Mineraller 1 PDF

MİNERALLER-1 Öğr. Gör. Soner Sinan  MİNERALLER İnsan vücudunun %4-5’i minerallerden oluşmuştur. 92 elementin 50 veya daha fazlası insan vücut doku ve sıvılarında bulunmaktadır. SODYUM (Na)  Sodyum (Na) Nedir? Sodyum besinlerde doğal olarak bulunan b...

MİNERALLER-1 Öğr. Gör. Soner Sinan  MİNERALLER İnsan vücudunun %4-5’i minerallerden oluşmuştur. 92 elementin 50 veya daha fazlası insan vücut doku ve sıvılarında bulunmaktadır. SODYUM (Na)  Sodyum (Na) Nedir? Sodyum besinlerde doğal olarak bulunan bir mineraldir. Hücre dışı sıvının başlıca katyonudur. Vücuttaki sodyumun yaklaşık %60’ı hücre dışı sıvıda bulunur.  Vücuttaki sodyumun %30-40’ı kemik kristallerinin yüzeyinde bulunur ve gerektiğinde hızla çözünerek kana karışır. Geri kalanı (vücuttaki sodyumun yaklaşık (%10’u) plazmada, sinir ve kas dokusunda bulunur.  Sodyumun Metabolik Fonksiyonları Sodyum, klor ve potasyum gibi diğer minerallerle birlikte elektrolit olarak adlandırılır. Bu ismi almalarının nedeni, vücutta elektrik akımını iletmeleridir. Sodyum ve klor hücre dışında çalışır. Potasyum ise hücre içinde çalışır.  Sıvı dengesinin sağlanmasında fonksiyonu vardır. Asit-baz dengesinin sağlanmasında görev alır. Sinir-kas çalışması; elektro kimyasal uyarıları sinir boyunca taşıyarak kas kasılmasını sağlar.  Sodyum Dengesi Nasıl Sağlanır? Vücuttaki sodyum düzeyini böbrekler ayarlar. Böbreklerden atım Aldosteron hormonunun denetimindedir. Aldosteron, böbreklerde su ve sodyumun tutumunu ve potasyum atımını düzenleyerek elektrolit ve su dengesinde rol oynar. Aldosteron hormon yetersizliğinde böbreklerden geri emilim azaldığından sodyum ve klor atımı artar.  Sodyum yetersizliği olabilir mi? Sodyum yetersizliği normal şartlar altında oluşmaz. Ancak bireyin uzun süreli kusma ve ishali varsa sodyum düzeyi azalabilir. Sodyum yetersizliğinde Kusma Zihin bulanıklığı Kas yorgunluğu Ağrı ve kramp İştah Solunum yetersizliği görülür  Tuz ve Sodyum Gereksinmesi Sodyum yetersizliği nadirdir. Genellikle besinler gereksinimden daha fazla Na içerirler. Yetişkinler için minumum sodyum gereksinmesi 500 mg’dır. Bu miktar yaklaşık çeyrek tatlı kaşığı tuzdur. Maksimum tuz alımı ise günlük 5-6 g (~2.0 g sodyum) olarak belirlenmiştir.  Sodyum Kaynakları Sofra tuzu, kabartma tozu ve yemek sodası sodyumun en iyi kaynaklarıdır. 1 g tuzda 400 mg sodyum bulunur. Tüketilen sodyumun büyük bir kısmı işlem görmüş besinlerden gelir. İşlenmiş besinler sodyum alımının %75’ ini oluşturur. Salamura besinlerde (zeytin, turşu, peynir gibi) sodyum alımına önemli oranda katkıda bulunur.  Sodyum doğal olarak işlem görmemiş besinlerde de bulunmaktadır. Taze sebzelerin sodyum içerikleri düşüktür. Tuzlu besinleri tercih etmek sonradan kazanılan bir özelliktir.  Tuz, besinlere lezzet verme dışında besin saklamada da önemli rolü vardır. Şekerden sonra önemli saklama aracı tuzdur. Sofrada tuzluk kullanmamakla tuz alımı % 15 azaltılabilir Yemeklerin tadına bakmadan tuzluk kullanma alışkanlığından vazgeçilmelidir.  Kan basıncının kontrol altında tutulmasında sodyum (tuz), potasyum ve kalsiyum önemli minerallerdir.  Vücutta sodyum birikimi, ödeme ve kan basıncının artmasına neden olur  Yüksek kan basıncı veya hipertansiyon, kalp hastalıkları, böbrek hastalıkları ve felç için temel risk faktörüdür. POTASYUM (K)  POTASYUM (K) Hücre içi sıvının başlıca katyonudur. Az miktarda hücre dışı sıvıda bulunur.  Metabolik Fonksiyonları 1. Sıvı elektrolit dengesinin sağlanması 2. Asit baz dengesinin sağlanması 3. Kas aktivitesi; iyonize potasyumun çizgili kas ve kalp kası aktivitesinde önemli rolü vardır. 4. İyonize Ca, Na ile birlikte sinir kas uyarılmasını ve kas kasılmasını düzenler. 5. Glikojen oluşumu 6. Protein sentezi Potasyum yetersizliği; Dehidratasyon Aritmi (kalp atışında bozulma) Glikojen deposunun azalmasına bağlı kas yorgunluğu ve zayıflığı Felç Solunum yetersizliği Konfüzyon (oryantasyon bozukluğu)  Serum K düzeyinin yükselmesi (hiperkalemi), Kardiyak yetersizliğe yol açar. Ağız yoluyla aşırı alım kusmayı tetikler. Damardan verildiğinde kalp durması görülebilir. Serum K düzeyinin yükselmesi Kalp kasının zayıflaması, Zihinsel bulanıklık, Solunum yetersizliği, Ekstremitelerde uyuşukluğa yol açabilir.  Gereksinme Normalde diyet günde 2-4 g K sağlar En az gereksinme 2 g/gündür. Yetersiz alımı hipertansiyona yol açabilirken, yüksek alımı tansiyonu düşürmektedir. Na’a antagonist etkisi nedeniyle tansiyonu düşürdüğü düşünülmektedir.  Kaynakları Kahve Kurubaklagiller Yeşil yapraklı sebzeler Diğer sebze ve meyveler Yağlı tohumlar Et Süt KALSİYUM (Ca)  Kalsiyum İnsan vücudunda en çok bulunan mineraldir. Vücut ağırlığının %1.5-2.0’sini oluşturur. Total vücut minerallerinin %39’unu oluşturur.  %99 u kemik ve dişlerdedir. Kalan %1 i ise, vücut sıvılarındadır. Kemik dinamik bir dokudur.Devamlı yapım ve yıkım söz konusudur Hergün 500mg Ca kemiklere girmekte ve kemiği terketmektedir.  Ca emilimini artıran etmenler 1. Gereksinmenin artması Büyüme Gebelik Gereksinmenin arttığı durumlarda emilimin de Emziklilik artması söz konusudur Yaşlılık Yeni doğan ve çocuklarda Ca emilimi %60 Gebelerde %50  Ca emilimini artıran etmenler 2. Diyetteki Ca az olduğunda da emilim oranı artmaktadır.Aylar ve yıllar boyunca yetersiz Ca alımı sonucu emilim oranı % 60 a çıkabilmektedir Diyette yıllarca fazla miktarda Ca bulunduğunda ise emilim oranı % 10 a düşmektedir Birkaç yılda oluşan Ca eksikliğini birkaç gün ya da hafta yoğun Ca supplementi ile düzeltmek mümkün değildir. Yaşlılarda ve postmenopozal kadınlarda emilim düşüktür. Bunun nedeni; 1. D vitamini alımı ve aktivasyonundaki azalma 2. Östrojen hormonu yetersizliği 3. Mide asit salgısının azalması  Ca emilimini artıran etmenler 3. D vitamini 1-25 dihidroksikolekalsiferol (kalsitriol) Ca bağlayıcı protein sentezini uyarır 4. Düşük pH; artmış asitlik Ca çözünmesine yardımcı olur 5. Bazı aa; lizin, arginin, serin ince barsakların yukarı kısmında asit ortam yaratarak emilimi artırır.  Ca emilimini artıran etmenler 6. Laktoz; ince barsaklarda (ileum) laktobasili ile laktik asite çevrilerek ortam pH sını düşürür. 7. C vitamini, sitrik asit, safra asitleri emilimi artırır  Ca Emilimini Azaltan Etmenler 1.Yüksek fosfor alımı Diyetteki optimal Ca/P oranı Çocuklarda Gebeliğin 2. yarısında 1.0 - 1.5 Emzirme döneminde Yetişkinlerde 1.0 (Ca ve P eşit miktarda) Bu minerallerden herhangi biri fazla alınırsa, her ikisinin de emilimi engellenir ve az alınan mineralin atımı artar. Örneğin,Ca’a göre daha çok P alındığında, incebarsaklarda daha çok Ca fosfat oluşur. Böylelikle Ca bağlanır ve emilemez  Ca Emilimini Azaltan Etmenler 2. Yüksek yağ; Diyet yağının fazla olması veya emiliminin az olması incebarsakta fazla yağ bulunması Ca ile çözünmeyen sabunlaşmaya neden olur. Bu çözünmez sabunla birlikte Ca da atılır.  Ca Emilimini Azaltan Etmenler 3. Posa, oksalik asit ve fitik asit; Aşırı posa Ca’u bağlar ve emilimini engeller. Oksalik asit + Ca Ca oksalat Fitik asit + Ca Ca fitat Bu bileşikler de emilemez. Oksalik asit yeşil yapraklı sebzelerde, Fitik asit tahılların özellikle buğdayın dış tabakasında bulunur.  Ca Emilimini Azaltan Etmenler 4. Alkali ortam 5. İncebarsaklardaki sindirim emilim bozuklukları Ca emilimini engeller. 6. Fazla çinko ve alüminyum alımı Ca emilimini engeller.  Kalsiyumun Metabolik Fonksiyonları 1. Kemik ve diş yapımı  Kalsiyumun Metabolik Fonksiyonları 2. Kan pıhtılaşması Fibrinojen Ca++ Protrombin Trombin Fibrin  Kalsiyumun Metabolik Fonksiyonları 3. Sinir iletimi; sinir uyarılarının taşınmasında görev alır. 4. Kas kasılmasını sağlar  Kalsiyum Yetersizliği Kemik ve dişlerde bozukluk Raşitizm-osteomalasia Sinir-kas sisteminde bozukluk Kan hücrelerinde-böbreklerde bozukluk  Kalsiyum gereksinmesi (mg/gün) yaş çocuk erkek kadın gebe emzikli 0-6 ay 210 7-12ay 600 1-9yaş 800 10-18yaş 1300 1300 1300 1300 19-50yaş 1000 1000 1300 1000 51yaş, + 1200 1200  Kalsiyum kaynakları En iyi kaynaklar: Süt ve süt ürünleri İyi kaynaklar: Pekmez, yağlı tohumlar, koyu yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller, kuru meyveler Orta derecede kaynaklar: Yeşil sebzeler, yumurta, portakal, limon, çilek, incir, karadut gibi meyveler Zayıf kaynaklar: Diğer sebze ve meyveler, et FOSFOR (P)  FOSFOR Kalsiyumun metabolik ikizi olarak adlandırılır Kalsiyumdan sonra vücutta en çok bulunan mineraldir (700g) Ca gibi kemik yapımında görevlidir Her ikisinin de emilimi ve atımı, metabolik regülasyonu D vitamini ve PTH ile ilişkilidir Serumda birbirlerine göre belli oranlarda bulunurlar Her ikisi de sütte eşit miktarlarda bulunur  Vücuttaki fosforun % 85 i kemik ve dişlerde (kalsiyum fosfat kristalleri) % 15 i hücrelerde ve hücre dışı sıvılarda bulunur.  Gereksinme P gereksinmesi günlük alınan Ca kadardır. Büyüme dönemi Gebelik Ca/P=1.5-1.0 Emzirme dönemi Ca ile aynı kaynaklarda bulunduğundan, Ca gereksinmesini karşılayan diyet P gereksinmesini de karşılar Doğal diyetin P içeriği genelde Ca’ dan daha yüksektir  Fosfor kaynakları En iyi kaynakları: Süt ve süt ürünleri İyi kaynakları: Yağsız etler, yumurta sarısı, tam tahıl taneleri, kurubaklagiller,yağlı tohumlar MAGNEZYUM (Mg)  MAGNEZYUM Yetişkinlerde 25 g % 4-14 ü %60-70 i Yumuşak dokularda Ca ve P ile birlikte Vücut sıvılarında Kemik ve dişlerde %26 sı kaslarda Hücre içi sıvıda bulunur Serumdaki Mg un yarısı serbest yarısı proteinlere bağlıdır  Metabolik Fonksiyonları 1. Kemik ve diş yapımı 2. Sıvı ve elektrolit dengesi 3. Asit-baz dengesi 4. Sinir ve kas çalışması 5. Enzim çalışması  Metabolik Fonksiyonları 6. Bazı hormonların çalışması için gereklidir. 7. Kan basıncının düzenlenmesinde yardımcıdır. 8. Yaşlılarda glukoz toleransını düzeltici etki yaptığı belirlenmiştir Mg içeriği yüksek Kalp hastalıklarından İçme suyu ani ölüm İnsidansında düşme Mg’dan düşük Damar sertliği diyetle beslenme oluşma olasılığında (lab.hayvanlarında) artma  Magnezyum Kaynakları Süt, peynir Et, su ürünleri Tahıl ve kurubaklagiller, yağlı tohumlar Koyu yeşil yapraklı sebzeler Çikolata ve kakao SELENYUM (Se)  Yetişkin bir bireyin vücudunda 3-30 mg Se vardır. Besinlerde selenomethionin ve selenosistein olarak bulunur *Yetiştiğitopraktaki, sudaki ve hayvan yemlerindeki mineral içeriğine göre besinlerdeki selenyum miktarı değişir.  FONKSİYONLARI Memelilerde glutatyon peroksidaz enzimi için esansiyeldir Bu enzim; Hidrojen peroksiti (H2O2) etkisizleştirerek, * Lipitlerin oksidasyonunu önler. * Hücre zarının dayanıklılığını arttırır. * Organizmada tekli oksijeni etkisizleştirdiğinden kansere karşı koruyucudur.  Proteinlerin biyosentezinde rolü vardır. Troid hormonlarından T4’ün daha etkin olan T3’e dönüşmesini sağlayan deiodinaz enzimi için Se gereklidir. * Selenyum yetersizliği iyot hastalıklarının şiddetini arttırır.  Diyetle yeterince E vitamini bulunduğunda, selenyumun büyüme etmeni olduğu bildirilmiştir. Se, E vitamini yetersizliğinde oluşan bazı hastalıkların iyileşmesinde etkindir. Se ve E vitaminin sinerjist etkileri vardır. Birbirlerinin gereksinmesini azaltırlar.  Selenyum Yetersizliği Se’un 12-19 mcg/gün altında alınması risklidir. Selenyum yetersizliği: *Yaygın değildir. Uzun dönem parenteral ve enteral beslenen bireylerde görülür. *Selenyum içeriği düşük bebek mamaları ile beslenen bebeklerde günlük alım 0.5 mcg’nin altına düştüğünde görülür.  Selenyum Yetersizliği Keshan Hastalığı: İlk olarak Çin tıp literatüründe 100 yıl önce tanımlanmıştır. 0-12 yaş arası çocuklar ve doğurganlık çağındaki kadınlarda, Çin’in kuzey-doğusundan güney-batısına coğrafik bölgesinde endemiktir. Kardiyomiyopatiye neden olur. Kaschin-beck hastalığı: * Çinde ve daha az yaygın olarak güneydoğu Sibirya’da 5-13 yaş grubu çocuklarda görülen selenyuma duyarlı kemik ve eklem hastalığı (osteoatrofi) dır. * Bu hastalıkta kol ve bacak eklemlerinde eklem nekrozu, epifizyal dejenerasyon sonucu parmak ve uzun kemiklerde yapısal kısalma, büyüme geriliği ve bodurluğa neden olmaktadır.  AŞIRI ALIM Tırnak ve saçlarda dökülme Sindirim ve sinir sistemi bozuklukları  KAYNAKLARI Zengin kaynaklar: Deniz ürünleri Organ etleri Etler * Normal diyet 36 mcg/1000 kkal Se sağlar. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER