Osmanlı Devleti PDF

# Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi ## Osmanlı Devleti ### Osmanlı Devleti'nin Genel Özellikleri - Siyasi yapısı ağırlıklı olarak (Mutlak) Monarşidir. - 1876'da Kanun-u esasi ilan edilince Meşrutiyet başlamış bir kesinti evresi sonrası tekrar başlaması 1908'de olmuş 1918'e kadar devam etmiştir...

# Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi ## Osmanlı Devleti ### Osmanlı Devleti'nin Genel Özellikleri - Siyasi yapısı ağırlıklı olarak (Mutlak) Monarşidir. - 1876'da Kanun-u esasi ilan edilince Meşrutiyet başlamış bir kesinti evresi sonrası tekrar başlaması 1908'de olmuş 1918'e kadar devam etmiştir. - Ekonomisi tarıma dayalıdır. - Sosyal yapısı da reaya/tebaa/halk ile yöneten ilişkisi üzerine kuruludur. - Osmanlı Devleti tam manasıyla teokratik bir devlet değildir. Belki nev-i şahsına münhasır teokratik bir devlet olduğu söylenebilir. Devlet daha ziyade patrimonyaldir. ### Osmanlı Devletinin Tarihi - **1299'da Osman Bey'in Anadolu Selçuklu Devleti'ne karşı bağımsızlığını ilan etmesiyle başlayan Kuruluş Dönemi, Fatih Sultan Mehmet'in 1453'te İstanbul'u fethiyle sona erer.** - **Fatih Sultan Mehmetin İstanbul'u fethetmesiyle başlayan Yükselme Dönemi Osmanlı sadrazamlarından Sokullu Mehmet Paşa'nın ölümüyle sona erer.** - **1328'de Orhan Gazi, adına sikke bastıran ilk Osmanlı Sultanıdır.** İlk bakır parayı Osman Bey, ilk gümüş parayı Orhan Bey, ilk altın parayı Fatih Sultan Mehmet, ilk kâğıt parayı ise Abdülmecit bastırdı. ### Osmanlı Devletinin Özellikleri - Osmanlı Devleti Türk devletleri içinde tek bir hanedanın hüküm sürdüğü en uzun ömürlü devlettir. - Türk devletleri içinde en uzun süre yaşayan ve en geniş sınırlara ulaşanıdır. - Türk devletleri içinde merkezi otoritesi en güçlü olanıdır. - Kültür ve uygarlık alanında en ileri olan Türk devletidir. - Mutlak egemenlik haklarını hükümdar kullanır. Ancak, 1. Ahmet dönemine kadar veraset yasası belirgin değildir. - Şeriat hukuku ile yönetildiğinden teokratik, mutlak egemenlik haklarını hükümdar kullandığından Monarşik devlet yapısı görülür. - Fetih temeline dayandığından askeri; etnik yapı çeşitli olduğundan çok uluslu bir imparatorluktur. Ancak sömürgeci olmamıştır. - Fetih politikası, dinsel (cihat) ve ekonomik (ganimet) amaçlı olmuştur. - Adalet ve hoşgörü ile muamele etmiş, siyasal ve sosyal alanlarda kurduğu örgütlenmelerle dönem devletleri içerisinde öne çıkmıştır. - 16. Yüzyıldan itibaren ilim ve fende Avrupalı devletlerin gerisine düşmeye başlamıştır. - 19. Yüzyılda parçalanmanın eşiğine gelmiştir. Ancak Avrupalı devletlerin ihtilaf halinde olması ve uyguladığı dış politikası sayesinde yüz yıl daha ayakta kalmayı başarsa da 20. Yüzyılın başlarında dağılma kaçınılmaz olacaktır. ## Yeniçeriler - I. Murat zamanında kurulmuş, kapıkulu askerleri içerisindeki yaya birliklerdir. - Savaşmak harici işler yapmaları, evlenmeleri yasaktır. - "Ulufe” denilen bir maaş ve her padişah değişikliğinde “Cülus" denilen bir bahşiş alırlardı. - Devşirme kökenli olmak zorundaydılar. - Ancak sistem zamanla bozulacak ve yeniçeriler ıslahatların önündeki en önemli engellerden biri olacakladır. - Nihayetinde 1826'da II. Mahmut tarafından ocak kapatılmıştır. ## Duraklama Dönemi (17.yy) (1579 Sokullu'nun ölümü -1699 Karlofça Antlaşması) ### Bu Dönem Islahatının Genel Özellikleri - Askeri ve mali alandadır. - Henüz Batı örnek alınmamaktadır. Osmanlı klasik dönemine dönebilmek için yine kendini örnek almaktadır. - Sorunların kökenine inilmemiş, baskı ve şiddet uygulanmıştır. - Islahatlar kişilere bağlı kalmıştır. Not: Bu dönemde (17. yüzyıl) ağır vergi yükünden dolayı Bozoklu Celal tarafından başlatılmış, Celali İsyanları adıyla halk isyanları çıkmıştır. ## Kuyucu Murat Paşa - Hırvat asıllı sadrazamdır. - Pek çok Celaliyi kuyulara doldurdu, çok katı kurallar koydu. - Sicill-i Osmani'ye göre sâdık, doğru ve cesurdu. İsmail Hakkı Uzunçarşılı'ya göre Kuyucu Murat Paşa azim sahibi, tecrübeli, icrasında şiddetli ve amansızdı. Osmanlı hanedanına pek sadıktı. Soğukkanlı olup hissiyatını saklamayı bilir, vakti gelince harekete geçip muvaffak olurdu. - İngiliz Elçisi Lallo hatıratında Kuyucu Murad Paşa'nın memlekete iyiliği dokunduğunu; basiret ve işgüzarlığı ile ülkeye yeni hayat getirdiğini ve gerçekten hâkim ve asker bir vezir olduğunu yazmıştır. ## II. Osman (Genç Osman) - Arapça, Farsça, Latince, Yunanca ve İtalyanca gibi doğu ve batı dillerini klasiklerinden tercume yapabilecek kadar güzel bilen çok yenilikçi bir padişahtır. - Saray dışından evlenmiştir. Bu sebeple yeniçeriler kendisine tepkilidir. O da yeniçerileri sevmez. Yeniçeri ocağını kaldırarak bunun yerine Anadolu, Mısır ve Suriye'deki askerlerden bir ordu kurmak istemiş, Yeniçerilerce öldürülmüştür. ## IV. Murat - İçki ve tütününü men etmiş - Kapıkulu askeri zorbalarının elebaşlarını idam ettirmiş ve devlet teşkilatında görevini suiistimal edenleri ve ihmalleri görülenleri cezalandırmış, - Rüşvet, şahsi kayırma ile iltimasları azaltmaya çalışmıştır. ## Koçi Bey - Sultan IV. Murat ve kardeşi Sultan Ibrahim'e sunduğu risaleleri ile tanıan 17. yüzyıl Osmanlı tarihçi ve devlet adamı. - Sicill-i Osmani onu "Siyasi işlere vakıf, kâmil ve akıllı bir zat idi" olarak değerlendirmektedir. - Yaptığı araştırmalar sonucu ülkedeki sorunların nedenleri ve çözüm yollarının içeren bir rapor hazırlamış, IV. Murat'a vermiş, o da bu rapora göre ıslahat gerçekleştirmiştir. (Koçi Bey Risalesi) - İkinci risalesini I. İbrahim'in isteği üzerine, ona devlet teşkilatı hakkında bilgi vermek için yazmıştır. ## Tarhuncu Ahmet Paşa - Osmanlı sadrazamlarındandır. - İsmail Hakkı Uzunçarşılı'ya göre Tarhuncu Ahmet Paşa iffeti, doğruluğu ile tanınmış olup icraatında hiç hâtıra ve gönüle bakmadığından bütçeyi dengelemek gayretiyle çalışmış ve çok düşman kazanmış, Valide Sultanın tekliflerini bile reddetmiş ve bu yüzden hayatını kaybetmiştir. - Tarihlerde adı geçen Tarhuncu Bütçesi onun zamanında yapılmıştır. Devlet mâliyesi alanında topladığı objektif istatistiki verilere dayanarak ıslahat yapmaya girişen ilk Osmanlı Devleti reformcusudur. ## Köprülüler Devri (Köprülü Mehmet Paşa, Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa) - Köprülüler Devri Osmanlı İmparatorluğu'nda 1656-1683 tarihlerini kapsayan ve Köprülü ailesinden sadrazamların görev yaptığı imparatorluğun toparlanması ve istikrarı için bir fırsat yaşanan tarihi döneme verilen isimdir. - Köprülü Mehmet Paşa ile başlar. (Şartlar ileri sürerek sadrazamlığa gelen ilk isimdir.) - Köprülüler devri, Osmanlı devleti için içerde istikrarın sağlanması, dışarda ise itibar ve gücün göreli olarak artması dönemidir. - Köprülüler Devri'nin sona ermesiyle Duraklama Dönemi biter ve Gerileme Dönemi başlar. ## Gerileme Dönemi (1699 Karlofça Antlaşması-1792 Yaş Antlaşması) ### Bu Dönem Islahatının Genel Özellikleri - Askeri, mali ve teknik alanda yapılmıştır. - İlk defa Batı örnek alınmaya başlandı. - Yapılan ıslahat halka inememiştir. - Dolayısıyla amacına ulaşamamıştır. ## Lale Devri (1718-1730) ### Osmanlı'da Duraklama - Devrin padişahı III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat Ibrahim Paşa'dır. - Osmanlıda Batılılaşmanın başladığı ilk devirdir. - İlk kez özel matbaa açıldı. Kurucuları İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi'dir. İlk basılan eser Arapça-Farsça bir sözlük olan Vankulu Lugatı'dır. Matbaaya işsiz kaldıkları için hattatlar, dini eserlerin basılamayacağını düşündükleri için halkın bir kesimi tepki göstermiştir. - İlk geçici elçilikler açıldı. İlk elçi Paris'e giden 28 Çelebi Mehmet Efendi(Mehmet Faiz) 'dır. Paris'te 11 ay kalmış bu süre boyunca Fransızların ilgi odağı olmuştur. Yazdığı "Paris Sefaretnamesi" adlı eser özellikle o yıllarda Fransa'yı tanımak isteyen İngiltere'de kıymet görmüştür. Bu görevinden sonra başka elçilikler de yapmış devrin sonundaki Patrona Halil İsyanına karıştığı gerekçesiyle görevinden alınarak Kıbrıs'a sürgün olarak gönderilmiştir. ## III. Mustafa - III. Mustafa amcasının oğlu III. Osman'ın ölümü üzerine 1757'de tahta geçmiştir. - Bu dönemdeki yenilikler Sadrazam Koca Ragip Paşa tarafından gerçekleştirildi. - Bu dönemin yabancı ıslahatçısı Macar asıllı Baron de Tott'dur. ## I. Mahmut - Mahmut, Lale Devri'nde büyük bir hız kazanan Osmanlı reform hareketinin Patrona Halil İsyanı ile kesintiye uğradığı bir siyasi ortamda tahta geçti. - Amcası III. Ahmed'in başlattığı reform politikasını daha çekingen bir üslupla da olsa sürdürmeye gayret etti. - İsyandan sonra duraksayan matbaacılık hamlesinin yeniden canlandırılmasına izin verdi. - Başta Ayasofya kütüphanesi olmak üzere kütüphaneler kurdurdu. - I. Mahmut Batı tekniğini kullanarak askeri ıslahat yapan ilk isimdir. - Bu dönemde ilk kez yurt dışından askeri teknisyenler gelmeye başladı. Yeniliklerin başındaki isim Humbaracı Ahmet Paşa'dır. - Bu dönemde Hendesehane adında ilk askeri mühendislik okulu ile Humbara Ocağı kuruldu. ## III. Selim (Nizam-ı Cedid Dönemi) - Yönetim alanı hariç bütün alanlarda ıslahat yaptı. - Nizam-1 Cedid adında Avrupa tarzında bir ordu kuruldu. - İrad-1 Cedid hazinesini kurularak bu ordu finanse edildi. - Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara Mühendishanesi) açıldı. - İlk devlet matbaası açıldı (Matbaa-i Amire). - Avrupa başkentlerine kalıcı elçilikler açıldı. - Şeyhü'l-islam'ın yetkileri sınırlandırıldı. - Askeri okullara sınav uygulaması getirildi ve Fransızca zorunlu tutuldu. - Vergiler arttırıldı, zengin tüccarların mallarına el konuldu. - Şeyhü'l-islam ve döneminin Sadaret Kaymakamı'nın desteklediği ve Kabakçı Mustafa adı verilen bir kişinin önderliğinde başlatılan Yeniçeri isyanıyla III. Selim tahttan indirildi. - Yerine IV. Mustafa getirildi. - III. Selim boğdurulurken, tahtın asıl varisi II. Mahmut taraftarlarınca kaçırılarak kurtarılabildi. - Olayı haber alan ve İstanbul'a gelen Alemdar Mustafa Paşa ve ordusu isyanı bastırmış, önde gelen isyancıları öldürmüş ve II. Mahmut'un tahta çıkmasını sağlamıştır. ## I. Abdülhamid - Sultan I. Abdülhamit, siyasi ve askeri ıslahatlara girişti. - Yeniçerilerin sayımını yaptırdı ve gereksiz yere fazla para alanları tespit ettirerek usulsüz ulufe alım-satımını yasakladı. - Modern denizci yetiştirmek ve gemiler inşa etmek için çalışmalar yaptırdı. ## 19. Yüzyılda Devletlerin Durumu ### Osmanlı Devleti - Osmanlı Devleti'nin siyasi, sosyal, askeri ve iktisadi alanda pek bir gücü kalmamıştır. - Devletin bu dönemdeki temel siyaseti büyük devletlerarasındaki çıkar çatışmalarından yararlanarak varlığını sürdürdürdüğü "Denge Politikası"dır. Bu politika devleti kurtaramaz ama ömrünü yüz yıl kadar uzatır. - Bu dönemde uğraşılan en büyük problem Fransız İhtilali'nin yaydığı milliyetçilik sonucu Balkanlar'daki azınlık isyanlarıdır. ### İngiltere - 19. yüzyılın en güçlü devletidir. - Gücünün kaynağı ise sömürgeciliktir. - Bu yüzyılda en fazla önem verdiği coğrafya Hindistan'dır. - Hindistan'ın sömürge yolu üzerinde olan Osmanlı ise önem verdiği bir ülkedir. Bu yüzden Osmanlı'ya korumacı bir siyaset izlemiştir. - Bu siyaseti 93 Harbi sonundaki Berlin Antlaşması'na kadar devam edecektir. - Bu tarihten itibaren Osmanlı Devleti'ni paylaşmak isteyenlerin başını İngiltere çekecektir. ### Fransa - 16. yüzyıldan itibaren Kanuni Sultan Süleyman ve 1. Fransuva arasında dostluk münasebetleri başlamıştır. - Süreç içerisinde her ne kadar Fransa, Osmanlı'ya karşı kurulan ittifaklara destek verse de Osmanlı'nın bu dostluğa sadık kaldığını görüyoruz. - Hatta Fransız İhtilali'ni hoş karşılayan Osmanlı, Prusya'dan sonra Fransa'daki rejimi tanıyan ikinci devlet olmuştur. - Osmanlı-Fransa münasebetleri Napolyon döneminde farklı bir mecraya girmiştir. - Tanınmış bir asker değilken Osmanlı'nın modernleşmesini ve güçlü olmasını isteyen Napolyon, kendisini meşhur eden ve Venedik Devleti'ne son veren Campo Formio Antlaşması'nı (1797) imzaladıktan sonra gözünü Osmanlı'ya dikmiştir. - İtalya Ordusu başkomutanı olarak bir 'Doğu İmparatorluğu' kurma hülyasını düşleyen Napolyon ilk olarak Mısır'a saldırdı. ### Rusya - Bu yüzyılda Osmanlı Devleti'nin yaptığı savaşların neredeyse hepsi Rusya iledir. - Rusya ıslahat çalışmaları ile gelişim kaydetmek isteyen Osmanlı Devleti'nin bu çalışmalar için ayırdığı kaynağı yok etmek ve böylece ilerlemesini akamete uğratmak için neredeyse her yirmi yılda bir savaş çıkarmıştır. - Rusya bereketli Osmanlı topraklarını elde etmek istemektedir. - Avusturya- Macaristan ile bir olarak Osmanlı'nın Balkan topraklarında Panslavizm politikası uygulamıştır. ### Avusturya- Macaristan - Bu yüzyılda bu imparatorluk da Osmanlı gibi dağılmanın eşiğindedir. - Balkanlar'da Rusya ile mücadele halinde olmuştur. - Çok uluslu olduğundan kendi aleyhine de sonuç vereceğini bildiği halde Osmanlı Devleti'ne karşı Balkanlar'da Panslavizm politikasını desteklemiştir. ### İtalya (Piyemonte) - 1870'de siyasi birliğini kurmuştur. - Sömürgecilik yarışına girmiş, ilk olarak da Osmanlı'nın Trablusgarp bölgesini işgal etmiştir. - Osmanlı Devleti'ni bu işgale mecbur etmek için Oniki Ada'yı da işgal etmiş ve bu tarihten sonra Oniki Ada elimizden çıkmıştır. ### Almanya (Prusya) - 1871'de siyasi birliğini kurmuştur. - Bu devletin kurulması Osmanlı'nın denge politikasına yeni bir unsurun dâhil olması anlamına gelir. - Birliğini kurması sonrası Almanya da sömürge istemiştir. Almanya'nın bu isteği mevcut sömürgelerin taliplerinin artması ve yeni yerlerin sömürge haline getirilmesi meselesini ortaya çıkaracaktır. ## Dağılma ve Çöküş Dönemi (1792-1922) ### 19. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Tarihi - Osmanlı'ya Balkanlar'da ilk isyan eden Sırplar, (1812 Bükreş Antlaşması ile ayrıcalık kazanmışlardır), ilk bağımsız olanlarsa Yunanlılardır. (Mora İsyanı sonrası 1829 Edirne Antlaşması ile bağımsız oldular) - 1833 Kütahya Antlaşması ile Mısır uluslararası bir sorun haline geldi. (Osmanlı Devleti Mora İsyanını bastıramayınca Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'dan yardım istedi. O da Yunan isyanını bastırmak karşılığında Girit, Suriye ve Trablusgarp'ın valiliklerini de talep etti. İsyan bastırılsa da araya Avrupalı devletlerin girmesiyle Osmanlı Devleti'ne Edirne Antlaşması dikte ettirildi ve böylece Yunanistan bağımsız oldu. Bu olay sonrası Kavalalı Mehmet Ali Paşa Osmanlı'dan söz konusu valilikleri istese de alamadı. Böylece kendi ülkesine savaş açan Kavalalı da oğlu İbrahim Paşa komutasındaki Mısır Ordusu'nu Osmanlı üzerine gönderdi. Suriye ve Konya'da yapılan savaşlarda Osmanlı yenildi. Osmanlı Devleti İngiltere ve Fransa'dan yardım isteyince yapılan bu antlaşmayla bu devletler sadece valinin istediği yerleri ona vermekle kalmayıp oğluna da Cidde'nin yanında Adana valiliklerinin verilmesini sağladılar) - 1883 Hünkâr İskelesi Antlaşması: Bu durumu yakından takip eden Ruslar Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti'ne verdiği bu zararı kendi lehlerine kullanmak isteyip Osmanlı'ya antlaşma teklif ettiler. Rusların teklifini değerlendiren Osmanlı bu devletle, Mehmet Ali Paşa'ya karşı Ruslarca korunması kaydıyla bu antlaşmayı yaptı. Karşılığında Rusya ile bir savaş olursa Osmanlı karşı tarafa boğazları kapatacak, Ruslara ise açacaktı. Bu durum Boğazlarda Ruslara imtiyaz verilmesi anlamına geldiğinden İngiltere'nin hoşuna gitmedi. Ancak antlaşmanın süresi bitinceye kadar beklendi. (Bu antlaşma ile Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ne kadar devam edecek olan Boğazlar sorunu başlamış oldu.) - 1838 Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi: Bu sözleşme ile İngiliz mallarına gümrük indirimi getirildi. Bundan sonra bol ve ucuz olarak ülkeye giren İngiliz malları Osmanlı küçük esnafının çökmesine ve dolayısıyla Osmanlı'nın, İngiltere'nin açık pazarı haline gelmesine sebep olmuştur. - 1839'da Tanzimat Fermanı ilan edildi. - 1840 Londra Konferansı Sözleşmesi: Avrupalılar Mısır'ı Mehmet Ali Paşa ve oğullarına saltanat usulüyle bıraktılar. - 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi: Hünkâr İskelesi Antlaşmasının süresinin bitmesi üzerine Avrupalılar, bu sözleşme ile boğazların güçlü Rusya yerine zayıf Osmanlı'da kalmasını sağlamışlardır. - 1854-56 Kırım Savaşı: Savaş Osmanlı Devleti ve Rusya arasında oldu. Çıkarları icabı İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti'ne destek verdiler. Rusya yenildi. İlk kez bu savaş sırasında dış borç alındı. Savaşın sonunda 1856 Paris Antlaşması imzalandı. Önemli maddeleri; - Osmanlı Devleti, Avrupalı bir devlet sayılacak ve Avrupa hukukundan yararlanacaktır. - Osmanlı ve Rusya Karadeniz'de tersane ve donanma bulundurmayacaklardır. (Osmanlı Devleti kazananların safında yer alıyor olmasına karşın yenik duruma düşürülmüştür.) - Padişah Hristiyan tebaa için ıslahat yapacağını bildirecektir. - 1856 Islahat Fermanı ilan edildi. - 1876 Kanun-u Esasi (I. Meşrutiyet) ilan edildi. (Osmanlı Devleti Avrupalıların kendisi aleyhine karar almak için toplanacağı İstanbul Konferansı öncesi onların kararını müspet anlamda etkilemek için Meşrutiyeti ilan etmişlerdir.) - 1877-78 Osmanlı Rus Harbi ("93 Harbi" -Rumi takvime göre 1293'e tekabül ettiği için böyle denir): Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapıldı. Bu sefer İngiltere ve Fransa Osmanlı'ya yardım etmediler. Osmanlı ağır bir mağlubiyet aldı. İstanbul'un çok yakınındaki Yeşilköy'e kadar gelen Rusların dayatmasıyla 1878'de Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması yapıldı. İngiltere Rusya'nın çıkarlarına göre hazırlanan bu antlaşmayı istemeyince aynı yıl Berlin antlaşması yapıldı. Berlin antlaşmasının önemli maddeleri: - Sırbistan, Romanya ve Karadağ bağımsız oldu. - Doğu Rumeli ve Bosna-Hersek'e imtiyaz verildi. - Bulgaristan Prensliği kuruldu. - Kars, Batum, Artvin ve Ardahan sancakları Rusya'ya bırakıldı. - Kıbrıs Sancağı İngiltere'ye kiralandı. - Ermenilerin yaşadığı Anadolu'nun doğusunda ıslahat yapılacaktı. - Avrupalı devletlerin isteğiyle Osmanlı'daki Ermeniler Kürtler ve Çerkezlere karşı korunacaktı. (Bōylece Ermeniler ilk kez uluslararası bir mesele oldular) ### 19.yy Islahatının Genel Özellikleri - Dönem ıslahatının temel amacı Osmanlı'yı kurtarmaktır. - Bu yüzyıldaki ıslahatlar bütün alanlarda yapılmıştır. - İlk defa yönetim (siyasal) alanında ıslahat yapılmıştır. (Meşrutiyet) - Batı örnek alınmıştır. - Islahatlara (19. Yüzyılın ikinci çeyreğine kadar) yeniçeriler ve ulema sınıfı karşıdır. - Avrupalıların iç işlerimize mudahalesini önlemek için gayr-i müslimlere geniş ayrıcalıklar verilmiştir. - Ancak bu geri adımlar, müdahaleleri de isyanları da artıran bir sürecin başlangıcı olmuşlardır. ## II. Mahmut Dönemi (1807-1839) - 11. Mahmut ayanlarla 1808 tarihli Sened-i İttifak Antlaşması'nı yaptı. - Bu belge ile padişahın yetkileri ilk kez sınırlandı. - Ayanlar hukuken tanınmış oldular. - Ayanlar devlet için vergi ve asker toplayacaklardı. - Ayanlar İstanbul'da bir olay çıkarsa yardıma geleceklerdi. ### II. Mahmut Döneminin Islahat Hareketleri #### a) Askeri Alan Islahatları - Nizam-1 Cedit yerine Sekban-1 Cedid Ordusu, Yeniçeri Ocağına alternatif olarak ise Eşkinci Ocağı kuruldu. Avrupa tarzındaki bu iki askeri oluşum yeniçerilerin isyanı sonucu kapatıldı. - 1826'da Yeniçeri Ocağı kaldırıldı. (Vaka-yi Hayriye) - Böylece yapılacak ıslahatların önündeki en önemli engel ortadan kalktı. - Bu ocağın yerine Asakir-i Mansûre-i Muhammediyye adında yeni bir ordu kuruldu. - Mekteb-i Harbiye (Harp Akademilerinin temeli) ve Mekteb-i Tıbbiye (GATA'nın temeli) adında Avrupa tarzında askeri okullar açıldı. (Bu okullarda yetişen asker ve münevver sınıfın oluşturduğu Genç Osmanlılar Meşrutiyeti getireceklerdir.) - Redif Birlikleri kuruldu. #### b) Yönetim (Siyasal) Alanı Islahatları - Divan-ı Hümayun kaldırılarak, yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kuruldu (Divan ilk kez Orhan Bey zamanında kurulmuştur.) - II. Mahmut ülkeyi vilayetlere bölerek, başına merkezden valiler atamıştır. (Bu sayede ayanlar bertaraf edilerek, merkezi otorite güçlendirilmiştir.) - Şeyhülislam'ın yetkileri sınırlandırıldı. - 1831'de ilk askeri nüfus sayımı yapıldı. - İlk kez pasaport uygulaması başlatıldı. - Posta ve polis örgütleri kuruldu. - Karantina uygulaması başlatıldı. - Memurlara maaş uygulaması başlatıldı. - Memurlara kılık kıyafet zorunluluğu getirildi. (Fes, setre, pantolon) - Suç işlemiş memurların yargılanması için özel bir mahkeme "Dârü'ş-şurâ-yı bâb-ı âli" kuruldu. #### c) Eğitim-Kültür Alanı Islahatları - İlk defa Batı'ya öğrenci gönderildi. - İlköğretim zorunlu hale getirildi. (Sadece İstanbul'da) - Takvim-i vakayı adındaki ilk resmi gazete çıkarıldı. - Devlet memuru ve tercüman yetiştirmek amacıyla okullar açıldı. #### d) Ekonomik Alan Islahatları - Devletin şahsi mal varlıklarına çeşitli gerekçelerle el koyduğu usul demek olan Müsadere Sistemi kaldırılarak, özel mülkiyetin yolu açıldı. - Kumaş fabrikası açıldı. (Lale devrindeki atölye tipidir. Memurlara yerli malı kumaştan kıyafet giyme zorunluluğu getirildiği için yerli malı kumaş ihtiyacı doğmuştur.) - Türk-Müslüman tüccarlara gümrük indirimi getirildi. (Böylece 1838 Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi'nin bu tüccarlara verdiği zarar giderilmeye çalışıldı) - Tımar ve zeamet kaldırıldı. ## Tanzimat Fermanı (Gülhane Hattı Hümayunu) (1839) - Fermanın esasları II. Mahmut ve Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlandı. - II. Mahmut'un ölümü sonrası ferman Abdülmecit'in mührüyle yayınladı. - Amaç; Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan bütün insanları, hak ve ödevler bakımından eşit duruma getirerek devletin dağılmasını engellemektir. - Müslim-gayr-i müslim tüm halkın can, mal ve namus güvenliği devlet tarafından sağlanacaktır. "EŞİTLİK” - Padişah dâhil herkes yapılacak kanunlara uymak zorundadır. "KANUN GÜCÜ ÜSTÜNLÜĞÜ" - Askerlik ocak sisteminden çıkarılarak vatan hizmetine dönüştürüldü. - Herkesten gelirine göre eşit olarak vergi alınacaktı. - Mahkemeler bağımsız olacak ve halka açık olarak yargılama yapılacaktı. - Herkesin mal-mülk edinebilme ve bunu miras bırakabilme hakkı vardır. - Rüşvet, iltimas (adam kayırma) yasaklandı. ### Özellikleri; - Bu ferman ile Osmanlıcılık düşüncesi benimsendi. - Tanzimat Fermanı bir anayasa değildir, anayasa sürecinin başlangıcıdır. - Hukuk devletine geçişin ilk basamağıdır. ## Islahat Fermanı (1856) - Kırım Savaşı'nın sonlarına doğru Avrupalı devletlerin baskısıyla yayımlandı. Savaş sonunda yapılan Paris Antlaşması'na konuldu. - Bu ferman sadece gayr-i müslimlere ayrıcalıklar getirdi. - Amaç: Osmanlı Devleti hakimiyeti altındaki gayrimüslimlerin sahip oldukları hakları yeniden gözden geçirerek onların muhtemel isyanlarını ve böylelikle devletin parçalanmasını önlemektir. - Gayrimüslimlere verilen sosyal ve ekonomik haklar daha da genişletildi. - Cizye kaldırılarak askerliğe bütün tebaa kabul edilmiştir. Gitmek istemeyenler belirli bir nakdi bedel karşılığı muaf tutulmuştur. - İl genel meclislerine üye olma hakkı getirilmiştir. (Bu yerel yönetimlerde ilk kez siyasal hak verilmesi anlamına gelir) - Banka, okul, şirket, mahkeme kurma hakkı verilmiştir. (Mahkeme kurma hakkı iç işlerine müdahaledir, devletin resmi hukukunu tanımamak anlamına gelir) - Vergisini ödemek şartıyla özel mülkiyet hakkı getirilmiştir. - Devlet memuru olabilme hakkı getirilmiştir. - Resmi yazılarda gayrimüslimler için hakaret manası taşıyan tabirler geçmeyecektir. - Din ve mezhep değiştirme konusunda zorlama yapılmayacaktır. ***Sonuçta Osmanlı Devleti'nin beklediği gibi bir başarı olmamış, isyanlar ve iç işlerine müdahaleler artarak devam etmiştir.*** ## Tanzimat Dönemi (1839-1876) ### Tarih aralıkları: - 1839-1861 Abdülmecit Dönemi - 1861-1876 Abdülaziz Dönemi Bu dönemde en fazla yönetim ve hukuk alanında ıslahat yapılmıştır: ### a) Siyasal Alan Islahatları - İlk defa İstanbul'da modern anlamda belediye örgütü kuruldu. - Düstur adında devlet kanun ve kurallarının yayımlandığı bir dergi çıkarılmaya başlandı. (Düsturlar halen daha yayımlanmaktadır. Her yasama yılı için bir cilt çıkarılan düsturlar tertiplere ayrılmıştır) - Mecelle adında Osmanlı Medeni Kanunu hazırlandı. (Ahmet Cevdet Paşa önderliğinde bir komisyon tarafından hazırlanan Mecelle on üç asırlık İslam fıkıh geleneğinin sistemli ve yazılı bir hale getirilmiş şeklidir. 1926 Türk Medeni Medeni Kanunu ile ortadan kalkmıştır. Şu an İsrail'de Müslümanlar arası ilişkileri düzenlemede mecellenin kullanıldığı bilinmektedir.) - İlk defa zabıta örgütü kuruldu. ### b) Ekonomik Alanı Islahatları - İlk kez kâğıt para (kaime) basıldı. (Abdülmecit zamanı) - İlk kez dış borç alındı. (Kırım Savaşı (1854) esnasında İngiltere'den alınmıştır. Padişah Abdülmecit zamanı) - Bank-ı Dersaadet adıyla ilk Osmanlı bankası açıldı. (Padişahın izniyle Galata bankerleri tarafından açılan ve ilk açıldığında Osmanlı dış borcunu ödemeyi taahhüt eden bu banka yeterli sermayesi olmadığından Avrupalı Devletlere borçlanmaya başlamış, borçlarını ödeyemeyince de açıldıktan kısa bir süre sonra kurucuları tarafından kapatılmıştır. (1847-1852) - Bir diğer banka Bank-ı Osman-i Şahane (Bank-ı Osmani) isimli İngiliz ve Fransız sermaye destekli ilk dış bankadır. 1856'da kuruldu. (Osmanlı'da Merkez Bankası gibi çalışan bu banka para basma emisyonunu elinde tutmuştur. Yani Osmanlı Devleti'nin resmi bankası ve hazinedarı olmuştur. Duyun-u umumiye içerisinde de aktif rol almıştır. 2001 yılında Garanti Bankası'yla birleşen Osmanlı Bankası'nın temelidir.) ### c) Eğitim ve Kültür Alanı Islahatları - Darülfünun adında ilk üniversite açıldı. (İstanbul Üniversitesi'nin temelidir) - Yükseköğretime öğrenci yetiştirmek amacıyla Rüştiye (Ortaokul) ve Idade (Lise) gibi okullar açıldı. - İlköğretim kız öğrenciler için de zorunlu hale getirildi. - Tercüman-ı ahvâl adında ilk özel gazete çıkarıldı. (Gazete Şinasi ve Agâh Efendiler tarafından çıkarıldı) ## I. Meşrutiyet (1876-1878) - II. Abdülhamit Dönemi Meşrutiyet: Padişahın yanında bir meclis ve anayasanın bulunduğu siyasal sistem. ### Meşrutiyetin ilan edilme sebepleri: - Devleti kurtarmak, - İç işlerine müdahaleyi önlemek, - Gayrimüslimlerin taleplerini yerine getirerek onları susturmak, - 1876 İstanbul(Tersane) Konferansı'nda, Avrupalıların desteğini almak (Osmanlı Devleti ile S