Üretim Yönetimi Ders Notları PDF

Üretim Yönetimi Uzaktan Eğitim Ders Notları Yrd.Doç. Dr. Murat Ayanoğlu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Yrd.Doç. Dr. Murat Ayanoğlu’na aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders i...

Üretim Yönetimi Uzaktan Eğitim Ders Notları Yrd.Doç. Dr. Murat Ayanoğlu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Yrd.Doç. Dr. Murat Ayanoğlu’na aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır © 2017 Murat Ayanoğlu  Ünite 6 Yerleşim Düzeni Kalite maliyetlerini sıralar Kalitenin işletmeler için stratejik önemini kavrar Kalite yönetiminin temel unsurlarını sıralar Kalite geliştirme araçlarını kullanabilir. Fabrika Düzenlemenin Önemi ve Amacı Fabrika (İşyeri) Düzenleme: Kullanılacak kaynakları ve üretim süreci ile bu süreç içindeki faaliyetleri organize eden, daha büyük üretkenlik, esneklik ve teslimatlarda artış ve maliyetlerde düşüş sağlamak amacıyla matematiksel ve sezgisel yöntemler kullanan planlama prosesidir. Fabrikaların ve üretim hizmetlerinin tüm kaynaklarını verimli ve etkin kullanabilmeleri, buna bağlı olarak birim üretim maliyetlerinin en düşük düzeylerinde faaliyetlerin yürütülmesi işyeri veya fabrika düzenleme ile çok yakından ilgilidir. Bilhassa üretim fabrikalarında teknolojik nedenler dolayısı ile birim üretim zamanının azaltılması oldukça zor olmaktadır. Ürünlerin üretimini yapan makineler üzerinde işlem görme zamanları standart olmakta ve değiştirilmesi ancak o makinenin daha yeni ve modern biri ile değiştirilmesi ile mümkün olmaktadır. Bu da yeni yatırım anlamına gelmekte ve teçhizat- makine yenileme kavramını ortaya çıkarmaktadır. Oysa, fabrikalarda birim üretim zamanları sadece makinelerin standart işlem sürelerine bağlı değildir. Ürün, hammadde veya yarı mamul halden son halini alıncaya kadar fabrikada pek çok yeri dolaşmaktadır. Standart üretim zamanlarını azaltmamış bile olsak, bu dolaşımı süre olarak kısaltabilirsek, hem zaman açısından hem de maliyet açısından oldukça önemli tasarruflar ortaya çıkarabiliriz. Bu da, ürünün daha düşük maliyetler ile üretilmesi anlamına gelmektedir. Bunlara ilave olarak, fabrika içi düzenlemenin karmaşık olmaması ve departmanlar arası ilişkilerin net bir şekilde ortaya konulabilmesi, başta üretim planlaması olmak üzere, kapasite planlaması, stok planlaması, işgücü ve zaman planlaması gibi diğer bütün planlamalar çok daha kolay ve etkili bir şekilde hazırlanabilecektir. Planların yürütülmesi kolaylaşacak, aksaklıkların ortaya çıkmasının önünü geçilmiş olacaktır. Düzenleme işlemi yapılırken fabrikanın veya işyerinin bir bütün olarak dikkate alınması ve sadece şu andaki durum değil, gelecekteki durumu da gözetmesi gereklidir.Örneğin, üretim sisteminin türüne göre depolama yerlerinin yerleri belirlenirken, depolama alanlarının veya ambarlarının yapılması ve gelecekte olabilecek talep artışları ve buna bağlı olarak üretim miktarlarının çok fazla artabileceği düşünülerek ona göre yerleşimler yapılmalıdır. Aksi halde, ileride sadece bu depo yerlerinin yetersizliği nedeniyle, diğer bütün üretim faktörleri yeterli olsa bile üretim miktarlarının artışı sağlanamayabilir. Düzenlemenin bir başka amacı, depolama ve malzeme taşıma maliyetleri ile ürün akışı maliyetlerinin en ucuz şekilde sağlanmasıdır. Bu durumda maliyetin yanında taşıma ve aktarma zamanları da önemlidir. Fabrika içi taşımaların en kısa zamanda yapılması ve bilhassa taşımaların, malzeme ve ürün akışlarının diğer departmanların işlerini ve oralardaki iş dolaşımları aksatmaması ve onların iş yapma zamanlarını aksatmaması 2 gereklidir. Bunu sağlamak için de hem yerleşim planlaması, hem de fabrika içi taşıma araçlarının ve taşıma sistemlerinin seçilmesi önem arz etmekdedir. Düzenleme işleminde de kuruluş yeri seçimimde olduğu gibi çeşitli faktörler göz önüne alınmaktadır. En iyi kuruluş yerinin seçilmesi olduğu kadar, fabrika ve işyeri düzenlemesi de hem verimlilik ve hem de maliyetler açısından çok önemlidir. En iyi düzenlemenin yapılması gereklidir. Eğer düzenleme iyi değil ise, ve zamanla ortaya çıkan maliyet artışı sebebi ile rakipler ile rekabet avantajı kaybedilirse, ya fabrikayı tamamen elden çıkarmak, yada büyük maliyetler ile fabrika içi düzenlemenin yeniden yapılması durumu ile karşı karşıya kalınabilir. Fabrika içi düzenlemenin yeniden yapılması ve düzenlemede revizyona giderek değişiklikler yapılması bazen de zorunlu olabilir. Teknolojide değişimler veya yeni veya daha hızlı makinelerin işletmeye alınması ile birlikte, değişen işlem sürelerinin üretim zamanlarında dengesizliğe ve departmanlarda darboğaz oluşmasına engel olmak için yeni avantajları kullanma gerekebilir. Bir fabrikada yapılan tüm işlerin zamanları arasında denge bulunmalıdır. Öyle ki, bazı işlerin zamanından önce bitirilmesi işletmeye hiçbir avantaj kazandırmaz. Aksine, erken bitirilen işler nedeni ile, ara stokların çoğalması durumu ortaya çıkar. Bir sonraki departmanın işlem süresi ve üretme hızı sabit kaldığı sürece belli bir departmandaki işlem sürelerinin iyileştirilmesi yeni sorunların ortaya çıkmasına sebep olur. Fabrika bir bütündür ve yapılacak tüm iyileştirmeler fabrikanın tamamı düşünülerek yapılmalıdır. Düzenlemenin amacı, işletmede kullanılmakta olan mevcut üretim faktörlerinin etkinliğini ve verimliliğini artırmak olduğuna göre, birkaç bölgesel iyileştirmenin hiçbir işe yaramayacağını kabul etmek gerekir. Bütün bunların yanında, işyeri veya fabrika içi düzenleme yapılırken iş kazalarının ortaya çıkmasına engel olmak ve can emniyetinin sağlanması da esastır. Hem fabrika içi dolaşım araçlarının kazalara sebebiyet vermeyecek rotalarını belirlenmesi, hem de makine tezgahların gerek o istasyonda iş yapan işçilerin ve gerekse diğer kişilerin yaralanmasına ve sakat kalmasına veya ölmesine sebep olmaması zorunludur. Böyle bir durumun ortaya çıkması, bir yandan bütün işçilerin ve personelin üzerinde olumsuz etkiler yaratması ve moral bozukluğu nedeni ile üretim aksar. Devam etse bile, kalite kaybında veya malzeme kayıplarında artışa sebep olur. Ayrıca, işletme yüklü miktarlarda tazminat ödemelerine katlanmak zorunda kalabilir. Bir Fabrikanın Üretim Kapasitesi Kavramı Bir üretim fabrikasının kapasitesinin hesaplanması ve bilinmesi üretim planlarının tutarlı olması için önemlidir. Bir fabrika kurulurken, üretilecek miktarlara ve taleplere bağlı olarak, belli bir dönemde ne kadar miktarlarda üretim yapılacağı önceden tahmin edilerek bir kapasite hesabı yapılır. Ancak, üretime geçildiğinde çoğu zaman bu hesaplanmış kapasiteye ulaşılamadığı görülür. Bu nedenle, bir fabrikanın üretim kapasitesinden söz 3 edildiğinde, hangi kapasitenin temel alınması gerektiği problemi ortaya çıkar. Başlangıçta hesaplanan ideal kapasite ile, sonradan gerçekleşen kapasite arasında bir farkın oluşmasının nedenlerinin bilinmesi gerekir. Fabrikalar için, henüz üretim yapılmadan hesaplanan kapasite “ideal kapasite” veya “tasarım kapasitesi” olarak bilinir. Bu kapasite, normal koşullar altında standart ürünlerin mühendislik verileri ile hesaplanmış “çıktı hızı” olarak kabul edilir. Ancak, üretim esnasında kontrol edilemez değişkenlerin ortaya çıkması nedeni ile bu hıza erişmek zor olur. Çeşitli aksamalar (hatalı ve kusurlu parçaların üretimi, makine arızaları, v.b. nedenler) ve kısıtlamalar ile ortaya çıkan üretim hızı, “gerçek kapasite” kavramını izah eder. Bir miktar kayıpların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bir fabrikanın, fabrika içi yerleşim düzeni ve planlaması ne kadar iyi olursa, aradaki bu fark o kadar az olur. Üretim planları için temel alınması gereken kapasite miktarı “gerçek kapasite” olacaktır. Yerleşim planlayıcıları, üretim hızını arttırmak için, öncelikle iyi bir fabrika içi yerleşimi sağlamak zorundadırlar. İleriki konularda göreceğimiz gibi, bir fabrikanın üretim kapasitesi arttırmak, daha kısa sürede üretimleri gerçekleştirmek bu sayede mümkün olabilmektedir. Aynı miktardaki üretim miktarlarını daha kısa sürede üretmenin kazandıracağı bir avantaj; birim üretim maliyetlerinin azalması olarak ortaya çıkacaktır. Birim maliyetlerin azaltılması için, eğer birim üründeki diğer girdileri azaltamıyorsanız, o ürün üzerindeki işlem süresini azaltmanız bu avantajı kazanmanızı sağlayacaktır. Bu kapasitelerin anlaşılması için küçük bir örnek üzerinde duralım. Bir fabrikanın kuruluş aşamasında tesisin günde 220 birim ve birim üretim zamanı 2.20 dakika olan bir ürünün üretilmesi planlanmış olsun.. Ancak, üretim esnasında hatalı parçaların da üretilmesi kaçınılmaz olacağından bu miktar üretim yapmak mümkün olmaz. Diyelim ki, günlük üretim 180 adet olarak gerçekleşmektedir. Bu durumda ideal kapasite 220 birim olmasına rağmen, gerçek kapasite bunun %82 si kadardır. 2200 birimlik bir talep için gerekli üretim zamanı 2200/220 = 10 gün olarak değil, 2200/180 = 12 gün olarak hesaplanması planlama açısından daha doğru olacaktır. Buradaki gerçek kapasitenin ideal kapasitenin % 82 si kadar olmasının bir başka anlamlı sonucu da, malzeme ve hammadde ihtiyaçlarının gerçek ihtiyaç miktarlarının bulunmasına katkısıdır. Diyelim ki fabrikanın 200.000 adetlik siparişi karşılaması gerekmektedir. Bu miktar için hammadde ihtiyaçların belirlenmesi halinde, yıl sonunda gerekli malzemelerin elde bulunmaması nedeni ile üretim aksamalarının had safhaya çıktığı görülecektir. Bu fabrikanın tüm ihtiyaçların % 82 lik oranı dikkate alarak yapması gerekir. Yani; 200.000/0,82 = 244.000 adet üzerinden hammadde ihtiyaçlarını temin etmesi ve 244.000 ürün üretecekmişçesine planlamalarını yapması gerekmektedir. 4 Düzenlemeyi Etkileyen Faktörler Fabrika yeri düzenlemesi yapılırken göz önüne alınacak olan faktörler, kuruluş yeri seçiminde göz önüne alınan faktörlere benzer. Bunlardan bazı önemlileri; ürüne olan ve ileriki zaman dilimlerinde meydana gelebilecek talep artışları, fabrikada bu taleplere bağlı olarak kullanılacak kapasite düzeyleri, üretim sistemi ve üretim standartları, kaynak ihtiyacı ve üretimde kullanılan kaynak kullanım düzeyleri, malzeme hareketleri ve malzeme-ürün taşıma kullanım ihtiyacı ve kullanılan taşıma araçlarıdır. Ürün veya ürünlere olan talep fabrika düzenlemesi için önemli olmakla beraber, fabrikalar bazen ürüne olan talebi dikkate almadan üretim yapabilirler. Yani, fabrikalar ürettikleri ürünlere daha sonradan kuvvetli pazarlama ve satış politikaları uygulayarak pazar ve talep sağlama veya artışı yoluna gidebilirler. Dünya çapında üretim yapan uluslar arası şirketlerin çok geniş olan satış ve pazarlama ağları ile çok geniş tüketici ve müşteri kütlelerine sahip olmaları, kapasitelerinin tamamını kullanma zorunlulukları talep faktörünü daha az dikkate almalarını ortaya çıkarmıştır. Fabrikanın kullanmak zorunda olduğu kapasite miktarı fabrika düzenlemesini yakından etkilemektedir. Eğer ürünlere olan talep miktarı çok fazla ise veya politika gereği kapasite kullanım düzeyini yüksek seviyelerde tutulmak isteniyor ise, yüksek miktarlarda üretimi sağlayacak olan “mamule göre yerleşim” veya bir başka ifade ile “sürekli üretim sistemi” tarzında bir yerleşim düzenlemesi yapılması kaçınılmazdır. Ayrıca; düzenlemede, depolama kapasitesi, fazla kapasite, uygun bina ve arsa durumu gibi faktörlerle de yakından ilgili bulunmaktadır. Üretim sırasında makine yerleşimi, malzeme depolama ve taşıma, taşıma araçlarının dolaşımı, çalışan personelin hareketi ve üretilen malları stoklama için kullanım alanı gereklidir. Fabrika içi yerleşim ve düzenlemede bunların da düşünülmesi ve planlanması gereklidir. Bunun yanında, tamir-bakım faaliyetleri ve yarı mamul mallar için de fabrika içerisinde yer ihtiyacı bulunmaktadır. Üretim işlemi sonucu ortaya çıkan artık, hurda ve atıklar için de bir alan, gürültü, hava ve çevre kirliliğini önleyici çalışmalar ve planlamalar fabrika düzenlemesine dolaylı da olsa etki etmektedir. Fabrika düzenlemesi yapılırken, fabrikanın mevcut ve gelecekteki hedefleri dikkate alınarak mevcut kulanım alanı planlaması yapılır. Çevrenizde gezerken birçok farklı yapıda fabrika binası görmüşsünüzdür. Hiç merak ettiniz mi, acaba fabrika binası ile onun içinde üretilen ürün tipi arasında bir ilişki var mıdır? Otomobil fabrikalarının dıştan görünümleri birbirine benzer. Ayni şekilde çimento veya şeker fabrikaları da öyledir. Yine hiç merak ettiniz mi, neden otomobil fabrikaları çok katlı yapılmıyorlar? Fabrika binasıyla iş akışı ve ürün cinsi, miktarı arasında yakın bir ilişki var mıdır? Tartışınız? 5 Fabrika binası; hammadde, yarı mamul ve yedek parçaların fabrika içerisinde hareket etmesinde önemli rol oynamaktadır. Bu hareketlerin kolaylaştırılması esastır. Fabrikalarda iş akışı durumuna bağlı olarak fabrika binası yapılır. Üretim Sistemi İle Fabrika Düzenlemesi İlişkisi Sistemler ve Üretim sistem çeşitlerini daha önce görmüştük. Bu farklı sistemler aynı zamanda farklı üretim standartları, üretim miktarları açısından da birbirinden farklılık göstermektedir. Bu nedenle fabrika düzenlemesi işletmede kullanılmakta olan üretim sistemiyle yakından ilgili bulunmaktadır. Mamule göre üretim yapılması durumunda bu üretim sistemine uygun bir fabrika düzenlemesi yapılmalıdır. Kullanılacak taşıma araçları bu sistemin özellilerine ve ihtiyaçlarına göre seçildiğine göre, fabrika içi alanlar bunların dolaşım kolaylığını sağlamalıdır. Fabrika (İşyeri) Düzenleme Çeşitleri Fabrika düzenlemesi üretilecek olan ürünlerin üretim sistemine göre yapılır. O halde üretim sistemi çeşidi kadar, fabrika veya işyeri düzenleme çeşidi vardır. Bir üretim sistemin bütün ihtiyaçlarının karşılanmasının gözetilmesi düzenlemenin ana görevidir. Sistemin etkinliği ve verimliliği ancak iyi bir düzenleme ile sağlanabilir. Fabrika içi yerleşimi belirleyen faktörleri sıralamak için, fabrikanın üretim sistemine yoğunlaşmamız gerekir. O halde yerleşim düzenlemesini etkileyen en önemli faktörlerin başında, düzenlemesi yapılacak tesisin üretim sistemi gelmektedir. Yerleşimde aşağıdakilere dikkat ediniz: 1. Ürün türü (ürünün oluşumunda izlenen yol, tasarım faaliyetleri, v.b.) 2. Süreç türü (üretimde kullanılan teknoloji,kullanılan malzemeler, işlem sıraları, v.b.) 3. Üretim miktarı (büyük miktarlarda üretim için sürekli akış, küçük miktarlarda üretim için kesikli akış) Yerleşim planlamasında hangi iş merkezlerinin kurulması gerektiği, her bir iş merkezi için gerekli alan büyüklüğü, iş merkezlerinin hangi yakınlıkta veya uzaklıkta bulunması gerektiği, çalışma alanlarının nasıl yerleştirilmesi gerektiği, destek hizmetlerinin (tamir ve bakım ekipleri) nerelerde gerekli olduğu gibi kararlar verilir. Tesis Tasarımı Türleri 1. Tasarım kararları makinelerin(üretim yerleşiminde), ofis ve masaların(ofis yerleşiminde) yada servis merkezlerinin (hastane ve çok katlı mağaza gibi yerleşimlerde) en iyi şekilde yerleştirilmesini içerir. Etkili tesis planlama; malzemelerin, insanların ve bilgilerin, yerleşim alanları arasında akıcılığını kolaylaştırır. Yönetimin amacı sistemi düzenlemektir. Bu da etkinliği ve verimi artırır. Bu tesis planlama amaçlarına ulaşmak için pek çok yaklaşım geliştirilmiştir. Bunların arasından 6 tanesi bu bölümde incelenecektir. 2. Sabit yerleştirme : Gemiler ve binalar gibi büyük geniş projeleri hedef alır. 3. Sürece göre yerleştirme : Düşük hacimli, büyük değişkenli üretimleri hedef alır. (aynı zamanda iş atölyesi yada kesikli üretimde denir.) 6 4. Ofis yerleşimi: İşçileri, onların araç gereçlerini ve kullanılacak alanı yerleştirir. Ofisleri bilgi erişimine elverişli hale getirir. 5. Perakende satış yapan işyeri yerleşimi: Rafların yerleşimini, alanı ayırır ve müşterilerin isteklerine cevap verir. 6. Depo yerleşimi : Üretimde kullanılmayan malzemeleri boş alanlara yerleştirmeyi hedef alır. 7. Ürüne göre yerleştirme : Sürekli üretilen aynı ürün için en iyi makine ve personel seçimini hedef alır. Sabit Yerleşim Sabit yerleşim; ürünün bir alanda sabit kalmasını, işçilerin ve araç gerecin de bir alanda kalmasını sağlar. Bu projeye ait örnekler; gemi, otoyol, köprü, bina ve petrol kuyularıdır. Sabit yerleşim için oluşturulan teknikler pek gelişmiş değildir. Sabit yerleşim 3 faktörden dolayı daha karmaşık hale gelir: 1. Boş alan sınırlıdır. 2. Yapım yerinin her alanında farklı malzemelere ihtiyaç duyulur; bu da ürünün gelişmesinde farklı malzemelerin kritik bir önem taşımasına yol açar. 3. Gerekli malzemelerin miktarı değişkendir. Mesela geminin iskeletinde kullanılan çelik panellerin oranı ürünün gelişimine göre değişir. Sabit yerleşimlerin problemlerinin çözümü yapım alanı içinde oldukça güçtür. Alternatif bir strateji ürünü mümkün olduğunca tesis dışında tamamlamaktır. Bu yaklaşım gemi yapımı endüstrisinde standart birimlerde kullanılır. Bazı gemi yapım firmaları ürüne göre yerleşimle geminin benzer bölümlerini yada farklı olan gemilerin benzer parçalarını farklı alanlarda üretmiştir. Onların bu stratejisi gemi yapımında daha fazla verim sağlamıştır. Yukarıdaki resimde bir bina inşası görülmektedir. Bu inşaat sabit yerleşimli üretimin tipik bir örneği olarak incelenebilir. Bu ev geleneksel sabit planlamayla yani araç gerecin, malzemelerin ve işçilerin oraya götürülmesiyle yapılmaktadır. Sürece Göre Yerleşim 7 Buna işleve göre yerleşim de denir. Burada benzer nitelikteki işlerin her biri bir araya toplanmıştır. Birbirinin aynı yada benzeri araç ve işlemler sürece göre veya işlevsel düzenlemede bir araya toplanmaktadır. Gruplama önce bölümlere sonra bölüm içindeki benzer makinelere göre yapılır. Bu tür düzenleme, çeşitli ürünlerin üretiminde kullanılır ama her çeşitteki ürün miktarı çok fazla değildir. Ürün standart olmadığı zaman, sürece göre yerleştirme daha çok esneklik sağlar. Diğer bir değişle siparişe göre üretimde bulunan işletmelerin, sürece göre yerleşim temeline göre işyerlerini düzenlemeleri yerinde olur. Üretim sürecine göre fabrika düzenlemesi yapılırken, kesikli üretim sistemlerinin taşıdığı özelliklerin bütün ayırıcı faktörleri dikkate alınarak fabrika içinde makine ve tezgahlar yerleştirilmeli, departmanların sayıları ve hangi konum ve şekilde olmalarına karar verilerek, bu sağlanmalıdır. Yapılan işler üründen ürüne, parçadan parçaya değişiklik gösterdiğinden dolayı makineler ve iş istasyonları yapılacak tüm farklı işlemleri en az aksama ile yapabilecek kabiliyete erişecek şekilde ve iş istasyonları ve bölümler yaptıkları işlere, iş yüklerine ve kapasite durumlarına göre gruplandırılarak yerleştirilmelidir. Ara depolar gerekiyorsa, hangi departmanlar arasında bulunacağına karar verilmelidir. Fabrika içindeki iş akışı ve malzeme dolaşımı, bilhassa yoğun talep dönemlerinde fazla miktarlarda üretim yapılacağı zamanlar çok artacağı dikkate alınarak, dolaşım alanları ve dolaşım araçlarının rotaları iyi belirlenmelidir. Bu düzenlemede, sistemin özelliklerinden dolayı departmanlar arasında farklı istikametlerde malzeme geçişleri ve hareketleri olacağı için, bu geçişlerin diğer departmanlardaki işleri mümkün olduğunca en az seviyede aksatmasına izin verilmelidir. Ayrıca, tamir işleri için gerekli alanları ve malzemeleri de belirleyerek, arızaların kısa zamanda giderileceği bir düzenleme faydalı olacaktır. 8 Sürece göre yerleştirmenin yararları  Her bölüme uzmanlaşma yoluyla daha iyi ve daha etkili denetim sağlanır.  Donanım veya tezgahlardan birinin bozulması durumunda, işin başka bir tezgaha verilmesiyle üretimin aksaması kolaylıkla önlenebilir.  Geniş üretim olanakları vardır.  Belirli görevlere işgücü ve makine atanmasında esneklik vardır.  Makineler genel amaçlı olduğundan, çok çeşitli ürün üretilebilir. Sürece göre yerleştirmenin sakıncalı yönleri ise;  Uzun akış hatları ve bu nedenle daha pahalı üretim söz konusudur.  Malzeme taşıma maliyetleri yüksektir.  Yarı ürün stokları için çok fazla alan gerekir.  Yüksek beceriye gerek vardır.  Zor bir planlama, ayarlama gerektirir. Hücresel İmalat Sürece göre yerleşimin özel bir bölümü de çalışma hücreleridir. Çalışma hücreleri çok sayıda benzer makinelerini içerir ve onları küçük bir gruplar halinde birleştirir. Bu da ürün merkezli üretim sisteminin özelliklerinin bir grup özel hücre veya hücre gruplarındaoluşmasını sağlar. Çalışma hücreleri ürünün etrafında yapılanır. Çalışma hücrelerinin avantajları; 1. Süreç stoklarını azaltır; çünkü makine hücreleri makineden makineye ulaşırken iş dengesini sağlamak için kurulmuştur. 2. Alan boşluğunu azaltır; çünkü süreç stoklarını yerleştirmek için makineler arasında daha az alan boşluğuna ihtiyaç duyulur. 3. Yapılacak işleri azaltır; çünkü daha az çalışmak çalışma hücreleri boyunca malzemelerin daha hızlı hareket etmesini sağlar. 4. Gelişmiş planlama ve daha iyi malzeme akışı sayesinde doğrudan iş harcamalarını azaltır. Bir parçanın nakliyat süresini ve bir grup içindeki yığınların diğerine taşınma süresini azaltır. 5. Organizasyonda ve üründe işçi katılımını artırmak; çünkü işçiler kalite için daha fazla sorumluluk kabul ederler ama bunun için kalite problemleri işçiler ve çalışma hücreleri tarafından tanımlanmalıdır. 6. Makine ve ekipmana yapılan yatırımı azaltmak; çünkü iyi bir planlama makinelerin sayısını, ekipman ve araç gerecin miktarını azaltır. 9 Ofis-Büro Yerleşimi Ofis yerleşiminde yaklaşım; ofiste yapılacak işlerin iş akışını paralel olduğu fikrine dayanılarak oluşturulur. Yani, ürünün yada işlerin ilerlemesi etrafında organize olabiliriz. Ama pek çok organizasyonda ortada bir alan vardır. Bu ortak çalışma alanı birçok bölüm tarafından kullanılmak durumundadır. Bu alanda yapılacak işlerin aksamadan yürütülmesi gerekmektedir. Büroya dışarıdan gelen malzemeler olduğunda, malzemeleri teslim alan bölüm ile bunların muhasebe işlerini yapan ve faturaları ödeyen bölüm elemanları büro içinde uygun yerleşime konulmalıdır. Örneğin, günümüzde bankacılık işlemleri geniş bir alana sahip tek bir büro içinde yapılmaktadır. Ve, bankada yapılan birbirinden bağımsız pek çok iş vardır. Farklı işleri ayni kişilerin yapması ile işleri gruplandırarak ayrı kişilere dağıtılması arasında çok önemli yerleşim farklılıkları ortaya çıkar. Ofislerin işlerin gelişmesi ve genişlemesine paralel olarak tekrar tekrar düzenlenme sıklığı dikkate alınmalıdır. Perakende Satış Yapan İşyeri Yerleşimi Perakende satış yapan iş yeri planları müşterilerin ürünlerle karşı karşıya konulup satış yapma fikrine dayanır. Bu yüzden bu yerleşimi yapan pek çok yönetici müşterilere pek çok ürünü satın almalarının mümkün olduğunu empoze etmeye çalışırlar. Çalışmalar en iyi satış oranının, yatırıma bağlı olduğunu göstermiştir. Yönetici, bölümdeki bütün yatırımı ve pek çok ürün için tahsis edilen yatırım alanını değiştirebilir. Pek çok bölüm için yapılacak yatırımlarda 5 fikir bize yardımcı olabilir. 10 1. Müşterilerin dikkatlerini çekebilecek ve çok satılabilecek ürünleri dış tarafa yerleştirmek. Bu sayede günlük ürünleri süpermarketlerin bir bölümüne, ekmek ve pastaları da diğer tarafa yerleştirebiliriz. 2. Daha çok özel zevklere hitap eden ev temizlik ürünleri, güzellik ürünleri ve şampuanları yerleştirmek için göze çarpan özel bölümler kullanmak. 3. Ticarette güç eşyaları olarak bilinen malları dağıtmak, yani koridorların her iki yana koymak ve onlar sayesinde diğer malların da görülmesini sağlamak. 4. Koridorların bitiş bölümlerini kullanmak. Çünkü çekiş güçleri çok fazladır. Bu yerleştirmeye pek çok yeni fikir eklenebilir. Ama yerleşimin ana amacı her raf boşluğunun müşterilerin rahatlıkla hareket edebilecekleri şekilde olmasıdır. Büyük eşyalar ya da pahalı olanlar büyük alanlara kurulmalı ama aradaki hareket edilecek boşluklar daha az olmalıdır. Bu konuda yöneticilere yardımcı olabilecek pek çok bilgisayar programı vardır. COSMOS (elektronikleştirilmiş uygunluk ve süpermarketleri yönetmek için modeller) bunlardan en yaygın kullanılanıdır. Bu program raf boşluğu ile planlanmış mal giriş – çıkışını kontrol eder. Depo ve Stok yerleşimi Depo yerleşiminin amacı depodaki boş alan ve elde bulundurma maliyeti arasındaki optimum noktayı bulmaktır. Sonuç olarak yöneticinin görevi küp şeklindeki deponun kullanılan toplam alanını maksimuma çıkarmaktır. Etkili bir depo planı malzemelere gelebilecek zararı ve dağılmayı depo içinde önlemelidir. Yönetim malzemeyi bulmak ve taşımak için harcanan kaynağın toplamını ve ek olarak zararı ve bozulmayı minimuma düşürmelidir. Depolanan araç gereçlerin çeşidi ve toplananların sayısı iyi bir yerleşim ile takip edilebilir. Depolama işleminde ürünün sayısından çok yoğunluğu önemlidir. Modern depolama yönetimi, pek çok örnekte görüldüğü gibi otomatik sistemlerle yani otomatik istif vinçleriyle, döner kayışla yönlendirilir ve bunlar malzeme akışını kontrol eder. Depo yerleşiminin önemli parçalarından biri indirme ve bindirme alanı arasındaki ilişkidir. Yerleşimin kolaylığı boşaltılmış ürünlerin çeşidine, nereden boşaltıldığına veya nereye boşaltılacağına bağlıdır. Ürün Merkezli Yerleşim Esnek ama biraz verimsiz üretim sistemine yol açan sürece göre düzenlemenin tersine, az sayıda ürün türünün çok sayıda üretim için geçerli olan ürüne göre düzenleme, katı ancak verimli üretim sistemini doğurur. Bu tür düzenlemede belli bir alanda yalnız tek bir tür veya çok az sayıdaki ürün türünün üretimi yapılır. Makineler ürünün gereksinimlerine ve üretim için zorunlu işlemlerin aynı sırasına göre düzenlenir. Hattın bir ucuna gelen hammadde, malzeme ve yarı ürünler en küçük düzeyden başlamak üzere bir işlemden ötekine geçer ve ürün haline dönüşür. Yeterli ve düzgün sistem makinelerden en çok yararlanılmasını sağlaması bakımından gereklidir. Kuşkusuz aynı düşünüş hammadde ve parçaların düzenli ve istenilen miktarda alımı ve teslimi için de geçerlidir. Sistemde ve 11 işleyişte ufacık bir aksama büyük kayıplara yol açabilir. Bu tür bir düzenleme yalnızca standartlaştırılmış ürünlerin çok sayıda üretimi için tasarlanmıştır ve esnek değildir. Mamule göre düzenleme yapılırken, mamulün hammadde halinden ürün haline gelinceye kadar yapılması gereken standart işler ve iş akışı dikkate alınacaktır. Sürekli üretim sistemi olarak tanımladığımız bu sistemde, makine ve iş istasyonları, cinslerine ve kapasitelerine göre değil, mamulde yapılacak iş sırasına ve mamulün izleyeceği rotaya göre yerleştirilir. Ürün akışı sürekli olacağından ve kesintilerin hemen hemen hiç olmayacağı bu sistemde düzenleme yapılırken, iş istasyonları ve departmanlar arasında yarı mamul beklemelerinin bulunmayacağı dikkate alındığında, ara depolara çok az ihtiyaç olacağı açıktır. Bu nedenle ara depolar tasarlanmadan, akışı hızlandırabilmek için makine ve istasyonlar mümkün olduğunca birbirlerine (akışı aksatmayacak şekilde) yakın yerleştirilmelidir. Süreç esaslı düzenlemeye nazaran mamule göre düzenlemede fabrika içindeki boş ve dolaşım alanlarına daha az ihtiyaç duyulacaktır. Bunun nedeni malzeme ve ürün akışının son derece düzenli olmasıdır. Ürünlerin hangi rotayı izleyecekleri açıkça bellidir. Malzeme ve yarı mamul taşımaları genellikle otomatik taşıma yapan, sabit izli ve rotalı araçlarla (örneğin; taşıma bantları gibi..) yapılmaktadır. Ürüne göre yerleştirme ne zaman kullanılabilir:  Tek veya birkaç standart ürün çıkarılıyorsa  Her birimin oldukça uzun bir süre için geniş hacimde üretilmesi durumu varsa  Çalışma hızını saptamaya yarayan zaman ve hareket etüdü olanakları varsa  İşçi ve makineler arasında iyi bir denge kurulabilirse  Ardışık işlemler sırasında en az sayıda kontrol varsa  Az sayıda ağır veya özel düzenleniş gerektiren makineler varsa 12   Malzemeler ve ürünler mekanik araçlarla parti parti veya sürekli olarak aktarılabilmekteyse  Hiçbir durumda veya pek az durumda aynı makine veya iş istasyonu bir işlemden daha fazla işlemde kullanılıyorsa Ürüne göre yerleştirmenin yararlı yanları;  İş yeri düzeni işlemlerin sırasına göre düzenlendiğinde düzgün ve akla yatkın bir akış hattı ortaya çıkar.  Malzeme ulaşım giderleri düşüktür.  İş istasyonları arasındaki yarı ürün stokları düşüktür  Birimlerin üretimi ve geçici stoklama için az işyeri alanına gereksinim vardır.  İşçilere veya çalışma ekiplerine daha az bağımlı olunur. Bu sebeple geniş içerikli özendirme ve ödeme olanakları sağlanabilir.  Üretim planlama ve kontrol sistemiyle denetim kolaydır.  Üretim kısa süreli ve ucuzdur.  Hazırlık ve işlem süreleri kısadır. Ürüne göre yerleştirmenin sakıncalı yanları  Düzen ürünle belirlenir  Enseliğe az yer bırakılmıştır  Ürün tasarımında yapılmak istenen küçük bir değişiklik düzende büyük değişikliklere neden olur.  Üretim ve üretim süresi en yavaş makineye göre düzenlenir. Bu nedenle makinelerin hızı planlı bir şekilde azaltılır. Tersi durumda makinelerin fazladan boş süreleri olur.  Bir makinenin bozulması o makineyi izleyen tüm hattın durmasına neden olur.  Benzer makineleri kimi kez hat boyuca yayılarak aynı anda bozunla makinelerin yerine konması gerekebilir. Bu nedenle yüksek yatırım gerekir  Tamirlerinin yapılması zordur.  Ürüne sürekli bir talebin olması gerekir.  İşçiler tek düze işler yapmak zorundadır. Hem sürekli (ürün odaklı) hem de kesikli (süreç odaklı) üretim sistemlerinin birlikte görüldüğü, karma üretim sistemi yapılarında “grup üretimi” esaslarına uygun yerleşim düzenlemesi yapılır. Burada ürün karmaşık yapıda ve çok çeşitli işlemlerden geçirilerek üretildiği için, üretimin özellikleri göre bazı yerlerde sürekli, bazı yerlerde kesikli sistem özellikleri taşıyacaktır. Ürünü meydana getiren parçalar farklı gruplarda sınıflandırılarak, bu gruplar birbirleri ile ilişkisiz ayrı birer ürün gibi düşünülerek üretilir. Sonunda, farklı gruplar tek bir noktada (montaj hattı) birleştirilir. Otomobil, mobilya v.b. üretimlerde bu yapıyı görebiliriz. Örneğin otomobil, şasi, kaporta ve motor olarak üç farklı grup olarak üretilir ve bunlar bir montaj hattında birleştirilir. Mobilya üretiminde de benzer bir yapı vardır. Bu sistemde yerleşim yapılırken, ürünün ve üretimin akışına göre, üretimi gerçekleştirecek fabrikada bazı yerlerde mamule göre, bazı yerlerde sürece göre düzenleme yapılır. Örneğin, kaporta ve şasi grubunda süreç yerleşimi gerekirken, montaj grubunda mamul esaslı yerleşim planlanmaktadır. 13