Tıbbi Terminolojiye Giriş PDF

Tıbbi Terminolojiye Giriş Biruni Üniversitesi Tıbbi Terminoloji Öğr. Gör. Emre MANİSALI  İçerik Tanımlar(Terim, Tıbbi Terminolojinin Terminoloji ve Tıbbi Tarihçesi ve Gelişimi Terminoloji) Te...

Tıbbi Terminolojiye Giriş Biruni Üniversitesi Tıbbi Terminoloji Öğr. Gör. Emre MANİSALI  İçerik Tanımlar(Terim, Tıbbi Terminolojinin Terminoloji ve Tıbbi Tarihçesi ve Gelişimi Terminoloji) Temel Bilimlerde Tıbbi Terminoloji Kullanılan Tıbbi Kullanım Amaçları ve Terminoloji Terimlerine Gereklilikleri Giriş Tıbbi Terminolojiye Giriş Özeti Tanımlar Terim : Çeşitli bilim, sanat ve meslek dallarında özel kullanım alanı bulmuş uzun bir sürenin birikimi olan özel sözcüklere verilen isim. Terimleşen sözcük tek anlamlıdır. Anlamları kişiden kişiye değişmez. Tıbbi Terimler: Adrenalin, akne, bakteri, kist, üreter, anestezi vd Matematik Terimleri: Dikdörtgen, açı, basamak, küme, yamuk vd Edebiyat Terimleri: Roman, hikaye, şiir, beyit, kompozisyon vd Hukuk Terimleri: Beraat, feragat, hüküm, şerh, tahliye vd Terminoloji: Bir bilim veya sanattaki teknik terimlerin tümü. Terimleri inceleyen bilim dalına Terminoloji adı verilir.  Tıbbi Terminoloji Tıbbi terminoloji anatomi Sağlık kurumlarında görev bilgisi, hastalıklar ve ilaçlar yapan personelin insan Tıbbi terminoloji; tıp bilgisi ile iç içe olup, İngilizce, sağlığına yönelik her türlü terimlerini kendine konu alan Latince ve haberleşmesinde kullanması bilim dalıdır Yunanca(Grekçe) terimlerin amacı ile geliştirilen ortak bir bir araya getirilmesi ile dil. oluşmuştur. Tıbbi Terminoloji Tarihçesi ve Gelişimi ◦ Tıbbi terminolojinin ilk ortaya çıkışı ile ilgili ilk bulgular eski Mısır dillerinde gözlenmektedir. ◦ Daha sonra tıbbi terimleri ifade etmek için Grekçe kelimeler kullanılmıştır. ◦ Özellikle M.Ö 5- M.S 3. yüzyıllar arasındaki terimlerin çoğunluğu Grekçe kökenlidir ◦ Roma İmparatorluğu’nun gelişimi ile birlikte tüm tıbbi terimlerin Latince’ye dönüştüğü kabul edilmektedir. Tıbbi Terminoloji Tarihçesi ve Gelişimi Terminolojinin gelişimine baktığımızda ilk olarak Anatomi bilimi ile ortaya çıktığını görürüz. Tıp terimlerinin önemli bir bölümü anatomi bilim dalı tarafından üretilmiştir. İlk anatomi terimleri 1895’de Basel’de toplanan kongrede oluşturulmuş ve kitap olarak basılmıştır. Gelişmeler oldukça bu terimler güncellenmektedir. Tıp alanına giren diğer bilim dallarının da kendine özgü terimleri vardır. Tıp terimlerinin daha çok Anatomi Anabilim dalında öğrenilmesinin nedeni diğer bilim dalları için temel olmasındandır. Terim dili olan Latince ve Grekçe ölü diller olarak tanımlanmaktadır. Bu sebeple bilim dili olarak yaygın kullanım alanına sahip olmuşlardır. Yaşayan bir dil tercih edilmiş olsaydı uluslararası platformda standardizasyon sağlanması mümkün olmazdı. Tıbbi Terminoloji Tarihçesi ve Gelişimi Latince ya da Grekçeden köken alan terimler farklı dillerde bazı değişiklikler gösterebilir bu değişiklikler kullanıldığı dildeki söyleyişi esas almaktadır. Latince ve Grekçe terimler Türkçe söyleyiş şekliyle kullanılmaktadır. Örneğin; Karaciğer; İngilizce Liver, Fransızca Le foie Almanca der zeher dir Terminolojideki karşılığı hepardır. Hepar terimi tüm sağlıkçılar tarafından bilindiği gibi, Veterinerlik, Diş hekimliği, Hemşirelik ve Biyoloji bilim dallarında da kullanılır. Tıbbi Terminoloji Kullanım Alanları ₰ Vücut yapısı, anatomik pozisyon ₰ Vücuttaki eklemler, kemikler ile yapıları ve yerleşimleri ₰ Vücut boşlukları, organlar, bulundukları yerler ₰ Organ ve sistemler ile bunların fonksiyonları ve komşuluk ilişkileri ₰ Hastalıklar ₰ Teşhis ve tedavi işlemleri ile ilgili tıbbi terimler ₰ Tıbbi cihazlar, rapor ve ölçümler hakkındaki sözcüklerin kullanım şekilleri ₰ Cerrahi işlemler, işlem sonrası takipler ₰ Klinik ve patolojik durumlar ₰ İnsan sağlığını ilgilendiren her türlü terim  Neden Tıbbi Terminoloji Kullanılmalıdır? Sağlık çalışanları ile bilim adamları arasında ortak bir dil oluşturulmasını sağlar. Güncel tıbbi bilgiler ile literatürü takip edebilmeyi kolaylaştırır. Terim analizini yapabilmek sureti ile tıp terimlerinin daha kolay anlaşılmasını sağlar. Oldukça fazla sayıda olan ve her geçen gün yenisi eklenen terimleri anlama ve kavrama kolaylığı sağlar. Tıbbi Terminolojinin Kullanım Alanları Kardiyovasküler sistem ve endokrin sistem tıbbi terimler Solunum sistemi ve göz-kulak burun boğaz tıbbi terimleri Santral ve periferik sinir sistemi tıbbi terimleri Kas-iskelet sistemi ve ürogenital sistem terminolojisi İlaç bilimi terminolojisi Radyoloji ve nükleer tıp terimleri Halk sağlığı ve hastalık sınıflaması terminolojisi  Tıbbi Terminolojiye Giriş ₰ Grekçe ve Latinceden köken alan terimler, farklı dillerde bazı değişiklikler gösterebilir ₰ Terimin, kullanılan dildeki söyleyiş biçimi yazılmış olduğu dilden ses, harf düşmesi ve eklemeler yapılmak sureti ile farklılık göstermesine transkripsiyon denir. ₰ Tıbbi ilerlemelere paralel olarak artan tıbbi terimlerin sayıları oldukça fazla olup, ezberlenerek öğrenilmesi hem çok zahmetli hem de verimsiz olmaktadır. ₰ Bu nedenle tıbbi terminoloji öğrenimini kolaylaştırıcı teknikler kullanılmaktadır.  Terimlerin okunması ile ilgili kurallar Tıp terminolojisindeki kök ve ek terimler Tıbbi Ön ek, son ek ve Terminolojiye kaynaştırma harfleri Giriş Akronim, eponim ve homonim terimler Tıp terminolojisinde kısaltma kullanımı Tıbbi Terimlerin Okunması İle İlgili Kurallar Sesli ve Sessiz Harflerin Okunuş Kuralları; Sesli Harfler: “ae” harfleri “a” ya da “e” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Oksijenli ortamda Aerobic Aerobik yaşayan Kalın bağırsağın Caecum Çekum başlangıç kısmı Kaburgalar Costae Kosta Omurlar Vertebrae Vertebra “oe” harfleri “ö” şeklinde okunur. Anlamı Kelime Okunuşu Oestrogen Östrojen Kadınlık hormonu Vücutta bir yerde su Oedema Ödem birikmesi  “au” harfleri “uv” ya da “o” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Vücudun kendi dokularına Autoallergy Otoallerji alerji oluşturması Autism Otizm İleri derecede içine kapanık Ölüm nedenini belirlemek Autopsy Otopsi üzere cesedin iç organlarının incelenmesi Kendi kendine bağımsız Autonomy Otonomi çalışma Trauma Travma Yaralanma , zedelenme “eu” harfleri “ö” ya da “ev” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Normalde bulunan, dokuda Eutopic Ötopik ortaya çıkan Tiroid bezinin fonksiyonun Euthyroid Ötiroid normal olması Euthanasia Ötonazi Kolay ve ağrısız ölüm Pleura Plevra Göğüs zarı “y” harfi “i” şeklinde , “i” harfi de “i” şeklinde okunur ancak; “a,e,o,u” harflerinden önce gelirse “y” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Hypodermis Hipodermis Derialtı Hygienic Hijyenik Koruyucu sağlıkla ilgili Hyperemetic Hiperemetik Aşırı kusma ile ilgili Gerontology Gerontoloji Yaşlılık bilimi Splenectomy Siplenektomi Dalağın alınması Material Materyal Madde Bir yapıyı iki eşit parçaya Median Medyan bölen Cyanotic Siyanotik Siyanoze olm Cylic Siklik Belli aralarla tekrar etme Sessiz Harfler: “c “ harfi “a,o,u” sesli harflerinden veya sessiz harflerden (y hariç) önce geldiğinde “k” olarak okunur. “c “ harfi “e,i,ae ve y” harflerinden önce gelirse “s “ olarak okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Cutis Kutis Deri Cephal Sephal Baş Clavicula Klavikula Köprücük kemiği Sclera Siklera Gözün beyaz kısmı Circulation Sirkülasyon Dolaşım Cryo Kıriyo Donmuş, soğuk Cervix Serviks Boyun “j” harfi sesli bir harfin önüne gelirse “y” olarak okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Major Mayor Büyük Juvenile Yuvenil Gençlik gençlere dair Jejunum Yeyunum İnce bağırsağın bir kısmı “x” harfi “ks” şeklinde okunur, “th” harfleri de “te” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Oxygen Oksijen Yaşam için gerekli Ex Eks Ölmek Excise Eksize Kesip çıkarmak Thorax Toraks Göğüs kafesi Theory Teori Kuram Therapy Terapi Tedavi  “ph” harfleri “f” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Pharmacology Farmakoloji İlaç bilimi Pharynx Farinks Yutak Photic Fotik Işıkla ilgili Physical Fizikal Vücutla ilgili Nephros Nefroz Böbrek Sphincter Sfinkter Büzücü, kapatıcı “ch ” harfleri “k” şeklinde okunur. * “ch ” harfleri Fransızcadan köken alan terimlerde “ş ” olarak okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Organizmayı diğer Character Karakter yapılardan ayıran özellik Chlor Klor Yeşil anlamında ön ek Cholera Kolera Kolera hastalığı Chronic Kronik Uzun süreli *Bronch Bronş Bronş Chronologic Kronolojik Takvim sırasına göre  “th” harfleri “t” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Boynun ön tarafına Thyroid Tiroid yerleşmiş bez Damar içi pıhtı Thrombus Trombus oluşumu Çayda bulunan Thein Tein kafein benzeri madde Thermal Termal Isı ile ilgili “rh” harfleri “r” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Rhythm Ritim Kalbin düzende atışı Burun kanaması Rhinorrhagia Rinoraji Kuru tıkırdar tonda Rhonchus Ronküs akciğer sesi “sch” harfleri “ş” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Vücudun herhangi bir parçasında Schistasis Şiştaz ortaya çıkan yarık İnsan ve ayvanlarda kanda Schistosoma Şiştozoma yaşayan parazit Schema Şema Şekil Schizophrenia Şizofreni Bir akıl hastalığı “g” harfi “a,e,u ” sesli harflerinden veya sessiz harflerden (y hariç) önce gelirse“g” şeklinde okunur. “g ” harfi “e,i ve y” harflerinden önce gelirse “j ” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Mide ile ilgili Gastral Gastral Erimiş maddenin pelte Gel Jel haline gelmiş hali, jel Gingivitis Jinjivitis Diş eti iltihabı Vücutta bulunan şeker Glucose Glikoz cinsi Kadın üreme organlarının Gynecology Jinekoloji hastalıklarını inceleyen bilim “t” harfi “ia, io, iu” harflerinden önce gelirse “s” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Isolation İzolasyon Ayırma Tertier Tersiyer Üçüncül Immunization İmmünizasyon Bağışıklama “s” harfi m/n kelimelerinden birine bitişik yazıldıysa; “z” şeklinde okunur. “s ” harfi iki sesli harf arasındaysa; “z” şeklinde okunur. Kelime Okunuşu Anlamı Organism Organizma Organizma Yemek borusu Oesophagus Özefagus Tıp Terminolojisindeki Kök ve Ek Terimler Kökler Kök: Anlamlı en küçük dil birimidir. Köke ön ek ve son ek getirilerek anlamlı sözcükler oluşur. Bütün tıbbi terimler en az bir kökten oluşur. Herhangi bir yapım eki almamış sözcüklere kök denir. Kökler alacağı eklerle farklı anlamlar kazanır. Tıbbi terimlerin köklerini ve eklerini ayırt etmek, terminolojinin daha kolay öğrenilmesini sağlar.  KÖK ANLAMI KÖK ANLAMI Abdomi Karın Colo Kolon Angi Damar Crandium Kafatası Appendic Appendik Cyst İdrar kesesi vermiformis Arter Atardamar Derm Deri Arthr Eklem Enter Bağırsak Brachi Kol Gaster Mide Bronch Bronş Hem Kan Cardio Kalp Hemat Kan Cephal Baş Hemato Kan Cerebr Beyin Hepar Karaciğer Chondr Kıkırdak Jejun Boş bağırsak  KÖK ANLAMI KÖK ANLAMI Laryng Gırtlak Pulmo Akciğer Lien Dalak Rect Rektum, düz bağırsak Myel Omurilik Regio Bölge My Kas Ren Böbrek Nas Burun Splen Dalak Nephro Böbrek Thorac Göğüs Neur Sinir Trache Soluk borusu Ocul Göz Vas Damar Opthalm Göz Ven Toplardamar Os (oss, osseo, ossi, Kemik ost, oste) Ot Kulak Köklerden Yeni Tıbbi Terimlerin Oluşturulması İki kökün bir araya getirilmesi sonucu yeni bir terim oluşturulabilir Örnek: Cardiovasculer (kardiyovasküler): Kalp ve damarla ilgili. Cardio (kardiyo) + Vascular (vasküler) (Gastro+enteroloji, neo+natoloji, tiroid+ektomi, timpano+grafi, laringo+farengial, üreter+o+pelvik, trake+ostomi, nöro+patolog) Önek, Sonek ve Kaynaştırma Harfleri Önekler İle Yeni Tıbbi Terimlerin Oluşturulması o Kökün önüne önekler getirilmek suretiyle yeni bir tıbbi terim üretilebilir. Bir kısmının kendi başına anlamı olduğu halde bazı öneklerin tek başına anlamı olmayabilir. – Örnek: Hipotermi: Vücut ısısının normal değerinin altında olması. o Kökün sonuna sonekler getirilmek suretiyle yeni terimler türetilebilir. – Örnek: Renalji: Böbrek ağrısı. – Ren+ algia o Kökün sonuna basit ve bileşik sonekler getirilmek suretiyle yeni terimler türetilir. – Örnek: Cardiac(kardiyak): Kalbe ait. – Cardia+ac Önekler ◦ Numaralarla ilgili önekler ◦ Renklerle ilgili önekler ◦ Olumsuzluk veren önekler ◦ Yön ve zaman belirten önekler ◦ Büyüklük/derece ile ilgili önekler Önekler  Önekler genelde tek başına kullanılmazlar ve köke anlam katmaya yararlar. Kelimenin başında, bir adet olur ve tanımlayıcı olarak görev alırlar. epi: üzerinde anlamı taşıyan bir önek Epicondyle (kemiğin üzerinde, ) epicard (kalbin üzerinde) contra : zıt, karşı anlamında bir önek contraception (gebeliğe karşı, gebeliği önleyici)  Numaralarla İlgili Ön Ekler Ön Ek Anlamı Örnek bi iki bi - küspid: iki uçlu di iki, kili di – pleji : iki taraflı felç diplo iki kat, duble diplo – pi: çift görme tri üç tri – küspid: üç uçlu quadri dört, dörtlü quadri – pleji : dört taraflı felç primi ilk primi-gravida: ilk kez gebe kalan kadın multi çok multi-ple: çok kısım içeren mono bir mono-klonal: bir hücreden gelişmiş uni tek uni-selluler: tek hücreden oluşmuş poli çok poli-daktili: çok parmaklı hemi tek taraflı hemi- pleji:tek taraflı felç semi yarım semi- lunar: yarımay şeklinde  Renklerle İlgili Ön Ekler Ön Ek Anlamı Örnek eryth- kırmızı eritr-o-sit : alyuvar leuk-, leuko- beyaz Leuke-mia: lösemi, kan kanseri koyu renkli deri Melan-o-sit: deriye doğal rengini veren melanin boyası melanin pigmentini yapan hücre siyan- mor Siyan-oz: morarma Ksant-e-lazma: göz kapaklarının iç kısmında ksant- sarı plak ortaya çıkan, simetrik, sarı renkli, yumuşak veya yarı sert kıvamdaki yağ bezeleridir. Çevresinde Anlamı Veren Önekler Ön Ek Anlamı Örnek Çevre, Circum- Circumsplene: dalak çevresi çevresinde Çevre, Peri- Perioral: ağız çevresinde çevresinde Par- Yan, yanında Paravertebral: vertebral yanında Para- Yan, yanında Paravertebral: vertebral yanında Ortaklaşa Anlamı Veren Önekler Ön Ek Anlamı Örnek Ortak, ortaklaşa, Co- Coagulation: pıhtılaşma ile, birlikte, birleşik Ortak, ortaklaşa, Com- ile, birlikte, birleşik Communite: birlikte yaşam Ortak, ortaklaşa, Con- ile, birlikte, birleşik Congenital: doğuştan Ortak, ortaklaşa, Cum- ile, birlikte, birleşik Cumulative: toplanmış Ortak, ortaklaşa, Sym- ile, birlikte, birleşik Symbiosiz: ortak yaşam Ortak, ortaklaşa, Syn- ile, birlikte, birleşik Synonym: eş anlamlı Olumsuzluk Veren Önekler Ön Ek Anlamı Örnek a- yokluğu, eksikliği a-reflexia: reflekslerin alınamaması an (=un) olumsuz an-izokori: eşit büyüklükte olmayan yok olma, de-, des- de-aktivasyon: aktivasyonun azalması kaybetme yok, dis-infeksiyon: patojen organizmayı dys(=dez) uzaklaştırma, uzaklaştırmak bozuk Contra- Zıt, karşıt Contraceptive: gebelik karşıtı İr- Olumsuz durum İrregulare: düzensiz Hayır, olumsuz, Non- Nonspesific: özel olmayan ret in-im (=en- in-kontinans: akışı durdurma, olumsuz em) bozma ant-, anti- karşıt, zıt, ters yön an-tianemic: kansızlığa karşı  Yön ve Zaman Belirten Ön Ekler Ön Ek Anlamı Örnek ab- uzaklaşmak ab-düksiyon: orta hattan uzaklaşmak ad- yakınlaşmak ad-hezyon:kısımların birleşmesi dia- bir şeyden geçerek dia-liz: zardan geçerek temizlenmek per- bir şeyden geçerek per-kütan: deriden geçerek trans - bir şeyden geçerek trans-füzyon: damar içine vermek ante- ön ante-natal : doğumdan önce pre- öncesinde pre-natal: doğumdan önce peri - sırasında, çevresinde peri-natal: doğum sırasında infra- Altında, aşağısında infraumblical: göbeğin altında Post- sonrasında Post-partum: gebelik sonrası inter- Ortasında, arasında intercostal: kaburgalar arasında intra- İçinde, içerisinde intragastric: mide içinde Büyüklük/Derece Belirten Ön Ekler Ön Ek Anlamı Örnek hiper- anormal yükseklik hiper-tansiyon: kan basıncının yükselmesi hipo-ventilasyon: akciğerlere giren hava hipo- anormal düşük miktarının azalması az, bir şeyin olig/o- oligo- üri: idrar çıkışının azalması eksikliği macro- normalden büyük makro-skopik: çıplak gözle görülebilen Micro- küçük mega- anormal büyük mega-mesane: idrar kesesi büyüklüğü pan- hepsi pan-sit-o-peni: tüm kan hücrelerinde azalma izo-greft: genetik olarak benzer kişilerden alınan izo- aynı, benzer graft neo-natal: doğumdan sonraki ilk bir haftalık neo- yeni dönem normo - normal normo-volemi: normal kan basıncı psödo- yalancı psödo-paralizi: yalancı felç Sonek ₰ Tıbbi terimlerin sonuna gelerek anlamını değiştiren eklerdir. ₰ Sözcüklerin tipini belirlemekte önemli rol alırlar. ₰ Sözcüklerin “kullanım amacını” belirtir. ₰ Terimlerde bir adet sonek bulunur. ₰ Kökenleri de öneklerde olduğu gibi Grekçe ya da Latince kökenlidir. ₰ Örneğin; diabetes kelimesinde «es» son eki «hastalık, semptom» anlamına gelmektedir ve bu da şeker hastalığı anlamındadır. Son Ekler İle Yeni Tıbbi Terimlerin Oluşturulması o Birleşik son ekler ise basit son ek ve kökün birleşmesiyle meydana gelmiştir. o – Örnek: Appendix + ectomy: Appendectomy(apendektomi): Apandisitin ameliyatla alınması. – appendix: ek parça, kör bağırsağın uzantısı, – ectomy: ameliyatla alma, çıkarma. o Bir terimin ön eki ünsüz bir harf ile bitiyor ve kök ünsüz harf ile başlıyorsa araya «o» kaynaştırma ünlüsü girmektedir. o Aynı şekilde bir kök ünsüzle başladığında ise yine araya «o» kaynaştırma ünlüsü girer. Hastalık/Bozukluk Anlamı Veren Son Ekler Son Ek Anlamı Örnek anormal, olma, -ia iasis in-somn-ia: uykusuzluk bulunma durumu -alji ağrı art-alji: eklem ağrısı -dini ağrı üro-dini: idrar yapmada ağrı -ektazi genişleme bronş-ektazi: bronşların genişlemesi -oz anormal artma mono-sit-oz: monositlerin artması trombo-sito-peni: pıhtılaşma -peni azalma, eksilme hücrelerinin azalması -malazi yumuşama osteo-malazi: kemik yumuşaması -poroz zımba delinme osteo-poroz: kemik erimesi Hastalık/Bozukluk Anlamı Veren Son Ekler Son Ek Anlamı Örnek -staz akımın durması kole-staz: safra akışının durması -spazm kasılma anji-o-spazm: damar kasılması -gen den oluşmuş psik-o-jen: ruhsal bir nedenden dolayı oid e benzer muk-oid: mukusa benzer mening-o-sel: omuriliği çevreleyen zarların -sel fıtıklaşma omurganın açık kısımlarından dışarıya doğru fıtıklaşması -oma tümör aden-oma: bez tümörü -fobi korku akro-fobi: yüksekten korkma -faji yemek dis-faji: ağrılı yutma -reksis Yırtılma entero-reksis -> Barsak yırtılması  Hastalık/Cerrahi İşlem Son Ekleri Son Ek Anlamı Örnek -ektomi kesip almak gastr-ektomi: midenin ameliyat ile alınması -peksi sabitlemek gastr-o-peksi: midenin karın duvarına dikilmesi -stomi ağız açmak kolo-s-tomi: -tomi -> kesmek mamo-plasti: memenin operatif -plasti operatif şekillendirme şekillendirilmesi -dezis sabitlemek, yapıştırmak plöro-dezis: plevra yapraklarının yapıştırılması entero-lizis: barsakların yapışıklıklarının -lizis kaybolma, çözülme alınması -tripsi kırmak Safra taşının kırılması  Tanısal İşlemler İle İlgili Sonekler Son Ek Anlamı Örnek -skopi ayna tutma laring/o-skopi -> gırtlağa ayna ile bakmak miyel-o-grafi -> omuriliğin radyolojik -grafi görüntüleme görüntülenmesi -metri ölçme odio-metri -> işitme ölçümü  Sıfatlar İle İlgili Sonekler Son Ek Anlamı Örnek -erg etki kolin-erj-ik : asetilkoline yanıt veren -formis şekilli falsi-formis : orak şeklinde -fil eğilimli hidro-fil : suda erimeye eğilimli -trop -e etkili nör/o-trop : sinir sistemine etkili -sid öldürücü bakteri-sid : bakteri öldürücü -culus küçültme mus-kulus: küçük kas  İlişkili Olma İle İlgili Sonekler Son Ek Anlamı Örnek -ak -ik -ar -al - le ilgili kardi-y-ak: kalple ilgili -genez oluşum pato-genez: hastalık oluşumu -stenoz daralma trake-stenoz: soluk borusunun daralması -trofi beslenme, büyüme hiper-trofi : fazla büyüme -plazi oluşum a-plazi: gelişim eksikliği tıbbın herhangi bir dalı ile fizyo-loji: organ sistemlerin görevlerini -loji ilgilenen bilim inceleyen bilim dalı. tıbbın herhangi bir dalında -ist pediatr-ist :çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı uzman olan kişi  Son Ek İle Çoğul Tıbbi Terim Oluşturulması Son Ek Anlamı Örnek -a,-ae Vertebra Vertebrae -on,-a Ganglion Ganglia um-a Ovum Ova -us,-i Fungus Fungi -en,-ina Foramen Foramina Tıp Literatüründe Sayılar 1. Primus 2. Secundus 3. Tertius 4. Sextus 5. Septimus 6. Octavus 7. Nonus 8. Quartus 9. Quintus 10. De 11. Un decimus cimus 12. Duo decimus 13. Tertius decimus Kaynaştırma Ünlüsü Kaynaştırma ünlüsünün görevi kök sözcüğü son eke bağlamaktır. Sıklıkla kullanılan kaynaştırma ünlüsü “o” harfidir. Bazen “a,e,i” gibi harflerde bu görevi yerine getirir. Enter-o-stomy: Karın duvarına cerrahi olarak bağırsağın ağışlaştırılması Ecocardi-o-grafi: Kalbin iç yapısını grafik olarak kaydetmek Hormon-o-theraphy: Hormon tedavisi  Birleşik Kökler ◦ Bir kök sözcüğün kaynaştırma ünlüsü ile bir arada kullanıldığı şekline birleşik kök adı verilir. ◦ Terimlerde temel yapıların hepsinin bir arada bulunması ya da sadece bir tane bulunması gerekmez. Terim bazen sadece bir kökten oluşabileceği gibi, bazen kök bulunmaz sadece ön ek ve son ekten oluşur. Terimlerin temel yapılarla oluşabileceği kombinasyonlar aşağıdaki gibi olabilir; Kök Önek + Kök Kök + Sonek Önek+ Kök + Sonek Kök + Kaynaştırma Ünlüsü+ Sonek Kök + K.Ü. + Kök + Sonek Kök + K.Ü. + Kök + K.Ü. Önek ve Kaynaştırma Ünlüsü Kullanımı o Ünlü ile biten bir ön ek, ünsüzle başlayan bir kökle birleşirse kaynaştırma ünlüsü kullanılmaz. – Qadriplegia (kuadripleji): Her iki kol ve bacağı tutan felç „Quadri‟, dört (her iki kol ve bacak) anlamında ön ek; „plegia‟ ise felç anlamında kullanılan köktür. o Kök ünlü bir harf ile bitiyor ve son ek de ünlü ile başlıyorsa kökün sonunda ünlü düşmesi olur. ––Laringektomi / larenjektomi: Gırtlağın ameliyatla çıkarılması. –– Laryngo / ectomy : laryngo‟, larenks, gırtlak anlamına gelen kök; „ectomy‟ ise ameliyatla alma çıkarma anlamına gelen son ektir. Son Ek ve Kaynaştırma Ünlüsü Kullanımı o Oncogenic(onkojenik): Tümör oluşmasına sebep olan anlamındadır. Onc / o / genic : Kök-Kaynaştırma ünlüsü - Son ek o Electrocardiography(EKG-Elektrokardiyografi):Kalbin elektriksel hareketlerinin grafik üzerine kaydedilmesi. Electro- cardio- graphy: Kök- Sonek Ünsüzle biten bir kök sözcüğüne eklenen son ek, ünlü ile başlıyorsa kaynaştırma ünlüsü kullanılmamaktadır. o Abdominal: Karınla ilgili Abdomen karın yani batın anlamına gelen kök, «al» ise ait anlamında kullanılan son ektir. Tıbbi Terimler Nasıl Analiz Edilir? Tıbbi terimler onları meydana getiren yapılar (kök, ön ek ve son ek) açısından ayrı ayrı incelenerek analiz edilir. Terim analizi yöntemi ile çalışmak, insan vücudunun diğer yapılarına ilişkin terimleri öğrenirken ve yeni terimlerle karşılaşıldığında bunların anlaşılmasında kolaylık sağlamaktadır  Bir tıbbi terimi analiz ederken önce son ekine bakmak gerekir.  ”Periarthritis/periartrit” teriminde; son ek “-itis/it” iltihap, “inflamasyon” anlamına gelmektedir. Önek olan “peri/peri” ifadesi “etrafında” anlamındadır. Tıbbi terimin ortasında yer alan kök ise “arth/art” “eklem” anlamındadır. Bütün anlamları birleştirdiğimizde resmi tamamlamış oluyoruz. “Periarthritis/periartrit” teriminin anlamı “eklem etrafında inflamasyon” anlamındadır Tıbbi Terim Analizi Tıbbi Terim Terimin Yapısal Analizi Terimin Anlamı angio-: damar Deri damarlarının Angiodermatitis derma: deri iltihabı -itis/it: iltihap Carsinomas;carsinoma Kanserin vücuda Carcinomatosis to: kanserin çoğul hali yayılması osis/oz: durum Kalbin dışındaki peri: etrafında Pericardium tabaka cardia: kalp pyo/piyo: irin Göğüs -haima/hema: kan Pyohemothorax boşluğunda kan thorax/toraks: göğüs ve irin toplanması boşluğu Terimlerin Tekil ve Çoğul Olma Kuralları Kurallar Tekil Çoğul Canalis(kanalis): Kanal Canales Tekil terimlerin sonu “is” ile bitiyorsa çoğul yapmak için Dentalis(dentalis): Diş Dentales sonuna “es” getirilir Anostomasis(anostomazis): Anostomos Ağızlaştırma es Carpus(karpus): El bileği Carpi Tekil terimlerin sonu “us” ile bitiyorsa çoğul yapmak için Metatarsus(metatarsus):Ayak tarağı Metatarsi sonuna “i” getirilir. Humerus(humerus): Kol kemiği Humeri Costa(kosta): Kaburga Costae Tekil terimlerin sonu “a” ile Bursa(bursa):İçinde kaygan sıvı bitiyorsa çoğul yapmak için Bursae bulunan kese sonuna “e” getirilir Glandula(glandüla): Bez Glandule Terimlerin Tekil ve Çoğul Olma Kuralları Kurallar Tekil Çoğul Ligamentum(ligament): Bağ Ligementa Tekil terimlerin sonu “um” ile bitiyorsa çoğul yapmak için Ovum: Kadın üreme hücresi Ova sonuna “a” getirilir. Atrium(atriyum):Kalbin Atria kulakcıkları Radix(radiks): Kök Radices Sonu “ex” veya “ix” ile biten tekil terimi çoğul yapmak için Apex(apeks): Uç, tepe Apices “ices” getirilir. Cervix(serviks): Boyun Cervices Tekil terimin sonu “on” ile Ganglion(ganglion): Düğüm Ganglia bitiyorsa çoğul yapmak için Spermatozoon(spermatozoo sonuna “a” getirilir Spermatozoa n): Erkek üreme hücresi Akronim Terimler(Acronym) Yazım açısından Bazı sözcükler birden kısaltmak ve daha kolay fazla terimle ifade edilir okunur hale getirmek için (Örneğin: KOAH/ Kronik çoğunlukla birkaç harf obstrüktif akciğer birleştirilerek okunur ve hastalığı ) yazılır Akronim Terim Örnekleri BOS: Beyin Omurilik Sıvısı BT: Bilgisayarlı Tomografi VKİ: Vücut Kitle İndeksi EKG: Elektro Kardio Grafi MR: Manyetik Rezonans Görüntüleme IVP: Intravenöz Pyelogram TİT: Tam İdrar Tetkiki KOAH: Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı DM: Diabetes Mellitus US: UltraSonografi UV: UltraViole  Eponim Terimler(Eponym) ◦ Bir kişi veya yer ile anılan hastalık, belirti, bulgu, cerrahi alet , test veya sendromlar ya da genel terimlerin özel kişi adlarıyla anılmasıdır. ◦ Genellikle o yapıyı bulan ya da üzerinde çalışan kişilerin isim ya da çoğunlukla soy-isimleriyle adlandırılmasıyla oluşturulur. Behçet Hastalığı Dr.Hulusi Behçet Dermatolog Bir tür cilt hastalığı Yenidoğan Apgar Skoru Virginia Apgar Anesteziyolog durumunun puanlandırılması Harvey Williams Adrenal cortex Cushing Hastalığı Cerrah Cushing semp Progressive Alzheimer Alois Alzheimer Nörolog dejeneratif beyin Hastalığı hastalığı Homonim Terimler(Homonym) ◦ Okunuşu benzer ancak anlamı farklı sözcüklerdir ◦ Sağlık hizmeti sunumunda özellikle sözlü iletişim sırasında özen gösterilmesi gerekir Cholic: Safra asidi Colic: Şiddetli abdominal ağrı Ileum: Colon’un bir parçası Ilium: Pelvic kemiğin bir parçası  Kısaltmalar Tıbbi terimlerin bir kısmı günlük işleyiş içerisinde kısaltma olarak kullanılmaktadır. Hasta ve çalışan güvenliği açısından kısaltılacak terimlerin en azından ulusal kabul görmüş olması ve kurumda bu kısaltmalara ait bir liste olması önemlidir. Ca Kalsiyum Hb Hemoglobin Hct Hematokrit Tbc Tüberküloz Iv İntravenöz İm İntramüsküler Sc Subktan  Özet Tıbbi terminoloji dersinin amacı, sağlık alanında çalışanlar arasında sağlıklı bir iletişimi sağlamak ve ortak bir dil kullanımı için gerekli tıbbi terimlerin öğretilmesidir. Tıp terimleri Latince ya da Grekçedir. Bu iki dilden köken alan terimler, farklı dillerde bazı değişiklikler gösterebilirler. Tıbbi terminoloji vücudu, vücudun parçalarını, fonksiyonlarını, hastalıkları, teşhis ve tedavi işlemlerini, tıbbi araç ve ölçümleri, cerrahi, klinik ve patolojik durumları ve insan sağlığını ilgilendiren daha birçok durumu tanımlamada kullanılır.  Özet  Tıbbi terminolojiyi öğrenmenin en kolay yolu “terim analizi” adı verilen yöntemle terimleri organize edilmiş bir şekilde analiz etmektir. Bu yöntemde tıbbi terimler onları meydana getiren yapılar (kök, ön ek ve son ek) açısından ayrı ayrı incelenerek analiz edilir. Öğrenilen tıbbi terimlerin yazılışı kadar nasıl okunduğunu bilmek de önemlidir. Tıbbi terimlerin doğru şekilde telaffuz edilmesi yanlış anlamaları önlemek için de önemlidir. Özet Bir tıbbi terimi analiz ederken önce son ekine bakmak gerekir. Tıbbi terimlerde kaynaştırma işlemi sessiz harfle biten ve sessiz harfle başlayan iki kökü bir sesli harfle birleştirmek şeklinde gerçekleşir. Kaynaştırmada çoğunlukla “o” “e” “i” sesli harfleri kullanılır. Tıbbi terimler çeşitli şekillerde çoğul yapılırlar. Bunlardan bazıları; “is” ile biten bir terimde “i” yerine “e” ye dönüşerek çoğul yapılır.