Θεωρίες Μάθησης PDF

Θεωρίες Μάθησης Διδακτική των Μαθηματικών Ι Δημήτρης Μουστάκας [email protected] Τι θα συζητήσουμε σήμερα;  Eπιστημολογία της μάθησης  Η μάθηση ως αντικείμενο έρευνας της ψυχολογίας  Πρώιμες θεωρίες μάθησης...

Θεωρίες Μάθησης Διδακτική των Μαθηματικών Ι Δημήτρης Μουστάκας [email protected] Τι θα συζητήσουμε σήμερα;  Eπιστημολογία της μάθησης  Η μάθηση ως αντικείμενο έρευνας της ψυχολογίας  Πρώιμες θεωρίες μάθησης  Θεωρίες Εξαρτημένης Μάθησης – Συμπεριφορισμός  Κοινωνικογνωστική Θεωρία  Θεωρίες Γνωστικής Επεξεργασίας Πληροφοριών  Εποικοδομητισμός (Constructivism): Piaget & Vygotski  Η επιστήμη της Διδακτικής των Μαθηματικών είναι η μελέτη των φαινομένων της διδασκαλίας και της μάθησης των Μαθηματικών H Εκπαιδευτική διαδικασία εμπεριέχει δύο βασικές έννοιες: Τη διδασκαλία και τη μάθηση  Η διδασκαλία επηρεάζει τη μάθηση;  Η μάθηση επηρεάζει τη διδασκαλία; Σχέση διδασκαλίας και μάθησης Στο παρελθόν υπήρξε μικρή μόνο αλληλοεπικάλυψη των επιστημονικών πεδίων μάθησης και διδασκαλίας σε επίπεδο θεωρίας, έρευνας και εφαρμογών. Γιατί συνέβαινε αυτό? 1. Στα εν λόγω πεδία κυριαρχούσαν ερευνητές με διαφορετικά ενδιαφέροντα: Οι περισσότεροι στον χώρο της μάθησης ήταν ψυχολόγοι, ενώ στον χώρο της διδασκαλίας εκπαιδευτικοί. 2. Υπήρχε διαδεδομένη η άποψη ότι η διδασκαλία είναι κυρίως τέχνη παρά επιστήμη, οπότε οι μέθοδοι και οι στόχοι της επιστήμης δεν θα μπορούσαν να έχουν αποτελεσματική εφαρμογή στη διδασκαλία μαθητών Σχέση διδασκαλίας και μάθησης 3. Πολλοί πίστευαν ότι η διδασκαλία και η μάθηση ήταν δύο τομείς που κυριαρχούνταν από διαφορετικές αρχές, και επομένως θα περιγράφονταν από ποιοτικά διαφορετικές θεωρίες. 4. Οι παραδοσιακές μέθοδοι έρευνας συχνά δεν ήταν κατάλληλες να περιγράψουν ταυτόχρονα τις δύο διαδικασίες Σχέση διδασκαλίας και μάθησης Σήμερα το ερευνητικό περιβάλλον έχει αλλάξει  Οι ερευνητές αντιμετωπίζουν σε ολοένα αυξανόμενο βαθμό τη διδασκαλία ως τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος μάθησης, που βοηθάει τους μαθητές να αξιοποιήσουν στο έπακρο το δυναμικό τους  Οι διαδικασίες μάθησης μελετώνται όλο και περισσότερο σε αυθεντικά πλαίσια (τάξεις)  Αναγνωρίζεται η σημαντική αλληλεπίδραση της διδασκαλίας και τη μάθησης και η αναγκαιότητα της ταυτόχρονης μελέτης τους  Τι είναι μάθηση; Ως μάθηση ορίζεται μια διαρκής αλλαγή στην συμπεριφορά, ή στην ικανότητα για μια ορισμένη συμπεριφορά, η οποία είναι αποτέλεσμα άσκησης ή άλλων μορφών εμπειρίας. Κριτήρια μάθησης  Περιλαμβάνει αλλαγή  Έχει διάρκεια στον χρόνο  Συμβαίνει μέσα από την εμπειρία H Φιλοσοφία της μάθησης  Η μάθηση μπορεί να εξεταστεί υπό το πρίσμα της επιστημολογίας  Επιστημολογία: η επιστήμη που μελετάει τη φύση, την προέλευση, και τα όρια της γνώσης, καθώς και τους τρόπους απόκτησής της  Απαντάει στα ερωτήματα:  Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε κάτι;  Πώς μπορούμε να μάθουμε κάτι καινούριο;  Ποια είναι η πηγή της γνώσης; Η πολυπλοκότητα του μηχανισμού με τον οποίον μαθαίνουν οι άνθρωποι περιγράφεται στο εξής απόσπασμα από τον Μένωνα του Πλάτωνα: ΣΩ. Καταλαβαίνω τι θέλεις να πης, Μένων. Βλέπεις πόσο εριστικό είναι το θέμα τούτο που κατεβάζεις, ότι δα δεν είναι δυνατόν στον άνθρωπο να ερευνά ούτε εκείνο που ξέρει, ούτε εκείνο που δεν ξέρει; Γιατί ούτε εκείνο που ξέρει είναι δυνατόν να γυρεύη, γιατί το ξέρει, και έρευνα για ό,τι ξέρεις δεν χρειάζεται. Oύτε εκείνο που δεν ξέρει· γιατί δεν ξέρει τι θα ζητήση Δύο είναι οι βασικές θεωρήσεις του πώς αποκτούμε γνώση: ο Ορθολογισμός και ο Εμπειρισμός Ορθολογισμός  H ιδέα ότι η γνώση απορρέει από τη λογική, χωρίς προσφυγή στις αισθήσεις  Διάκριση μεταξύ πνεύματος και ύλης -> ρίζες στην Πλατωνική φιλοσοφία: διάκριση της γνώσης που αποκτάται από τις αισθήσεις και αυτής στην οποία οδηγεί η λογική  Μάθηση: ανάκληση αυτών που ενυπάρχουν στον νου, μέσω αναστοχασμού Ορθολογισμός  Descartes: χρησιμοποίησε τη αμφιβολία ως μέθοδο αναζήτησης. Μέσω αυτής, έφτασε σε συμπεράσματα που τα θεωρούσε απόλυτες αλήθειες υπεράνω αμφιβολίας  Το ότι μπορούσε να αμφιβάλλει τον έκανε να πιστεύει στην ύπαρξη του νοητικού (της σκέψης): Cogito ergo sum. Οι ιδέες που προκύπτουν από λογικούς συλλογισμούς πρέπει να είναι αληθείς (Ύπαρξη του Θεού).  Kant: Δυισμός. Ο νους αντιλαμβάνεται τον εξωτερικό κόσμο μέσω των αισθήσεων και τον τροποποιεί σύμφωνα με υποκειμενικούς έμφυτους νόμους. -> Δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τον κόσμο ως έχει, αλλά μόνο όπως τον αντιλαμβανόμαστε. Εμπειρισμός  Η εμπειρία είναι η μόνη πηγή γνώσης  Αριστοτέλης: δεν έκανε διάκριση μεταξύ πνεύματος και ύλης  Οι ιδέες δεν είναι ανεξάρτητες από τον εξωτερικό κόσμο, από τον οποίο πηγάζει η γνώση  Συνειρμική μάθηση και ο ρόλος της μνήμης: η ανάκληση ενός αντικειμένου ή μιας ιδέας πυροδοτεί την ανάκληση ενός άλλου αντικειμένου ή ιδέας που έχουν ομοιότητες, διαφορές, ή βρίσκονται κοντά στον χώρο ή στον χρόνο Εμπειρισμός  John Lock (17ος αι.): Στην αρχή ο νους είναι tabula rasa. Τίποτα δεν μπορεί να υπάρξει στο μυαλό που δεν προέρχεται από τις αισθήσεις.  David Hume (18ος αι.): Οι άνθρωποι βιώνουν την εξωτερική πραγματικότητα μέσω των ιδεών τους, οι οποίες συνιστούν τη μοναδική πραγματικότητα. Φιλοσοφικές σχολές και θεωρίες μάθησης  Παρόλο που δεν υπάρχει απόλυτη αντιστοιχία μεταξύ των φιλοσοφικών ρευμάτων και των θεωριών μάθησης, οι συμπεριφορικές θεωρίες γενικότερα μοιράζονται αρκετά στοιχεία με τη φιλοσοφική θεωρία του εμπειρισμού, ενώ οι γνωστικές θεωρίες είναι πιο ορθολογιστικές. Ιστορική εξέλιξη στη μελέτη της μάθησης Διαμόρφωση: Ελευθερία Γωνίδα, καθηγήτρια Τμ. Ψυχολογίας ΑΠΘ Οι απαρχές της ψυχολογικής μελέτης της μάθησης  Το εργαστήριο ψυχολογίας του Wundt - Λειψία της Γερμανίας το 1879  Στόχος: Καθιέρωση της Ψυχολογίας ως νέας επιστήμης Μετάβαση από την απλή διατύπωση φιλοσοφικών θεωριών σε έμφαση στην πειραματική αξιολόγησή τους Οι απαρχές της ψυχολογικής μελέτης της μάθησης  Principles of Physiological Psychology (1873): Ψυχολογία -> η μελέτη του νου  Οι ψυχολογικές μέθοδοι έπρεπε να ακολουθήσουν τις μεθόδους των θετικών επιστημών και να σχεδιάζουν πειράματα με ελεγχόμενα ερεθίσματα και μετρήσιμες αποκρίσεις.  Πλήθος ερευνητών άρχισαν να μελετούν διάφορα φαινόμενα: αίσθηση, αντίληψη, χρόνο απόκρισης, προσοχή, συναισθήματα κ.α. Η Γλωσσική Μάθηση του Ebbinghaus  Ebbinghaus (1850-1909): Μελέτησε τις ανώτερες διανοητικές λειτουργίες ερευνώντας τη μνήμη  Πειραματική μέθοδος  Αποδεχόταν τις βασικές αρχές της συνειρμικής διασύνδεσης και πίστευε ότι η μάθηση και η ανάκληση της μαθημένης πληροφορίας εξαρτώνται από τη συχνότητα έκθεσης σε αυτήν.  Δοκιμές με nonsense syllables: cew, tij -> Πόσες φορές έπρεπε να τις κάνει επανάληψη μια λίστα από αυτές για να τις θυμάται πλήρως.  Πειράματα και με λέξεις με νόημα -> ευκολότερη εκμάθηση John Dewey (1859-1952)  Υποστήριζε ότι τα αποτελέσματα των ψυχολογικών πειραμάτων θα έπρεπε να είναι εφαρμόσιμα στην εκπαίδευση και στην καθημερινή ζωή  Οι ψυχολογικές διεργασίες δεν μπορούν να αναλυθούν σε διακεκριμένα μέρη και η συνείδηση θα πρέπει να εξετάζεται ολιστικά. ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Τι είναι η επιστημονική θεωρία;  Πώς φτάνουμε στις (δυναμικά μεταβαλλόμενες) γνώσεις που έχουμε σήμερα για τους μηχανισμούς μάθησης;  Θεωρία: μια επιστημονικά αποδεκτή συλλογή αρχών, που προτείνονται για την ερμηνεία ενός φαινομένου  Γιατί υπάρχουν οι θεωρίες; -> Συστηματοποιούν τα αποτελέσματα της έρευνας και τα γεφυρώνουν με την εκπαιδευτική πρακτική/ π.χ. Θεωρία Προσδοκίας-Αξίας  Οι θεωρίες αντικατοπτρίζουν τα διάφορα φαινόμενα και προωθούν νέα έρευνα μέσα από υποθέσεις, οι οποίες μπορούν να ελεγχθούν εμπειρικά. Οι υποθέσεις συχνά έχουν τη μορφή: εάν Χ τότε Υ Π.χ. Χ=επιβράβευση μαθητών και Υ= μαθησιακή πρόοδος Κοινά στοιχεία των σύγχρονων θεωριών μάθησης  Οι μαθητές διέρχονται από συγκεκριμένα μαθησιακά στάδια  Το διδακτικό υλικό οφείλει να είναι οργανωμένο και να παρουσιάζεται σε μικρά βήματα  Οι μαθητές χρειάζονται εξάσκηση και ανατροφοδότηση  Τα κοινωνικά πρότυπα διευκολύνουν τη μάθηση και την ανάπτυξη μαθησιακών κινήτρων  Το περιβάλλον και τα κίνητρα επηρεάζουν τη μάθηση  Ερωτήματα στα οποία καλούνται να απαντήσουν οι θεωρίες μάθησης  Πώς επιτυγχάνεται η μάθηση;  Ποιος είναι ο ρόλος της μνήμης;  Ποιος είναι ο ρόλος των κινήτρων;  Πώς εφαρμόζεται η υπάρχουσα γνώση σε νέες καταστάσεις;  Ποιες διαδικασίες συμμετέχουν στην αυτορρύθμιση της μάθησης;  Ποιες είναι οι εφαρμογές στη διδασκαλία;  Θεωρίες Εξαρτημένης Μάθησης – Behaviorism -  Ψυχολογία: Προσπάθειες στις αρχές του 20ου αιώνα για να θεμελιωθεί ως επιστήμη, αλλά όχι πάντα με τα αναμενόμενα αποτελέσματα  Οι πρώιμες ψυχολογικές θεωρίες είχαν αδύνατα σημεία και δεν μπόρεσαν να εξελιχθούν σε καθολικώς αποδεκτά μοντέλα  Σε αυτό το περιβάλλον άρχισε να αναδύεται ο Συμπεριφορισμός, που καθιερώθηκε ως η κυρίαρχη ψυχολογική θεωρία του πρώτου μισού του 20 ου αιώνα. Σημαντικό:  Το χαρακτηριστικό των θεωριών εξαρτημένης μάθησης δεν ήταν το γεγονός ότι μελετούσαν τη συμπεριφορά, άλλωστε όλες οι ψυχολογικές θεωρίες με αυτήν ακριβώς ασχολούνται. Η ιδιαιτερότητά τους έγκειται στο ότι επιχειρούσαν να μελετήσουν την μάθηση θεωρώντας την ως συνάρτηση περιβαλλοντικών παραγόντων  Δεν απέρριπταν την ύπαρξη εσωτερικών νοητικών διεργασιών, αλλά δεν τις θεωρούσαν αναγκαίες για την ερμηνεία του φαινομένου της μάθησης John B. Watson (1878–1958)  Θεμελιωτής του σύγχρονου Συμπεριφορισμού.  Θεωρούσε ότι οι σχολές σκέψης που μελετούσαν τις νοητικές λειτουργίες ήταν μη επιστημονικές, όπως επίσης και οι αντίστοιχες μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν  Σύμφωνα με τον Watson, για να θεωρηθεί η Ψυχολογία επιστήμη έπρεπε να δομηθεί σύμφωνα με τις αρχές των θετικών επιστημών, οι οποίες μελετούσαν παρατηρούμενα και μετρήσιμα φαινόμενα. Η ανθρώπινη συμπεριφορά ανταποκρινόταν σε αυτό ακριβώς το κριτήριο. Οι πρώτες συμπεριφορικές θεωρίες μάθησης Thorndike (1874-1949):  πίστευε ότι οι αποκρίσεις στα ερεθίσματα ενισχύονται όταν ακολουθούνται από συνέπειες που προσφέρουν ικανοποίηση (Connectionism)  Βασικές αρχές:  Μάθηση μέσα από δοκιμή & λάθος  Νόμος της εξάσκησης και νόμος του αποτελέσματος  Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να βοηθούν τους μαθητές να διαμορφώνουν καλές συνήθειες  Μια δεξιότητα πρέπει να διδαχθεί τη στιγμή που θα χρειαστεί Pavlov (1849–1936)  Έδειξε πειραματικά πώς τα ερεθίσματα θα μπορούσαν να ρυθμιστούν ώστε να προκαλέσουν συγκεκριμένες αποκρίσεις, με το να συνδυάζονται με άλλα ερεθίσματα (Classical Conditioning).  Η ρύθμιση απαιτεί επαναλαμβανόμενη σύνδεση των ερεθισμάτων. Στους ανθρώπους όμως μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και με μια φορά. Ο λόγος είναι γιατί οι άνθρωποι δημιουργούν προσδοκίες. Η συμπεριφορική ρύθμιση μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και όταν δεν υπάρχει η σύνδεση, αρκεί οι άνθρωποι να πιστεύουν ότι υπάρχει. Πατήστε το κουμπί και θα κερδίσετε ένα iPhone! Guthrie (1886 – 1969)  Πίστευε ότι η μάθηση μπορεί να επιτευχθεί ακόμα και χωρίς την επιβράβευση συγκεκριμένων συμπεριφορών, αλλά ότι ο μηχανισμός μάθησης εξαρτάται από τη χρονική εγγύτητα μεταξύ του ερεθίσματος και της απόκρισης. Παράδειγμα: Εκμάθηση προπαίδειας (Γιατί;)  Το κλειδί για την αλλαγή μιας συμπεριφοράς είναι «να βρεις τα στοιχεία που την προκαλούν και να εξασκήσεις άλλες αποκρίσεις σε αυτά» Είναι η τιμωρία ιδανική μέθοδος για αλλαγή μιας (Guthrie, 1952, σελ. 115) συμπεριφοράς σύμφωνα με τον Guthrie; Συμπεράσματα  Παρά τις διαφορές μεταξύ τους, και οι τρεις θεωρίες που αναφέρθηκαν αντιλαμβάνονται τη μάθηση ως μια διαδικασία διαμόρφωσης συνδέσεων μεταξύ ερεθισμάτων και αποκρίσεων.  Αν και οι εν λόγω θεωρίες δεν είναι πλέον αποδεκτές στην αρχική τους μορφή, πολλές από τις αρχές τους είναι εμφανείς στις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις ερμηνείας της ανθρώπινης συμπεριφοράς.  Οι συγκεκριμένες θεωρίες και οι έρευνες που βασίστηκαν σε αυτές συνέβαλαν στο να καθιερωθεί σταδιακά η ψυχολογία της μάθησης ως ένας αναγνωρισμένος επιστημονικός τομέας Συντελεστική Εξαρτημένη Μάθηση  Η θεωρία μάθησης του B. F. Skinner (1904-1990) βασίζεται στην υπόθεση ότι τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος (ερεθίσματα, καταστάσεις, γεγονότα) αποτελούν τα κατ’ εξοχήν στοιχεία που είναι αναγκαία για την ερμηνεία μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς.  Η στοχευμένη ενίσχυση μιας συμπεριφοράς αυξάνει τις πιθανότητες να επαναληφθεί στο μέλλον όταν εμφανιστούν και πάλι τα ερεθίσματα που την προκάλεσαν.  Ο B. F. Skinner πίστευε και αυτός ότι δεν είναι απαραίτητο να αναφερθούμε σε υποκείμενες βιολογικές ή ψυχικές καταστάσεις για να εξηγήσουμε τη συμπεριφορά.  Σημαίνοντα έργα: Technology of Teaching (1968) , Beyond Freedom and Dignity (1971)  Πειράματα με ποντίκια και περιστέρια και επινόηση διδακτικών μηχανών  Θεωρούσε ότι τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε ανθρώπους  Εφαρμογές σε μια ποικιλία προβλημάτων I built a small study in the attic and set to work. The results were disastrous. I frittered away my time. I read aimlessly, built model ships, played the piano, listened to the newly-invented radio, contributed to the humorous The pigeon project column of a local paper but wrote almost nothing else, and thought about seeing a psychiatrist. (Skinner, 1970, p. 6)  Το βασικό μοντέλο της θεωρίας συντελεστικής εξαρτημένης μάθησης περιλαμβάνει τρεις διαδοχικούς όρους: ένα ερέθισμα (αίτιο/SD), την αντίδραση (συμπεριφορά/R) και ένα ενισχυτικό ερέθισμα (συνέπεια/SR) AD(Antecedent)  S →R→SR → B (Behavior) → C (Consequence)  Οι περισσότερες ανθρώπινες συμπεριφορές είναι περίπλοκες, και αποτελούνται από αλυσίδες αντίστοιχων τριάδων.  Παράδειγμα: 2x-10=10. To -10 είναι το διακριτό ερέθισμα (SD), στο οποίο ο μαθητής αποκρίνεται (R), προσθέτοντας το 10 και στα δύο μέλη της εξίσωσης. Το αποτέλεσμα αυτής της αντίδρασης είναι η εξίσωση 2x=20 (SR), το οποίο λειτουργεί πλέον ως SD προκαλώντας την επόμενη αντίδραση R (διαίρεση και των δύο μελών της εξίσωσης με το 2) Εφαρμογές: Διαδικασίες ενίσχυσης και τιμωρίας SD-> R-> SR-> Διακριτό ερέθισμα Αντίδραση Ενισχυτικό (ή τιμωρητικό) ερέθισμα Θετική ενίσχυση (παροχή θετικού ενισχυτή*) Ο καθηγητής αναθέτει στον Ο μαθητής ασχολείται με την Ο καθηγητής επαινεί τον μαθητή μαθητή μια άσκηση άσκηση Αρνητική ενίσχυση (απομάκρυνση αρνητικού ενισχυτή) Ο καθηγητής αναθέτει στον Ο μαθητής ασχολείται με την Ο καθηγητής απαλλάσσει τον μαθητή μια άσκηση άσκηση μαθητή από εργασία στο σπίτι Τιμωρία (παροχή αρνητικού ενισχυτή) Ο καθηγητής αναθέτει στον Ο μαθητής κάνει οτιδήποτε άλλο Ο καθηγητής του αναθέτει την μαθητή μια άσκηση εργασία για το σπίτι Τιμωρία (απομάκρυνση θετικού ενισχυτή) Ο καθηγητής αναθέτει στον Ο μαθητής κάνει οτιδήποτε άλλο Ο καθηγητής του λέει ότι θα μαθητή μια άσκηση χάσει το διάλειμμα Εναλλακτικές μέθοδοι αντί της τιμωρίας (για αλλαγή ανεπιθύμητης συμπεριφοράς) Εναλλακτική Παράδειγμα Αλλαγή των διακριτών ερεθισμάτων Μετακίνηση του μαθητή μακριά από τους μαθητές με τους οποίους μιλάει Συνέχιση της ανεπιθύμητης Ο μαθητής που σηκώνεται συνέχεια συμπεριφοράς να υποχρεωθεί να σηκώνεται πιο συχνά Απόσβεση της ανεπιθύμητης Αγνόηση επουσιωδών ανάρμοστων συμπεριφοράς συμπεριφορών ώστε να μην ενισχύονται από την προσοχή του καθηγητή Μετατροπή μιας ανεπιθύμητης Ενίσχυση της επιμέλειας του μαθητή συμπεριφοράς όταν αυτή παρουσιάζεται  Οι συνέπειες που έχουν οι ανθρώπινες συμπεριφορές, καθορίζουν την πιθανότητα για απόκριση σε συγκεκριμένα ερεθίσματα του περιβάλλοντος: Οι συνέπειες που επιβραβεύουν μια συμπεριφορά την ενισχύουν Οι συνέπειες που τιμωρούν μια συμπεριφορά την περιορίζουν Εκπαιδευτικές εφαρμογές Ο Skinner πίστευε ότι οι αρχές της συντελεστικής μάθησης θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και στον τομέα της εκπαίδευσης. Η διδασκαλία θα ήταν πιο αποτελεσματική, αν:  Οι εκπαιδευτικοί παρουσιάζουν το υλικό σε μικρά βήματα  Οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά αντί να παρακολουθούν παθητικά το μάθημα  Οι εκπαιδευτικοί δίνουν ανατροφοδότηση στους μαθητές αμέσως μετά την απόκρισή τους  Οι μαθητές προχωρούν στην ύλη με τον δικό τους ρυθμό Η βασική διδακτική διαδικασία είναι η διαμόρφωση της συμπεριφοράς (shaping), κατά την οποία οι μαθητές μαθαίνουν ενεργώντας, με διορθωτική ανατροφοδότηση Βασικές Αρχές των Συμπεριφορικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές (1/4) Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Επίδραση του Διαμόρφωση ενός Ο καθηγήτρια επαινεί μια περιβάλλοντος περιβάλλοντος τάξης το μαθήτρια που έχει δυσκολίες οποίο ενθαρρύνει να δουλεύει ανεξάρτητα, επιθυμητές συμπεριφορές όταν ολοκληρώνει κάτι μόνη μαθητών της, Βασικές Αρχές των Συμπεριφορικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές (2/4) Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Έμφαση στην παρατηρήσιμη Αναγνώριση συγκεκριμένων Αν μια μαθήτρια συχνά συμπεριφορά (S – R) ερεθισμάτων τα οποία επιδεικνύει ενοχλητική επηρεάζουν / προκαλούν συμπεριφορά μέσα στην συγκεκριμένες τάξη, ίσως είναι ο ίδιος ο συμπεριφορές μαθητών. εκπαιδευτικός αυτός που την ενισχύει με το να της δίνει μεγάλη προσοχή κάθε φορά που εμφανίζεται αυτή η συμπεριφορά Βασικές Αρχές των Συμπεριφορικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές (3/4) Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Μάθηση = Αλλαγή στη Η μάθηση έχει επιτευχθεί Ο καθηγητής θα πρέπει να συμπεριφορά εφόσον οι μαθητές αναζητά συγκεκριμένες επιδεικνύουν αλλαγή στη εμφανείς αποδείξεις για το συμπεριφορά τους μέσα ότι οι μαθητές έχουν μάθει, στην τάξη. και να μη βασίζεται στην απλή δήλωσή τους ότι τα έχουν καταλάβει όλα. Βασικές Αρχές των Συμπεριφορικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές (4/4) Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Χρονική εγγύτητα Εάν ο εκπαιδευτικός Ο εκπαιδευτικός θα γεγονότων επιθυμεί οι μαθητές του να μπορούσε να συμπεριλάβει συνδέσουν μεταξύ τους δύο στο μάθημα ευχάριστες γεγονότα (ερεθίσματα και εκπαιδευτικές αντιδράσεις), θα πρέπει να δραστηριότητες, ώστε να φροντίσει τα δύο αυτά βοηθήσει τους μαθητές του γεγονότα να συμπέσουν να συνδέουν τα Μαθηματικά χρονικά. με ευχάριστα συναισθήματα. Κριτική της θεωρίας της συντελεστικής μάθησης  Παρόλες της επιτυχείς προβλέψεις και εφαρμογές της συντελεστικής μάθησης, η γενικότητα των αρχών της αμφισβητήθηκε από τους υποστηρικτές των γνωστικών θεωριών, οι οποίοι ισχυρίστηκαν ότι με την αγνόηση των νοητικών λειτουργιών δεν μπορεί να επιτευχθεί μια πλήρης ερμηνεία του μηχανισμού ανθρώπινης μάθησης.  Τα ερεθίσματα και οι ενισχυτές μπορεί να ερμηνεύουν ένα τμήμα της ανθρώπινης μάθησης, αλλά οι έρευνες δείχνουν ότι για την ερμηνεία ειδικά της σύνθετης μάθησης υψηλού επιπέδου πρέπει να συνυπολογίσουμε τις ανθρώπινες σκέψεις, τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματα. ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ  Οι θεωρητικοί της γνωστικής επεξεργασίας πληροφοριών δεν απορρίπτουν γενικότερα τον ρόλο των συνδέσεων μεταξύ ερεθισμάτων και αντιδράσεων των θεωριών εξαρτημένης μάθησης, δεδομένου ότι θεωρούν πως ο σχηματισμός συνδέσεων μεταξύ των επιμέρους γνώσεων διευκολύνει την απόκτησή τους και την αποθήκευση τους στη μνήμη.  Όμως περιόρισαν το ενδιαφέρον τους στις εξωτερικές συνθήκες, εστιάζοντας περισσότερο στις εσωτερικές (νοητικές) διεργασίες των ανθρώπων που μεσολαβούν μεταξύ των ερεθισμάτων και των αντίστοιχων αντιδράσεων  Αντίθετα με τους συμπεριφοριστές που θεωρούν ότι οι άνθρωποι ανταποκρίνονται αυτόματα στην εμφάνιση ενός ερεθίσματος, υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι επιλέγουν και εστιάζουν την προσοχή τους σε συγκεκριμένα στοιχεία του περιβάλλοντός τους, μετασχηματίζουν τις πληροφορίες, τις συσχετίζουν με προϋπάρχουσα γνώση, και τις οργανώνουν για να τους προσδώσουν νόημα (Mayer, 1996)  Ο ανθρώπινος εγκέφαλος προσομοιώνεται με ηλεκτρονικό υπολογιστή o Ο νους είναι ένα σύστημα επεξεργασίας πληροφοριών o Η λειτουργία της γνώσης συνίσταται σε μια σειρά νοητικών διεργασιών o Η μάθηση είναι η απόκτηση νοητικών αναπαραστάσεων (Mayer, 1996, σελ. 154) Από αυτό το μοντέλο: Σε αυτό: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ  Τέλη του ’50 αρχές του ‘60 ο Συμπεριφορισμός άρχισε να δέχεται κριτικές και σε άλλες πτυχές του  Μια από τις βασικές κριτικές προήλθε από τον Albert Bandura, ο οποίος επιβεβαίωσε μέσα από τις έρευνές του ότι οι άνθρωποι μπορούν να μαθαίνουν νέες δεξιότητες απλά παρατηρώντας τη δραστηριότητα άλλων ανθρώπων.  Οι παρατηρητές δεν ήταν αναγκαίο να αναπαράγουν τις συγκεκριμένες δράσεις την ώρα που τις μάθαιναν  Οι ενισχυτές δεν ήταν απαραίτητοι για να επιτευχθεί η μάθηση  Το βασικό πρόβλημα του Συμπεριφορισμού ήταν ότι οι βασικές του αρχές είχαν στηριχθεί σε μελέτες με ζώα ή με ανθρώπους μόνους τους στο εργαστήριο, παραγνωρίζοντας την κοινωνική διάσταση της μάθησης (Bandura & Walters, 1963, σελ.1).  Η Κοινωνικογνωστική θεωρία προτάσσει ότι ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης μάθησης συντελείται εντός ενός κοινωνικού πλαισίου  Παρατηρώντας άλλους, οι άνθρωποι μπορούν να αποκτήσουν γνώση και δεξιότητες, να κατανοήσουν κανόνες, και να αποκτήσουν πεποιθήσεις και συναισθηματικές στάσεις  Αυτο-αποτελεσματικότητα: προσωπικές πεποιθήσεις ενός ατόμου σχετικά με την δυνατότητά του να μάθει ή να εκτελέσει ενέργειες σε ένα ορισμένο επίπεδο. Διδακτικές Εφαρμογές - Πρότυπα συμπεριφοράς  Οι καθηγητές επιλύοντας ασκήσεις στον πίνακα βοηθούν τους μαθητές να αποκτήσουν αντίστοιχες δεξιότητες και επιπλέον επηρεάζουν την αυτο-αποτελεσματικότητά τους  Η αυτό-αποτελεσματικότητα των μαθητών για μάθηση ενισχύεται και από τις δηλώσεις των καθηγητών, όπως ότι όλοι οι μαθητές είναι σε θέση να μάθουν νέες δεξιότητες με την κατάλληλη καθοδήγηση και την αντίστοιχη προσπάθεια  Με αντίστοιχο τρόπο, οι μαθητές μπορούν να ωφεληθούν έχοντας ως πρότυπο τους ίδιους τους συμμαθητές τους, π.χ. όταν σηκώνονται στον πίνακα για επίλυση ασκήσεων και δείχνουν «πώς γίνεται».  Σε έρευνες στις οποίες ένα πρότυπο προέτρεπε τους παρατηρητές να δράσουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, αλλά το ίδιο δρούσε διαφορετικά, φάνηκε ότι τα παιδιά επηρεάστηκαν περισσότερο από αυτό που έβλεπαν παρά από αυτό που άκουγαν* (Bryan & Walbek, 1970). Βασικές Αρχές των Κοινωνικογνωστικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές ( Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Μάθηση μέσω Η απόκτηση νέων μορφών Η χρήση γνώμονα και παρατήρησης συμπεριφοράς διευκολύνεται διαβήτη από τον όταν ο εκπαιδευτικός εκπαιδευτικό για την ορθή επιδεικνύει αντίστοιχη κατασκευή σχημάτων στον συμπεριφορά. πίνακα, αντί για κατασκευή με το χέρι.. Βασικές Αρχές των Κοινωνικογνωστικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές ( Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Μάθηση = εσωτερική Η μάθηση δεν είναι πάντα Όταν ένας μαθητής διαδικασία η οποία μπορεί ορατή αμέσως, αλλά μπορεί επιδεικνύει παραβατική να αντανακλάται ή να μην να αντανακλάται σε συμπεριφορά μέσα στην αντανακλάται στη κατοπινές μορφές τάξη και ο εκπαιδευτικός συμπεριφορά. συμπεριφοράς των μαθητών δεν τον αποθαρρύνει, τα που μπορεί να εμφανιστούν υπόλοιπα παιδιά άλλα πολύ αργότερα. παιδιά μπορεί να υιοθετήσουν αντίστοιχη συμπεριφορά στο μέλλον. Βασικές Αρχές των Κοινωνικογνωστικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές ( Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Η νόηση Ενθάρρυνση των μαθητών να Ενθάρρυνση των παιδιών διαδραματίζει θέτουν στόχους οι οποίοι είναι που δυσκολεύονται στην ουσιαστικό ρόλο σχετικά δύσκολοι αλλά επιτεύξιμοι. προπαίδεια να μαθαίνουν στη μάθηση την προπαίδεια ενός (προσοχή, μνήμη, συγκεκριμένου αριθμού κάθε στόχοι) μήνα. Βασικές Αρχές των Κοινωνικογνωστικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές ( Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Παραδείγματα Εφαρμογές Ικανότητα του ατόμου να Διδασκαλία στρατηγικών Παροχή συγκεκριμένων ελέγχει τις πράξεις του και οι οποίες διευκολύνουν οδηγιών στους μαθητές για να μην λειτουργεί τους μαθητές να την αποτελεσματική επίλυση αυτόματα μαθαίνουν ενός προβλήματος: αποτελεσματικά μόνοι 1) Κατανόηση τους (Αυτο-ρύθμιση της 2) Σχεδιασμός Επίλυσης συμπεριφοράς. 3) Υλοποίηση Σχεδίου 4) Ανασκόπηση Βασικές Αρχές των Κοινωνικογνωστικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές ( Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Έμμεσες επιδράσεις της Οι μαθητές διαμορφώνουν Στις εξετάσεις του Ιουνίου ενίσχυσης και της προσδοκίες για τις πιθανές όλα τα θέματα είναι από τιμωρίας. συνέπειες των μελλοντικών τα sos που είχε δώσει ο τους αντιδράσεων βασισμένοι καθηγητής στο τέλος. στις τρέχουσες ενισχύσεις ή Εφόσον την επόμενη τιμωρίες. Οι προσδοκίες αυτές χρονιά παραμείνει ο ίδιος επηρεάζουν τον τρόπο με τον διδάσκοντας, οι μαθητές οποίο επεξεργάζονται νέες διαβάζουν μόνο τα sos. πληροφορίες ή επιλέγουν Τι περιγράφει αυτό το μορφές συμπεριφοράς. παράδειγμα, ενίσχυση ή τιμωρία συμπεριφοράς; ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΣΜΟΣ   Όχι θεωρία, αλλά επιστημολογία: φιλοσοφική ερμηνεία σχετικά με τη φύση της μάθησης  Σύμφωνα με αυτήν την προοπτική, οι άνθρωποι διαμορφώνουν ή κατασκευάζουν ένα μεγάλο μέρος από αυτά που αντιλαμβάνονται  Δε συζητάμε πλέον για το πως αποκτάται η γνώση, αλλά για το πώς  Κύριοι εκπρόσωποι του εποικοδομισμού: Jean Piaget (1896-1980) και Lev Vygotski (1896-1934) κατασκευάζεται Βασικές αρχές  Ο εποικοδομητισμός απορρίπτει την ιδέα ότι οι επιστημονικές αλήθειες υπάρχουν κάπου και περιμένουν να ανακαλυφθούν, υποστηρίζοντας ότι τα πάντα πρέπει να αντιμετωπίζονται με λογικό σκεπτικισμό.  Ο κόσμος μπορεί να κατασκευαστεί διανοητικά με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, οπότε καμία θεωρία δεν έχει το προνόμιο της αλήθειας Βασικές αρχές  Ο εποικοδομητισμός αντί να θεωρεί την γνώση ως την αλήθεια, τη θεωρεί ως μια «υπό εξέταση υπόθεση»  Η γνώση δεν προσφέρεται εξωτερικά στους ανθρώπους, αλλά διαμορφώνεται εσωτερικά  Η κατασκευασμένη γνώση ενός ανθρώπου μπορεί να είναι αληθής για τον ίδιο, αλλά όχι αναγκαστικά και για τους ανθρώπους γύρω του  Η γνώση και οι διαδικασίες κατασκευής της οφείλουν να γίνονται αντιληπτές εντός συγκεκριμένου φυσικού και κοινωνικού πλαισίου Διδακτικές επιρροές  Οι εκπαιδευτικοί δεν αρκεί απλά να διδάσκουν με την κλασική μέθοδο παράδοσης της ύλης, αλλά οφείλουν να δημιουργούν περιβάλλοντα μάθησης.  Σε αυτά τα περιβάλλοντα οι μαθητές θα χτίζουν τη γνώση τους, συμμετέχοντας ενεργά και αλληλεπιδρώντας με το αντικείμενο διδασκαλίας, μέσω χειραπτικών υλικών και διαπροσωπικής συνεργασίας. Η θεωρία γνωστικής ανάπτυξης του Piaget Βασικές παραδοχές: Η γνωστική ανάπτυξη των παιδιών εξαρτάται από 4 βασικούς παράγοντες: 1. Βιολογική ωρίμανση 2. Εμπειρίες με το φυσικό περιβάλλον 3. Εμπειρίες με το κοινωνικό [:Μια εγγενής τάση να επιτευχθεί μια βέλτιστη περιβάλλον κατάσταση ισορροπίας μεταξύ των νοητικών δομών και 4. του Εξισορρόπηση περιβάλλοντος] Η θεωρία γνωστικής ανάπτυξης του Piaget  Η εξισορρόπηση επιτυγχάνεται με δύο τρόπους:  1. Αφομοίωση: Προσαρμογή της εξωτερικής πραγματικότητας στις προϋπάρχουσες γνωστικές δομές  2. Συμμόρφωση: Ανακατασκευή των γνωστικών δομών ώστε να είναι συνεπείς με την εξωτερική Παραδείγματα; πραγματικότητα Μηχανισμοί μάθησης κατά Piaget  Η μάθηση συντελείται όταν μια κατάσταση οδηγεί σε γνωστική σύγκρουση με προϋπάρχουσες αντιλήψεις (cognitive conflict)  Η πρωτοβουλία για αναπτυξιακή αλλαγή είναι εσωτερική. Οι εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη αλλά όχι να την καθοδηγήσουν απόλυτα -> σημαντικές συνέπειες για την εκπαίδευση γιατί υπονοεί ότι η διδασκαλία έχει μικρή επίδραση στην ανάπτυξη: οι εκπαιδευτικοί μπορούν να οργανώσουν το περιβάλλον με τρόπο ώστε να προκαλέσουν νοητικές αντιφάσεις, αλλά δεν μπορεί να προβλεφθεί το πώς κάθε Παράδειγμα ένα παιδί θαστα τις επιλύσει. Μαθηματικά? Εφαρμογές στην διδασκαλία 1. Εξοικείωση των εκπαιδευτικών με τα στάδια ανάπτυξης των παιδιών 2. Ενεργοποίηση των μαθητών μέσω της δημιουργίας πλούσιων σε ερεθίσματα περιβαλλόντων μάθησης 3. Πρόκληση γνωστικών συγκρούσεων 4. Παροχή ευκαιριών για κοινωνική αλληλεπίδραση Η Κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky  Ο Vygotsky θεωρούσε την αλληλεπίδραση των ατομικών, διαπροσωπικών (κοινωνικών), και ιστορικο-πολιτισμικών παραγόντων ως το κλειδί για την ερμηνεία της ανθρώπινης ανάπτυξης (Tudge & Scrimsher, 2003).  Σημαντικές επιρροές από το μαρξιστικό υπόβαθρό του -> προσπάθησε να εφαρμόσει τις ιδέες για κοινωνική αλλαγή στην ανάπτυξη των παιδιών και  Οι ιδέες του άργησαν να γίνουν γνωστές στους δυτικούς επιστημονικούς την κατάκτηση της γλώσσας. κύκλους, δεδομένου ότι ελάχιστα έργα του εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του Κύριες παραδοχές της θεωρίας του Vygotsky  Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι καθοριστικής σημασίας: η γνώση οικοδομείται από κοινού, από δύο ή περισσότερους ανθρώπους  Η αυτορρύθμιση αναπτύσσεται μέσω της εσωτερίκευσης (ανάπτυξη εσωτερικής αναπαράστασης) ενεργειών και νοητικών διαδικασιών, που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια κοινωνικών αλληλεπιδράσεων  Η ανθρώπινη ανάπτυξη συντελείται μέσω της μετάδοσης πολιτισμικών εργαλείων* (γλώσσας, συμβόλων)  Η γλώσσα είναι το πλέον καθοριστικό εργαλείο. Η γλώσσα εξελίσσεται από την κοινωνική ομιλία στον μονόλογο, και από αυτόν στον εσωτερικό λόγο.  Η ανάπτυξη ωφελείται από αλληλεπίδραση με ενηλίκους και συνομιλήκους στη Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης Η Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης Η απόσταση μεταξύ του τρέχοντος αναπτυξιακού επιπέδου του παιδιού, το οποίο διαπιστώνεται από την ικανότητα για ανεξάρτητη επίλυση προβλημάτων, και το επίπεδο δυνητικής ανάπτυξης, όπως διαπιστώνεται από τη δυνατότητα για επίλυση προβλημάτων υπό την καθοδήγηση ενηλίκου ή σε συνεργασία με πιο ικανούς  Συνδέει την ανάπτυξη με τη μάθηση συνομιλήκους (Vygotsky, 1978, σελ. 86)  Εφαρμογή στα Μαθηματικά: Εκμάθηση του αλγόριθμου αφαίρεσης ακεραίων αμέσως μετά από τον αλγόριθμο πρόσθεσης Βασικές Αρχές των Γνωστικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές (1/2) Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Επίδραση των γνωστικών Ενθάρρυνση των μαθητών να Κατά τη διδασκαλία μιας λειτουργιών επεξεργάζονται την ύλη με έννοιας, να ζητείται από τους τρόπους που θα τους μαθητές να φέρνουν διευκόλυναν να τη θυμούνται. παραδείγματα. Επιλογή των διαδικασιών και Παροχή βοήθειας στους Άσκηση ερωτήσεων στους των στοιχείων της μάθησης από μαθητές (α) να εντοπίζουν και μαθητές κατά τη διάρκεια της το ίδιο το άτομο να μαθαίνουν τα πιο σημαντικά μελέτης τους. Καλό είναι να στοιχεία, και (β) να κατανοούν υπάρχουν και ερωτήσεις τους λόγους για τους οποίους σύνδεσης ή/και εφαρμογής της αυτά τα στοιχεία είναι νέας γνώσης στην καθημερινή σημαντικά. τους ζωή. Ormrod, J. E. , 2000, σελ. 397 Βασικές Αρχές των Γνωστικών Προσεγγίσεων και Εκπαιδευτικές Εφαρμογές (2/2) Βασικές Αρχές Εκπαιδευτικές Εφαρμογές Παραδείγματα Κατασκευή, οικοδόμηση του Παροχή εμπειριών οι οποίες Ερωτήσεις, διάλογος, ομάδες νοήματος βοηθούν τους μαθητές να εργασίας έτσι ώστε να αποδώσουν νόημα από αυτά που οικοδομηθεί το σωστό νόημα διαβάζουν από τα παιδιά. Ρόλος της προηγούμενης Σύνδεση των νέων στοιχείων με Κατά τη διδασκαλία φυσικών γνώσης και των πεποιθήσεων τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις και φαινομένων, αναφορές στις του ατόμου αντιλήψεις των παιδιών. αντιλήψεις των παιδιών που βασίζονται στην καθημερινή τους ζωή. Ενεργητική συμμετοχή του Σχεδιασμός δραστηριοτήτων Για την κατανόηση της έννοιας ατόμου στη μάθηση που απαιτούν την ενεργητική της εξίσωσης, παροχή στα εμπλοκή των παιδιών παιδιά δυνατότητας (επεξεργασία πληροφοριών – πειραματισμού με ζυγό. χρήση εννοιών). Ormrod, J. E. , 2000, σελ. 397  Λαμβάνοντας υπόψη τις θεωρίες μάθησης και τις προσωπικές σας εμπειρίες: 1. Αναγνωρίστε εφαρμογές των θεωριών μάθησης που χρησιμοποιήθηκαν κατά την παράδοση του σημερινού μαθήματος 2. Παρουσιάστε συγκεκριμένες προτάσεις βελτίωσης του μαθήματος Ανακεφαλαίωση Τι μου έμεινε από το σημερινό μάθημα; Βιβλιογραφία Θεωρίες μάθησης: Μια εκπαιδευτική θεώρηση. Schunk, Dale H. (2010). Εκδόσεις Μεταίχμιο Κεφάλαια 1,2,3,4,6 Ψυχολογία της Μάθησης, Ormrod, Jane Ellis (2020). Εκδόσεις Gutenbenrg