Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-4. Hafta Osmanlıda Yenileşme Hareketleri PDF

İskenderun Teknik Üniversitesi Ders: Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-I Dönem: 2020 – 2021 (GÜZ) Öğretim Görevlisi: Fevziye ÇELİK 4. Hafta 2 4.HAFTA KONULARI OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇÖKÜŞÜ ÖNLEMİ ÇABALA...

İskenderun Teknik Üniversitesi Ders: Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-I Dönem: 2020 – 2021 (GÜZ) Öğretim Görevlisi: Fevziye ÇELİK 4. Hafta 2 4.HAFTA KONULARI OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇÖKÜŞÜ ÖNLEMİ ÇABALARI ve ISLAHAT HAREKETLERİ 19. Yüzyılda (Dağılma ve Yıkılış Dönemi) Yapılan Islahat Hareketleri 1-II. Mahmud Dönemi Islahatları (1808-1839) 2-Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839) 3-Islahat Fermanı (28 Şubat 1856) 4-I.Meşrutiyet (23 Aralık 1876)  19. YÜZYILDA (Dağılma ve Yıkılış Dönemi) YAPILAN ISLAHAT HAREKETLERİ 1-II. Mahmud Dönemi Islahatlar (1808-1839) Bu dönemde II. Mahmut, III. Selim’in yarım bırakmak zorunda kaldığı yenilikleri genişleterek devam ettirmiştir. Bu dönem, Osmanlı Islahat hareketlerinin en yoğun olduğu dönemdir. -Askerlik, -Yönetim, -Ekonomi, -Eğitim, -Hukuk ve İdari alanlarda ıslahatlar yapılmıştır. Sultan II. Mahmud  Askeri alandaki Islahatlar  Alemdar Mustafa Paşa tarafından Sekban-ı Cedid adlı Avrupa’yı tarzda bir ordu kuruldu. Yeniçeri isyanıyla kapatıldı.  Eşkinci ocağı adıyla Avrupa’yı tarzda bir ordu kuruldu fakat Yeniçeri baskısıyla kapatıldı.  Mekteb-i Harbiye ve Mekteb-i Tıbbiye açıldı  II. Mahmud, 16. yüzyıl sonlarında bozulmaya başlayan, 18. ve 19. yüzyıllarda artık disiplin ve düzenin kalmadığı bir isyan yuvası haline gelen Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırmak için uzunca bir süre beklemiş, ortam uygun bir hal alınca 1826’da Ağa Hüseyin Paşa’nın da desteğiyle, yüzyıllardır devletin merkezî kuvvetlerinin en önemlisi olan Yeniçeri Ocağı’nı Vakayı Hayriye denilen olay ile kaldırmıştır. Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’yi tâlim -Böylece yeniliklerin önündeki engel kaldırıldı. sırasında gösteren bir minyatür -Padişah yönetimdeki ve Ordudaki otoritesini yeniden artırdı.  Yeniçeri ocağı yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adlı yeni bir ordu kuruldu. Not: Osmanlı Reformu Yeniçeri Ocağının kaldırılması ile başladı denilebilir.  Yönetim Alanındaki Islahatlar  Divanı Hümayun kaldırılarak yerine bugünkü anlamıyla Nazırlıklar (Bakanlar Kurulu) kuruldu.  Müsadere usulü kaldırıldı. Not: Müsadere: Padişahın devlet adamlarının mallarına el koymasıdır. Bu usulün kaldırılması ile Özel Mülkiyet hakkı tanındı.  Köy ve mahalle idari örgütleri kuruldu, muhtarlar atandı.  İller merkeze bağlandı, merkezden valiler atandı.  Danışma Meclisleri açıldı.  Tımar Sistemi kaldırıldı  Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı. Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar  Ekonomik ilişkileri geliştirmek amacıyla Rumi Takvim yapıldı  Çuha (Kumaş) fabrikası kuruldu Sultan II.Mahmud’un  Gümrükte indirime gidildi tuğrası  Yerli malı kullanımı özendirildi  Eğitim Alanındaki Islahatlar  İlköğretim herkese (kadın-erkek) zorunlu oldu.  Mızıkay-ı Hümayun açıldı. (Bando Okulu)  İlk defa Avrupa’ya öğrenci gönderildi.  Devlet Memuru yetiştirmek amacıyla Mekteb-i Maarif açıldı.  Takvim-i Vekayi adlı ilk resmi gazete çıkarıldı.  Medreselerin yanı sıra yeni tarz Rüştiye ve Mekteb-i Ulumu Edebiye adlı orta dereceli okullar açıldı. Toplumsal Alanda Yapılan Islahatlar  Devlet dairelerine resmini astırdı.  Memura Fes, Ceket ve Pantolon giyme zorunluluğu getirildi.  Devlet memurları maaşa bağlandı.  Polis, Posta ve Karantina örgütleri kuruldu  Avrupa’yı tarzda müzik serbest bırakıldı  İlk kez Pasaport uygulaması başlatıldı Sultan II. Mahmud  Senedi İttifak 1808 Osmanlı Devleti’nde 16. yy’dan itibaren devletle halk arasındaki irtibatı sağlayan ayan, eşraf adlarıyla anılan mahalli otoriteler, merkezi otoritenin bozulmasıyla bulundukları bölgelerde güç ve nüfuz sahibi oldular. Taşrada otoritesini tesis edemeyen devlet bu güçlerin varlığını kabul etmek zorunda kaldı.  Böylece II. Mahmut ile Ayanlar arasında Senedi İttifak adı verilen bir sözleşme yapıldı.  Sözleşmenin İmzalanmasında Rusçuk Ayanı olan Beylikçi Mehmed İzzet’in istinsah Alemdar Mustafa Paşa etkili olmuştur. edip onaylamış olduğu Sened-i İttifak’ın tam metni  Ayanlar hukuki statü kazanmışlardır.  Bu sözleşme ile Osmanlı tarihinde padişahın otoritesi ilk defa sınırlanmış olup, bu durum Osmanlı Devleti’nde ilk demokratikleşme çabası olarak da kabul edilebilir. Not: Padişahın yetkilerinin kısıtlanmasından dolayı İngiltere’de 1215 yılında imzalanan Magna Carta’ya benzer. Not: II. Mahmut döneminde yapılan yenilikler Tanzimat döneminin fikri hazırlıklarını oluşturdu. Ancak Avrupa’daki gelişmelerin ruhu anlaşılamadığından bu yenilik hareketleri genellikle şekilde kalmış, istenilen sonucu vermemiştir. Son Not: II. Mahmut Devri baştan sona bir değişme ve yenilenme çağı olarak kabul edilir. 2-Tanzimat Fermanı (Gülhane Hatt-ı Hümayunu) (3 Kasım 1839)  II. Mahmud’dan sonra tahta çıkan Sultan Abdülmecid’in ilk işi babasının ölümü nedeniyle yayınlayamadığı Tanzimat Fermanı’nı 3 Kasım 1839 tarihinde Mustafa Reşit Paşa’nın yardımıyla yayınlamak olmuştur.  Tanzimat Fermanı, Gülhane Parkı’nda okunduğu için Gülhane Hatt-ı Hümayunu adıyla da anılır. Not: 1839 yılından başlamak üzere I. Meşrutiyet’e (1876) kadar olan döneme Tanzimat Dönemi denilir. Tanzimat Dönemi 3 Kasım 1839’da Gülhane Parkı’nda Mustafa Reşit Paşa’nın okuduğu hatt-ı hümayun ile başlamış, 23 Aralık 1876’da Kanun-i Esasi’nin ilanına kadar devam etmiştir. Bu dönemde devletin siyasi, sosyal, askeri ve kültürel alanlarda kötü gidişatını önlemek amacıyla daha geniş Sultan Abdulmecid ıslahatlar yapılmıştır. Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesini gerektiren sebepler  Mısır ve Boğazlar sorununun bir Avrupa sorunu haline getirilmesi.  Devleti ayakta tutabilmek ve dağılmaktan kurtarmak için Avrupalı büyük devletlerin desteğini kazanmanın şart olması.  Mehmet Ali Paşa ile başlayan Mısır sorununun daha fazla büyümesinin önlenmek istenmesi.  Önceki ıslahatların yetersizliği nedeniyle daha esaslı değişiklikler yapılmasının gerekli görülmesi.  Hıristiyan azınlıkları korumak isteyen batılı büyük devletlerin baskısı ve tesirleri.  Tanzimat Fermanı’nın Getirdiği Yenilikler Fermanda yüz elli yıldan beri kanunlara saygısızlık yüzünden devletin yıkımlara uğradığı, Allah’ın da yardımıyla devletin eski gücüne yeniden kavuşabileceği belirtilmiş, bunun için de yeni kanunlar konulmasının gerekli görüldüğü ifade edilmiştir. Buna göre Tanzimat Fermanı’nın esasları şunlardır:  Müslüman-Hristiyan bütün halkın can, mal ve namus güvenlikleri korunacak. Bu durum Osmanlı’da ilk defa Müslüman-Hristiyan eşitliğinin sağlandığı anlamına geliyordu.  Vergiler herkesin gelirine göre alınacak. (Eşitlik)  Herkes mal-mülk sahibi olabilecek. Mallarını istediğinde satabilecek, çocuklarına miras olarak bırakabilecekti. (Özel Mülkiyet)  Rüşvet ve iltimas yasaklandı.  Mahkemeler açık olacak, kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak. (Nizamiye Mahkemeleri kuruldu)  Askerlik vatan görevi sayılacak gayri Müslimlerde asker olacak Sultan Abdülmecid’in 3 Kasım 1839 tarihli Tanzimat Fermanı  Tanzimat Fermanı’nın Özellikleri  Tanzimat Fermanı ile padişahın yetkileri ve mutlak otoritesi sınırlandırılmış,  Padişah da dâhil her kuvvetin üstünde bir yasama gücünün olduğu prensibi kabul edilmiştir.  İlk kez bir Osmanlı padişahı, çok geniş olan yetkileri üzerinde bir kanun gücünün varlığını tanımıştır.  Ferman, başta İngiltere olmak üzere Batılı büyük devletlerin etkisiyle hazırlanmıştır.  Tanzimat Fermanı, aynı zamanda getirdiği yeniliklerle «Osmanlıcılık» düşüncesinin başlangıcı da sayılabilir.  Ferman, halkı ilgilendiren yenilikler getirmekle beraber, halk ile padişah arasında yapılan bir sözleşme değildir.  Türkiye’nin demokratikleşmesinde bir dönüm noktasıdır. Tanzimat Âbidesi’nin 8 Eylül 1855  Anayasanın tohumları atılmış, Meşrutiyetin ilk tarihli L’Illustration dergisinde hazırlıklarının yapıldığı dönem olmuştur. yayımlanan gravürü  Fikir akımlarının önünü açmıştır.  Tanzimat Fermanı’nın Başarısız Olmasının Sebepleri  Batıdan alınan yeniliklerin derinliğine anlaşılamamış olması ve şeklen benimsenmiş olması.  Azınlıklara verilen hakların büyük devletlerce istismar edilmesi. Fermandaki ilgili maddeye dayanarak Avrupalı büyük devletlerin hak koruma bahanesiyle Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışması.  Tanzimat Fermanı ile amaçlanan ıslahatları gerçekleştirmek için devletin yeterli bir kadroya sahip olmaması.  3-Islahat Fermanı (28 Şubat 1856) Kırım Harbi’nin sonunda toplanacak olan Paris Barış Konferansı’nda gayrimüslimleri bahane ederek, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasını engellemek için Batılı Devletlerin baskısıyla Islahat Fermanı ilan edilmiştir. Fermanın içeriğine bakıldığı zaman özellikle gayrimüslimlere verilen hak ve imtiyazların daha da genişletildiğini görülür. Fermanın ilanında Avrupalı devletlerin baskısı vardır. Islahat Fermanı (28 Şubat 1856) Not: Islahat fermanının uygulanmaması demek Avrupalı devletlerce bir savaş nedeni olarak görülmüştür. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-I Dr. Yahya YILMAZ Islahat Fermanı’nın maddeleri:  Din ve mezhep hürriyeti sağlanarak azınlıklara okul, kilise ve hastane açma hakkı verilecek,  Azınlıklara ve yabancılara küçük düşürücü sözler söylenmeyecek,  Azınlıklar bütün devlet memurluklarına girebilecek ve eyalet meclislerine üye olabilecekler,  Askerlik işleri yeniden düzenlenecek, azınlıkların bedelli askerlik yapmaları kabul edilecek,  Mahkemeler açık olacak, mahkemelerde herkes kendi inancına göre yemin edecek, ticaret, cinayet ve adi davalara karma mahkemeler bakacak,  Vergi sistemi yeniden düzenlenecek, herkesten gelirine göre vergi alınacak,  Avrupalılar Osmanlı ülkesinde mal, mülk ve toprak sahibi olabilecektir.  Tanzimat Fermanı İle Islahat Fermanları Arasındaki Farklılıklar  Tanzimat Fermanı yöneticilerin kendi isteğine göre hazırlanırken, Islahat Fermanı Avrupalı devletlerin baskısıyla hazırlanmıştır.  Tanzimat Fermanı’nda genel olarak bütün halkın güvenlik, vergi ve askerlik konularında adaletli değerlendirilmesi esas alınmış, Islahat Fermanı’nda ise din ve ırk farkı gözetmeksizin aradaki eşitsizlik kaldırılmıştır.  Tanzimat Fermanı Müslim-Gayri Müslüm bütün Osmanlı tebaası arasındaki eşitliği sağlamak için hazırlanmıştır. Islahat Fermanı’nın ise Hıristiyanlar için hazırlandığı kabul edilmiştir.  Islahat Fermanı, Müslüman tebaa ve ulema tarafından tepkiyle karşılanmıştır  4-I.Meşrutiyet (23 Aralık 1876) I.Meşrutiyetin İlanı ve Kanun-ı Esasi Meşrutiyet, mevcut hükümdara ilaveten bir anayasa ve bir parlamentonun varlığını öngören rejimin adıdır. Osmanlı Devleti’nde ise padişahın ve yönetimin yetkilerinin anayasa (Kanun-ı Esasi) ile belirlendiği döneme bu ad verilmiştir. Avrupa’yı yakından gören Türk aydınları devlet uygulamalarını beğenmiyor ve yapılan yenilikleri yeterli görmüyorlardı. Bunlar, Avrupa devletlerinde olduğu gibi, Osmanlı Devleti’nde de halkın devlet işlerini denetleyebileceği Meşruti bir idare kurulursa kötü gidişata son verilebileceğine inanıyorlardı.  Osmanlı Devleti’nde Meşruti idare isteyenlerin başında Namık Kemal, Ziya Paşa ve Hüseyin Avni Paşa, bulunuyordu. Bu gruba «Genç Osmanlılar veya Jön Türkler deniyordu.  Genç Osmanlılara göre devleti kurtarmak için Müslim-Gayri Müslim herkes tam bir eşitlik içinde devlet ve memleket işlerinde söz sahibi olmalıydı. Bunun için Meşruti bir yönetimin kurulması gerekliydi.  Genç Osmanlılar, Meşrutiyet yönetimi kurulunca Müslim-Gayri Müslim ayırımının ortadan kalkacağına ve yeni bir Osmanlı kimliği oluşacağına inanıyorlardı.  Böylece Avrupa devletlerinin, Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışmaları önlenmiş olacaktı.  Ayrıca yasama organında temsil ve söz hakkı elde eden ve devlet yönetiminde kendilerine önemli ölçüde yer bulan azınlıklar artık ayrı bir devlet peşinde koşmayacaktı.  Genç Osmanlılar, Mithat Paşa’yı da yanlarına alarak Meşrutiyeti ilan etmesi koşuluyla II. Abdülhamit'i tahta çıkardılar.  23 Aralık 1876’da Kanuni Esasi hazırlanarak I. Meşrutiyet ilan edildi. Not: Kanuni Esasi Osmanlı Devleti’nin Avrupai tarzda ilk anayasasıdır.  Kanuni Esasiye göre iki tane meclis kuruldu. 1- Meclisi Mebusa (Üyelerini halk seçecek), 2- Meclisi Ayan (Üyelerini Padişah seçecek). Bu iki meclisin bir araya gelmesiyle de Meclis-i Umumi oluşuyordu. Not: Meşrutiyetin ilanıyla Osmanlı Devleti’nde Mutlakıyet dönemi sona ermiş Meşrutiyet dönemi başlamıştır. 20 Mart 1877 tarihinde Meclis-i Umumi ilk çalışmalarına başladı. Ancak I. Meşrutiyet dönemi uzun sürmedi. Meclis’te ülke bütünlüğünü zedeleyici bazı tekliflerin ortaya atılması ve 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı (93 Harbi) nin ağır bir mağlubiyetle sonuçlanması üzerine tartışmalar başlayınca II. Abdülhamit, anayasadaki yetkisine dayanarak 14 Şubat 1878’de Mebuslar Meclisi’ni kapattı. Böylece iki yıllık bir tecrübeden sonra I. Meşrutiyet dönemi sona erdi. 23 Aralık 1876 Kanuni Esasi (Anayasa)’nin Özellikleri 113 Maddeden oluşmaktadır.  İlanındaki en büyük etken Osmanlıcılık görüşüdür.  Osmanlı Devletinin ilk Anayasasıdır.  İlk Osmanlı Meclisi Umumisi Dolmabahçe Sarayında açıldı  Osmanlı Halkı sınırlıda olsa seçme ve seçilme hakkı elde etti  Azınlıkları yönetime katarak milliyetçilik ve Panslavizm çabaları engellenmeye çalışıldı.  Padişaha, Meclisi açma, kapatma yetkisi verildi.  Yasama görevi Ayan Meclisine ve Mebusan Meclisine aittir. *Ayan Meclisini padişah seçer ve ömür boyu bu görevlerinde kalabilirlerdi *Mebusan meclisini sadece zengin erkekler 4 yılda bir yapılan seçimlerle seçebilirlerdi  Yürütme yetkisi padişahın başkanlığındaki Heyeti Vükela’ya aitti  Padişahın sürgün yetkisi vardı  Meclis Padişaha karşı sorumludur  KAYNAKÇA  BATMAZ, Şakir vd., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Ed. Şakir Batmaz, Serdar Sakin), Not Yayınları, Kayseri 2013.  GÜNDÜZ, Ahmet, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Pozitif Matbaası, Ankara 2014.  HAYTA, Necdet, ÜNAL Uğur, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıl Başlarından Yıkılışa Kadar), Gazi Kitabevi, Ankara 2005.  TURAN, Refik vd., Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Gazi Kitabevi, Ankara 2005.  TURAN, Refik vd., Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Okutman Yayıncılık, Ankara 2011.  YALÇIN, Durmuş vd., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-I, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000.  https://islamansiklopedisi.org.tr  Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I, A.Ü. Açıköğretim Fakültesi Yayını, Erzurum, 2018.