش می دهد و به زنگ آهن تبدیل می شود‪.‬این در حالی است كه طال در گذر زمان‬ ‫جالی فلزی خود را حفظ می كند و همچنان خوش رنگ و درخشان باقی می ماند (شكل‪.)5‬‬ ‫فلزهای دستۀ ‪ d‬نیز رفتاری شبیه فلزهای دستۀ ‪ s‬و ‪ p‬دارند‪.‬آنها نیز رسانای جریان الكتریكی‬ ‫و گرما هستند‪ ،‬چكش خوارند و قابلیت ورقه شدن دارند‪.‬با وجود این‪ ،‬هر یك از این فلزها نیز‬ ‫رفتارهای ویژه ای دارند كه در ادامه با برخی از آنها آشنا می شومی‪.‬‬ ‫گردنبند ساخته شده از سنگ‬ ‫دنیایی رنگی با عنصرهای دستۀ ‪d‬‬ ‫فیروزه‬ ‫یکی از اصیل‌ترین و ارزنده‌ترین صنایع دستی کشورمان شیشه گری است‪ ،‬صنعتی كه‬ ‫پشتوانه و سابقه‌ای دیرینه دارد‪.‬گردن بندی با دانه‌های شیشه‌ای آبی رنگ متعلق به هزاران‬ ‫سال پیش که در ناحیۀ شمال غربی ایران کشف شده و قطعات شیشه‌ای مایل به سبزی که‬ ‫طی کاوش‌های باستان‌شناسی در لرستان و شوش به دست آمده است‪ ،‬نشان از وجود این‬ ‫صنعت در روزگاران بسیار دور دارد‪.‬شیشه های رنگی و طر?