Mga Modelo ng Pambansang Ekonomiya PDF

[Mga Modelo ng Pambansang Ekonomiya] [Unang Modelo (Simpleng Modelo):] ---------------------------------------------------------------------------------------------- - Naglalarawan ng simpleng ekonomiya - Ang sambahayan at bahay-kalakal ay iisa - Ang lumilikha ng produkto ay siya ri...

[Mga Modelo ng Pambansang Ekonomiya] [Unang Modelo (Simpleng Modelo):] ---------------------------------------------------------------------------------------------- - Naglalarawan ng simpleng ekonomiya - Ang sambahayan at bahay-kalakal ay iisa - Ang lumilikha ng produkto ay siya ring konsyumer - Ang suplay ng bahay-kalakal ay demand nito kapag kabilang na ito sa sambahayan - Ang kita ay ang halaga ng produksiyon sa isang takdang panahon - Inaasahan na ang halaga ng produksiyon ay siya ring halaga ng pagkonsumo ng produkto - Upang lumago ang ekonomiya, kinakailangang maitaas ng kaukulang aktor ang kanyang produksiyon at pagkonsumo.  [Ikalawang Modelo (Sistema ng Pamilihan):] ------------------------------------------------------ - Nakatuon sa pag-iral ng sistema ng pamilihan sa pambansang ekonomiya - Binubuo ng pangunahing sektor, ang sambahayan at bahay- kalakal - **[Sambahayan --]** - nagmamay-ari ng salik ng produksiyon - nagbabayad sa gastos ng mga produkto at tumatanggap ito ng kita galing sa bahay-kalakal bilang kabayaran sa itinustos nilang salik ng produksiyon - walang kakayahang lumikha ng produkto - **[Bahay-kalakal]** - gumagamit ng mga salik ng produksiyon upang gawing produkto at serbisyo - suplayer ng mga tapos na produkto at serbisyo - may kakayahang lumikha ng produkto 1. **Pamilihan ng mga Salik ng Produksiyon ( Factor Market)** - Mga Salik ng Produksiyon (Factors of Production) a. lupa b. paggawa (laborers) c. kapital na produkto (capital goods) - Mga tapos na produkto na ginagamit sa pagbuo ng iba pang produkto d. entreprenyur --ang nagsasama-sama sa lupa, 2. ### Pamilihan ng mga Tapos na Produkto (Product/Goods/ Commodity Market) - Pamilihan ng mga tapos na produkto at serbisyo - Interes -- sa paggamit ng mga kapital na produkto - Renta o upa -- sa paggamit ng lupa o gusali - Ang paglago ng pambansang ekonomiya ay nakabatay sa pagtaas ng produksiyon at dapat din taasan ang pamumuhunan. - ​ - Ang **ekonomiks** ay isang pag-aaral kung paano tutugunan ang mga kagustuhan at pangangailangan ng tao sa pinakamahusay na paraan. Paikot na Daloy ng Ekonomiya ---------------------------- - Ang **paikot na daloy ng ekonomiya** ay naglalarawan sa ugnayan ng kita at paggasta. - Ang payak na paglalarawan ng ekonomiya ay kinapapalooban ng dalawang sector, ang **sambahayan** at **kompanya**. - Makikita ang ugnayan ng iba't ibang bahagi ng ekonomiya kabilang ang sambahayan, bahay-kalakal, pamahalaan, pamilihang pinansyal, at panlabas na sektor. [Mga Aktor sa Paikot na Daloy ng Ekonomiya] Sambahayan ------------------------------------------------------------------ - Ang sektor na binubuo ng lahat ng tao at nagmamay-ari ng mga salik ng produksyon (lupa, manggagawa, kapital, entreprenyur). Sila rin ay Bahay-Kalakal ------------- - Ang sektor na bumubuo ng mga produkto o serbisyo mula sa mga salik produksyon na nagmula sa sambahayan upang gawing bagong produkto o serbisyo. Institusyong Pinansyal ---------------------- - Tumatanggap ng ipon at nagpapautang ng pondo. Pamahalaan ---------- - Lumalahok sa Sistema ng Pamilihan. Nangungulekta ng buwis sa sambahayan at bahay-kalakal upang kumita at makalikha ng pampublikong paglilingkud. Panlabas na Sektor ------------------ - Nagbebenta ng mga produkto at serbisyo sa ibang bansa (*Export*) - Bumibili ng mga produkto at serbisyo sa ibang bansa (*Import*) [Mga Uri ng Pamilihan sa Paikot na Daloy ng Ekonomiya] Pamilihan ng mga Salik ng Produksyon (*Factor Market*) ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Nagbebenta ang sambahayan ng mga salik ng produksyon (input-lupa, kapital, paggawa, entreprenyur) - Bumibili ang bahay-kalakal ng mga salik ng produksyon (input-lupa, kapital, paggawa, entreprenyur) Pamilihan ng mga Tapos na Produkto (Product/Goods/Commodity Market) ------------------------------------------------------------------- - Nagbebenta ang bahay-kalakal ng mga tapos na produkto at paglilingkod. - Bumibili ang sambahayan ng mga produkto at paglilingkod bilang pagtugon sa pangangailangan o kagustuhan nito. Pamilihang Pinansyal (Financial Market) --------------------------------------- - Nag-iimpok ang sambahayan sa Institusyong Pampinansyal. - Umuutang ang bahay-kalakal. - Bangko - Bahay-sanglaan (*Pawnshop*) - Kooperatiba - *Insurance Company* - *Stock Market* Pamilihang Panlabas (World Market) ---------------------------------- - Nagsasagawa ng mga operasyong pangkalakalan sa pagitan ng iba't ibang bansa. [Mga Modelo sa Paikot na Daloy ng Ekonomiya] -------------------------------------------------------- Ikaapat na Modelo (Pamahalaan) ------------------------------  Ikalimang Modelo (Panlabas na Sektor) ------------------------------------- - ##### [KAHALAGAHAN NG PAGSUKAT NG PAMBANSANG KITA] 1. Ang sistema ng pagsukat ng pambansang kita ay nakapagbibigay ng ideya tungkol sa antas ng produksiyon ng ekonomiya sa isang partikular na taon at maipaliwanag kung bakit ganito kalaki o kababa ang produksiyon ng bansa. 2. Sa paghahambing ng pambansang kita sa loob ng ilang taon, masusubaybayan natin ang direksiyon na tinatahak ng ating ekonomiya at malalaman kung may nagaganap na pag-unlad o pagbaba sa kabuuang produksiyon ng bansa. 3. Ang nakalap na impormasyon mula sa pambansang kita ang magiging gabay ng mga nagpaplano sa ekonomiya upang bumuo ng mga patakaran at polisiya na makapagpapabuti sa pamumuhay ng mga mamamayan at makapagpapataas sa *economic performance* ng bansa. 4. Kung walang sistematikong paraan sa pagsukat ng pambansang kita, haka- haka lamang ang magiging basehan na walang matibay na batayan. Kung gayon, ang datos ay hindi kapani-paniwala. 5. Sa pamamagitan ng *National Income Accounting*, maaaring masukat ang kalusugan ng ekonomiya. - ##### [GROSS NATIONAL INCOME] - Sa pagkuwenta ng GNI, ay hindi na ibinibilang ang halaga ng  ### [MGA PARAAN NG PAGSUKAT SA GNI/PAMBANSANG KITA] 1. Pamamaraan batay sa gastos (Expenditure approach) 2. Pamamaraan batay sa kita ng sangkap at produksiyon (Income approach) 3. Pamamaraan batay sa pinagmulang industriya (Industrial Origin Approach) ##### PARAAN BATAY SA PAGGASTA (EXPENDITURE APPROACH) a. [ **Gastusing personal (C)**]- napapaloob dito ang mga gastos ng mga mamamayan tulad ng pagkain, damit, paglilibang, serbisyo ng manggugupit ng buhok, at iba pa. Lahat ng gastusin ng mga mamamayan ay kasama rito. b. **[Gastusin ng mga namumuhunan (I)]**- kabilang ang mga gastos ng mga bahay- kalakal tulad ng mga gamit sa opisina, hilaw na materyales para sa produksiyon, sahod ng manggagawa at iba pa. c. **[Gastusin ng pamahalaan (G)]**- kasama rito ang mga gastusin ng pamahalaan sa pagsasagawa ng mga proyektong panlipunan at iba pang gastusin nito. d. **[Gastusin ng panlabas na sektor (X-M)]**- makukuha ito kung ibabawas ang iniluluwas o export sa inaangkat o import. e. **[Statistical discrepancy (SD)]**- ang anumang kakulangan o kalabisan sa pagkuwenta na hindi malaman kung saan ibibilang. Ito ay nagaganap sapagkat may mga transaksiyong hindi sapat ang mapagkukunan ng datos o impormasyon. f. **[Net Factor Income from Abroad (NFIFA)]**- tinatawag ding Net Primary Income. Makukuha ito kapag ibinawas ang gastos ng mga mamamayang nasa ibang bansa sa gastos ng mga dayuhang nasa loob ng bansa. ##### GNI = C + I + G + (X-M) + SD + NFIFA. 2. **PARAAN BATAY SA PINAGMULANG INDUSTRIYA (INDUSTRIAL ORIGIN APPROACH)** 3. ##### PARAAN BATAY SA KITA (INCOME APPROACH) g. [ **Sahod ng mga manggagawa-**] sahod na ibinabayad sa sambahayan mula sa mga bahay-kalakal at pamahalaan. h. [ **Net Operating Surplus-**] tinubo ng mga korporasyong pribado at pag-aari at pinatatakbo ng pampamahalaan at iba pang mga negosyo. i. [ **Depresasyon-**] pagbaba ng halaga ng yamang pisikal bunga ng pagkaluma bunga ng tuloy tuloy na paggamit paglipas ng panahon. j. [ **Di-tuwirang buwis- Subsidiya**] 1. **Di-tuwirang buwis-** kabilang dito ang sales tax, custom duties, lisensiya at iba pang di-tuwirang buwis. 2. **Subsidiya-** salaping binabalikat at binabayaran ng pamahalaan nang hindi tumatanggap ng kapalit na produkto o serbisyo. Isang halimbawa nito ang pag-ako ng pamahalaan sa ilang bahagi ng bayarin ng mga sumasakay sa Light Rail Transit. 1. Ang mga tao ay gumamit ng mas maraming salapi para makabili lamang ng iilang produkto 2. Ang halaga ng pamumuhay ay tumataas 3. Mayroong patuloy na pagbaba sa halaga ng salapi 4. Ang presyo ng bilihin ay tumataas. ### MGA IBAT-IBANG KONSEPTO SA IMPLASYON 1. Deplasyon -- ito ang kabaligtaran ng implasyon. 2. Boom -- ito ang pinaka-mataas na punto ng sikliko ng kalakalan 3. Depression -- ito ang kabaligtaran ng boom. Ang pinakamababang parting sikliko ng produksiyon kung saan malaki ang antas ng kawalan ng trabaho sa loob ng higit 4. Slump- ito ang kalagayan kung saan may pagbaba ng presyo ng mga bilihin kasabay ng pagbagal ng pagtakbo ng ekonomiya 5. Recession- ito ang kalahatang pagbaba ng ekonomiya sa loob ng mga ilang buwan. 6. Stagflation-ekonomiya na may paghinto kasabay ng implasyon. Sa normal na kalagayan kung saan mayroong pagtaas ng ekonomiya ito ay kadalasang may kaakibat na implasyon, ngunit sa kaso ng stagflation may implasyon na walang pagtaas ng ekonomiya. 7. Slumpflation-ito ay kaparehas ng stagflation kung saan mayroon mataas na antas ng kawalan ng trabaho at pagtaas ng bilihin. 8. Reflation-sitwasyon na may bahagyang implasyon 9. Disimplasyon-tumutukoy sa proseso ng pagpapababa ng presyo ng mga bilihin 10. Inflationary gap-kondisyon kung saan ang pangkalahatang demand ay mas malaki kaysa pangkalahatang supply 11. Philip's curve-Ayon kay A.W. Philips mayroong trade off sa pagitan ng kawalan ng trabaho at implasyon. ### MGA DAHILAN NG IMPLASYON 1. Demand --pull inflation -- ang tanging dahilan ng implasyon ay galing sa punto ng mga mamimili. Mayroong patuloy at walang tigil na pagtaas ng demand. Kapag ang demand ay tumataas at hindi ito matugunan ng supply. Ang pangkalahatang presyo ng mga bilihin ay tataas na siyang sanhi ng implasyon. 2. Cost-push inflation -- Ang sanhi ay ang pagtaas ng gastusin sa produksiyon. Kapag ang mga may-ari ng mga ibat-ibang industriya ay nahaharap sa mataas na gastusin sa produksiyon, itataas nito ang presyo sa kanilang produkto. 3. Import-induced inflation o imported inflation- ang pag-angkat ng mga produkto at serbisyo ay maaaring maging sanhi ng implasyon. 4. Profit-push inflation- sanhi ng mga gahaman na mga prodyuser na itinatago ang kanilang mga produkto na siyang naging sanhi ng artipisyal na kakulangan. Ang mga gawaing 5. Currency inflation- Ang teorya ng mga monetarist sa implasyong ito ay sanhi naman ng masyadong malaki na supply ng pera sa sistema. Ang masyadong malaking supply ng pera ay nagdudulot paggamit ng malaking halaga ng salapi upang makabili ng kakaunting produkto. 6. Petrodollars inflation- ito ay nakakaapekto lalong lalo ng mga umaangkat ng mga produktong Petrolyo. Ang labis na pagtaas ng halaga ng mga produktong petrolyo ay naging sanhi sa pagtaas ng pangkalahatang presyo ng bilihin. DAHILAN NG IMPLASYON BUNGA NG IMPLASYON ---------------------------------------   ### MGA EPEKTO AT PAGTUGON NG IMPLASYON ### MGA EPEKTO NG IMPLASYON SA MGA MAMAMAYAN ***Mga -*** ang interes sa hiniram na Ang mga umuutang na may 10% interes ***Umuutang*** pera ay mababa dahil sa sa kanilang hiniram na \- kapag ang dahilan ng Halimbawa: ***Mga*** implasyon ay ang pagtaas Kapag maraming imbak ang isang tataas ang -- -- -- -- -- -- -- -- ### PARAAN NG PAGLUTAS NG IMPLASYON 1. ***Pagpapatupad ng Tight Money Policy***- isinagawa ng Banko Sentral ng Pilipinas upang mabawasan ang labis na paggasta. 2. ***Produksyon para sa local na pamilihan***- tumutugon sa local na produksyon upang ang mamamayan ay makikinabang sa mas murang bilihin. 3. ***Pagtakda ng price control***- pamamaraan ng isang gobyerno sa pagkontrol ng presyo particular na sa pinakamababang presyo na dapat ipataw sa isang produkto. Karaniwan ginagamit ang mga ito sa panahon ng mga kalamidad, kaguluhan at digmaan. 4. ***Pataasin ang produksyon*** -- dagdagan ang produksyon ng mga pangunahing pangangailangan sa local na pamahalaan. ### MGA DAPAT TANDAAN #### [Dalawang paraan na ginagamit ng pamahalaan sa ilalim ng] [patakarang piskal:] - **Expansionary Fiscal Policy** - #### Contractionary Fiscal Policy ### [Kahalagahan ng Papel na Ginagampanan ng Pamahalaan] [Kaugnay ng mga Patakarang Piskal na Ipinapatupad nito:] - Ang pamahalaan ay isang mahalagang kabahagi sa pagsasaayos at pagpapanatili ng katatagan ng ekonomiya, ang papel ng pamahalaan ay magtakda ng mga patakaran na maghahatid sa isang kondisyon na maunlad at matiwasay na ekonomiya. - Ang pamahalaan ang nagsasagawa at nagpapatupad ng ilang paraan kung may pangangailangan na maiayos ang pamamalakad sa ilang problemang pang ekonomiya. ### [Pambansang Badyet at Paggasta ng Pamahalaan:] - ##### Pambansang Badyet ##### MGA PATAKARANG PINAIIRAL NG BSP: - ito'y ipinatupad ng pamahalaan kapag layunin nitong mahikayat ang mga negosyante na palakihin o magbukas ng bagong negosyo - mababang interes sa pagpapautang mas maraming mamumuhunan - magkaroon ng maraming trabaho - may kakayahang bumili ng mga produkto at serbisyo - indikasyon ng isang masiglang ekonomiya ##### [Contractionary money policy or tight money policy] - ipinatupad kung patuloy ang pagtaas ng presyo ng mga salik ng produksiyon at bilihin - kapag ang demand ay mas mataas kaysa sa produksiyon - mabawasan ang paggasta ng sambahayan at mamumuhunan - bumaba ang presyo; bumagal ang ekonomiya - mapababa ang implasyon A. ### MGA INSTITUSYONG BANGKO a. **Universal/Commercial Banks**- malalaking bangko na may mga sangay saanmang panig b. **Thrift Banks**- mga di-kalakihang bangko na nagsisilbi sa mga maliliit na negosyante. c. **Rural Banks** -- ay mga bangko na makikita sa mga malalayong lalawigan na tumutuong ### MGA INSTITUSYONG DI-BANGKO - **Kooperatiba** -ay isang kapisanan na binubuo ng mga kasapi nay nagkakaisang panlipunan o pangkabuhayan na layunin - **Pawnshop o Bahay-Sanglaan**- itinatag ito upang magpautang sa mga taong madalas na mangailangan ng pera at walang paraan na makalapit sa bangko. - ##### Pension Funds - **Registered Companies**- ay mga kompanyang nakarehistro sa Security and Exchange Commission(SEC) matapos magsumite ng basic at additional requirements at magbayad ng filing fee. - **Pre-Need Companies** -- ay mga kompanya na rehistrado sa SEC na pinagkakalooban ng nararapat na lisensiya na mangalakal o mag-alok ng mga kontrata ng preneed o pre-need plan. - **Insurance Companies** -- ay mga rehistradong korporasyon sa SEC at binigyan ng Karapatan ng Insurance - ##### Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) - bangko ng mga bangko at may layunin nitong mapanatili ang katatagan ng halaga ng bilihin at pananalapi ng bansa - Naitatag sa bisa ng Batas Republika Blg. 265 noong Enero 3,1949 - Tagapangasiwa at tagalikha ng salapi, pautang, pagbabangko - Itinatag upang mapangalagaan ang kabuuang ekonomiya ng bansa - ##### Philippine Deposit Insurance Corporation (PDIC) d. **Nagbigay seguro sa mga depositor** - Pagbabayad ng nakasegurong deposito - Assessment at Collection - Risk Management e. ##### Bilang receiver at liquidator ng nagsarang bangko - Namamahala sa nagsarang bangko - Pagbebenta ng Ari-arian ng Nagsarang Bangko f. ##### Bilang Imbestigador - **Securities and Exchange Commission-** Nagtatala/nagrerehistro sa mga kompanya ng bansa - **Insurance Commisssion-** Nangangasiwa at namamatnubay sa negosyo ng pagseseguro #### Mga Paraan ng BSP upang mapangasiwaan ang suplay ng salapi sa sirkulasyon: -- -- -- -- #### [ MGA BUMUBUO SA SEKTOR NG PANANALAPI] ##### MGA INSTITUSYONG BANGKO ###### Uri ng mga Bangko 1. **Commercial Banks** ###### Thrift Banks ###### Rural Banks ###### Specialized Government Banks A. **Land Bank of the Philippines (LBP)** B. **Development Bank of the Philippines (DBP)** C. **Al-Amanah Islamic Bank of the Philippines (Al-Amanah)** MGA INSTITUSYONG DI-BANGKO Kooperatiba Pawnshop o Bahay-Sanglaaan 7. Pension Funds D. **Government Service Insurance System (GSIS)** Social Security System (SSS) Pagtutulungan sa Kinabukasan: Ikaw, Bangko, Industriya at Gobyerno (Pag-IBIG Fund) Registered Companies Pre-Need Insurance Companies  A. Bilang tagaseguro ng deposito (Deposit Insurer) 1. **Pagbabayad ng nakasegurong deposito** ###### Assessment and Collection ###### Risk Management B. ###### Bilang Receiver at Liquidator ng Nasarang Bangko 4. **Namamahala ng Nagsarang Bangko** ###### Pagbebenta ng Ari-arian ng Nagsarang Bangko (Liquidation of Assets of closed bank.) ###### Bilang Imbestigador 3\. Securities and Exchange Commission (SEC)