اصول فقه مظفر جلد 1 PDF

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻣﻈﻔﺮ‬ ‫ﻧﺎﺷﺮ ﭼﺎﭘﯽ‪:‬‬ ‫دار اﻟﻔﮑﺮ‬ ‫ﻧﺎﺷﺮ دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ‪:‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 5‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬...

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻣﻈﻔﺮ‬ ‫ﻧﺎﺷﺮ ﭼﺎﭘﯽ‪:‬‬ ‫دار اﻟﻔﮑﺮ‬ ‫ﻧﺎﺷﺮ دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ‪:‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 5‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫ﻓ ﻬ ﺮﺳ ﺖ‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻓ ﻬ ﺮﺳ ﺖ‬ ‫‪17‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫‪17‬‬ ‫ﻣ ﺸ ﺨ ﺼ ﺎ ت ﮐﺘ ﺎ ب‬ ‫‪17‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎداﺗﯽ ﭼﻨﺪ در ﺗﺤّﻮل دروس ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ‬ ‫‪18‬‬ ‫ﻣﺪﺧﻞ‬ ‫‪18‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪19‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾ ﻒ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل‬ ‫‪19‬‬ ‫]اﻗﺴﺎم ﺣﮑﻢ[‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻣ ﻮﺿ ﻮ ع ﻋ ﻠﻢ اﺻ ﻮ ل‬ ‫‪21‬‬ ‫ﻓﺎﺋﺪه ﻋﻠﻢ اﺻﻮل‬ ‫‪21‬‬ ‫ﺗ ﻘ ﺴﯿ ﻢ ﺑ ﺤ ﺚ ﻫ ﺎ ي ﻋ ﻠ ﻢ ا ﺻ ﻮ ل‬ ‫‪22‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪22‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪22‬‬ ‫‪ -1‬ﺣﻘﯿﻘﺖ وﺿﻊ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪ -2‬واﺿﻊ ﮐﯿﺴﺖ؟‬ ‫‪23‬‬ ‫‪ -3‬وﺿﻊ ﺗﻌﯿﯿﻨﯽ و وﺿﻊ ﺗﻌّﯿﻨﯽ‬ ‫‪24‬‬ ‫‪ -4‬اﻗﺴﺎم وﺿﻊ‬ ‫‪26‬‬ ‫‪ -5‬اﻣﺘﻨﺎع ﻗﺴﻢ ﭼﻬﺎرم‬ ‫‪27‬‬ ‫‪ -6‬وﻗﻮع وﺿﻊ ﻋﺎم و ﻣﻮﺿﻮع ﻟﻪ ﺧﺎص و ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺮﻓﯽ‬ ‫‪27‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪30‬‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫‪30‬‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن دو ﻗﻮل اّول‬ ‫‪31‬‬ ‫ﺗ ﻮ ﺿﯿ ﺢ ﺑﯿ ﺸﺘ ﺮ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 6‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪32‬‬ ‫در ﺣﺮوف‪ ،‬وﺿﻊ ﻋﺎم و ﻣﻮﺿﻮع ﻟﻪ‪ ،‬ﺧﺎص اﺳﺖ‬ ‫‪32‬‬ ‫‪ -7‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺣﻘﯿﻘﯽ و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺠﺎزي‬ ‫‪33‬‬ ‫‪ -8‬دﻻﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ اراده اﺳﺖ‬ ‫‪35‬‬ ‫‪ -9‬وﺿﻊ ﺷﺨﺼﯽ و وﺿﻊ ﻧﻮﻋﯽ‬ ‫‪36‬‬ ‫‪ -10‬وﺿﻊ ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫‪37‬‬ ‫‪ -11‬ﻋﻼﻣﺎت ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻣﺠﺎز‬ ‫‪37‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪37‬‬ ‫اول‪ :‬ﺗﺒﺎدر‬ ‫‪39‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ دوم‪ :‬ﻧﺎدرﺳﺘﯽ و درﺳﺘﯽ ﺳﻠﺐ‪ ،‬درﺳﺘﯽ و ﻧﺎدرﺳﺘﯽ ﺣﻤﻞ‬ ‫‪39‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪41‬‬ ‫ﺗﻨﺒﯿﻪ‬ ‫‪41‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﺳﻮم‪ :‬اّﻃﺮاد‬ ‫‪42‬‬ ‫‪ -12‬اﺻﻮل ﻟﻔﻈﯿﻪ‬ ‫‪42‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪43‬‬ ‫‪ -1‬اﺻﺎﻟﮥ اﻟﺤﻘﯿﻘﮥ‪:‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪ -2‬اﺻﺎﻟﮥ اﻟﻌﻤﻮم‪:‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪ -3‬اﺻﺎﻟﮥ اﻻﻃﻼق‪:‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪ -4‬اﺻﺎﻟﺖ ﻋﺪم ﺗﻘﺪﯾﺮ‪:‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪ -5‬اﺻﺎﻟﮥ اﻟﻈﻬﻮر‪:‬‬ ‫‪44‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪45‬‬ ‫ﺣّﺠّﯿﺖ اﺻﻮل ﻟﻔﻈﯿﻪ‬ ‫‪46‬‬ ‫‪ -13‬ﺗﺮادف و اﺷﺘﺮاك‬ ‫‪46‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪47‬‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻟﻔﻆ در ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 7‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪49‬‬ ‫دو ﺗﻨﺒﯿﻪ‬ ‫‪51‬‬ ‫‪ -14‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﺮﻋﯿﻪ‬ ‫‪51‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪52‬‬ ‫ﺻ ﺤﯿ ﺢ و ا ﻋ ﻢ‬ ‫‪55‬‬ ‫رأي ﻣﺨﺘﺎر در ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫‪55‬‬ ‫ﯾﮏ ﺗﻮﻫﻢ و دﻓﻊ آن‪:‬‬ ‫‪57‬‬ ‫دو ﺗﻨﺒﯿﻪ‬ ‫‪57‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﺰاع ﺻﺤﯿﺢ و اﻋﻢ در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺴّﺒﺒﺎت ﺟﺎري ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫‪58‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﺰاع ﺻﺤﯿﺢ و اﻋﻢ در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺛﻤﺮهاي ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﮥ‬ ‫‪59‬‬ ‫اﻟﻤﻘﺼﺪ اﻷول ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻻﻟﻔﺎظ‬ ‫‪59‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪60‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪60‬‬ ‫ﺑﺎب اول ﻣﺸﺘﻖ‬ ‫‪60‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪61‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺮاد از ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﭼﯿﺴﺖ؟‬ ‫‪64‬‬ ‫‪ -2‬ﻃﺮح ﻧﺰاع در اﺳﻢ زﻣﺎن‬ ‫‪65‬‬ ‫‪ -3‬اﺧﺘﻼف ﻣﺸﺘﻖﻫﺎ از ﺣﯿﺚ ﻣﺒﺪأ‬ ‫‪66‬‬ ‫‪ -4‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺸﺘﻖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﺎل ﺗﻠﺒﺲ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‬ ‫‪67‬‬ ‫رأي ﻣﺨﺘﺎر‪:‬‬ ‫‪68‬‬ ‫ﺑﺎب دوم اواﻣﺮ‬ ‫‪68‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪68‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول ﻣﺎده أﻣﺮ‬ ‫‪68‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪68‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻠﻤﻪ أﻣﺮ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 8‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪70‬‬ ‫‪ -2‬اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻠّﻮ در ﻣﻌﻨﺎي أﻣﺮ‬ ‫‪70‬‬ ‫‪ -3‬دﻻﻟﺖ ﻟﻔﻆ أﻣﺮ ﺑﺮ وﺟﻮب‬ ‫‪72‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ -‬ﺻﯿﻐﻪ اﻣﺮ‬ ‫‪72‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻌﻨﺎي ﺻﯿﻐﻪ اﻣﺮ‬ ‫‪74‬‬ ‫‪ -2‬ﻇﻬﻮر ﺻﯿﻐﻪ أﻣﺮ در وﺟﻮب‬ ‫‪74‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪76‬‬ ‫دو ﺗﻨﺒﯿﻪ‬ ‫‪76‬‬ ‫)ﺗﻨﺒﯿﻪ اول( ﻇﻬﻮر ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺒﺮﯾﻪ دال ﺑﺮ ﻃﻠﺐ‪ ،‬در ﻣﻌﻨﺎي وﺟﻮب‬ ‫‪76‬‬ ‫)ﺗﻨﺒﯿﻪ دوم( ﻇﻬﻮر اﻣﺮ ﺑﻌﺪ از ﻣﻨﻊ ﯾﺎ ﺗﻮﻫﻢ ﻣﻨﻊ‬ ‫‪77‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﻌﺒﺪي و ﺗﻮﺻﻠﯽ‬ ‫‪77‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪78‬‬ ‫)أ( ﻣﻨﺸﺄ اﺧﺘﻼف و ﺗﺤﺮﯾﺮ آن‬ ‫‪80‬‬ ‫)ب( ﻣﺤﻞ اﺧﺘﻼف ﯾﻌﻨﯽ وﺟﻮب ﻗﺼﺪ ﻗﺮﺑﺖ‬ ‫‪81‬‬ ‫)ج( اﻃﻼق و ﺗﻘﯿﯿﺪ در ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت اوﻟﯿﻪ واﺟﺐ‬ ‫‪82‬‬ ‫)د( ﻋﺪم اﻣﮑﺎن اﻃﻼق و ﺗﻘﯿﯿﺪ در ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ واﺟﺐ‬ ‫‪83‬‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫‪85‬‬ ‫‪ -4‬واﺟﺐ ﻋﯿﻨﯽ و اﻃﻼق ﺻﯿﻐﻪ اﻣﺮ‬ ‫‪86‬‬ ‫‪ -5‬واﺟﺐ ﺗﻌﯿﯿﻨﯽ و اﻃﻼق ﺻﯿﻐﻪ اﻣﺮ‬ ‫‪86‬‬ ‫‪ -6‬واﺟﺐ ﻧﻔﺴﯽ و اﻃﻼق ﺻﯿﻐﻪ أﻣﺮ‬ ‫‪86‬‬ ‫‪ -7‬ﻓﻮرﯾﺖ و ﺗﺮاﺧﯽ‬ ‫‪88‬‬ ‫‪ -8‬ﻣّﺮة و ﺗﮑﺮار]‪[46‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪ -9‬آﯾﺎ ﻧﺴﺦ وﺟﻮب‪ ،‬دال ﺑﺮ ﺟﻮاز اﺳﺖ؟‬ ‫‪91‬‬ ‫‪ -10‬دو ﺑﺎر أﻣﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ‬ ‫‪93‬‬ ‫‪ -11‬دﻻﻟﺖ أﻣﺮ ﺑﻪ أﻣﺮ ﺑﺮ وﺟﻮب‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 9‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪94‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻪ در ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت واﺟﺐ‬ ‫‪94‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪95‬‬ ‫‪ -1‬واﺟﺐ ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺸﺮوط‬ ‫‪96‬‬ ‫‪ -2‬اﻣﺮ ﻣﻌّﻠﻖ و ﻣﻨّﺠﺰ‬ ‫‪97‬‬ ‫‪ -3‬واﺟﺐ اﺻﻠﯽ و ﺗﺒﻌﯽ‬ ‫‪98‬‬ ‫‪ -4‬واﺟﺐ ﺗﺨﯿﯿﺮي و ﺗﻌﯿﯿﻨﯽ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪ -5‬واﺟﺐ ﻋﯿﻨﯽ و ﮐﻔﺎﺋﯽ‬ ‫‪101‬‬ ‫‪ -6‬واﺟﺐ ﻣﻮّﺳﻊ و ﻣﻀّﯿﻖ‬ ‫‪101‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪103‬‬ ‫آﯾﺎ ﻗﻀﺎء‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ أداء اﺳﺖ؟‬ ‫‪106‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم ﻧﻮاﻫﯽ‬ ‫‪106‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪106‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺎده ﻧﻬﯽ‬ ‫‪106‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﯿﻐﻪ ﻧﻬﯽ‬ ‫‪107‬‬ ‫‪ -3‬ﻇﻬﻮر ﺻﯿﻐﻪ ﻧﻬﯽ در ﺗﺤﺮﯾﻢ‬ ‫‪108‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻄﻠﻮب در ﻧﻬﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟‬ ‫‪109‬‬ ‫‪ -5‬دﻻﻟﺖ ﺻﯿﻐﻪ ﻧﻬﯽ ﺑﺮ دوام و ﺗﮑﺮار‬ ‫‪109‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪109‬‬ ‫)ﺗﻨﺒﯿﻪ(‬ ‫‪110‬‬ ‫ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‬ ‫‪110‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪110‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻠﻤﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫‪112‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﺰاع در ﺣّﺠّﯿﺖ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫‪113‬‬ ‫‪ -3‬اﻗﺴﺎم ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 10‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪113‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪113‬‬ ‫اول‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺮط‬ ‫‪113‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﺤﻞ ﻧﺰاع‪:‬‬ ‫‪113‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪115‬‬ ‫ﻣﻨﺎط در ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺮط‬ ‫‪118‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺷﺮط ﻣﺘﻌﺪد و ﺟﺰاء واﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪121‬‬ ‫دو ﺗﻨﺒﯿﻪ‬ ‫‪121‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺪاﺧﻞ ﻣﺴّﺒﺒﺎت‪:‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪ -2‬اﺻﻞ ﻋﻤﻠﯽ در دو ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻮق‪:‬‬ ‫‪122‬‬ ‫دوم‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم وﺻ ﻒ‬ ‫‪122‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ‪:‬‬ ‫‪123‬‬ ‫اﻗﻮال ﻣﺨﺘﻠ ﻒ و ﻗﻮل ﺣﻖ در ﻣﻔﻬﻮم وﺻ ﻒ‬ ‫‪126‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم ﻏﺎﯾﺖ‬ ‫‪128‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺼﺮ‬ ‫‪128‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺼﺮ‪:‬‬ ‫‪129‬‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺼﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼف ادوات آن‪:‬‬ ‫‪131‬‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪد‬ ‫‪131‬‬ ‫ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم ﻟﻘﺐ‬ ‫‪132‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻻﻟﺖ اﻗﺘﻀﺎء‪ ،‬ﺗﻨﺒﯿﻪ و اﺷﺎره‬ ‫‪132‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬ ‫‪132‬‬ ‫ﺟﻬﺖ اول‪ :‬ﺟﺎﯾﮕﺎه دﻻﻻت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ‬ ‫‪132‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪133‬‬ ‫‪ -1‬دﻻﻟﺖ اﻗﺘﻀﺎء‪:‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪ -2‬دﻻﻟﺖ ﺗﻨﺒﯿﻪ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 11‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪136‬‬ ‫‪ -3‬دﻻﻟﺖ اﺷﺎره‬ ‫‪137‬‬ ‫ﺟﻬﺖ دوم‪ :‬ﺣّﺠّﯿﺖ اﯾﻦ دﻻﻻت )اﻗﺘﻀﺎء‪ ،‬ﺗﻨﺒﯿﻪ و اﺷﺎره(‬ ‫‪138‬‬ ‫ﺑ ﺎ ب ﭘﻨ ﺠ ﻢ ﻋ ﺎ م و ﺧ ﺎ ص‬ ‫‪138‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪139‬‬ ‫اﻗﺴﺎم ﻋﺎم‪:‬‬ ‫‪139‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪140‬‬ ‫‪) -1‬اﻟﻔﺎظ ﻋﻤﻮم(‬ ‫‪141‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺨّﺼﺺ ﻣّﺘﺼﻞ و ﻣﻨﻔﺼﻞ‬ ‫‪143‬‬ ‫‪ -3‬آﯾﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﺎم در ﻣﺨّﺼﺺ‪ ،‬ﻣﺠﺎز اﺳﺖ؟‬ ‫‪145‬‬ ‫‪ -4‬ﺣّﺠّﯿﺖ ﻋﺎّم ﻣﺨّﺼﺺ در اﻓﺮاد ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه‬ ‫‪147‬‬ ‫‪ -5‬آﯾﺎ اﺟﻤﺎل ﻣﺨّﺼﺺ ﺑﻪ ﻋﺎم ﻫﻢ ﺳﺮاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬ ‫‪147‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪148‬‬ ‫اﻟ ﻒ‪ :‬ﺷﺒﻬﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﯿﻪ‬ ‫‪150‬‬ ‫ب‪ :‬ﺷﺒﻬﻪ ﻣﺼﺪاﻗﯿﻪ‬ ‫‪151‬‬ ‫)ﺗﻨﺒﯿﻪ( در ﺟﻮاز ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﻋﺎم در ﺷﺒﻬﻪ ﻣﺼﺪاﻗﯿﻪ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺨّﺼﺺ ﻟّﺒﯽ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪ -6‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻋﺎم ﻗﺒﻞ از ﻓﺤﺺ از ﻣﺨﺼﺺ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫‪156‬‬ ‫‪ -7‬آوردن ﺿﻤﯿﺮ ﭘﺲ از ﻋﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺾ اﻓﺮاد ﻋﺎم رﺟﻮع ﮐﻨﺪ‬ ‫‪157‬‬ ‫‪ -8‬آوردن اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﻤﻼت ﻣﺘﻌﺪد‬ ‫‪159‬‬ ‫‪ -9‬ﺗﺨﺼﯿﺺ در ﻋﺎم ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫‪161‬‬ ‫‪ -10‬ﺗﺨﺼﯿﺺ زدن ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ‬ ‫‪163‬‬ ‫‪ -11‬دوران ﺑﯿﻦ ﺗﺨﺼﯿﺺ و ﻧﺴﺦ‬ ‫‪163‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪163‬‬ ‫ﺻﻮرت اّول‬ ‫‪163‬‬ ‫ﺻﻮرت دوم‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 12‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪165‬‬ ‫ﺻﻮرت ﺳﻮم‬ ‫‪166‬‬ ‫ﺻﻮرتﻫﺎي ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫‪167‬‬ ‫ﺑﺎب ﺷﺸﻢ ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﻘّﯿﺪ‬ ‫‪167‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪167‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اّول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﻘّﯿﺪ‬ ‫‪168‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ دوم‪ :‬اﻃﻼق و ﺗﻘﯿﯿﺪ ﻣﺘﻼزم ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫‪169‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﻮم‪ :‬اﻃﻼق در ﺟﻤﻼت‬ ‫‪169‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻬﺎرم‪ :‬آﯾﺎ اﻃﻼق ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺿﻊ اﺳﺖ؟‬ ‫‪169‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪170‬‬ ‫‪ -1‬اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﺎﻫﯿﺖ‬ ‫‪174‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﮑﻢ ﺑﺮآن‬ ‫‪177‬‬ ‫‪ -3‬اﻗﻮال در ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫‪180‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺣﮑﻤﺖ‬ ‫‪180‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪182‬‬ ‫دو ﺗﻨﺒﯿﻪ‬ ‫‪183‬‬ ‫ﻗﺪر ﻣﺘﯿﻘﻦ در ﻣﻘﺎم ﺗﺨﺎﻃﺐ‬ ‫‪185‬‬ ‫اﻧﺼﺮاف‪:‬‬ ‫‪187‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﻘّﯿﺪ ﻣﺘﻨﺎﻓﯽ‬ ‫‪189‬‬ ‫ﺑﺎب ﻫﻔﺘﻢ ﻣﺠﻤﻞ و ﻣﺒّﯿﻦ‬ ‫‪189‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪189‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺠﻤﻞ و ﻣﺒّﯿﻦ‬ ‫‪191‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻮاردي ﮐﻪ اﺟﻤﺎل آنﻫﺎ ﻣﺸﮑﻮك اﺳﺖ‬ ‫‪191‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪195‬‬ ‫ﺗﻨﺒﯿﻪ و ﺗﺤﻘﯿﻖ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 13‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪197‬‬ ‫اﻟﻤﻘﺼﺪ اﻟﺜﺎﻧﯽ اﻟﻤﻼزﻣﺎت اﻟﻌﻘﻠﯿﮥ‬ ‫‪197‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪197‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬ ‫‪197‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪198‬‬ ‫‪ -1‬اﻗﺴﺎم دﻟﯿﻞ ﻋﻘﻠﯽ]‪[128‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪ -2‬ﭼﺮا اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬ﻣﻼزﻣﺎت ﻋﻘﻠﯿﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫‪202‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ‬ ‫‪203‬‬ ‫ﺑﺎب اول ﻣﺴﺘﻘﻼت ﻋﻘﻠﯿﻪ‬ ‫‪203‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪205‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اّول ﺗﺤﺴﯿﻦ و ﺗﻘﺒﯿﺢ ﻋﻘﻠﯽ‬ ‫‪205‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪207‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ و ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻧﺰاع در آنﻫﺎ‬ ‫‪211‬‬ ‫‪ -2‬واﻗﻌﯿﺖ ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ در ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ آن و رأي اﺷﺎﻋﺮه‬ ‫‪212‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﯽ و ﻧﻈﺮي‬ ‫‪214‬‬ ‫‪ -4‬اﺳﺒﺎب و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺣﮑﻢ ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ‬ ‫‪219‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ ذاﺗﯽ‬ ‫‪221‬‬ ‫‪ -6‬ادﻟﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬ ‫‪225‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم ادراك ﻋﻘﻞ از ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ‬ ‫‪227‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم ﺛﺒﻮت ﻣﻼزﻣﻪ ﻋﻘﻠﯽ ﺑﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﻋﻘﻞ و ﺣﮑﻢ ﺷﺮع‬ ‫‪227‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪229‬‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﭘﯽﮔﯿﺮي‪:‬‬ ‫‪231‬‬ ‫ﺑﺎب دوم ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻼت ﻋﻘﻠﯿﻪ‬ ‫‪231‬‬ ‫ﺗﻤﻬﯿﺪ‪:‬‬ ‫‪232‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اول إﺟﺰاء]‪[157‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 14‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪232‬‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬ ‫‪233‬‬ ‫ﻣﻘﺎم اّول‪ :‬اﻣﺮ اﺿﻄﺮاري‬ ‫‪237‬‬ ‫ﻣﻘﺎم دوم‪ :‬اﻣﺮ ﻇﺎﻫﺮي‬ ‫‪237‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪237‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪238‬‬ ‫‪ -1‬اﺟﺰاء در اﻣﺎره در ﺻﻮرت اﻧﮑﺸﺎف ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﻘﯿﻨﯽ‬ ‫‪240‬‬ ‫‪ -2‬اﺟﺰاء در اﺻﻮل در ﻓﺮض اﻧﮑﺸﺎف ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﻘﯿﻨﯽ‪:‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪ -3‬اﺟﺰاء در اﻣﺎرات و اﺻﻮل در ﻓﺮض اﻧﮑﺸﺎف ﺧﻄﺎ ﺑﺎ ﺣّﺠﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ‪:‬‬ ‫‪245‬‬ ‫»ﺗﻨﺒﯿﻬﯽ در ﺑﺎب ﺗﺒﺪل ﻗﻄﻊ«‬ ‫‪246‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ دوم ﻣﻘﺪﻣﻪ واﺟﺐ‬ ‫‪246‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻧﺰاع‪:‬‬ ‫‪247‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ واﺟﺐ از ﮐﺪام ﻗﺴﻢ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻮﻟﯽ اﺳﺖ؟‬ ‫‪248‬‬ ‫ﺛﻤﺮه ﻧﺰاع‪:‬‬ ‫‪249‬‬ ‫]ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺑﺤﺚ[‬ ‫‪249‬‬ ‫‪ -1‬واﺟﺐ ﻧﻔﺴﯽ و واﺟﺐ ﻏﯿﺮي‬ ‫‪250‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺒﻌّﯿﺖ در وﺟﻮب ﻏﯿﺮي‬ ‫‪254‬‬ ‫‪ -3‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي وﺟﻮب ﻏﯿﺮي‬ ‫‪256‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻘﺪﻣﻪ وﺟﻮب‬ ‫‪257‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﻘﺪﻣﻪ داﺧﻠﯿﻪ‬ ‫‪259‬‬ ‫‪ -6‬ﺷﺮط ﺷﺮﻋﯽ‬ ‫‪262‬‬ ‫‪ -7‬ﺷﺮط ﻣﺘﺄﺧﺮ‬ ‫‪264‬‬ ‫‪ -8‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﻔّﻮﺗﻪ‬ ‫‪272‬‬ ‫‪ -9‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻋﺒﺎدي‬ ‫‪278‬‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ :‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ واﺟﺐ و اﻗﻮال در آن‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 15‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪281‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﻮم ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺿّﺪ‬ ‫‪281‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﺤﻞ ﻧﺰاع‬ ‫‪281‬‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫‪283‬‬ ‫‪ -1‬ﺿﺪ ﻋﺎم‬ ‫‪286‬‬ ‫‪ -2‬ﺿﺪ ﺧﺎص‬ ‫‪286‬‬ ‫)اّول(‪ -‬ﻣﺴﻠﮏ ﺗﻼزم‬ ‫‪288‬‬ ‫)دوم(‪ -‬ﻣﺴﻠﮏ ﻣﻘّﺪﻣّﯿﺖ‪:‬‬ ‫‪290‬‬ ‫ﺛﻤﺮه ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫‪296‬‬ ‫ﺗﺮّﺗﺐ‬ ‫‪301‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﺟﺘﻤﺎع اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ‬ ‫‪301‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﺤﻞ ﻧﺰاع‬ ‫‪305‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ )اﺟﺘﻤﺎع اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ( از ﻣﻼزﻣﺎت ﻋﻘﻠﯿﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪307‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ در ﻗﻮل ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻔﺎﯾﻪ در ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻧﺰاع‬ ‫‪308‬‬ ‫ﻗﯿﺪ ﻣﻨﺪوﺣﻪ )راه ﭼﺎره(‬ ‫‪309‬‬ ‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ دو ﺑﺎب ﺗﻌﺎرض و ﺗﺰاﺣﻢ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺟﺘﻤﺎع‬ ‫‪315‬‬ ‫ﻗﻮل ﺣﻖ در ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫‪321‬‬ ‫ﺗﻌﺪد ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﺪد ﻣﻌﻨﻮن ﻧﻤﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪323‬‬ ‫ﺛﻤﺮه ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫‪324‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ در ﻓﺮض ﻋﺪم راه ﭼﺎره‬ ‫‪327‬‬ ‫ﺣﺮﻣﺖ ﯾﺎ وﺟﻮب ﺧﺮوج از ﻣﻐﺼﻮب‬ ‫‪332‬‬ ‫ﺻﺤﺖ ﻧﻤﺎز در ﺣﺎل ﺧﺮوج‬ ‫‪333‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﻨﺠﻢ دﻻﻟﺖ ﻧﻬﯽ ﺑﺮ ﻓﺴﺎد‬ ‫‪333‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﺤﻞ ﻧﺰاع‪:‬‬ ‫‪337‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻧﻬﯽ از ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 16‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪341‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻧﻬﯽ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬ ‫‪357‬‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 17‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ ‪ :‬ﻣﻈﻔﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪1964-1904 ،‬م‪.‬‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻗﺮاردادي ‪ :‬اﺻﻮل اﻟﻔﻘﻪ‪.‬ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﯾﺪآور ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ‪] /‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﻟﻤﻈﻔﺮ[ ؛ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﺴﻦ ﻏﺮوﯾﺎن‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺸﺮ ‪ :‬ﻗﻢ ‪ :‬داراﻟﻔﮑﺮ‪- 1384 ،‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮي ‪2 :‬ج‪.‬‬ ‫ﺷﺎﺑـﮏ ‪ 23500 :‬رﯾــﺎل‪ :‬ج‪ : 4-57-6012-964 1.‬؛ ‪ 28500‬رﯾــﺎل ‪ :‬ج‪ 1.‬ﭼﺎپ دوم‪ : 4-57-6012-964-978‬؛ ‪ 37000‬رﯾﺎل‬ ‫)ج‪،1.‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم( ؛ ‪ 42500‬رﯾﺎل ) ج‪ ،1.‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ( ؛ ‪ 67500‬رﯾﺎل ) ج‪ ،1.‬ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ( ؛ ‪ 27500‬رﯾﺎل )ج‪ ،2.‬ﭼﺎپ دوم( ؛ ‪33000‬‬ ‫رﯾﺎل‪ :‬ج‪: 1-70-6012-964-978 2.‬‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻮﯾﺴﯽ ‪ :‬ﻓﺎﭘﺎ‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﭼﺎپ ﻗﺒﻠﯽ ﻋﻠﯽ ﺷﯿﺮواﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ج‪) 1.‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ :‬زﻣﺴﺘﺎن ‪.(1384‬‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ج‪) 1.‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪.(1385‬‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ج‪) 1.‬ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ‪.(1387 :‬‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ج‪1.‬و‪) 2‬ﭼﺎپ دوم‪ :‬ﺑﻬﺎر ‪.(1386‬‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ج‪) 2.‬ﭼﺎپ ﺳﻮم(‪.‬‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ج‪) 2.‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪.(1385 :‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده ‪ :‬ﻏﺮوﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ‪ ،- 1338 ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬ ‫رده ﺑﻨﺪي ﮐﻨﮕﺮه ‪/BP155 :‬م‪6‬اﻟﻒ‪1384 6041‬‬ ‫رده ﺑﻨﺪي دﯾﻮﯾﯽ ‪297/31 :‬‬ ‫ﺷﻤﺎره ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻠﯽ ‪ :‬م‪23874-84‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎداﺗﯽ ﭼﻨﺪ در ﺗﺤّﻮل دروس ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ‬ ‫اﯾﻨﺠـﺎﻧﺐ ﺳﺎﻟﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎب ﺿـﺮورت ﺗﺤﻮل در ﻣﺘﻮن دروس ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ از ﺳـﺮ دﻟﺴﻮزي ﻧﮑﺎﺗﯽ را ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﻮﺷـﺘﻪام و در ﺣﺪ‬ ‫ﺗﻮان اﻧـﺪك ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻼـش ﻧﻤﻮدهام ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺘﻮن درﺳـﯽ را آﻣـﺎده ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬ﺷـﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر اﺻـﻠﯽ ﮐﺎر اﺳـﺘﺎد و ﺷﺎﮔﺮد »ﻣﺘﻦ‬ ‫درﺳـﯽ« اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻫﺮ دو ﺑﺪﻧﺒﺎل »ﻣﺘﻦ« ﭘﯿﺶ ﻣﯽروﻧﺪ و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺮ روي ﻧﮕﺎرش و ﺗﻨﻈﯿﻢ »ﻣﺘﻦ درﺳﯽ« اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐـﺎري از ﺳﻮي ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﯽ و ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ ﺣﻮزه ﭼﻨـﺪان ﺟـّﺪي ﺗﻠﻘﯽ ﻧﺸـﺪه و ﻗـﺪم ﭼﺸـﻤﮕﯿﺮي در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦ اﻫﻤﺎلﮐﺎريﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﯾﺄس و ﺳـﺮﺧﻮردﮔﯽ و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﺑﺴـﯿﺎري از ﻓﻀﻼ و ﻃﻼب ﻣﺴﺘﻌﺪ و ﻣﺸﺘﺎق ﺣﻮزه‬ ‫ﺷـﺪه اﺳﺖ‪.‬اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺗﻮاﺿﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻀـﺮ ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻓﺮزاﻧﮕﺎن ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ )اﯾـﺪﻫﻢ اﻟﻠّﻪ( ﭼﻨـﺪ ﻃﺮح و ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد ﮐﺎرﺑﺮدي‬ ‫زﯾﺮ را در ﺟﻬﺖ ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ ﮐﺎرآﯾﯽ ﺣﻮزهﻫﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ و اﻣﯿﺪوارم در آﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮاء ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 18‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﺨﺘﺼـﺮي از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ در اﺑﺘـﺪاي ﮐﺘﺐ اﺻﻮﻟﯽ آورده ﺷﻮد و اﺳﺎﺗﯿـﺪ دروس ﺧﺎرج اﺻﻮل‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﺟّﺪي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﻣﺒﻨﺎي روﺷﻦ و ﻣﺘﻘﻨﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺑﺮداﺷﺖ و اﺳﺘﻨﺒﺎط از ﻣﺘﻮن دﯾﻨﯽ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪13 :‬‬ ‫ب( از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺤﻖ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳـﻼﻣﯽ را ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻓﻘﻪ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬درس »ﻧﻈﺎم و‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم« از ﭘﺎﯾﻪ اول ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﻄﺢ‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه از ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﺎ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺮاي ﻃﻼب اراﺋﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ‬ ‫ذﻫﻨﯿﺖ ﻃﻼب از اﺑﺘﺪاي ﺗﺤﺼﯿﻞ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ج( ﻻـزم اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﻃﻼـب ﯾـﮏ زﺑﺎن ﺧﺎرﺟﯽ )ﻏﯿﺮ از ﻋﺮﺑﯽ( ﻣﺜﻞ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ‪ ،‬اردو‪ ،‬ﺗﺮﮐﯽ را ﻓﺮاﺑﮕﯿﺮﻧـﺪ و ﺑﺮاي اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺮﮐﺰ آﻣﻮزش زﺑﺎﻧﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ در ﻫﻤﻪ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﻓﻌﺎل ﺷﻮد‪.‬‬ ‫د( ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﯿﻖ و اﺳﺎﺳـﯽ ﺑﻪ ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴـﺎﻧﯽ در ﺣﻮزهﻫـﺎي ﻣـﺎ اﻧـﺪك اﺳﺖ‪.‬ازاﯾﻦرو ﻻـزم اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﺮﯾـﮏ از اﯾﻦ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫آﻣﻮزش و ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺨﺼﺼـﯽ داﺋﺮ ﺷﻮد ﺗـﺎ ﻃﻼـب و ﻓﻀـﻼء ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪ ﭘﺲ از ﭘﺎﯾـﺎن ﺳـﻄﺢ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺘﻬـﺎدي در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻃﻼب و ﻓﻀﻼء ﺟﻮان اﺳﺘﺪﻋﺎ دارم ﮐﻪ در ﺿﺮورت اﻣﻮر ﻓﻮق ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ و در ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ آﻧﻬﺎ ﺗﻼش ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ‪ :‬در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺣﻮاﺷﯽ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﺎ ﺣﺮوف )غ( ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻘﯿﻪ ﭘﺎﻧﻮﺷﺘﻬﺎ از ﻣﺆﻟﻒ )ره( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻗﻢ ﻣﺤﺴﻦ ﻏﺮوﯾﺎن ‪ 22‬ﺑﻬﻤﻦ ‪1380‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪14 :‬‬ ‫اﻟﻤﺪﺧﻞ‬ ‫ﺑﺴﻢ اﻟﻠّﻪ اﻟّﺮﺣﻤﻦ اﻟّﺮﺣﯿﻢ‬ ‫ﻧﺤﻤﺪه ﻋﻠﯽ آﻻﺋﻪ و ﻧﺼّﻠﯽ ﻋﻠﯽ ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﯿﯿﻦ ﻣﺤﻤﺪ و آﻟﻪ اﻟﻄﺎﻫﺮﯾﻦ اﻟﻤﻌﺼﻮﻣﯿﻦ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ اﻻﺻﻮل‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺻﻮل اﻟﻔﻘﻪ ﻫﻮ »ﻋﻠﻢ ﯾﺒﺤﺚ ﻓﯿﻪ ﻋﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﻘﻊ ﻧﺘﯿﺠﺘﻬﺎ ﻓﯽ ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﻟﺤﮑﻢ اﻟﺸﺮﻋﯽ«‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻟﻪ‪ :‬ان اﻟﺼـﻼة واﺟﺒﮥ ﻓﯽ اﻟﺸـﺮﯾﻌﮥ اﻻﺳـﻼﻣﯿﮥ اﻟﻤﻘﺪﺳﮥ‪ ،‬و ﻗﺪ دّل ﻋﻠﯽ وﺟﻮﺑﻬﺎ ﻣﻦ اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﯾﻢ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪َ :‬و َأﻗِﯿُﻤﻮا اﻟﱠﺼﻼَة‪ِ *،‬إﱠن‬ ‫اﻟﱠﺼﻼَة ﮐﺎَﻧْﺖ َﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﻤْﺆﻣِﻨِﯿَﻦ ِﮐﺘﺎﺑًﺎ َﻣْﻮﻗُﻮﺗًﺎ]‪ [2‬و ﻟﮑﻦ دﻻﻟﮥ اﻵﯾﮥ اﻻوﻟﯽ ﻣﺘﻮﻗﻔﮥ ﻋﻠﯽ ﻇﻬﻮر ﺻﯿﻐﮥ اﻷﻣﺮ‪ -‬ﻧﺤﻮ »أﻗﯿﻤﻮا« ﻫﻨﺎ‪ -‬ﻓﯽ اﻟﻮﺟﻮب‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺘﻮﻗﻔﮥ أﯾﻀﺎ ﻋﻠﯽ أّن ﻇﻬﻮر اﻟﻘﺮآن ﺣﺠﮥ ﯾﺼﺢ اﻻﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ‪.‬و ﻫﺎﺗﺎن اﻟﻤﺴﺄﻟﺘﺎن ﯾﺘﮑﻔﻞ ﺑﺒﯿﺎﻧﻬﻤﺎ ﻋﻠﻢ اﻻﺻﻮل‪.‬‬ ‫ﻓﺈذا ﻋﻠﻢ اﻟﻔﻘﯿﻪ ﻣﻦ ﻫـﺬا اﻟﻌﻠﻢ ان ﺻـﯿﻐﮥ اﻷﻣﺮ ﻇﺎﻫﺮة ﻓﯽ اﻟﻮﺟﻮب‪ ،‬و أّن ﻇﻬﻮر اﻟﻘﺮآن ﺣﺠـﮥ‪ ،‬اﺳـﺘﻄﺎع ان ﯾﺴـﺘﻨﺒﻂ ﻣﻦ ﻫﺬه اﻵﯾﮥ ﻟا ﮑﺮﯾﻤﮥ‬ ‫اﻟﻤـﺬﮐﻮرة ان اﻟﺼـﻼة واﺟﺒﮥ‪.‬و ﻫﮑﺬا ﻓﯽ ﮐﻞ ﺣﮑﻢ ﺷـﺮﻋﯽ ﻣﺴـﺘﻔﺎد ﻣﻦ أي دﻟﯿﻞ ﺷـﺮﻋﯽ أو ﻋﻘﻠﯽ ﻻ ﺑّﺪ ان ﯾﺘﻮﻗﻒ اﺳـﺘﻨﺒﺎﻃﻪ ﻣﻦ اﻟﺪﻟﯿﻞ‬ ‫ﻋﻠﯽ ﻣﺴﺄﻟﮥ أو أﮐﺜﺮ ﻣﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻫﺬا اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪15 :‬‬ ‫ﻣﺪﺧﻞ‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫ﺑﺴﻢ اﻟّﻠﻪ اﻟّﺮﺣﻤﻦ اﻟّﺮﺣﯿﻢ‬ ‫ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬـﺎﯾﺶ ﺣﻤـﺪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﺻـﻠّﯽ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺧـﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و آل او ﮐﻪ ﭘﺎك و ﻣﻌﺼﻮﻣﻨـﺪ درود‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 19‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن از ﻗﻮاﻋـﺪي ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﻗﻮاﻋﺪ در راﻫﻬﺎي اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﺣﮑﻢ ﺷـﺮﻋﯽ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫)ﻣﺜﺎل(‪ :‬در ﺷـﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘﺪﺳﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻤﺎز واﺟﺐ اﺳﺖ و ﺑﺮ وﺟﻮب آن آﯾﺎت ذﯾﻞ از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪] :‬و اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ‬ ‫ﭘـﺎ دارﯾـﺪ[ و ]ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﻧﻤـﺎز ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﮑﺘﻮﺑﯽ ﺣﺘﻤﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ[ و اّﻣـﺎ دﻻـﻟﺖ آﯾﻪ اول ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ ﻇﻬﻮر ﺻـﯿﻐﻪ اﻣﺮ‪ -‬ﻣﺜﻞ‬ ‫اﻗﯿﻤـﻮا در اﯾﻨﺠـﺎ‪ -‬در وﺟـﻮب اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻇﻬﻮر ﻗﺮآن ﺣّﺠﺖ اﺳﺖ و اﺳـﺘﺪﻻل ﺑﻪ آن درﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و‬ ‫»ﻋﻠﻢ اﺻﻮل« ﻋﻬﺪهدار ﺑﯿﺎن اﯾﻦ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻫﺮﮔـﺎه ﻓﻘﯿﻪ در ﻋﻠﻢ اﺻـﻮل ﻓﺮاﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﺻـﯿﻐﻪ اﻣﺮ ﻇﻬـﻮر در وﺟـﻮب دارد و اﯾﻨﮑﻪ ﻇﻬﻮر ﻗﺮآن ﺣّﺠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ از اﯾﻦ آﯾﻪ‬ ‫ﮐﺮﯾﻤﻪ اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻧﻤـﺎز واﺟﺐ اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر در ﻫﺮ ﺣﮑﻢ ﺷـﺮﻋﯽ ﮐﻪ ﻣﺴـﺘﻔﺎد از ﻫﺮ دﻟﯿـﻞ ﺷـﺮﻋﯽ ﯾـﺎ ﻋﻘﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿـﺮورﺗﺎ‬ ‫اﺳﺘﻨﺒﺎط آن ﺣﮑﻢ از دﻟﯿﻠﺶ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪16 :‬‬ ‫]اﻗﺴﺎم اﻟﺤﮑﻢ[‬ ‫اﻟﺤﮑﻢ‪ :‬واﻗﻌﯽ و ﻇﺎﻫﺮي‪.‬و اﻟﺪﻟﯿﻞ‪ :‬اﺟﺘﻬﺎدي و ﻓﻘﺎﻫﺘﯽ‪.‬‬ ‫ﺛﻢ ﻻ ﯾﺨﻔﯽ ان اﻟﺤﮑﻢ اﻟﺸﺮﻋﯽ اﻟﺬي ﺟﺎء ذﮐﺮه ﻓﯽ اﻟﺘﻌﺮﯾﻒ اﻟﺴﺎﺑﻖ ﻋﻠﯽ ﻧﺤﻮﯾﻦ‪:‬‬ ‫‪ -1‬أن ﯾﮑﻮن ﺛﺎﺑﺘـﺎ ﻟﻠﺸـﯽء ﺑﻤـﺎ ﻫﻮ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﻓﻌـﻞ ﻣﻦ اﻷﻓﻌـﺎل‪ ،‬ﮐﺎﻟﻤﺜﺎل اﻟﻤﺘﻘـﺪم أﻋﻨﯽ وﺟﻮب اﻟﺼـﻼة‪ ،‬ﻓﺎﻟﻮﺟﻮب ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻠﺼـﻼة ﺑﻤﺎ ﻫﯽ‬ ‫ﺻﻼة ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻬﺎ و ﻓﻌﻞ ﻣﻦ اﻷﻓﻌﺎل ﻣﻊ ﻗﻄﻊ اﻟﻨﻈﺮ ﻋﻦ أي ﺷﯽء آﺧﺮ‪.‬و ﯾﺴﻤﯽ ﻣﺜﻞ ﻫﺬا اﻟﺤﮑﻢ اﻟﺤﮑﻢ اﻟﻮاﻗﻌﯽ‪.‬‬ ‫و اﻟﺪﻟﯿﻞ اﻟﺪال ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺪﻟﯿﻞ اﻻﺟﺘﻬﺎدي‪.‬‬ ‫‪ -2‬أن ﯾﮑـﻮن ﺛﺎﺑﺘـﺎ ﻟﻠﺸـﯽء ﺑﻤـﺎ اﻧﻪ ﻣﺠﻬـﻮل ﺣﮑﻤﻪ اﻟـﻮاﻗﻌﯽ‪ ،‬ﮐﻤـﺎ إذا اﺧﺘﻠﻒ اﻟﻔﻘﻬـﺎء ﻓﯽ ﺣﺮﻣـﮥ اﻟﻨﻈﺮ إﻟﯽ اﻷﺟﻨﺒﯿـﮥ‪ ،‬أو وﺟﻮب اﻻﻗـﺎﻣﮥ‬ ‫ﻟﻠﺼـﻼة‪.‬ﻓﻌﻨـﺪ ﻋـﺪم ﻗﯿﺎم اﻟﺪﻟﯿﻞ ﻋﻠﯽ أﺣﺪ اﻷﻗﻮال ﻟﺪي اﻟﻔﻘﯿﻪ ﯾﺸﮏ ﻓﯽ اﻟﺤﮑﻢ اﻟﻮاﻗﻌﯽ اﻻوﻟّﯽ اﻟﻤﺨﺘﻠﻒ ﻓﯿﻪ‪ ،‬و ﻷﺟﻞ أﻻ ﯾﺒﻘﯽ ﻓﯽ ﻣﻘﺎم‬ ‫اﻟﻌﻤـﻞ ﻣﺘﺤﯿﺮا ﻻ ﺑـﺪ ﻟﻪ ﻣﻦ وﺟﻮد ﺣﮑﻢ آﺧﺮ و ﻟﻮ ﮐﺎن ﻋﻘﻠﯿﺎ‪ ،‬ﮐﻮﺟﻮب اﻻﺣﺘﯿﺎط أو اﻟﺒﺮاءة أو ﻋـﺪم اﻻﻋﺘﻨﺎء ﺑﺎﻟﺸﮏ‪.‬و ﯾﺴـﻤﯽ ﻣﺜﻞ ﻫـﺬا‬ ‫اﻟﺤﮑﻢ اﻟﺜﺎﻧﻮي اﻟﺤﮑﻢ اﻟﻈﺎﻫﺮي‪.‬و اﻟﺪﻟﯿﻞ اﻟﺪال ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺪﻟﯿﻞ اﻟﻔﻘﺎﻫﺘﯽ أو اﻷﺻﻞ اﻟﻌﻤﻠﯽ‪.‬‬ ‫و ﻣﺒـﺎﺣﺚ اﻻﺻﻮل ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﯾﺘﮑﻔﻞ ﻟﻠﺒﺤﺚ ﻋﻤﺎ ﺗﻘﻊ ﻧﺘﯿﺠﺘﻪ ﻓﯽ ﻃﺮﯾﻖ اﺳـﺘﻨﺒﺎط اﻟﺤﮑﻢ اﻟﻮاﻗﻌﯽ‪ ،‬و ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﯾﻘﻊ ﻓﯽ ﻃﺮﯾﻖ اﻟﺤﮑﻢ اﻟﻈﺎﻫﺮي‪.‬و‬ ‫ﯾﺠﻤﻊ اﻟﮑﻞ »وﻗﻮﻋﻬﺎ ﻓﯽ ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﻟﺤﮑﻢ اﻟﺸﺮﻋﯽ« ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ذﮐﺮﻧﺎه ﻓﯽ اﻟﺘﻌﺮﯾﻒ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻻﺻﻮل‬ ‫ان ﻫﺬا اﻟﻌﻠﻢ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﮑﻔﻞ ﻟﻠﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻞ ﯾﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺷّﺘﯽ ﺗﺸﺘﺮك ﮐﻠﻬﺎ ﻓﯽ ﻏﺮﺿـﻨﺎ اﻟﻤﻬﻢ ﻣﻨﻪ‪ ،‬و ﻫﻮ اﺳـﺘﻨﺒﺎط‬ ‫اﻟﺤﮑﻢ اﻟﺸﺮﻋﯽ‪ ،‬ﻓﻼ وﺟﻪ ﻟﺠﻌﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺬا اﻟﻌﻠﻢ ﺧﺼﻮص اﻷدﻟﮥ اﻷرﺑﻌﮥ ﻓﻘﻂ‪ ،‬و ﻫﯽ اﻟﮑﺘﺎب و اﻟﺴﻨﮥ و اﻹﺟﻤﺎع‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪17 :‬‬ ‫]اﻗﺴﺎم ﺣﮑﻢ[‬ ‫اﻟﺤﮑﻢ واﻗﻌﯽ و ﺣﮑﻢ ﻇﺎﻫﺮي‪ -‬دﻟﯿﻞ اﺟﺘﻬﺎدي و دﻟﯿﻞ ﻓﻘﺎﻫﺘﯽ‬ ‫ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽاي ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﺎﺑﻖ از ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 20‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫‪ -1‬ﮔﺎﻫﯽ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮاي اﻣﺮي‪ -‬از آن ﺣﯿﺚ ﮐﻪ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﻓﻌﻠﯽ از اﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪ -‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺣﮑﻢ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ وﺟﻮب ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫در اﯾﻨﺠـﺎ وﺟﻮب ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ و ﻓﻌﻠﯽ از اﻓﻌﺎل ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﻫﺮ اﻣﺮ دﯾﮕﺮي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻤﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻢ واﻗﻌﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ اﺟﺘﻬﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﮔﺎﻫﯽ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮاي اﻣﺮي از آن ﺣﯿﺚ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ واﻗﻌﯿﺶ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜـﻞ آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﻓﻘﻬﺎ در ﺣﺮﻣﺖ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ زن اﺟﻨﺒﯿﻪ و ﯾﺎ وﺟﻮب اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز اﺧﺘﻼف دارﻧـﺪ‪.‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت وﻗﺘﯽ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮاي ﯾﮑﯽ از‬ ‫ﻧﻈﺮات ﻧﺰد ﻓﻘﯿﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬در ﺣﮑﻢ واﻗﻌﯽ اّوﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﮏ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻘﯿﻪ در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ ﻣﺘﺤﯿﺮ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑـﺎﯾﺴﺘﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﺣﮑﻢ دﯾﮕﺮي‪ -‬و ﻟﻮ ﻋﻘﻠﯽ‪ -‬ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﺜﻞ وﺟﻮب اﺣﺘﯿﺎط ﯾﺎ ﺑﺮاﺋﺖ و ﯾﺎ ﻋـﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮏ و ﻣﺜﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﺛﺎﻧﻮياي‪،‬‬ ‫ﺣﮑﻢ ﻇﺎﻫﺮي ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد و دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮآن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﻓﻘﺎﻫﺘﯽ و ﯾﺎ اﺻﻞ ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل دو‬ ‫ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺨﺸـﯽ از آن ﻣﺘﮑﻔﻞ ﺑﺤﺚ از ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آنﻫﺎ در ﻃﺮﯾﻖ اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﺣﮑﻢ واﻗﻌﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود و ﺑﺨﺸـﯽ ﻣﺮﺑﻮط‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮاﻋـﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﺮﯾﻖ ﺣﮑﻢ ﻇﺎﻫﺮي ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻊ و ﻗﺪر ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪-‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ -‬ﻫﻤﮕﯽ در ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﮑﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﺻﻮل‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻋﻬـﺪهدار ﺑﺤﺚ از ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎﺻـﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ در ﻏﺮض ﻣﻬﻢ ﻣﺎ از‬ ‫اﯾﻦ ﻋﻠﻢ‪ -‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎن اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ‪ -‬دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﺟﻬﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ ﻋﻠﻢ را‪ ،‬ﺧﺼﻮص ادﻟﻪ ارﺑﻌﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪18 :‬‬ ‫و اﻟﻌﻘﻞ‪ ،‬أو ﺑﺎﺿﺎﻓﮥ اﻻﺳﺘﺼﺤﺎب‪ ،‬أو ﺑﺎﺿﺎﻓﮥ اﻟﻘﯿﺎس و اﻻﺳﺘﺤﺴﺎن‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﺻﻨﻊ اﻟﻤﺘﻘﺪﻣﻮن‪.‬‬ ‫و ﻻ ﺣﺎﺟـﮥ إﻟﯽ اﻻﻟﺘﺰام ﺑﺄن اﻟﻌﻠﻢ ﻻ ﺑـﺪ ﻟﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﯾﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﻋﻮارﺿﻪ اﻟﺬاﺗﯿـﮥ ﻓﯽ ذﻟﮏ اﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﺗﺴﺎﻟﻤﺖ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﻠﻤـﮥ اﻟﻤﻨﻄﻘﯿﯿﻦ‪،‬‬ ‫ﻓﺎن ﻫﺬا ﻻ ﻣﻠﺰم ﻟﻪ و ﻻ دﻟﯿﻞ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬ ‫ﻓﺎﺋﺪﺗﻪ‬ ‫ان ﮐﻞ ﻣﺘﺸـﺮع ﯾﻌﻠﻢ اﻧﻪ ﻣﺎ ﻣﻦ ﻓﻌﻞ ﻣﻦ أﻓﻌﺎل اﻻﻧﺴﺎن اﻻﺧﺘﯿﺎرﯾـﮥ اﻻ و ﻟﻪ ﺣﮑﻢ ﻓﯽ اﻟﺸـﺮﯾﻌﮥ اﻻﺳـﻼﻣﯿﮥ اﻟﻤﻘﺪﺳـﮥ ﻣﻦ وﺟﻮب أو ﺣﺮﻣﮥ أو‬ ‫ﻧﺤﻮﻫﻤﺎ ﻣﻦ اﻷﺣﮑﺎم اﻟﺨﻤﺴﮥ‪.‬و ﯾﻌﻠﻢ أﯾﻀﺎ ان ﺗﻠﮏ اﻷﺣﮑﺎم ﻟﯿﺴﺖ ﮐﻠﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﮥ ﻟﮑﻞ أﺣﺪ ﺑﺎﻟﻌﻠﻢ اﻟﻀـﺮوري‪ ،‬ﺑﻞ ﯾﺤﺘﺎج أﮐﺜﺮﻫﺎ ﻻﺛﺒﺎﺗﻬﺎ‬ ‫إﻟﯽ إﻋﻤﺎل اﻟﻨﻈﺮ و اﻗﺎﻣﮥ اﻟﺪﻟﯿﻞ‪ ،‬أي اﻧﻬﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﻌﻠﻮم اﻟﻨﻈﺮﯾﮥ‪.‬‬ ‫و ﻋﻠـﻢ اﻻـﺻﻮل ﻫـﻮ اﻟﻌﻠـﻢ اﻟﻮﺣﯿـﺪ اﻟﻤـﺪّون ﻟﻼﺳـﺘﻌﺎﻧﮥ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ اﻻﺳـﺘﺪﻻل ﻋﻠﯽ اﺛﺒـﺎت اﻷﺣﮑـﺎم اﻟﺸـﺮﻋﯿﮥ‪ ،‬ﻓﻔﺎﺋـﺪﺗﻪ إذن‪ ،‬اﻻﺳـﺘﻌﺎﻧﮥ ﻋﻠﯽ‬ ‫اﻻﺳﺘﺪﻻل ﻟﻼﺣﮑﺎم ﻣﻦ أدﻟﺘﻬﺎ‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺑﺤﺎﺛﻪ‬ ‫ﺗﻨﻘﺴﻢ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻫﺬا اﻟﻌﻠﻢ إﻟﯽ أرﺑﻌﮥ أﻗﺴﺎم]‪:[3‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻷﻟﻔﺎظ و ﻫﻮ ﺗﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﻣـﺪاﻟﯿﻞ اﻷﻟﻔﺎظ و ﻇﻮاﻫﺮﻫﺎ ﻣﻦ ﺟﻬـﮥ ﻋﺎﻣﮥ ﻧﻈﯿﺮ اﻟﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﻇﻬﻮر ﺻـﯿﻐﮥ اﻓﻌﻞ ﻓﯽ اﻟﻮﺟﻮب و ﻇﻬﻮر‬ ‫اﻟﻨﻬﯽ ﻓﯽ اﻟﺤﺮﻣﮥ‪ ،‬و ﻧﺤﻮ ذﻟﮏ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪19 :‬‬ ‫و اﺟﻤﺎع و ﻋﻘﻞ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ و ﯾﺎ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﯿﺸـﯿﻨﯿﺎن ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺼـﺤﺎب و ﻗﯿﺎس و اﺳـﺘﺤﺴﺎن را ﻫﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿﻢ و ﻧﯿﺎزي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎ‬ ‫ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در آن ﻋﻠﻢ از ﻋﻮارض ذاﺗﯿﻪ آن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﺷﻮد‪ ،‬آنﺳﺎن ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻘﯿﺎن‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 21‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻄﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﺿﺮورﺗﯽ دارد و ﻧﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮآن وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻓﺎﺋﺪه ﻋﻠﻢ اﺻﻮل‬ ‫ﻫﺮ ﻣﺘﺸـﺮﻋﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻓﻌﻠﯽ از اﻓﻌﺎل اﺧﺘﯿﺎري اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي آن در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘﺪﺳﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺣﮑﻤﯽ وﺟﻮد دارد‬ ‫و اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﯾـﺎ وﺟﻮب اﺳﺖ ﯾـﺎ ﺣﺮﻣﺖ و ﯾـﺎ اﻣﺜـﺎل اﯾﻦ دو از اﺣﮑـﺎم ﭘﻨﺠﮕـﺎﻧﻪ ]‪ :‬وﺟﻮب‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﺤﺒﺎب‪ ،‬ﮐﺮاﻫﺖ‪ ،‬اﺑﺎﺣﻪ[ و ﻧﯿﺰ ﻫﺮ‬ ‫ﻣﺘﺸـﺮﻋﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﺪﯾﻬﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺛﺒﺎت اﮐﺜﺮ اﯾﻦ اﺣﮑﺎم اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻈﺮ و اﻗﺎﻣﻪ‬ ‫دﻟﯿﻞ دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آنﻫﺎ‪ ،‬از ﻋﻠﻮم ﻧﻈﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﻋﻠﻢ اﺻﻮل‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗـﺪوﯾﻦ ﯾـﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ آن ﺑﺘﻮان ﺑﺮ اﺛﺒﺎت اﺣﮑﺎم ﺷـﺮﻋﯿﻪ‪ ،‬اﺳـﺘﺪﻻل ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻓﺎﺋـﺪه اﯾﻦ ﻋﻠﻢ اﯾﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ادﻟﻪ آنﻫﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻋﻠﻢ اﺻﻮل‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪) -1‬ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻟﻔﺎظ(‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬از ﻣﺪﻟﻮل اﻟﻔﺎظ و ﻇﻮاﻫﺮ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬ﻣﺜﻞ ﺑﺤﺚ از ﻇﻬﻮر ﺻـﯿﻐﻪ »اﻓﻌﻞ« در وﺟﻮب‬ ‫و ﻇﻬﻮر ﻧﻬﯽ در ﺣﺮﻣﺖ و اﻣﺜﺎل اﯾﻦﻫﺎ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪20 :‬‬ ‫‪ -2‬اﻟﻤﺒﺎﺣﺚ اﻟﻌﻘﻠﯿﮥ و ﻫﯽ ﻣﺎ ﺗﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﻟﻮازم اﻷﺣﮑﺎم ﻓﯽ أﻧﻔﺴﻬﺎ و ﻟﻮ ﻟﻢ ﺗﮑﻦ ﺗﻠﮏ اﻷﺣﮑﺎم ﻣﺪﻟﻮﻟﮥ ﻟﻠﻔﻆ‪ ،‬ﮐﺎﻟﺒﺤﺚ ﻋﻦ اﻟﻤﻼزﻣﮥ ﺑﯿﻦ‬ ‫ﺣﮑﻢ اﻟﻌﻘـﻞ و ﺣﮑﻢ اﻟﺸـﺮع‪ ،‬و ﮐﺎﻟﺒﺤﺚ ﻋﻦ اﺳـﺘﻠﺰام وﺟﻮب اﻟﺸـﯽء ﻟﻮﺟﻮب ﻣﻘـﺪﻣﺘﻪ اﻟﻤﻌﺮوف ﻫـﺬا اﻟﺒﺤﺚ ﺑﺎﺳﻢ »ﻣﻘﺪﻣـﮥ اﻟﻮاﺟﺐ«‪ ،‬و‬ ‫ﮐـﺎﻟﺒﺤﺚ ﻋﻦ اﺳـﺘﻠﺰام وﺟﻮب اﻟﺸـﯽء ﻟﺤﺮﻣـﮥ ﺿـﺪه اﻟﻤﻌﺮوف ﺑـﺎﺳﻢ »ﻣﺴﺄﻟـﮥ اﻟﻀـﺪ«‪ ،‬و ﮐﺎﻟﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﺟﻮاز اﺟﺘﻤﺎع اﻷﻣﺮ و اﻟﻨﻬﯽ‪ ،‬و ﻏﯿﺮ‬ ‫ذﻟ ﮏ ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﺒـﺎﺣﺚ اﻟﺤﺠـﮥ و ﻫﯽ ﻣـﺎ ﯾﺒﺤﺚ ﻓﯿﻬـﺎ ﻋﻦ اﻟﺤﺠﯿـﮥ و اﻟﺪﻟﯿﻠﯿـﮥ‪ ،‬ﮐـﺎﻟﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﺣﺠﯿـﮥ ﺧﺒﺮ اﻟﻮاﺣـﺪ‪ ،‬و ﺣﺠﯿـﮥ اﻟﻈﻮاﻫﺮ‪ ،‬و ﺣﺠﯿـﮥ ﻇﻮاﻫﺮ‬ ‫اﻟﮑﺘﺎب‪ ،‬و ﺣﺠﯿﮥ اﻟﺴﻨﮥ و اﻹﺟﻤﺎع و اﻟﻌﻘﻞ‪ ،‬و ﻣﺎ إﻟﯽ ذﻟﮏ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﺒـﺎﺣﺚ اﻻﺻﻮل اﻟﻌﻤﻠﯿـﮥ و ﻫﯽ ﺗﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﻣﺮﺟﻊ اﻟﻤﺠﺘﻬـﺪ ﻋﻨـﺪ ﻓﻘـﺪان اﻟـﺪﻟﯿﻞ اﻻﺟﺘﻬﺎدي‪ ،‬ﮐﺎﻟﺒﺤﺚ ﻋﻦ أﺻﻞ اﻟﺒﺮاءة و اﻻﺣﺘﯿﺎط و‬ ‫اﻻﺳﺘﺼﺤﺎب و ﻧﺤﻮﻫﺎ‪.‬‬ ‫ﻓﻤﻘﺎﺻـﺪ اﻟﮑﺘﺎب‪ -‬إذن‪ -‬أرﺑﻌـﮥ‪.‬و ﻟﻪ ﺧﺎﺗﻤـﮥ ﺗﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﺗﻌﺎرض اﻷدﻟﮥ و ﺗﺴـّﻤﯽ »ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻟﺘﻌﺎدل و اﻟﺘﺮاﺟﯿﺢ«‪.‬ﻓﺎﻟﮑﺘﺎب ﯾﻘﻊ ﻓﯽ ﺧﻤﺴـﮥ‬ ‫أﺟﺰاء]‪ [5‬ان ﺷﺎء اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪.‬‬ ‫و ﻗﺒﻞ اﻟﺸـﺮوع ﻻ ﺑـﺪ ﻣﻦ ﻣﻘﺪﻣـﮥ ﯾﺒﺤﺚ ﻓﯿﻬﺎ ﻋﻦ ﺟﻤﻠـﮥ ﻣﻦ اﻟﻤﺒﺎﺣﺚ اﻟﻠﻐﻮﯾﮥ اﻟﺘﯽ ﻟﻢ ﯾﺴـﺘﻮف اﻟﺒﺤﺚ ﻋﻨﻬﺎ ﻓﯽ اﻟﻌﻠﻮم اﻻدﺑﯿﮥ أو ﻟﻢ ﯾﺒﺤﺚ‬ ‫ﻋﻨ ﻬ ﺎ ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪21 :‬‬ ‫‪) -2‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻠﯿﻪ(‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬از ﻟﻮازﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد اﺣﮑﺎم‪ -‬و ﻟﻮ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ اﺣﮑﺎم‪ ،‬ﻣﺪﻟﻮل ﻟﻔﻆ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜـﻞ ﺑﺤﺚ از ﻣﻼزﻣﻪ ﺑﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﻋﻘﻞ و ﺣﮑﻢ ﺷـﺮع و ﺑﺤﺚ از اﯾﻨﮑﻪ وﺟﻮب ﯾﮏ ﺷـﯽء ﻣﺴـﺘﻠﺰم وﺟﻮب ﻣﻘـﺪﻣﻪ آن اﺳﺖ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ‬ ‫ﻣﻘـﺪﻣﻪ واﺟﺐ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ -‬و ﻣﺜﻞ ﺑﺤﺚ از اﯾﻨﮑﻪ وﺟﻮب ﯾﮏ ﺷـﯽء ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺣﺮﻣﺖ ﺿـﺪ آن اﺳﺖ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻢ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺿﺪ ﻣﻌﺮوف‬ ‫اﺳﺖ‪ -‬و ﻣﺜﻞ ﺑﺤﺚ از اﻣﮑﺎن اﺟﺘﻤﺎع اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ و اﻣﺜﺎل اﯾﻦﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪) -3‬ﻣﺒـﺎﺣﺚ ﺣـّﺠ ﺖ(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬از ﺣّﺠّﯿﺖ و دﻟﯿﻠﯿﺖ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺷـﻮد ﻣﺜـﻞ ﺑﺤﺚ از ﺣّﺠّﯿﺖ ﺧـﺒﺮ واﺣـﺪ و ﺣّﺠّﯿﺖ ﻇـﻮاﻫﺮ و ﺣّﺠّﯿﺖ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 22‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫ﻇﻮاﻫﺮ ﮐﺘﺎب )ﻗﺮآن( و ﺣّﺠّﯿﺖ ﺳّﻨﺖ و اﺟﻤﺎع و ﻋﻘﻞ و ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪.‬‬ ‫‪) -4‬ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻮل ﻋﻤﻠﯿﻪ(‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺠﺘﻬـﺪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﻘـﺪان دﻟﯿﻞ اﺟﺘﻬﺎدي ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﺤﺚ از اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ‬ ‫و اﺣﺘﯿﺎط و اﺳﺘﺼﺤﺎب و اﻣﺜﺎل اﯾﻦﻫﺎ‪.‬‬ ‫ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻘﺎﺻـﺪ اﯾﻦ ﮐﺘـﺎب‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺼـﺪ اﺳﺖ و ﺧﺎﺗﻤﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺗﻌﺎرض ادﻟﻪ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻌﺎدل و ﺗﺮاﺟﯿﺢ‬ ‫ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬ﻟـﺬا اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ -‬انﺷﺎءاﷲ‪ -‬در ﭘﻨـﺞ ﺑﺨﺶ ﺗـﺪوﯾﻦ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ و ﻗﺒﻞ از ﺷـﺮوع‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻘﺪﻣﻪاي‪ ،‬ﻗﺴـﻤﺘﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫ﻟﻐﻮي را‪ -‬ﮐﻪ در ﻋﻠﻮم ادﺑﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ از آنﻫﺎ ﺑﺤﺚ ﻧﺸﺪه و ﯾﺎ اﺻﻼ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ -‬ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪22 :‬‬ ‫ا ﻟﻤ ﻘ ﺪ ﻣ ﮥ‬ ‫ﺗﺒﺤﺚ ﻋﻦ أﻣﻮر ﻟﻬﺎ ﻋﻼﻗﮥ ﺑﻮﺿﻊ اﻷﻟﻔﺎظ و اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻬﺎ و دﻻﻟﺘﻬﺎ و ﻓﯿﻬﺎ أرﺑﻌﮥ ﻋﺸﺮ ﻣﺒﺤﺜﺎ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺣﻘﯿﻘﮥ اﻟﻮﺿﻊ‬ ‫ﻻ ﺷّﮏ أّن دﻻﻟـﮥ اﻷﻟﻔﺎظ ﻋﻠﯽ ﻣﻌﺎﻧﯿﻬﺎ ﻓﯽ أﯾـﮥ ﻟﻐـﮥ ﮐﺎﻧﺖ ﻟﯿﺴﺖ ذاﺗﯿـﮥ‪ ،‬ﮐﺬاﺗﯿﮥ دﻻﻟﮥ اﻟﺪﺧﺎن‪ -‬ﻣﺜﻼ‪ -‬ﻋﻠﯽ وﺟﻮد اﻟﻨﺎر‪ ،‬و ان ﺗﻮّﻫﻢ ذﻟﮏ‬ ‫ﺑﻌﻀـﻬﻢ‪ ،‬ﻷّن ﻻزم ﻫﺬا اﻟﺰﻋﻢ ان ﯾﺸﺘﺮك ﺟﻤﯿﻊ اﻟﺒﺸـﺮ ﻓﯽ ﻫﺬه اﻟﺪﻻﻟﮥ‪ ،‬ﻣﻊ أّن اﻟﻔﺎرﺳـﯽ ﻣﺜﻼ ﻻ ﯾﻔﻬﻢ اﻷﻟﻔﺎظ اﻟﻌﺮﺑﯿﮥ و ﻻ ﻏﯿﺮﻫﺎ ﻣﻦ دون‬ ‫ﺗﻌﻠﻢ و ﮐﺬﻟﮏ اﻟﻌﮑﺲ ﻓﯽ ﺟﻤﯿﻊ اﻟﻠﻐﺎت‪.‬و ﻫﺬا واﺿﺢ‪.‬‬ ‫و ﻋﻠﯿﻪ‪ ،‬ﻓﻠﯿﺴﺖ دﻻﻟﮥ اﻷﻟﻔﺎظ ﻋﻠﯽ ﻣﻌﺎﻧﯿﻬﺎ اﻻ ﺑﺎﻟﺠﻌﻞ و اﻟﺘﺨﺼﯿﺺ ﻣﻦ واﺿﻊ ﺗﻠﮏ اﻷﻟﻔﺎظ ﻟﻤﻌﺎﻧﯿﻬﺎ‪.‬و ﻟﺬا ﺗﺪﺧﻞ اﻟﺪﻻﻟﮥ اﻟﻠﻔﻈﯿﮥ ﻫﺬه ﻓﯽ‬ ‫اﻟﺪﻻﻟﮥ اﻟﻮﺿﻌﯿﮥ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻦ اﻟﻮاﺿﻊ؟‬ ‫و ﻟﮑﻦ ﻣﻦ ذﻟﮏ اﻟﻮاﺿﻊ اﻷول ﻓﯽ ﮐﻞ ﻟﻐﮥ ﻣﻦ اﻟﻠﻐﺎت؟‬ ‫ﻗﯿﻞ‪ :‬إّن اﻟﻮاﺿﻊ ﻻ ﺑّﺪ أن ﯾﮑﻮن ﺷﺨﺼﺎ واﺣﺪا ﯾﺘﺒﻌﻪ ﺟﻤﺎﻋﮥ ﻣﻦ اﻟﺒﺸﺮ ﻓﯽ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪23 :‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ از اﻣﻮري ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ وﺿﻊ اﻟﻔﺎظ و اﺳﺘﻌﻤﺎل آنﻫﺎ و دﻻﻟﺖ اﻟﻔﺎظ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرده ﻣﺒﺤﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺣﻘﯿﻘﺖ وﺿﻊ‬ ‫ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﻻـﻟﺖ اﻟﻔـﺎظ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎﯾﺸـﺎن در ﻫﯿـﭻ زﺑـﺎﻧﯽ‪ ،‬ذاﺗﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ -‬آنﻃـﻮر ﮐﻪ ﻣﺜﻼـ دﻻـﻟﺖ دود ﺑﺮ وﺟﻮد آﺗﺶ‪ ،‬ذاﺗﯽ اﺳﺖ‪-‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻠﻤﺎي اﺻﻮل‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﻫﻤﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ذاﺗﯽ ﻧﺒﻮدن‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ اﯾﻦ ﺗﻮﻫﻢ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫در ﻓﻬﻢ اﯾﻦ دﻻـﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬درﺣـﺎﻟﯽﮐﻪ ﻣﺜﻼـ ﻓﺮد ﻓﺎرﺳـﯽزﺑﺎن‪ ،‬اﻟﻔﺎظ ﻋﺮﺑﯽ و ﻏﯿﺮ آن را ﺑـﺪون ﺗﻌّﻠﻢ و ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻧﻤﯽﻓﻬﻤـﺪ و‬ ‫ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﻣﺜﻼ ﻓﺮد ﻋﺮب‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﻟﻐﺎت را ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﺪ و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ واﺿﺤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﻻﻟﺖ اﻟﻔﺎظ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽﺷﺎن‪ ،‬ﺟﺰ از راه ﺟﻌﻞ و ﺗﺨﺼـﯿﺺ ﺗﻮﺳﻂ واﺿﻊ اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬ﭘﺲ اﯾﻦ دﻻﻟﺖ اﻟﻔﺎظ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎﯾﺸﺎن‪،‬‬ ‫از ﻧﻮع دﻻﻟﺖ وﺿﻌﯿﻪ )ﻗﺮاردادي و اﻋﺘﺒﺎري( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 23‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫‪ -2‬واﺿﻊ ﮐﯿﺴﺖ؟‬ ‫و اّﻣﺎ در ﻫﺮﯾﮏ از زﺑﺎنﻫﺎ‪ ،‬واﺿﻊ اوﻟﯿﻪ ﮐﯿﺴﺖ؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ :‬واﺿﻊ ﻟﻐﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺨﺺ واﺣﺪي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎم ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﺎ آن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪24 :‬‬ ‫اﻟﺘﻔﺎﻫﻢ ﺑﺘﻠﮏ اﻟﻠﻐﮥ‪.‬‬ ‫و ﻗﯿﻞ‪ -‬و ﻫﻮ اﻷﻗﺮب إﻟﯽ اﻟﺼﻮاب‪ -‬إّن اﻟﻄﺒﯿﻌﮥ اﻟﺒﺸﺮﯾﮥ‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻟﻘﻮة اﻟﻤﻮدﻋﮥ ﻣﻦ اﻟّﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﯿﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻘﺘﻀﯽ إﻓﺎدة ﻣﻘﺎﺻﺪ اﻻﻧﺴﺎن ﺑﺎﻷﻟﻔﺎظ‪،‬‬ ‫ﻓﯿﺨﺘﺮع ﻣﻦ ﻋﻨـﺪ ﻧﻔﺴﻪ ﻟﻔﻈﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻋﻨـﺪ إرادة ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺨﺼﻮص‪ -‬ﮐﻤﺎ ﻫﻮ اﻟﻤﺸﺎﻫﺪ ﻣﻦ اﻟﺼﺒﯿﺎن ﻋﻨﺪ أول أﻣﺮﻫﻢ‪ -‬ﻓﯿﺘﻔﺎﻫﻢ ﻣﻊ اﻵﺧﺮﯾﻦ‬ ‫اﻟﺬﯾﻦ ﯾﺘﺼﻠﻮن ﺑﻪ و اﻵﺧﺮون ﮐﺬﻟﮏ ﯾﺨﺘﺮﻋﻮن ﻣﻦ اﻧﻔﺴﻬﻢ أﻟﻔﺎﻇﺎ ﻟﻤﻘﺎﺻﺪﻫﻢ و ﺗﺘﺄﻟﻒ ﻋﻠﯽ ﻣﺮور اﻟﺰﻣﻦ ﻣﻦ ﻣﺠﻤﻮع ذﻟﮏ ﻃﺎﺋﻔﮥ ﺻﻐﯿﺮة‬ ‫ﻣﻦ اﻷﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺗﮑﻮن ﻟﻐﮥ ﺧﺎﺻﮥ‪ ،‬ﻟﻬﺎ ﻗﻮاﻋﺪﻫﺎ ﯾﺘﻔﺎﻫﻢ ﺑﻬﺎ ﻗﻮم ﻣﻦ اﻟﺒﺸﺮ‪.‬‬ ‫و ﻫـﺬه اﻟﻠﻐـﮥ ﻗـﺪ ﺗﺘﺸـﻌﺐ ﺑﯿﻦ اﻗﻮام ﻣﺘﺒﺎﻋـﺪة و ﺗﺘﻄﻮر ﻋﻨـﺪ ﮐﻞ ﻗﻮم ﺑﻤﺎ ﯾﺤﺪث ﻓﯿﻬﺎ ﻣﻦ اﻟﺘﻐﯿﯿﺮ و اﻟﺰﯾﺎدة‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻗﺪ ﺗﻨﺒﺜﻖ ﻣﻨﻬﺎ ﻟﻐﺎت اﺧﺮي‬ ‫ﻓﯿﺼﺒﺢ ﻟﮑﻞ ﺟﻤﺎﻋﮥ ﻟﻐﺘﻬﻢ اﻟﺨﺎﺻﮥ‪.‬‬ ‫و ﻋﻠﯿﻪ‪ ،‬ﺗﮑﻮن ﺣﻘﯿﻘـﮥ اﻟﻮﺿﻊ ﻫﻮ ﺟﻌـﻞ اﻟﻠﻔـﻆ ﺑـﺈزاء اﻟﻤﻌﻨﯽ و ﺗﺨﺼـﯿﺼﻪ ﺑﻪ‪.‬و ﻣﻤـﺎ ﯾـﺪل ﻋﻠﯽ اﺧﺘﯿﺎر اﻟﻘﻮل اﻟﺜﺎﻧﯽ ﻓﯽ اﻟﻮاﺿﻊ اﻧﻪ ﻟﻮ ﮐﺎن‬ ‫اﻟﻮاﺿﻊ ﺷﺨﺼﺎ واﺣﺪا ﻟﻨﻘﻞ ذﻟﮏ ﻓﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﻠﻐﺎت و ﻟﻌﺮف ﻋﻨﺪ ﮐﻞ ﻟﻐﮥ واﺿﻌﻬﺎ‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﻟﻮﺿﻊ ﺗﻌﯿﯿﻨﯽ و ﺗﻌﯿﻨﯽ‬ ‫ﺛﻢ اّن دﻻﻟﮥ اﻷﻟﻔﺎظ ﻋﻠﯽ ﻣﻌﺎﻧﯿﻬﺎ اﻷﺻﻞ ﻓﯿﻬﺎ أن ﺗﮑﻮن ﻧﺎﺷﺌﮥ ﻣﻦ اﻟﺠﻌﻞ و اﻟﺘﺨﺼﯿﺺ و ﯾﺴﻤﯽ اﻟﻮﺿﻊ ﺣﯿﻨﺌﺬ ﺗﻌﯿﯿﻨﯿﺎ‪.‬و ﻗﺪ ﺗﻨﺸﺄ اﻟﺪﻻﻟﮥ ﻣﻦ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص اﻟﻠﻔﻆ ﺑﺎﻟﻤﻌﻨﯽ اﻟﺤﺎﺻﻞ ﻫﺬا اﻻﺧﺘﺼﺎص ﻣﻦ اﻟﮑﺜﺮة ﻓﯽ اﻻﺳـﺘﻌﻤﺎل ﻋﻠﯽ درﺟﮥ ﻣﻦ اﻟﮑﺜﺮة اﻧﻪ ﺗﺄﻟﻔﻪ اﻻذﻫﺎن ﻋﻠﯽ وﺟﻪ إذا ﺳﻤﻊ‬ ‫اﻟﻠﻔﻆ ﯾﻨﺘﻘﻞ اﻟﺴﺎﻣﻊ ﻣﻨﻪ إﻟﯽ اﻟﻤﻌﻨﯽ‪.‬و ﯾﺴﻤﯽ اﻟﻮﺿﻊ ﺣﯿﻨﺌﺬ ﺗﻌّﯿﻨﯿﺎ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪25 :‬‬ ‫ﻟﻐﺖ‪ ،‬از او ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﻨـﺪ‪.‬در ﻗﻮل دﯾﮕﺮ‪ -‬ﮐﻪ ﻗﻮل ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻮاب اﺳﺖ‪ -‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺐ اﺳـﺘﻌﺪاد و ﺗﻮاﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧـﺪ در آن ﺑﻪ ودﯾﻌﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀـﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺎﺻـﺪش را ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﮐﻨـﺪ و ﻟـﺬا آدﻣﯽ ﻫﻨﮕﺎم اراﺋﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﺧـﺎص‪ ،‬ﻟﻔـﻆ ﻣﺨﺼﻮﺻـﯽ را از ﺟـﺎﻧﺐ ﺧﻮد اﺧﺘﺮاع ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ -‬ﮐﻤـﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ در ﮐﻮدﮐـﺎن در اواﺋـﻞ اﻣﺮ ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ -‬و‬ ‫ﺑﺪﯾﻦوﺳـﯿﻠﻪ ﻧا ﺴـﺎن ﺑـﺎ اﻓﺮاد دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑـﺎ او ﻣﺮﺗﺒﻄﻨـﺪ‪ ،‬ﺗﻔـﺎﻫﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨـﺪ و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻـﺪﺷﺎن اﻟﻔﺎﻇﯽ را‬ ‫اﺧﺘﺮاع ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣـﺎن از ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ اﺧﺘﺮاﻋـﺎت‪ ،‬دﺳـﺘﻪ ﮐﻮﭼﮑﯽ از اﻟﻔﺎظ ﭘﺪﯾـﺪ ﻣﯽآﯾـﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ زﺑﺎن ﺧﺎﺻـﯽ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ از اﻧﺴﺎﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ آن زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎﺻـﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﻬﻤﺎﻧﻨـﺪ و اﯾﻦ زﺑﺎن‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﯿﻦ اﻗﻮاﻣﯽ‬ ‫دوردﺳﺖ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد و در اﺛﺮ ﭘﺎرهاي ﺗﻐﯿﯿﺮات و اﺿﺎﻓﺎت‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮي از آن زﺑﺎن اوﻟﯿﻪ ﭘﺪﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽآﯾﺪ و ﻫﺮ زﺑﺎن ﺧﺎﺻﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺺ ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ وﺿـﻊ ﻋﺒـﺎرﺗﺴﺖ از ﻗﺮار دادن ﻟﻔـﻆ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻌﻨﯽ و ﺗﺨﺼـﯿﺺ ﻟﻔـﻆ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﺰﺑﻮر و ﯾﮑﯽ از ادﻟﻪاي ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫اﺧﺘﯿﺎر ﻗﻮل دوم در ﺑﺤﺚ واﺿﻊ ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ واﺿﻊ‪ ،‬ﺷـﺨﺺ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﺨﺺ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺮ زﺑﺎﻧﯽ‬ ‫ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﺪ و در ﻫﺮﯾﮏ از زﺑﺎﻧﻬﺎ واﺿﻊ آن ﻣﻌﺮوف و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬وﺿﻊ ﺗﻌﯿﯿﻨﯽ و وﺿﻊ ﺗﻌّﯿﻨﯽ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 24‬از ‪360‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫اﺻـﻞ اوﻟﯿﻪ در دﻻـﻟﺖ اﻟﻔـﺎظ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯿﺸـﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ دﻻﻟﺖ ﻧﺎﺷـﯽ از ﺟﻌﻞ و ﺗﺨﺼـﯿﺺ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬وﺿﻊ »ﺗﻌﯿﯿﻨﯽ«‬ ‫ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﮔـﺎﻫﯽ اﯾﻦ دﻻﻟﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺷـﯽ از اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻟﻔﻆ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ در اﺛﺮ ﮐﺜﺮت اﺳـﺘﻌﻤﺎل اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﮐﺜﺮت اﺳـﺘﻌﻤﺎل ﺑﻪ‬ ‫اﻧـﺪازهاي اﺳﺖ ﮐﻪ اذﻫـﺎن اﻓﺮاد ﺑـﺎ آن اﻧﺲ ﭘﯿـﺪا ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻫﺮﮔـﺎه ﻟﻔﻆ ﺷـﻨﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻣﻊ از آن ﻟﻔﻆ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬ ‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت وﺿﻊ »ﺗﻌّﯿﻨﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪26 :‬‬ ‫‪ -4‬أﻗﺴﺎم اﻟﻮﺿﻊ‬ ‫ﻻ ﺑّﺪ ﻓﯽ اﻟﻮﺿﻊ ﻣﻦ ﺗﺼﻮر اﻟﻠﻔﻆ و اﻟﻤﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻷن اﻟﻮﺿﻊ ﺣﮑﻢ ﻋﻠﯽ اﻟﻤﻌﻨﯽ و ﻋﻠﯽ اﻟﻠﻔﻆ‪ ،‬و ﻻ ﯾﺼﺢ اﻟﺤﮑﻢ ﻋﻠﯽ اﻟﺸـﯽء اﻻ ﺑﻌﺪ ﺗﺼﻮره و‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺟﻪ ﻣﻦ اﻟﻮﺟﻮه و ﻟﻮ ﻋﻠﯽ ﻧﺤﻮ اﻹﺟﻤـﺎل‪ ،‬ﻷـن ﺗﺼﻮر اﻟﺸـﯽء ﻗـﺪ ﯾﮑﻮن ﺑﻨﻔﺴﻪ و ﻗـﺪ ﯾﮑﻮن ﺑﻮﺟﻬﻪ‪ ،‬أي ﺑﺘﺼﻮر ﻋﻨﻮان ﻋـﺎم ﯾﻨﻄﺒﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ و ﯾﺸـﺎر ﺑﻪ إﻟﯿﻪ اذ ﯾﮑﻮن ذﻟـﮏ اﻟﻌﻨﻮان اﻟﻌﺎم ﻣﺮآة و ﮐﺎﺷـﻔﺎ ﻋﻨﻪ ﮐﻤﺎ إذا ﺣﮑﻤﺖ ﻋﻠﯽ ﺷـﺒﺢ ﻣﻦ ﺑﻌﯿـﺪ اﻧﻪ اﺑﯿﺾ ﻣﺜﻼ و اﻧﺖ ﻻ ﺗﻌﺮﻓﻪ‬ ‫ﺑﻨﻔﺴﻪ اﻧﻪ أّي ﺷﯽء ﻫﻮ‪ ،‬و أﮐﺜﺮ ﻣﺎ ﺗﻌﺮف ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻣﺜﻼ‪ -‬اﻧﻪ ﺷﯽء ﻣﻦ اﻻﺷﯿﺎء أو ﺣﯿﻮان ﻣﻦ اﻟﺤﯿﻮاﻧﺎت‪.‬ﻓﻘﺪ ﺻﺢ ﺣﮑﻤﮏ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﺄﻧﻪ اﺑﯿﺾ ﻣﻊ‬ ‫اﻧﮏ ﻟﻢ ﺗﻌﺮﻓﻪ و ﻟﻢ ﺗﺘﺼﻮره ﺑﻨﻔﺴﻪ و اﻧﻤﺎ ﺗﺼﻮرﺗﻪ ﺑﻌﻨﻮان اﻧﻪ ﺷـﯽء أو ﺣﯿﻮان ﻻ أﮐﺜﺮ و اﺷﺮت ﺑﻪ إﻟﯿﻪ‪.‬و ﻫﺬا ﻣﺎ ﯾﺴﻤﯽ ﻓﯽ ﻋﺮﻓﻬﻢ »ﺗﺼﻮر‬ ‫اﻟﺸﯽء ﺑﻮﺟﻬﻪ«‪.‬و ﻫﻮ ﮐﺎف ﻟﺼﺤﮥ اﻟﺤﮑﻢ ﻋﻠﯽ اﻟﺸﯽء‪.‬و ﻫﺬا ﺑﺨﻼف اﻟﻤﺠﻬﻮل ﻣﺤﻀﺎ ﻓﺈﻧﻪ ﻻ ﯾﻤﮑﻦ اﻟﺤﮑﻢ ﻋﻠﯿﻪ أﺑﺪا‪.‬‬ ‫و ﻋﻠﯽ ﻫﺬا‪ ،‬ﻓﺎﻧّﻪ ﯾﮑﻔﯿﻨﺎ ﻓﯽ ﺻﺤﮥ اﻟﻮﺿﻊ ﻟﻠﻤﻌﻨﯽ أن ﻧﺘﺼﻮره ﺑﻮﺟﻬﻪ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﻟﻮ ﮐّﻨﺎ ﺗﺼﻮرﻧﺎه ﺑﻨﻔﺴﻪ‪.‬‬ ‫و ﻟﻤـﺎ ﻋﺮﻓﻨـﺎ ان اﻟﻤﻌﻨﯽ ﻻـ ﺑـﺪ ﻣﻦ ﺗﺼﻮره و أّن ﺗﺼﻮره ﻋﻠﯽ ﻧﺤﻮﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺈﻧﻪ ﺑﻬـﺬا اﻻﻋﺘﺒﺎر و ﺑﺎﻋﺘﺒﺎر ﺛﺎن ﻫﻮ ان اﻟﻤﻌﻨﯽ ﻗـﺪ ﯾﮑﻮن ﺧﺎﺻﺎ أي‬ ‫ﺟﺰﺋﯿﺎ و ﻗﺪ ﯾﮑﻮن ﻋﺎﻣﺎ أي ﮐﻠﯿﺎ‪ ،‬ﻧﻘﻮل‪ :‬ان اﻟﻮﺿﻊ ﯾﻨﻘﺴﻢ إﻟﯽ أرﺑﻌﮥ أﻗﺴﺎم ﻋﻘﻠﯿﮥ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ان ﯾﮑﻮن اﻟﻤﻌﻨﯽ اﻟﻤﺘﺼﻮر ﺟﺰﺋﯿﺎ و اﻟﻤﻮﺿﻮع ﻟﻪ ﻧﻔﺲ ذﻟﮏ اﻟﺠﺰﺋﯽ‪ ،‬أي ان اﻟﻤﻮﺿﻮع ﻟﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺘﺼﻮر ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻻ ﺑﻮﺟﻬﻪ‪.‬و ﯾﺴﻤﯽ ﻫﺬا‬ ‫اﻟﻘﺴﻢ اﻟﻮﺿﻊ ﺧﺎص و اﻟﻤﻮﺿﻮع ﻟﻪ ﺧﺎص‪.‬‬ ‫‪ -2‬ان ﯾﮑﻮن اﻟﻤﺘﺼﻮر ﮐﻠﯿـﺎ و اﻟﻤﻮﺿﻮع ﻟﻪ ﻧﻔﺲ ذﻟـﮏ اﻟﮑﻠﯽ‪ ،‬أي ان اﻟﻤﻮﺿﻮع ﻟﻪ ﮐﻠﯽ ﻣﺘﺼﻮر ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻻ ﺑﻮﺟﻬﻪ‪.‬و ﯾﺴـﻤﯽ ﻫـﺬا اﻟﻘﺴـﻢ‬ ‫اﻟﻮﺿﻊ ﻋﺎم و اﻟﻤﻮﺿﻮع ﻟﻪ ﻋﺎم‪.‬‬ ‫‪ -3‬ان ﯾﮑﻮن اﻟﻤﺘﺼﻮر ﮐﻠﯿﺎ و اﻟﻤﻮﺿﻮع ﻟﻪ أﻓﺮاد ذﻟﮏ اﻟﮑﻠﯽ ﻻ ﻧﻔﺴﻪ‪ ،‬أي ان‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪27 :‬‬ ‫‪ -4‬اﻗﺴﺎم وﺿﻊ‬ ‫در وﺿـﻊ‪ ،‬ﺗﺼـﻮر ﻟﻔـﻆ و ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺿـﺮوري اﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ وﺿـﻊ‪ ،‬ﻧـﻮﻋﯽ ﺣﮑﻢ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﻣﻌﻨﯽ و ﺑﺮ ﻟﻔـﻆ اﺳﺖ و ﺣﮑﻢ ﺑﺮ ﭼﯿﺰي‪ ،‬درﺳـﺖ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از ﺗﺼﻮر و ﮔﻮﻧﻪاي از ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﭼﯿﺰ و ﻟﻮ اﯾﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﭼﻮن ﺗﺼﻮر ﯾﮏ ﺷﯽء ﺑﻪ دو ﺻﻮرت‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﺧﻮد آن ﺷـﯽء ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ وﺟﻬﯽ از آن ﺑﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽآﯾـﺪ‪.‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮآن ﺷـﯽء ﻣﻨﻄﺒﻖ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳـﻄﻪ‬ ‫آن