Βιολογία Α' Γυμνασίου - Κεφάλαιο 1 - Επαναληπτικό PDF

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 1.1 Τα χαρακτηριστικά των οργανισμών Έχουν περάσει περισσότερα από δέκα χρόνια από τη στιγμή που ξεκινήσατε ένα υπέροχο ταξίδι, το ταξίδι της ζωής. Στο διάστημα αυτό έχετε μάθει πολλά πράγματα για τη ζωή και μπορείτε να ξε-...

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 1.1 Τα χαρακτηριστικά των οργανισμών Έχουν περάσει περισσότερα από δέκα χρόνια από τη στιγμή που ξεκινήσατε ένα υπέροχο ταξίδι, το ταξίδι της ζωής. Στο διάστημα αυτό έχετε μάθει πολλά πράγματα για τη ζωή και μπορείτε να ξε- χωρίσετε αν κάτι που παρατηρείτε είναι ζωντανό ή όχι. Ας σκεφτούμε Να παρατηρήσετε προσεκτικά την εικόνα και να προσπαθή- σετε να ανακαλύψετε σε αυτή ζωντανούς οργανισμούς. Να ξεχωρίσετε δύο από αυτούς και να γράψετε στον παρακάτω πίνακα το όνομά τους. Στη συνέχεια, να εξηγήσετε γιατί τους θεωρείτε ζωντανούς οργανισμούς. ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΞΗΓΗΣΗ Όταν παρατηρούμε έναν οργανισμό και προσπαθούμε να εξη- γήσουμε γιατί τον θεωρούμε ζωντανό, αναφερόμαστε συνήθως σε κάποιο χαρακτηριστικό του. Θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να αναφέρουμε ότι οι γλάροι της εικόνας μπορούν να πετάξουν. Αυτό ισχύει για οργανισμούς όπως είναι τα πτηνά και τα έντομα. Άλλα ζώα μπορούν να μετακινηθούν περπατώντας (άνθρωπος), έρποντας (φίδια) ή κολυμπώντας (ψάρια). Υπάρχουν όμως και ορ- γανισμοί, όπως τα φυτά, που δεν μετακινούνται. Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στο να στρέψουμε την προσοχή μας και σε άλλα χα- ρακτηριστικά των οργανισμών. Οι οργανισμοί τρέφονται. Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν την τροφή τους με διάφορους τρόπους. Οι αγελάδες τρέφονται με χόρτα, οι φώκιες με ψάρια και η τροφή του ανθρώπου μπορεί να προέρχεται τόσο από φυτά όσο και από ζώα. Τα φυτά φωτοσυν- θέτουν. Χρησιμοποιούν δηλαδή απλές ουσίες που υπάρχουν στο περιβάλλον τους, όπως είναι το νερό και το διοξείδιο του άνθρα- κα, και παράγουν μόνα τους την τροφή τους, με τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας. Η τροφή παρέχει ενέργεια και χρήσιμα υλικά. Με αυτά οι οργανισμοί συνθέτουν τις δικές τους ουσίες και επι- τελούν όλες τις λειτουργίες τους. Για τον λόγο αυτό κανένας ορ- γανισμός δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τροφή για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι οργανισμοί αναπνέουν. Γιατί αναπνέουμε; Σε τι μας χρησι- μεύει το οξυγόνο; Ίσως σας φανεί παράξενο το γεγονός ότι η δια- Εικ. 1.1 Τα ζώα εξασφαλίζουν την ενέργεια που δικασία της αναπνοής συνδέεται με την ενέργεια που εξασφαλί- τους χρειάζεται από άλλους οργανισμούς. 18 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 18 11/1/2013 11:11:49 πμ  ζουμε από την τροφή. Ένα μήλο, όπως κάθε τροφή, περιέχει ορι- Μήλο 100 g σμένες ουσίες που είναι «αποθήκες ενέργειας». Αφού φάμε το μή- λο, οι ουσίες αυτές, με τη βοήθεια του οξυγόνου, απελευθερώνουν Ενέργεια 58 kcal ή 244 kJ την ενέργεια που περιέχουν. Όλοι οι οργανισμοί αναπνέουν, επει- Πρωτεΐνες 0,2 g δή όλοι οι οργανισμοί χρειάζονται ενέργεια. Το οξυγόνο είναι απα- Λίπη 0,6 g ραίτητο για την αναπνοή των φυτών και των ζώων. Υδατάνθρακες 14,5 g Οι οργανισμοί απεκκρίνουν. Κατά την επεξεργασία της τρο- φής, εκτός από τις χρήσιμες ουσίες παράγονται και άχρηστες. Αυ- τές απομακρύνονται από τους οργανισμούς με τη διαδικασία της απέκκρισης. Τα φυτά αποθηκεύουν τις άχρηστες ουσίες στα φύλλα τους, τα οποία κάποια στιγμή ξεραίνονται και πέφτουν. Τα ζώα τις απομακρύνουν με άλλους τρόπους, για παράδειγμα με τον ιδρώ- τα και τα ούρα. Οι οργανισμοί αναπαράγονται. Μια γάτα γεννάει γατάκια και μια κότα γεννάει αυγά, από τα οποία βγαίνουν κοτοπουλάκια. Από τους σπόρους των φυτών φυτρώνουν νέα φυτά. Όλοι οι οργανι- σμοί αναπαράγονται δημιουργώντας απογόνους. Αυτοί είναι νέ- οι οργανισμοί που εμφανίζουν μεγάλη ομοιότητα με τους γονείς τους. Οι απόγονοι επιβιώνουν και μετά τον θάνατο των γονιών τους. Με την αναπαραγωγή δηλαδή εξασφαλίζεται η συνέχιση και η διατήρηση της ζωής επάνω στη Γη. Οι οργανισμοί αναπτύσσονται. Αν παρατηρήσετε τον εαυτό σας σε μια σειρά από φωτογραφίες που έχουν βγει από την ημέρα που γεννηθήκατε μέχρι σήμερα, θα προσέξετε ότι αλλάζετε. Πολ- λές μεταβολές, για παράδειγμα αυτές που αφορούν το ύψος σας, οφείλονται στο γεγονός ότι αναπτύσσεστε. Για να συμβεί αυτό, χρειάζεστε υλικά και ενέργεια, που προμηθεύεστε από την τροφή σας. Όλοι οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ουσίες της τροφής τους και δημιουργούν τις δικές τους. Με τη διαδικασία αυτή αναπτύσ- σονται, αυξάνεται δηλαδή η μάζα και ο όγκος τους. Η ανάπτυξη των ζώων σταματά σε κάποια ηλικία, οπότε αποκτούν το τελικό τους μέγεθος, που είναι διαφορετικό για κάθε οργανισμό. Τα φυ- τά αναπτύσσονται αυξάνοντας το ύψος και το πάχος του βλαστού τους και δημιουργώντας νέα φύλλα και βλαστούς. Οι οργανισμοί εμφανίζουν ερεθιστικότητα. Τι προσέχετε όταν θέλετε να διασχίσετε έναν δρόμο; Κάποιο αυτοκίνητο που πλη- σιάζει είναι ένα ερέθισμα που δέχεστε από το περιβάλλον σας. Η όρασή σας σας βοηθάει να το αντιληφθείτε και να αντιδράσετε, ώστε να το αποφύγετε. Οι συνθήκες του περιβάλλοντος άλλοτε ευνοούν την επιβίωση των οργανισμών και άλλοτε την απειλούν. Η σαύρα, επειδή δεν μπορεί να διατηρήσει τη θερμοκρασία του σώματός της σταθερή, προστατεύεται στη σκιά όταν κάνει πολλή ζέστη. Τα σαλιγκάρια αποφεύγουν την ξηρασία τρυπώνοντας μέ- σα στο χώμα και κυκλοφορούν όταν βρέχει. Τα φυτά στρέφουν τα φύλλα τους προς το φως. Όλοι οι οργανισμοί αντιδρούν στις Εικ. 1.2 Η όραση μας βοηθάει να αντιληφθούμε μεταβολές του περιβάλλοντος στο οποίο ζουν προσπαθώντας να ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 19 BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 19 11/1/2013 11:11:50 πμ  εξασφαλίσουν τις καλύτερες συνθήκες για την επιβίωση και την αναπαραγωγή τους. Οι οργανισμοί έχουν κοινή καταγωγή. Η ηλικία της Γης υπολογίζεται περίπου στα 5 δισεκατομμύρια χρόνια. Η εμ- φάνιση των πρώτων μορφών ζωής τοποθετείται πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου. Από τότε η ζωή εξελίσ- σεται. Νέοι οργανισμοί διαδέχονται παλαιότερους. Η εξέλι- ξη είναι ένα χαρακτηριστικό της ζωής. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν εμφανίζονται βέ- βαια στους νεκρούς οργανισμούς ή στα νεκρά τμήματα των οργανισμών, όπως είναι τα πεσμένα φύλλα των δέντρων, οι τρίχες που χάνουμε ή το μαλλί από το οποίο είναι φτιαγμέ- νο το πουλόβερ που φοράμε. Εικ. 1.3 Η σαύρα προστατεύεται στη σκιά όταν κάνει πολλή ζέστη. Ερωτήσεις Προβλήματα Δραστηριότητες 1. Να αντιστοιχίσετε τα χαρακτηριστικά των οργανισμών στη στήλη Ι με τις φράσεις στη στήλη ΙΙ: Ι ΙΙ Ερεθιστικότητα Εξασφάλιση ενέργειας Αναπνοή Αντίδραση στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος Απέκκριση Δημιουργία απογόνων Ανάπτυξη Αποβολή άχρηστων ουσιών Αναπαραγωγή 2. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις με το γράμμα (Σ), αν είναι σωστές, ή με το γράμμα (Λ), αν είναι λανθασμένες: α. Για την αναπνοή των φυτών και των ζώων είναι απαραίτητο το οξυγόνο. β. Όλοι οι οργανισμοί τρέφονται με άλλους οργανισμούς. γ. Όλοι οι οργανισμοί μετακινούνται. δ. Όλοι οι οργανισμοί αναπτύσσονται αυξάνοντας τη μάζα και τον όγκο τους. 3. Να παρατηρήσετε προσεκτικά την εικόνα 1.4 και να χαρακτηρίσετε τον οργανισμό που είναι ζωντανός και αυτόν που είναι νεκρός. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. 4. Το κείμενο που ακολουθεί περιέχει αποσπάσματα από το βιβλίο «Ο Παπαλάνγκι. Οι λόγοι του φύλαρχου Τουιαβίι από το νησί Τιαβέα του Ειρηνικού» (επιμέλεια Σόερμαν Έριχ, εκδ. Ύψιλον/βιβλία). Οι υπογραμμισμένες λέξεις αναφέρονται σε ζωντανούς ή νεκρούς οργανισμούς και σε αντικείμενα που δεν υπήρξαν ποτέ ζωντανά και ονομάζονται άβια. Αφού διαβάσετε το κείμενο, να ταξινομήσετε τις υπογραμ- μισμένες λέξεις στην κατάλληλη στήλη του πίνακα που ακολουθεί: 20 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 20 11/1/2013 11:11:51 πμ  Εικ. 1.4 «…Λαμπρές, μεγάλες και στολισμένες είναι οι καλύβες των υψηλών Αλίι, που τις ονομάζουν παλάτια, και ωραιότερες ακόμη οι ψηλές καλύβες που χτίστηκαν για να τιμάν τον Θεό... …Κι όμως, χοντροκομμένα κι άμορφα και χωρίς το ζεστό αίμα της ζωής είναι όλα αυτά μπροστά σε κάθε θάμνο ιβίσκου με τα κόκκινα σαν τη φωτιά λουλούδια του, μπροστά σε κάθε κορφή ενός φοινικόδεντρου ή μπροστά στην οργιαστική πολυχρωμία και πολυμορφία του δάσους των κοραλλιών. Ποτέ ο Παπαλάνγκι δεν έχει υφάνει ένα τόσο λεπτό πανί όπως αυτό που υφαίνει ο Θεός σε κάθε αράχνη, κι ούτε μια μηχανή εί- ναι τόσο ευαίσθητη και με τόση τέχνη φτιαγμένη όπως το μικρό μυρμήγκι που ζει στην καλύβα μας. Ο λευ- κός πετάει στα σύννεφα σαν πουλί, όπως σας είπα. Αλλά ο μεγάλος γλάρος πετάει πιο ψηλά και πιο γρήγο- ρα από τον άνθρωπο και με κάθε καταιγίδα… …Τι θα μπορούσε να σημαίνει για μένα ένα κανό ή ένα ρόπαλο φτιαγμένο από τη μηχανή, απ’ αυτό το ψυ- χρό, χωρίς αίμα πλάσμα, που δεν μπορεί να μιλήσει για τη δουλειά του, δεν μπορεί να χαρεί όταν την τε- λειώνει, και δεν μπορεί να τη δείξει στη μάνα και στον πατέρα για να χαρούν κι αυτοί; … …Ο λευκός δεν προσπαθεί ατιμώρητα να κάνει τον εαυτό του ψάρι και πουλί, άλογο και σκουλήκι». ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ – ΑΒΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΚΡΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 1.2 Κύτταρο: η μονάδα της ζωής Πόσο μικρός φαντάζεστε ότι μπορεί να είναι ένας οργανισμός; Πριν από την ανακάλυψη του μικροσκοπίου, η απάντηση σε αυτή την ερώ- τηση αποτελούσε ένα καλά κρυμμένο μυστικό. Σήμερα πια γνωρίζου- με ότι το κύτταρο είναι η μικρότερη μονάδα που μπορεί να τρέφεται, να αναπνέει, να αναπαράγεται κτλ., να εμφανίζει δηλαδή τα χαρακτη- ριστικά της ζωής. Γι’ αυτό τον λόγο το κύτταρο χαρακτηρίζεται ως η βασική μονάδα της ζωής. Όπως ένα κτίριο αποτελείται από πολλά τούβλα, έτσι και ένα φυτό ή ζώο αποτελείται από πολλά μικροσκοπι- κά κύτταρα. Γι’ αυτό οργανισμοί όπως τα φυτά και τα ζώα ονομάζο- νται πολυκύτταροι. Υπάρχουν όμως και μονοκύτταροι οργανισμοί, όπως η αμοιβάδα, που αποτελούνται από ένα μόνο κύτταρο. Οι ορ- γανισμοί αυτοί είναι ορατοί μόνο με τη βοήθεια του μικροσκοπίου. Πώς είναι δυνατόν ένα μικροσκοπικό κύτταρο να επιβιώνει και Εικ. 1.5 Η αμοιβάδα είναι μονοκύτταρος να επιτελεί τις λειτουργίες του; Πώς είναι δυνατόν ένας πολυκύττα- οργανισμός. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 21 BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 21 11/1/2013 11:11:51 πμ  ρος οργανισμός, όπως ο άνθρωπος ή το πεύκο, να επιβιώνει χωρίς να «μπερδεύονται» οι λειτουργίες των αναρίθμητων κυττάρων του; Αν σκεφτείτε τι συμβαίνει με τα σπίτια μιας πόλης, θα καταλάβετε και το μυστικό των κυττάρων ενός πολυκύτταρου οργανισμού. Κάθε σπί- τι είναι ξεχωριστό, αλλά όλα επικοινωνούν με διάφορους τρόπους (τηλεφωνικό και ηλεκτρικό δίκτυο, δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευ- σης κτλ.). Έτσι και τα κύτταρα έχουν τη δυνατότητα να εξασφαλίζουν ενέργεια, να διατηρούν την εσωτερική τους οργάνωση, ενώ ταυτό- χρονα επικοινωνούν με το περιβάλλον τους και «συνεργάζονται». Οι δυνατότητες αυτές εξασφαλίζονται από τη δομή και τις λειτουργίες του κυττάρου, όπως φαίνεται στην εικόνα 1.9. Όλα τα κύτταρα δεν είναι ίδια μεταξύ τους. Διαφέρουν στο σχή- μα, στο μέγεθος και σε ορισμένες λειτουργίες. Παρά τις διαφορές αυ- τές, η εσωτερική οργάνωση και οι βασικές λειτουργίες των κυττάρων Εικ. 1.6 Τα φυτά και τα ζώα είναι πολυκύτταροι παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες: Περιβάλλονται από την πλασμα- οργανισμοί. τική μεμβράνη. Τα ευκαρυωτικά κύτταρα, όπως είναι τα φυτικά και τα ζωικά, διαθέτουν πυρήνα. Μια ζελατινώδης μάζα, το κυτταρό- πλασμα, γεμίζει τον χώρο ανάμεσα στην πλασματική μεμβράνη και στον πυρήνα. Στο κυτταρόπλασμα υπάρχουν πολλά οργανίδια. Τό- σο στο ίδιο το κυτταρόπλασμα όσο και στο εσωτερικό των οργανι- δίων επιτελείται ένας μεγάλος αριθμός λειτουργιών. Τα μιτοχόνδρια είναι οργανίδια με ιδιαίτερη σημασία για το κύτταρο, γιατί σχετίζο- νται με την αναπνοή και την εξασφάλιση ενέργειας. Τα φυτικά κύτ- ταρα, εκτός από τα παραπάνω χαρακτηριστικά, διαθέτουν επιπλέον: α. Κυτταρικό τοίχωμα, το οποίο αποτελείται κυρίως από κυτταρίνη. β. Χλωροπλάστες, οργανίδια όπου γίνεται η φωτοσύνθεση και τα οποία υπάρχουν μόνο στα κύτταρα που συναντώνται στα πρά- σινα μέρη του φυτού. γ. Χυμοτόπια, οργανίδια που αποθηκεύουν νερό και άλλες ουσίες. μιτοχόνδριο πλασματική χλωροπλάστης πυρήνας μεμβράνη πλασματική κυτταρόπλασμα μιτοχόνδριο μεμβράνη κυτταρικό τοίχωμα ριβοσώματα ριβοσώματα πυρήνας κυτταρόπλασμα χυμοτόπιο Εικ. 1.7 Ζωικό κύτταρο. Εικ. 1.8 Φυτικό κύτταρο. 22 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 22 11/1/2013 11:11:52 πμ  Οριοθέτηση σπιτιού: τοίχος, σκεπή. Είσοδος, έξοδος, επικοινωνία: πόρτες, παράθυρα, κουδούνι, τηλέφωνο, διαδίκτυο. Εξασφάλιση ενέργειας: καλοριφέρ, πρίζες, τζάκι. Αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας: ηλιακός θερμοσίφωνας. ΖΩΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΦΥΤΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ Χλωροπλάστης: Υπάρχει Πλασματική μεμβράνη: Περιβάλλει το κύτταρο, το μόνο στα φυτικά ξεχωρίζει από το περιβάλλον του και επιτρέπει σε κύτταρα. Περιέχει ορισμένες μόνο ουσίες να εισέρχονται και να εξέρχονται. μια ουσία με πράσινο χρώμα, τη χλωροφύλλη, που δεσμεύει την ηλιακή ενέργεια κατά τη Πυρήνας: Περιέχει το DNA, δηλαδή το γενετικό υλικό φωτοσύνθεση. στο οποίο είναι αποθηκευμένες οι πληροφορίες που ρυθμίζουν τη δομή και τις λειτουργίες των κυττάρων. Μιτοχόνδριο: Εξασφαλίζει ενέργεια για τις ανάγκες του κυττάρου. Χυμοτόπιο: Αποθήκη νερού, αλάτων και άλλων ουσιών του φυτικού κυττάρου. Κυτταρικό τοίχωμα: Περιβάλλει εξωτερικά την πλασματική μεμβράνη των φυτικών κυττάρων. Προσφέρει στήριξη στο κύτταρο. Εικ. 1.9 Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 23 BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 23 11/1/2013 11:11:53 πμ  Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΧΘΕΣ, ΣΗΜΕΡΑ, ΑΥΡΙΟ Από την κυτταρική οργάνωση… στην κυτταρική θεωρία Η χρήση του οπτικού μικροσκοπίου και η παρατήρηση των κυττάρων έδωσε τη δυνατότητα στους επιστήμονες να αποκαλύψουν ένα ακόμη μοναδικό χαρακτηριστικό των οργανισμών που δεν εμ- φανίζουν τα άβια αντικείμενα: την κυτταρική οργάνωση. Η διαπίστωση ότι όλοι οι οργανισμοί, παρά τις διαφορές τους, αποτελούνται από κύτταρα, οδήγησε στα μέσα του 19ου αιώνα τους Γερμανούς επιστήμονες Σλάιντεν (Schleiden) και Σβαν (Schwann) στη διατύπωση της κυτταρικής θεωρίας. Σύμφωνα με αυτήν, «όλοι οι οργανισμοί αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα». Τη θεωρία αυτή συμπλήρωσε και ολοκλήρωσε ένας άλλος Γερμανός επιστήμονας, ο Βίρ- χοφ (Virchow), λέγοντας ότι «κάθε κύτταρο μπορεί να προέλθει μόνο από άλλο κύτταρο». Η κυτταρική οργάνωση των οργανισμών και τα κοινά χαρακτηριστι- κά των κυττάρων ενισχύουν την άποψη ότι όλοι οι οργανισμοί κατάγονται από έναν κοινό πρόγονο: ένα πρωτόγονο κύτταρο που δημιουργήθηκε κάτω από αδιερεύνητες ακόμη συνθήκες, μια φορά κι έναν καιρό, πριν από δισεκατομμύρια χρόνια… Ερωτήσεις Προβλήματα Δραστηριότητες 1. Από τους όρους που βρίσκονται μέσα στην παρένθεση να επιλέξετε τους κατάλληλους και να συμπληρώ- σετε σωστά καθεμία από τις παρακάτω προτάσεις: (μιτοχόνδριο, πλασματική μεμβράνη, χυμοτόπιο, χλωροπλάστης, κυτταρικό τοίχωμα) – Εκεί γίνεται η φωτοσύνθεση. ………………………………………………………………. – Αποτελείται από κυτταρίνη και περιβάλλει το φυτικό κύτταρο. …………………………………………… – Με τις λειτουργίες του απελευθερώνεται ενέργεια. …………………………………………… – Αποθηκεύει νερό και άλλες ουσίες του φυτικού κυττάρου. …………………………………………… 2. Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: Α. Η βασική δομική και λειτουργική μονάδα της ζωής είναι: α. ο πυρήνας β. το κύτταρο γ. το οργανίδιο δ. το άτομο 1 Β. Η πλασματική μεμβράνη: 2 α. περιέχει γενετικές πληροφορίες β. φωτοσυνθέτει 3 γ. περιβάλλει το κύτταρο 4 δ. πραγματοποιεί όλα τα παραπάνω 3. Στο διπλανό σχήμα απεικονίζεται ένα ευκαρυωτικό κύττα- 5 ρο. Να συμπληρώσετε σωστά τις ενδείξεις με τους όρους που ακολουθούν: μιτοχόνδριο, πυρήνας, χλωροπλάστης, κυτταρικό τοίχωμα, πλασματική μεμβράνη, χυμοτόπιο, 6 κυτταρόπλασμα. Το κύτταρο που απεικονίζεται είναι ζωι- 7 κό ή φυτικό; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. 24 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 24 11/1/2013 11:11:54 πμ  4. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα βάζοντας ένα (+) στην κατάλληλη στήλη: ΦΥΤΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΖΩΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ Πυρήνας Κυτταρόπλασμα Πλασματική μεμβράνη Μιτοχόνδρια Κυτταρικό τοίχωμα Χλωροπλάστες Χυμοτόπια 1.3 Η οργάνωση των πολυκύτταρων οργανισμών Σε έναν πολυκύτταρο οργανισμό υπάρχουν κύτταρα που μοιά- ζουν και κύτταρα που διαφέρουν μεταξύ τους στο μέγεθος, στο σχήμα, αλλά και στις λειτουργίες που επιτελούν. Στα ζώα, τα ερυ- θρά αιμοσφαίρια μεταφέρουν το οξυγόνο, τα νευρικά κύτταρα μεταφέρουν μηνύματα και τα μυϊκά κύτταρα βοηθούν στην κί- νηση. Κύτταρα που έχουν παρόμοια μορφή και λειτουργία συνή- θως συνδέονται και αποτελούν έναν ιστό. Οι ιστοί συνεργάζονται και δημιουργούν τα όργανα. Όργανα των φυτών είναι τα φύλλα, τα άνθη κτλ. Κάθε όργανο αποτελεί- ται από διάφορους ιστούς που συνεργάζονται μεταξύ τους. Στον οργανισμό του ανθρώπου υπάρχουν διάφορα όργανα με συγκε- κριμένη λειτουργία το καθένα, όπως είναι η καρδιά, ο εγκέφαλος Εικ. 1.10 Τα όργανα των φυτών αποτελούνται από διάφορους ιστούς. κτλ. Η καρδιά, για παράδειγμα, αποτελείται κυρίως από μυϊκό αλλά και νευρικό ιστό. Ένα όργανο όμως δεν μπορεί να ολοκλη- ρώσει μόνο του μια λειτουρ- γία. Για παράδειγμα, στην κυ- κλοφορία του αίματος η καρ- νευρικό κύτταρο διά έχει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, αλλά χρειάζεται να συ- ερυθρ ά ια φαίρ αιμοσ νεργαστεί και με άλλα όργανα, π.χ. τα αγγεία. Τα διάφορα όρ- μυϊκ ός ισ γανα που συνεργάζονται μετα- τός ξύ τους για την πραγματοποί- ιστός οστίτης ηση μιας συγκεκριμένης λει- τουργίας αποτελούν ένα σύ- ρι ο ζωά στημα οργάνων. Έτσι, η καρ- μα το ερ διά, οι αρτηρίες και οι φλέβες σ π ενός ζωικού οργανισμού συμ- βάλλουν στην κυκλοφορία του αίματος και συναποτελούν το κυκλοφορικό σύστημα. Ένας Εικ. 1.11 Στον οργανισμό του ανθρώπου υπάρχουν κύτταρα που μοιάζουν μεταξύ τους και πολυκύτταρος οργανισμός άλλα που διαφέρουν. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 25 BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 25 11/1/2013 11:11:54 πμ  μόρια οργανίδιο αποτελείται από διάφορα συστήματα οργάνων (π.χ. κυκλοφορικό, κύτταρο αναπνευστικό, νευρικό κτλ.), τα οποία συνεργάζονται και λειτουρ- ιστός γούν συντονισμένα. όργανο Στα φυτά συναντάμε απλούστερη οργάνωση. Φυτικά κύτταρα σύστημα οργάνων με παρόμοια μορφή και λειτουργία συνδέονται και σχηματίζουν οργανισμός ιστούς. Διαφορετικοί ιστοί συνδυάζονται και δημιουργούν τα φυ- τικά όργανα, όπως είναι τα φύλλα, ο βλαστός, η ρίζα κτλ. Τα φυτά δεν διαθέτουν συστήματα οργάνων. Τα φυτικά όργανα συνεργάζο- νται μεταξύ τους για την πραγματοποίηση διάφορων λειτουργιών και συγκροτούν τον φυτικό οργανισμό. Εικ. 1.12 ΖΩΟ. κύτταρο – ιστός – όργανο – σύστημα οργάνων – οργανισμός Εικ. 1.13 ΦΥΤΟ. κύτταρο ιστός όργανο οργανισμός Είδαμε ότι σε έναν πολυκύτταρο οργανισμό τα κύτταρα κάθε ιστού εξειδικεύονται σε μια συγκεκριμένη λειτουργία και συνεργά- ζονται στενά μεταξύ τους. Είδαμε επίσης ότι συνεργάζονται και με κύτταρα άλλων ιστών που εξειδικεύονται σε μια διαφορετική λει- τουργία. Για παράδειγμα, τα νευρικά κύτταρα μεταφέρουν μηνύμα- τα από τον εγκέφαλο προς τα μυϊκά κύτταρα ώστε να επιτευχθεί η κίνηση. Μέσα από τη συνεργασία των κυττάρων εξυπηρετείται το σύνολο των λειτουργιών του οργανισμού. Τι σημαίνει όμως αυτό για το ίδιο το κύτταρο; Μπορεί, για παράδειγμα, ένα νευρικό κύτ- ταρο να ζήσει ανεξάρτητα από τον υπόλοιπο οργανισμό; Αυτό εί- ναι αδύνατο, γιατί λόγω της εξειδίκευσής του δεν μπορεί να ζήσει ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα. Αντίθετα, το ένα και μοναδικό κύτ- ταρο ενός μονοκύτταρου οργανισμού επιτελεί όλες τις απαραίτη- Εικ. 1.14 Στην αμοιβάδα όλες οι λειτουργίες τες για την επιβίωσή του λειτουργίες. επιτελούνται από ένα μόνο κύτταρο. Ποικιλομορφία και ταξινόμηση των οργανισμών Στη βιόσφαιρα, δηλαδή στις περιοχές της Γης όπου οι συνθήκες επιτρέπουν την ύπαρξη ζωής, συναντάμε εκατομμύρια διαφορετι- κούς οργανισμούς: ψηλά δέντρα, χαμηλούς θάμνους, ψάρια, πτη- νά, ερπετά, θηλαστικά, έντομα κτλ. Παρατηρούμε δηλαδή μια με- 26 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 26 11/1/2013 11:11:55 πμ  γάλη ποικιλομορφία οργανισμών, οι οποίοι διαφέρουν στην εμφά- νιση, στη συμπεριφορά ή στον τόπο όπου ζουν. Ορισμένοι οργανι- σμοί ωστόσο παρουσιάζουν και ομοιότητες. Για παράδειγμα, ένας αετός και ένα χελιδόνι έχουν πολλές διαφορές, και τα δύο όμως εί- ναι ζώα, γεννούν αυγά, έχουν φτερά και πετούν. Για να μπορέσουμε να μελετήσουμε τους οργανισμούς, τους κα- τατάσσουμε σε ομάδες, με βάση τις ομοιότητές τους. Για παράδειγ- μα, το θυμάρι και η ελιά κατατάσσονται στα φυτά, ενώ ο σκύλος, η γάτα, το χελιδόνι και η τσιπούρα κατατάσσονται στα ζώα. Οι οργα- νισμοί της ίδιας ομάδας όμως εμφανίζουν και αρκετές διαφορές. Για παράδειγμα, ο σκύλος και η γάτα γεννούν μικρά, ενώ το χελιδό- νι και η τσιπούρα αυγά. Για τον λόγο αυτό κάθε ομάδα χωρίζεται σε μικρότερες. Μια ομάδα οργανισμών που μπορούν να ζευγαρώσουν και να δώσουν απογόνους, οι οποίοι μπορούν με τη σειρά τους να δώσουν και αυτοί απογόνους, ανήκουν στο ίδιο είδος. Έτσι, όλοι οι Εικ. 1.15 Όλοι οι σκύλοι ανήκουν στο ίδιο σκύλοι ανήκουν στο ίδιο είδος. Μπορεί να δείχνουν διαφορετικοί, είδος. αλλά, αν τους διασταυρώσουμε, θα πάρουμε σκυλάκια που, όταν ενηλικιωθούν, θα μπορούν να δώσουν άλλα σκυλάκια. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ... ΑΛΛΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ «Βαφτίζοντας» τους οργανισμούς Η ταξινόμηση των οργανισμών σε ομάδες προτάθηκε για πρώτη φορά από τον Σουηδό επιστήμο- να Κάρολο Λινναίο (Carolus Linnaeus, 1707-1778). Το 1735 εξέδωσε το έργο του «Συστήματα της φύσης», στο οποίο ταξινομούσε μεγάλο αριθμό φυτών. Σε επόμενες εκδόσεις ταξινόμησε τα ζώα. Τα είδη που παρουσίαζαν ομοιότητες τα κατέταξε σε γένη, τα παρόμοια γένη σε κλάσεις ή τάξεις και τις παρόμοιες τάξεις σε ομοταξίες. Αφού περιέγραφε το κάθε είδος με συντομία και σαφήνεια, στη συνέχεια το χαρακτήριζε με δι- πλό όνομα (διώνυμη ονοματολογία). Το πρώτο συνθετικό του ονόματος δήλωνε το γένος και το δεύτερο το εί- δος. Πρώτος ο Λινναίος ανέφερε ότι ο άνθρωπος ανήκει στο είδος Homo sapiens. Δίκαια ονομάστηκε «πατέ- ρας της σύγχρονης ταξινόμησης». Οι ταξινομικές ομάδες, ξεκινώντας από το είδος και ανεβαίνοντας τις βαθ- μίδες ταξινόμησης, είναι ενδεικτικά οι ακόλουθες: Είδος: μία ομάδα οργανισμών που έχουν παρόμοια χαρακτηριστι- κά και αναπαράγονται μεταξύ τους δίνοντας γόνιμους απογόνους. Γένος: ένα ή περισσότερα συγγενικά είδη. Οικογένεια: ένα ή περισσότερα συγγενικά γένη. Τάξη: μία ή περισσότερες συγγενικές οικογένειες. Ομοταξία: μία ή περισσότερες συγγενικές τάξεις. Φύλο: μία ή περισσότερες συγγενικές ομοταξίες. Βασίλειο: όλοι οι οργανισμοί κατατάσσονται σε πέντε βασίλεια (μονήρη, πρώτιστα, φυτά, ζώα και μύκητες). Με βάση αυτόν τον τρόπο ταξινόμησης, οι οργανισμοί απέκτησαν... ονοματεπώνυμο! Ο άνθρωπος, για παράδειγμα, ανήκει στο είδος Homo sapiens και η ελιά στο είδος Olea europea. Οι οργανισμοί εμφανίζουν, όπως είδαμε, σημαντικές διαφορές, έχουν όμως και αρκετές ομοιότητες. Οι επιστήμονες ομαδοποίη- σαν τους οργανισμούς ανάλογα με τις βασικές τους ομοιότητες και τους κατέταξαν σε πέντε βασίλεια: τα ζώα, τα φυτά, τους μύκητες τα πρώτιστα και τα μονήρη. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 27 BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 27 11/1/2013 11:11:56 πμ  ΜΟΝΗΡΗ (βακτήρια) ΠΡΩΤΙΣΤΑ ΜΥΚΗΤΕΣ ΦΥΤΑ βρύα και λειχήνες κρυπτόγαμα γυμνόσπερμα αγγειόσπερμα ΖΩΑ ΑΣΠΟΝΔΥΛΑ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΑ κνιδόζωα ψάρια αμφίβια σκώληκες ερπετά μαλάκια πτηνά εχινόδερμα αρθρόποδα: θηλαστικά μυριάποδα έντομα αραχνοειδή καρκινοειδή 28 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 28 11/1/2013 11:11:57 πμ  Ερωτήσεις Προβλήματα Δραστηριότητες 1. Στον κατάλογο που ακολουθεί υπάρχουν όργανα, κύτταρα και οργανισμοί. Να σημειώσετε δίπλα στο κα- θένα τι είναι. – Φύλλο: ……………………......……………………… – Πρόβατο: ……………………......……………………… – Κερασιά: ……………………......……………………… – Καρδιά: ……………………......……………………… – Ρίζα: ……………………......……………………… – Ερυθρό αιμοσφαίριο: …………………….....…………… 2. Οι παρακάτω εικόνες είναι ανακατεμένες. Να τις τοποθετήσετε στην κατάλληλη σειρά, ώστε να φτάσετε από το κύτταρο στον οργανισμό. Για τον σκοπό αυτό να γράψετε τα αντίστοιχα γράμματα στη σωστή σειρά. α. άνθρωπος β. καρδιά γ. κυκλοφορικό σύστημα δ. μυϊκό κύτταρο ε. μυϊκός ιστός........................................................................................................................ 3. Ο αετός και το χελιδόνι έχουν ράμφος, φτέρωμα, πετούν, γεννούν αυγά και γενικά διαθέτουν πολλά κοι- νά χαρακτηριστικά. Ανήκουν στο ίδιο είδος; Να γράψετε μία παράγραφο στην οποία θα τεκμηριώνετε την απάντησή σας. 4. Παρακάτω απεικονίζονται κύτταρα φυτικού και ζωικού ιστού. Ποιος ιστός είναι φυτικός και ποιος ζωικός; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. α. β. 5. Αν συμπληρώσετε σωστά την παρακάτω ακροστιχίδα, στη χρωματιστή στήλη θα σχηματιστεί μια ομάδα οργανισμών που μπορούν να ζευγαρώσουν και να δώσουν απογόνους, οι οποίοι μπορούν με τη σειρά τους να δώσουν και αυτοί απογόνους. 1. Αυτό το αιμοσφαίριο μεταφέρει οξυγόνο. 1 2. Κύτταρα που έχουν παρόμοια λειτουργία και μορφή. 2 3. Η... και η λειτουργία δεν είναι ίδιες σε όλα τα 3 ευκαρυωτικά κύτταρα. 4 4. Είναι η καρδιά των ζώων. 5. Συνίσταται από τα όργανα που συνεργάζονται 5 μεταξύ τους. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 29 BIOLOGIA A GYM MATHITI 001-034.indd 29 27/3/2015 3:54:12 µµ  1.4 Αλληλεπιδράσεις και προσαρμογές Η Γη φιλοξενεί εκατομμύρια διαφορετικά είδη οργανισμών που, όπως ήδη γνωρίζετε, έχουν προέλθει από παλαιότερα (εξέλιξη). Οι οργανισμοί αυτοί διαφέρουν στην εμφάνιση, στον τρόπο με τον οποίο ζουν, στον τόπο όπου κατοικούν κτλ. Ποιο είναι το μυστικό αυτής της τεράστιας ποικιλομορφίας; Πώς εξηγείται, για παράδειγ- μα, το γεγονός ότι το πεύκο έχει φύλλα σκληρά και λεπτά σαν βελό- νες, ενώ το πλατάνι έχει μεγάλα και τρυφερά φύλλα; Αν παρατηρή- σουμε το περιβάλλον των οργανισμών, θα προσέξουμε ότι τα πεύκα συναντώνται σε περιοχές με λίγο νερό και πολύ φως ενώ τα πλατά- νια σε περιοχές με μεγάλη υγρασία. Θα παρατηρήσουμε ακόμη ότι και άλλα είδη φυτών, όπως η ελιά, που ευδοκιμούν σε ξηρές περιο- χές διαθέτουν επίσης στενά και σκληρά φύλλα. Αυτό βέβαια δεν ση- μαίνει ότι, αν ποτίζουμε συνέχεια μια ελιά ή ένα πεύκο, θα βγάλουν μεγάλα και τρυφερά φύλλα σαν του πλάτανου! Συνεπώς, πρέπει να αναζητήσουμε την εξήγηση της ποικιλομορφίας τόσο στις ατομι- κές δυνατότητες κάθε οργανισμού όσο και στις ιδιαίτερες συνθήκες του περιβάλλοντος στο οποίο ζει. Το μυστικό βρίσκεται στην αλλη- λεπίδραση που υπάρχει ανάμεσα στους οργανισμούς και στο περι- βάλλον τους, καθώς και στη δυνατότητα των οργανισμών να προ- σαρμόζονται σ’ αυτό. Εικ. 1.16 Πολλά πτηνά μεταναστεύουν σε Παράγοντες του περιβάλλοντος όπως είναι η υγρασία, το φως, η θερμότερες περιοχές τον χειμώνα. θερμοκρασία επηρεάζουν τους οργανισμούς. Οι οργανισμοί μπο- ρούν να επιβιώνουν και να αναπαράγονται σε μια περιοχή, εφόσον διαθέτουν κατάλληλες προσαρμογές ή προσαρμοστικούς μηχανι- σμούς ώστε να αντεπεξέρχονται στις συνθήκες που επικρατούν σ’ αυτήν. Μεταξύ των προσαρμογών που διαθέτουν οι οργανισμοί εί- ναι και αυτές που αφορούν τις κλιματολογικές μεταβολές κατά την εναλλαγή των εποχών. Παράδειγμα προσαρμογής στις κλιματολο- γικές μεταβολές αποτελεί η μετανάστευση πτηνών, όπως των χε- λιδονιών. Αν παρατηρήσουμε τα φυτά και τα ζώα στις διπλανές εικόνες, εύ- Εικ. 1.17 Η καμπούρα της καμήλας κολα μπορούμε να καταλάβουμε πώς κάθε προσαρμογή βοηθάει περιέχει μεγάλες ποσότητες λίπους, σε αντίθεση με το δέρμα που τον οργανισμό να επιβιώσει. Όσο καλύτερα προσαρμοσμένοι είναι καλύπτει το υπόλοιπο σώμα της. οι οργανισμοί στο περιβάλλον τους, τόσο καλύτερα επιβιώνουν και τόσο περισσότερους και καλύτερα προσαρμοσμένους απογόνους δημιουργούν. Αντίθετα, οι οργανισμοί που δεν είναι καλά προσαρ- μοσμένοι στο περιβάλλον τους πεθαίνουν νωρίς και δεν καταφέρ- νουν να δώσουν πολλούς απογόνους. Μέχρι τώρα γνωρίσαμε προσαρμογές που βοηθούν τους οργα- νισμούς να επιβιώνουν σε περιβαλλοντικές συνθήκες όπως είναι η υγρασία, η θερμοκρασία κτλ. Υπάρχουν όμως κάποιες άλλες προ- σαρμογές οι οποίες σχετίζονται με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των οργανισμών που μοιράζονται την ίδια περιοχή προσπαθώντας να Εικ. 1.18 Η αρκούδα έχει παχύ στρώμα εξασφαλίσουν τροφή, να αποφύγουν τους εχθρούς τους, να ανα- λίπους και μακρύτριχη γούνα. παραχθούν κτλ. 30 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 30 11/1/2013 11:11:59 πμ  Ας σκεφτούμε Ο λαγός έχει μάτια τοποθετημένα στο πλάι του κεφαλιού, μεγάλα αυτιά και ισχυρά πίσω πόδια. Σε τι εξυπηρετούν οι προσαρμογές αυτές; Θα έχετε ίσως ακούσει την έκφραση: «Αυτοί τσακώνονται σαν τα κοκόρια». Η έκφραση αυτή περιγράφει παραστατικά τις σχέ- σεις ανταγωνισμού που είναι δυνατόν να αναπτύσσονται μετα- ξύ των οργανισμών. Ένας κόκορας επιτίθεται σε όποιον άλλο κό- κορα επιχειρήσει να πλησιάσει στο κοτέτσι του. Στο παράδειγμα αυτό, ο ανταγωνισμός αφορά άτομα του ίδιου είδους. Υπάρχουν όμως και σχέσεις ανταγωνισμού ανάμεσα σε άτομα διαφορετι- κών ειδών. Για παράδειγμα, ορισμένα φυτά, τα «ζιζάνια», διαθέ- τουν προσαρμοστικούς μηχανισμούς και έτσι μπορούν να ανα- πτύσσονται ανάμεσα σε φυτά που καλλιεργούνται στα χωράφια. Ένα τέτοιο φυτό είναι η παπαρούνα, που παράγει μεγάλο αριθμό σπόρων και πολλαπλασιάζεται γρήγορα. Οι σπόροι της βλασταί- νουν γρηγορότερα από αυτούς των άλλων γειτονικών φυτών, πα- ράγοντας πολλές νέες παπαρούνες. Χάρη σε παρόμοιες προσαρ- Εικ. 1.19 Σε κάποια φυτά τα σπέρματα μογές, τα φυτά ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το φως, το νερό έχουν κατάλληλη κατασκευή που τους και τα συστατικά του εδάφους. επιτρέπει να μεταφέρονται μακριά με τον άνεμο. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι συγκεκριμένα είδη οργανισμών προ- σαρμόζονται και επιβιώνουν σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα, αλλη- λεπιδρώντας τόσο μεταξύ τους όσο και με τις συνθήκες που επικρα- τούν στην περιοχή τους. Εικ. 1.20 Η παπαρούνα αναπτύσσεται ανάμεσα σε καλλιεργούμενα φυτά. Εικ. 1.21 Στα πεύκα που αναπτύσσονται στο δάσος ο ανταγωνισμός αφορά άτομα του ίδιου είδους. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 31 BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 31 11/1/2013 11:12:00 πμ  Ερωτήσεις Προβλήματα Δραστηριότητες 1. Να αιτιολογήσετε με ποιον τρόπο η κάθε προσαρμογή βοηθάει στην επιβίωση των οργανισμών που απει- κονίζονται στις παρακάτω εικόνες: η προβοσκίδα τον ελέφαντα, τα αγκάθια το γαϊδουράγκαθο και το κα- βούκι τη χελώνα. 2. Να γράψετε μία προσαρμογή η οποία, κατά τη γνώμη σας, θα επέτρεπε: α. σε ένα μικρόσωμο θηλαστικό να τρέφεται με τους καρπούς ενός ψηλού δέντρου. β. σε ένα ερπετό που ζει στην έρημο να αποφύγει τους εχθρούς του. γ. στα φύλλα ενός φυτού να μη φαγωθούν από πρόβατα. 3. Να αναφέρετε τρεις φυτικούς και τρεις ζωικούς οργανισμούς και την προσαρμογή που βοηθάει τον καθέ- να να επιβιώσει στο περιβάλλον όπου ζει. 4. Το παρακάτω απόσπασμα ανήκει στο έργο του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη «Το Άξιον Εστί» (εκδ. Ίκαρος): «… αλλά λίγο το νερό για να το ’χεις Θεό και να κατέχεις τι σημαίνει ο λόγος του και το δέντρο μοναχό του χωρίς κοπάδι για να το κάνεις φίλο σου και να γνωρίζεις τ’ ακριβό του τ’ όνομα φτενό στα πόδια σου το χώ- μα για να μην έχεις πού ν’ απλώσεις ρίζα και να τραβάς του βάθους ολοένα και πλατύς επάνου ο ουρανός για να διαβάζεις μόνος σου την απεραντοσύνη». Να υπογραμμίσετε τις φράσεις του ποιητή που αναφέρονται σε προσαρμογές των οργανισμών στο περι- βάλλον τους. Να αναφέρετε σχετικά παραδείγματα προσαρμογών τα οποία αφορούν τις ιδιαίτερες περι- βαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας (ξηρασία, μεγάλη ηλιοφάνεια κτλ.). ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι οργανισμοί εμφανίζουν χαρακτηριστικά όπως η κίνηση, η ανάπτυξη, η πρόσληψη τρο- φής, η αναπνοή, η απέκκριση, η αναπαραγωγή, η ερεθιστικότητα, η εξέλιξη. Δομούνται από κύτταρα, ένα εάν είναι μονοκύτταροι ή περισσότερα εάν είναι πολυκύτταροι. Το ευκαρυωτι- κό κύτταρο περιβάλλεται από πλασματική μεμβράνη, διαθέτει πυρήνα και στο κυτταρόπλα- σμά του υπάρχουν οργανίδια, όπως τα μιτοχόνδρια. Τα φυτικά κύτταρα διαθέτουν επιπλέον κυτταρικό τοίχωμα και χλωροπλάστες, στους οποίους γίνεται η φωτοσύνθεση. Στους πολυκύτταρους ορ- γανισμούς, τα κύτταρα που είναι όμοια μορφολογικά και λειτουργικά αποτελούν έναν ιστό. Τα όργανα δομούνται από διαφορετικούς ιστούς και πολλά όργανα συνιστούν έναν φυτικό οργανισμό ή ένα σύστη- μα οργάνων στα ζώα. Στη βιόσφαιρα παρατηρούμε μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών οργανισμών, τους οποίους ταξινομούμε σε πέντε βασίλεια. Οι οργανισμοί που μπορούν να διασταυρώνονται δίνοντας γόνι- μους απογόνους ανήκουν στο ίδιο είδος. Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους, αλλά και μεταξύ τους αναπτύσσονται διάφορες σχέσεις, όπως τροφικές και ανταγωνισμού. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: αναπνοή, απέκκριση, αναπαραγωγή, ανάπτυξη, ερεθιστικότητα, εξέλιξη, κύτταρο, πλασματική μεμβράνη, κυτταρόπλασμα, πυρήνας, γενετικό υλικό, μιτοχόνδριο, κυτταρικό τοίχωμα, κυτταρίνη, χλωροπλάστης, ευκαρυωτικό, πολυκύτταρος, μονοκύτταρος, ιστός, σύστημα οργάνων, βιό­­σφαιρα, είδος, προσαρμογή, αλληλεπιδράσεις. 32 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ BIOLOGIA A GYM-NEO.indb 32 11/1/2013 11:12:01 πμ