Genel Tıp Terimleri PDF

Bölüm 1 Genel Tıp Terimleri öğrenme çıktıları Tıp Terimlerinde Kullanılan Önekler ve 1 2...

Bölüm 1 Genel Tıp Terimleri öğrenme çıktıları Tıp Terimlerinde Kullanılan Önekler ve 1 2 Tıbbi Terminolojiye Kavramsal Yaklaşım Son Ekler 1 Tıp terminolojisinin genel kavramlarını 2 Tıp terimlerinde kullanılan önekleri ve son açıklayabilme ekleri ayırt edebilme Hücrelere, Dokular ve Organlara ilişkin 3 4 Terimler Vücut Yapısına ilişkin Terimler 3 Hücrelere, dokulara ve organlara ilişkin 4 Vücut yapısına ilişkin terimleri terimleri açıklayabilme tanımlayabilme Anahtar Sözcükler: Tıp Terim Önek Son ek Hücre Doku Organ Vücut 2  1 Tıp Terimleri GİRİŞ Tıp terimleri, sağlık profesyonelleri tarafından etkili ve doğru iletişim için dünya çapında ortak bir dil oluşturmak Terim: Bir bilim, sanat veya meslek dalıyla amacıyla kullanılan terimler bütünü ya da başka bir deyiş- ilgili özel ve belirli bir kavrama karşılık gelen le özel bir kelime dağarcığıdır. Tıbbi terminoloji ise tıp te- kelimedir. rimlerini inceleyen bilim dalı olup tıp alanında kullanılan terimlerin usul ve esaslarını, yazılış ve okunuş kurallarını, Terminoloji: Latince “terminus” ve Grekçe türetme ve anlamlandırma ilkelerini konu almaktadır. “logia” sözcüklerinden elde edilen birleşik bir kelime olup “termin-o-logia” olarak ifade İnsanoğlu tarih öncesi çağlardan beri hastalıklardan ko- edilir ve anlam olarak “terim bilimi”ne kar- runma, tanı koyma ve tedavi yöntemleri bulma gibi sağlık şılık gelir. alanındaki konularda, bilgi alışverişinde bulunma ve edin- diği yeni bilgileri gelecek kuşaklara aktarma eğiliminde ol- muştur. Tıp terimlerine gereksinim duyulmasının nedenleri; Sağlık alanında dünya çapındaki yenilikleri takip dikkat etmek ve sağlık çalışanlarının uluslararası plat- Terim haline gelen kelimenin anlamı tektir, kişi- formlarda meslektaşlarıyla bilgi ve fikir alışveri- den kişiye değişiklik göstermez. şinde bulunmak için ortak bir dile ihtiyaç duy- ması (Görsel 1.1), Konuşma dilindeki farklılıkların, sosyal ve kültürel faktörlerin etkisinden kurtularak uluslararası standardizasyonun sağlanması; böylelikle kavramsal karışıklıkların önüne geçilerek global sağlık sektöründe hatanın en aza indirilmesi, Hastalara tedavi, bakım vb. hizmetleri doğru, bilime uygun şekilde ve şartlarda sunmak için sağlık alanında çalışanlar arasında etkili bir iletişimin gerekli olması, Belirlenmiş yazım kuralları çerçevesinde; teşhis edilen bir hastalığın, saptanan bir olgunun, yeni geliştirilen bir ilacın kısaca alana özgü elde edilen yeni bir kavramın kolaylıkla isimlendirilmesi ve yazım alanında hataların önüne geçilmesi olarak sayılabilir. Görsel 1.1 Tıbbi terminoloji, tüm dünyada sağlık alanında çalışanlar tarafından anlaşılabilir ortak bir tıp dili oluşturur. 3 1 Genel Tıp Terimleri Tıp terimleri kullanmanın önemi ve gerekliliği Uluslararası tıp terimleri Latince veya Grekçe- ile ilgili bir örnek vermek gerekirse; Türkçede “mide” den köken aldığı için, bu dillerden türetilen terimler olarak ifade edilen kelime; İngilizcede “stomach”, farklı dillerde değişiklik gösterebilirler. Telaffuzdaki Almancada “magen”, Fransızcada “estomac” keli- farklılıklara bağlı olarak, terimlerde ses / hece düş- mesine karşılık gelirken, sadece o dili bilen insanlar meleri ile eklenmeleri görülmektedir ve bu duruma tarafından anlaşılmaktadır. Terminolojiye göre, “gas- transkripsiyon adı verilir. Ülkemizde bazı bilim in- ter” olarak ifade edilir ve dil farkı gözetmeksizin tıb- sanları terimlerin doğrudan Türkçe telaffuz biçimle- bi terminolojiyi bilen tüm kişiler tarafından anlaşılır. rini kullanırken, bazılarının ise Latince veya Grekçe Tıp bilimleri arasında terimleri ilk sistematikleş- yazım şekillerini benimsedikleri görülmektedir. tiren bilim dalı anatomi olmuştur. Anatomi terim- leri, ilk defa 1895 yılında İsviçre’nin Basel şehrinde TIBBİ TERMİNOLOJİYE gerçekleştirilen kongrede Alman bilim insanlarının KAVRAMSAL YAKLAŞIM öncülüğünde belirlenmiş ve “Nomina Anatomica” (Basel Nomina Anatomica-BNA) oluşturulmuştur. Tıp terimleri, sağlık profesyonelleri arasında Uluslararası anatomi kongreleri düzenlenmeye de- kolaylıkla anlaşılabilen sözcükler olsa da yeni öğre- vam edilmiş ve düzenlendiği şehrin adıyla anılan necek kişilere zor ve karmaşık gelebilmektedir. An- kitaplar yayımlanmıştır. Histoloji ve embriyolojiye cak kelimelerin öğrenilmesine ve hatırlanmasına ve ilişkin terimler ilk defa 1970 yılında Rusya’nın St. hatta bazı yabancı sözcüklerin anlamlarına ilişkin Petersburg şehrinde düzenlenen kongrede belirlen- bilinçli tahminler yapılmasına yardımcı olabilecek miş ve “Nomina Histologica” ve “Nomina Emb- yöntemler bulunmaktadır. Tıbbi terimlerin çoğu; ryologica” oluşturulmuştur. Söz konusu terimler, Kök(ler), “Terminologia Anatomica (TA)” adı altında 1998 Önek(ler) ve/veya yılında güncellenmiştir. Son eklerden oluşmaktadır. Bu bileşenlerin anlamları öğrenilerek, terimler Nomina Histologica histoloji terimlerini, kolaylıkla analiz edilebilir ve anlamları çıkarsana- Nomina Embryologica ise embriyoloji te- bilir (Görsel 1.2). rimlerini ifade eder. Görsel 1.2 Tıp terimleri, tıp alanında kullanılan özelleşmiş terimler topluluğu olup bir terimi oluşturan bileşenlerin anlamlarını öğrenmek, terimlerin analiz edilerek anlamlarının çıkarsanmasını kolaylaştırır. Kaynak: Tuğlacı, 1995 4  1 Tıp Terimleri Klinikte kullanılan “gastroenteritis” terimini, “gastr-o-enter-itis” şeklinde 4 ögeye ayırabiliriz. Tek tek ögeleri inceleyecek olursak; gastr: Terimdeki ilk kök olup “mide” anlamına gelir. o: Terimdeki kaynaştırma ünlüsü olup birinci ve ikinci kökü birbirine bağlar. enter: Terimdeki ikinci kök olup “bağırsak” anlamındadır. itis: Terimdeki son ek olup “inflamasyon (iltihaplanma)” anlamına gelir. Bu terimi oluşturan ögelerin anlamlarından hareketle; “gast- dikkat roenteritis” teriminin “mide-bağırsak iltihabı” anlamına geldi- Kural olarak, sesli harfle başlayan son ek- ğini çıkarsayabiliriz. Bu terimde, ikinci kök ile son ek arasında lerden önce kaynaştırma ünlüsü gelmez. kaynaştırma ünlüsü olmadığı görülmektedir. Tıp Terimlerini Oluşturan Ögeler Her tıbbi kelimenin temel ögesi köktür. Kök, terimin temel anlamını oluşturur ve değiştirici önek ve son eklerin eklendiği kısımdır (Tablo 1.1). Önek, anlamı değiştirmek için kökün önüne eklenen kısa bir sözcük parçası iken, son ek, anlamı değiştirmek için kökün sonuna eklenen kısa bir sözcük parçası veya parça dizisidir. Terimlerde yer alan ögeleri birbirlerine bağlamak için kaynaştırma ünlüsü kullanılır. Kay- naştırma ünlüsü olarak genellikle “o” harfi kullanılmakla birlikte, “a, e, i” harfleri de kullanılabilmektedir. Bir kökün kaynaştırma ünlüsü ile bir arada kullanıldığı şekline birleşik kök denir. “Kalp” anlamına gelen “cardi” kökünün kaynaştırma ünlüsü “o” ile birlikte “cardio” şeklinde kullanımı birleşik köke örnek olarak verilebilir. Klinikte kullanılan “cardiomyopathy” teriminde; cardio: kalp anlamındaki birleşik kök, myo: kas anlamındaki birleşik kök, pathy: hastalık anlamına gelen son ek olup bu terim, “kalp kası hastalığı” anlamına gelmektedir. Yukarıda bahsedilen ögelerin oluşturabileceği kombinasyonlara örnekler aşağıda verilmiştir: Kök Önek + Kök Kök + Son ek Önek + Kök + Son ek Kök + Kaynaştırma ünlüsü + Son ek Kök + Kaynaştırma ünlüsü + Kök + Son ek Tablo 1.1 Tıbbi terminolojide sıklıkla kullanılan kökler Kök Anlamı Örnek terim Anlamı Abdomin Karın Abdominal Karın ile ilgili Angi Damar Angiogenesis Damar oluşumu Appendic Apandis Appendicitis Apandis iltihabı Arteri Atardamar Arteriola Küçük atardamar Arthr Eklem Arthralgia Eklem ağrısı Brachi Kol Brachial Kol ile ilgili Bronch Bronş Bronchodilatation Bronş lümeninin genişlemesi 5 1 Genel Tıp Terimleri Kök Anlamı Örnek Terim Anlamı Cardi Kalp Cardiologia Kalp bilimi Cephal Baş Cephaloplegia Baş ve yüz kaslarında felç Cerebr Beyin Cerebral Beyin ile ilgili Chondr Kıkırdak Chondroblast Olgunlaşmamış kıkırdak hücresi Colo Kolon Colonoscopy Kolonun incelenmesi Crani Kafatası Cranial Kafatası ile ilgili Cyst İdrar kesesi Cystitis İdrar kesesi iltihabı Derm Deri Dermatologia Deri bilimi Duoden Onikiparmak bağırsağı Duodenectomy Onikiparmak bağırsağının çıkarılması Enter Bağırsak Enteritis Bağırsak iltihabı Gastr Mide Gastritis Mide iltihabı Gingiv Diş eti Gingivitis Diş eti iltihabı Hemat Kan Hematologia Kan bilimi Hepat Karaciğer Hepatomegaly Karaciğer büyümesi Karın duvarı ile boş bağırsak arasında geçit Jejun Boş bağırsak Jejunostomy oluşturma Laryng Gırtlak Laryngospasm Gırtlakta istemsiz kas kasılması Lien Dalak Lienitis Dalak iltihabı Lingu Dil Lingulectomy Dilin çıkarılması Myel Omurilik Myelitis Omurilik iltihabı My Kas Myalgia Kas ağrısı Nas Burun Nasal Burun ile ilgili Nephr Böbrek Nephritis Böbrek iltihabı Neur Sinir Neurectomy Sinirin kesilip çıkartılması Ophtalm Göz Ophthalmalgia Göz ağrısı Oste Kemik Osteomalacia Kemik yumuşaması Ot Kulak Otorrhagia Kulak kanaması Pharyng Yutak Pharyngodynia Yutak ağrısı Pulm Akciğer Pulmolith Akciğerde oluşan taş Rect Rektum Rectitis Rektum iltihabı Rhin Burun Rhinorrhea Burun kanaması Ren Böbrek Reniform Böbrek biçiminde Splen Dalak Splenectomy Dalağın çıkartılması Thorac Göğüs Thoracodynia Göğüs ağrısı Tonsill Bademcik Tonsillitis Bademcik iltihabı Trache Soluk borusu Tracheostomy Trakeye delik açma Vas Damar Vasoconstriction Damarın daralması Ven Toplardamar Venesection Toplardamardan kan alma Kaynak: Tuğlacı, 1995; F. Çelik, 2023 6  1 Tıp Terimleri Tıp Terimlerinde Yazılış ve Okunuş “th” harfleri “t”şeklinde okunur. Örneğin, Kuralları “göğüs” anlamına gelen “thorax” terimi, Terimlerin yazılış ve okunuşları dilimizde fark- “toraks” olarak telaffuz edilir. lılık göstermektedir. Çünkü tıbbi terimlerin köken “ph” harfleri “f ” olarak okunur. “Göz bili- aldığı Latince ve Grekçe dillerinin alfabeleri Türk mi” anlamına gelen “Ophthalmologia” teri- alfabesinden farklı olduğu için yazılan harfleri ken- minin “oftalmoloji” olarak okunması örnek di dilimizdeki seslere dönüştürüp okumamız ge- olarak verilebilir. rekmektedir. “ch” harfleri genel olarak “k” olarak okunur. “ae” harfleri, “e” olarak okunur. Örneğin, Ancak Fransızcadan köken alan terimlerde “kör bağırsak” anlamındaki “caecum” teri- “ch” harfleri “ş” olarak okunur. “Cholera” mi, “sekum” olarak okunur. terimi “kolera” olarak okunurken, “bronc- “oe” harfleri, “ö” şeklinde okunur. “Sıvı hus” terimi “bronş” olarak okunur. toplanması” anlamına gelen “oedema” teri- “rh” harfleri “r” şeklinde okunur. “Burun minin “ödem” olarak okunması bu duruma kanaması” anlamındaki “rhinorrhagia” teri- örnek olarak verilebilir. mi, “rinoraji” olarak okunur. “au” harfleri, “o” veya “av” olarak okunur. “sch” harfleri “ş” olarak okunur. “Schizoph- Örnek olarak, “fiziksel etkenle vücutta olu- renia” terimi, dilimizde “şizofreni” olarak şan harabiyet” anlamına gelen “trauma” ifade edilir ve bir çeşit ruhsal bozukluktur. teriminin “travma” olarak okunması verile- “g” harfi “a, o, u” sesli harflerinden ya da ses- bilir. “Üç yaşından önce başlayan ve ömür siz harflerden (“y” hariç) önce gelirse, “g” ola- boyu süren, sınırlı ve tekrarlanan davranış- rak okunur. “Bel soğukluğu” anlamına gelen lara yol açan, kişinin sosyal etkileşimine ve “gonorrhoea”, “gonore” olarak okunur. iletişimine zarar veren bir gelişim bozuklu- “g” harfi “e, i, y” harflerinden önce gelirse, ğu; içe yöneliklik” olarak tanımlanan “au- “j” olarak okunur. “Kas ağrısı” anlamına ge- tism”, dilimizde “otizm” olarak okunur. len “myalgia”, “miyalji” olarak okunur. “eu” harfleri, “ö” ya da “ev” şeklinde oku- “t” harfi “ia, io, iu” harflerinden önce gelir- nur. “Sinir hücresi” anlamına gelen “neu- se, “s” şeklinde okunur. “Aralık” anlamına ron” terimi, dilimizde “nöron” olarak ifade gelen “spatium” terimi, dilimizde “spas- edilir. yum” olarak ifade edilir. “i” harfi “a, e, o, u” harflerinden önce ge- “s” harfi “m” veya “n” harflerinden birine lirse, “y” olarak okunur. “Kirpik” anlamına bitişik ise “z” şeklinde okunur. Örneğin, gelen “cilium”, “silyum” olarak okunur. “hypothyroidism” teriminin okunuşu “hi- “y” harfi iki sessiz harfin arasında olursa, “i” potiroidizm” şeklindedir. olarak okunur. “Deri altı bağ dokusu” ola- “s” harfi iki sesli harf arasındaysa “z” ola- rak bilinen “hypodermis”, dilimizde “hipo- rak okunur. “Yemek borusu” anlamındaki dermis” olarak okunur. “oesophagus”, dilimizde “özofagus” olarak “c” harfi “a, o, u” sesli harflerinden ya da telaffuz edilir. sessiz harflerden (“y” hariç) önce gelirse, “k” olarak okunur. Örnek olarak, “kaburga” an- lamına gelen “costa” teriminin “kosta” ola- Eponim Terimler rak okunması verilebilir. Eponim terim; bulgu, semptom, test, hastalık, sendrom gibi genel terimlerin özel kişi adlarıyla “c” harfi “e, i, ae, y” harflerinden önce ge- anılmasıdır. Genellikle hastalığı ilk tanımlayan, lirse, “s” şeklinde okunur. “Beyin” anlamına tedaviyi veya ilacı ilk bulan, yapıyı, oluşumu, orga- gelen “cerebrum” terimi, “serebrum” olarak nı ilk keşfeden veya bu alanda önemli çalışma(lar) okunur. yapan kişi(ler)in soyad(lar)ı kullanılır. Bazen has- “x” harfi “ks” olarak okunur. “Üst çene ke- talığın ilk olarak teşhis edildiği tanınmış kişilerin miği” anlamına gelen “maxilla” terimi, dili- ve mitolojik karakterlerin isimlerinin kullanılma- mizde “maksilla” olarak okunur. sıyla ortaya çıkar. Bunun dışında seyrek de olsa, bir 7 1 Genel Tıp Terimleri hastalığın yaygın olarak ortaya çıktığı bölge, ülkeye bağlı olarak coğrafi isimlerle de oluşturulduklarına rastlanmıştır. Anatomik bir yapının keşfeden kişinin soyadıyla adlandırılması - Langerhans adacıkları (Paul Langerhans) Anatomik bir yapının mitolojik bir karakterin adıyla adlandırılması - Aşil tendonu (Antik Yunan kahraman Aşil) Bir hastalığın keşfeden / ilk tarif eden kişinin soyadıyla adlandırılması - Parkinson hastalığı (James Parkinson) Bir sendromun ilk hastanın soyadıyla adlandırılması - Cowden sendromu (Rachel Cowden) Patolojik bir değişikliğin keşfeden kişinin soyadıyla adlandırılması - Kaposi sarkomu (Moritz Kaposi) Bir aletin/cihazın buluşunu yapan kişinin soyadıyla adlandırılması - Hickman kateteri (Robert O. Hickman) Akronimler Bazı tıp terimleri birden fazla kelimeyle ifade edildiğinden yazımda zaman ve yer tasarrufu sağlamak için, söz konusu kelimelerin baş harflerinden oluşan akronimler kullanılır (Görsel 1.3, Tablo 1.2). Görsel 1.3 ALS, Amyotrofik Lateral Skleroz için yaygın olarak kullanılan bir akronimdir. Bazı akronimlerin uluslararası ortak kullanımı bulunmakta ve her dilde aynı şekilde kullanılmaktadır. Ancak aşağıda belirtilen durumlara da rastlanmaktadır: Bazı akronimler dilden dile farklılık gösterebilmektedir. Örnek olarak Türkçe akronim İYE (İdrar Yolu Enfeksiyonu) verilebilir. Bu akronimin İngilizce karşılığı UTI (Urinary Tract Infection) iken, Almanca karşılığı HWI (Harnwegsinfektion) akronimidir. Aynı tıbbi olgu için aynı dilde birden fazla farklı akronim kullanılabilmektedir. “Ebola Virüsü Hastalığı” veya “Ebola Kanamalı Ateşi” olarak bilinen hastalık için kullanılan iki farklı akronim bulunmaktadır: EVD (Ebola Virus Disease) ve EHF (Ebola Hemorrhagic Fever). 8  1 Tıp Terimleri Aynı akronim birden fazla anlama gelebilmektedir. ADHS (Aufmerksamkeitsdefizit-/ Hyperaktivitätsstörung) akronimi Almancada “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu” anla- mında kullanılır. Aynı akronim İngilizcede ise farklı bir kavrama karşılık gelir (ADHS: Adult Day Health Services) ve “Yetişkinler için Günlük Sağlık Hizmetleri” anlamına gelir. Dolayısıyla bu ak- ronimin kullanımının, yanlış anlamalara ve karışıklıklara yol açması söz konusu olabilir. Özellikle tıp metinleri çevirisi yaparken, akronimlerin olası çok anlamlılığı göz önünde bulundurulmalıdır. Tablo 1.2 Sağlık alanında sıklıkla kullanılan akronimler Akronim Açılımı AIDS Acquired Immunodeficiency Syndrome (Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu) ATP Adenozin trifosfat BOS Beyin Omurilik Sıvısı COVID-19 Coronavirus Disease 2019 (Koronavirüs Hastalığı 2019) DM Diabetes Mellitus (Diyabet, halk dilinde Şeker Hastalığı) DNA Deoksiribonükleik asit EKG Elektrokardiyogram (İngilizcede ECG - Electrocardiogram) EMG Elektromiyografi FDA Food and Drug Administration (Gıda ve İlaç Dairesi) FSH Folikül Stimüle Edici Hormon GİS Gastrointestinal Sistem HDL High-Density Lipoprotein (Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein) HIV Human Immunodeficiency Virus (İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü) KOAH Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı LDH Laktat dehidrojenaz LDL Low-Density Lipoprotein (Düşük Yoğunluklu Lipoprotein) MS Multipl Skleroz NIH National Institutes of Health (Ulusal Sağlık Enstitüleri) NSAİİ Non-Steroidal Anti-İnflamatuar İlaç (İngilizcede NSAID: Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drug) OKB Obsessif Kompulsif Bozukluk RNA Ribonükleik asit SARS Severe Acute Respiratory Syndrome (Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu) SMA Spinal Müsküler Atrofi SSS Santral Sinir Sistemi (İngilizcede CNS - Central Nervous System) TSH Tiroit Stimüle Edici Hormon WHO World Health Organization (Dünya Sağlık Örgütü) Kaynak: F. Çelik, 2023 Kısaltmalar Aynı terimin çok sık kullanılması gerektiği durumlarda (özellikle tezlerde, makalelerde, kitaplarda), kısaltmalara ihtiyaç duyulur. Tıbbi terminolojide de kısaltmalar oldukça önemlidir. Sadece ilk harf, ilk hece veya ilk ünsüz harflerin yazılması ve noktalama işaretleri ile oluşturulan kısaltmalar terim yerine geçer ve yazı dilinde yaygın olarak kullanılır. Çoğul bir terimi ifade eden kısaltmanın, tekil terimi ifade eden kısaltmanın son harfinin tekrarlanmasıyla elde edildiği görülmektedir (Tablo 1.3). 9 1 Genel Tıp Terimleri Tablo 1.3 Sağlık alanına ilişkin kısaltmalar Kısaltma Anlamı a. Arteria (Atardamar) aa. Arteriae (Atardamarlar) gl. Glandula (Salgı bezi) gll. Glandulae (Salgı bezleri) m. Musculus (Kas) mm. Musculi (Kaslar) n. Nervus (Sinir) nn. Nervi (Sinirler) v. Vena (Toplardamar) vv. Venae (Toplardamarlar) Kaynak: F. Çelik, 2023 Ölçü Birimleri Sağlık alanında sıklıkla kullanılan ölçü birimleri Tablo 1.4’te sunulmuştur. Tablo 1.4 Ölçü birimleri Ölçü birimi Anlamı atm atmosfer cal kalori cm santimetre g gram J Joule K Kelvin kg kilogram L Litre µg mikrogram µL mikrolitre µM mikromolar mg miligram mm milimetre M Molar N Normal ng nanogram nm nanometre ppm parts per million (milyonda bir) U Ünite Kaynak: F. Çelik, 2023 10  1 Tıp Terimleri Araştırmalarla İlişkilendir Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik için Termi- Hasta tıbbi kayıtları, bir sağlık kurumu tarafın- nolojinin Önemi dan hastaya sunulan hizmete hem temel hem Sağlık kurumlarının ön saflarında görev yapan de kanıt oluşturmaktadır. Bir hasta her sağlık tıbbi sekreterler, sağlık hizmetlerinin etkin, ka- hizmeti aldığında toplanan veri; hastanın tıbbi liteli ve verimli bir şekilde sunulması için farklı geçmişi, semptomlarla ilgili veriler, test sonuç- yetkinliklere sahip çok sayıda çalışanla işbirliği ları, teşhisler, uygulanan tedaviler ve tedavi son- içinde çalışmaktadırlar. Aynı zamanda hasta ve rası takibi içeren hastanın tıbbi kaydına eklenir. hasta yakınları ile ilk temasa geçen çalışanlardır. Tıbbi sekreterlerin; bu kayıtların organize edilip yönetilmesi, dosyalanması ve arşivlenmesi, elekt- Tıbbi dokümantasyon ve sekreterlik hizmetle- ronik ve/veya sesli ortamlara kayıt edilen tıbbi ri çoğu zaman iç içe geçmiş bir hizmet alanıdır. verilerin doğru ve etkin bir şekilde tıbbi belgelere Tıbbi dokümantasyon; tıbbi belgeleri düzenle- dönüştürülmesi görevlerini yürütürken tıbbi ter- mek, arşivlemek ve gerektiğinde tekrar kullanıma minolojiye hakim olmaları gerekmektedir. Aynı sunmaktır. Bu kapsamda bir tıbbi sekreter; ayak- zamanda tıbbi sekreterlerin; tıbbi verileri ve do- tan ya da yatarak tedavi gören hastalara ilişkin kümanları doğru bir şekilde analiz edebilmeleri, randevu ve hasta kabul işlemlerini yapan, tıbbi hasta tedavi ve bakım hizmetlerini iyileştirmek ve ve idari kayıtların kurallara uygun olarak tutul- maliyetleri yönetmek için büyük önem taşır. masını sağlayan, dosyalama ve arşivleme işlemle- rini gerçekleştiren, Uluslararası Hastalık Sınıflan- Sağlık hizmetlerinde artan ihtiyaca ve hızlı deği- dırma sistemine (International Classification of şime paralel olarak, tıbbi sekreterlere tüm sağlık Diseases, ICD) göre kodlama işlemlerini yapan, kurum ve kuruluşlarında talep giderek artmak- tıbbi istatistiklerin hazırlanması ve raporlanma- tadır. Tıbbi sekreterlerin dünyanın diğer ülkele- sında görev alan; ayrıca tıbbi ve idari ünitelerin rinde farklı meslek unvanlarına sahip oldukları, sözlü ve yazılı iletişim hizmetlerini yürüten sağlık eğitim ve mesleki süreçlerinde farklılıkların ol- çalışanıdır. duğu bilinmektedir. Ancak tüm dünyada “Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik” öğrencilerinin Sağlık hizmetlerinin genel olarak kaliteli, etkin eğitimlerinde “Tıbbi Terminoloji” dersine yer ve- ve verimli sunulmasında; tıbbi sekreterlerin he- rildiği ve mesleki alanda rekabet edebilir konum- kimler, hemşireler ve diğer sağlık profesyonelleri da olabilmeleri için terminolojiye hakim olmala- ile etkili iletişim kurabilmesi için, tüm dünyada rının kaçınılmaz olduğu görülmektedir. sağlık alanında çalışanlar tarafından anlaşılabilir ortak bir tıp dili olan tıbbi terminolojiyi bilmesi, doğru ve etkin bir şekilde kullanabilmesi büyük Kaynak: Cohen, B. J., Jones, S. A. (2020). Medi- önem taşımaktadır. Sağlık alanında çalışanların cal Terminology: An Illustrated Guide (9th ed.). ortak bir dil kullanması, konuşma dili ve telaf- Burlington: Jones & Bartlett Learning. fuzdaki farklılıkları ortadan kaldırarak anlaşmayı Şenel Tekin, P. (2023). Sağlık Bilgi Yönetimi kolaylaştırır ve hastalara tedavi ve bakım hizmet- Perspektifinden Tıbbi Dokümantasyon ve Sekre- lerinin doğru ve eksiksiz bir şekilde sunulabilmesi terlik: Tarihi Bir İnceleme. Bilgi Yönetimi Dergi- için kilit bir rol oynar. si. 6(1), ss. 132-145. 11 1 Genel Tıp Terimleri Öğrenme Çıktısı 1 Tıp terminolojisinin genel kavramlarını açıklayabilme Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş Tıbbi terminolojinin hangi “Ölü diller” olarak nitelen- meslek grupları tarafından dirilen Latince ve Grekçe- yaygın olarak kullanıldığını ve İlk yardımda “ABC” ne an- nin terim dili olarak kul- hangi fakültelerin/yükseko- lama gelmektedir? lanılmasının nedenlerini kulların/meslek yüksekokul- tartışın. larının müfredatlarında ders olarak yer aldığını belirtin. TIP TERİMLERİNDE KULLANILAN ÖNEKLER VE SON EKLER Tıbbi terminolojide, terimlerin anlamlarını değiştirmek amacıyla önek(ler) ve / veya son ek(ler) sıklıkla kullanılmaktadır. Tıp Terimlerinde Kullanılan Önekler Önek, terimlerde genellikle kökün önüne gelerek yeni anlamlar kazanmasını sağlar. Örneğin “tachy-” öneki, “hızlı” anlamına gelir ve “tachycardia (taşikardi)” terimi “kalp atış hızının artması”dır. “brady-” öne- ki ise “yavaş” anlamında kullanılır ve “bradycardia (bradikardi)” terimi “kalp atış hızının yavaşlaması”dır. Sayılara ilişkin önekler ve bu önekleri taşıyan terimlere örnekler Tablo 1.5’te sunulmuştur. Tablo 1.5 Sayılara ilişkin önekler Önek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı prim/i- ilk, birinci primigravida ilk kez gebe kalan kadın mon/o- bir, tek monoplegia tek ekstremite felci uni- bir, tek unicellular tek hücreli hemi- yarım, bir taraf hemiplegia vücudun bir yarısını tutan felç, tek taraflı felç semi- yarım, kısmi semilunar yarımay bi- iki, çift bilateral iki taraflı di-, diplo- iki, çift diplopia çift görme tri- üç triceps üç başlı quadr/i- dört quadrangular dört köşeli tetra- dört tetraplegia dört ekstremitede birden felç olması durumu multi- çok multipara çok doğum yapmış poly- çok polyphagia gereğinden çok yemek yeme Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014; Yıldırım, 2022 12  1 Tıp Terimleri Renk belirten önekler ve bu önekleri taşıyan terimlere örnekler Tablo 1.6’da verilmiştir. Tablo 1.6 Renk belirten önekler Önek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı cyan/o- mavi cyanosis oksijen eksikliğinden dolayı cildin mavimsi renk alması erythr/o- kırmızı erythrocyte kırmızı kan hücresi, alyuvar leuk/o- beyaz leukocyte beyaz kan hücresi, akyuvar melan/o- siyah, koyu melaena siyah dışkı xanth/o- sarı xanthoderma cildin sarı renk alması Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014; Yıldırım, 2022 Olumsuzluk/zıtlık belirten önekler ve bu önekleri taşıyan terimlere örnekler Tablo 1.7’de sunulmuştur. Tablo 1.7 Olumsuzluk/zıtlık belirten önekler Önek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı a-, an- -sız, yokluk amenorrhoea âdet görememe anti- karşı antidote panzehir contra- karşıt, zıt contraception gebeliğin önlenmesi de- yok olma, yitirme depilatory tüy dökücü dis- yokluk, uzaklaştırma, ayırma disinfection dezenfeksiyon, mikroplardan arındırma dys- bozukluk dysuria idrar yapmada güçlük in-*, im- yokluk insomnia uykusuzluk * içeriye anlamına da gelebilir. Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014; Yıldırım, 2022 Yön belirten önekler ve bu önekleri taşıyan terimlere örnekler Tablo 1.8’de sunulmuştur. Tablo 1.8 Yön belirten önekler Önek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı ab- uzak abnormal normal dışı ad- yakın, -e doğru adhesion yapışma, tutunma dia- aracılığıyla, -den geçerek dialysis yarı geçirgen bir zardan moleküllerin difüzyonu per- aracılığıyla, -den geçerek percutaneous deri içinden geçen, deri aracılığıyla trans- aracılığıyla, -den geçerek transfusion kan nakli Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014; Yıldırım, 2022 Nicelik belirten önekler ve bu önekleri taşıyan terimlere örnekler Tablo 1.9’da sunulmuştur. 13 1 Genel Tıp Terimleri Tablo 1.9 Nicelik belirten önekler Önek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı hyper- aşırı, anormal derecede yüksek, artış hyperemesis aşırı kusma hypo-* az hypoxia kanda oksijen eksikliği olig/o- az, yetersiz oligomenorrhea seyrek âdet görme pan- tümü, tamamı pandemia küresel salgın super-* aşırı supernutrition aşırı beslenme * hypo- öneki alt, aşağı; super- öneki üst anlamında da kullanılabilir. Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014; Yıldırım, 2022 Boyut ve karşılaştırma için kullanılan önekler ve bu önekleri taşıyan terimlere örnekler Tablo 1.10’da verilmiştir. Tablo 1.10 Boyut ve karşılaştırma için kullanılan önekler Önek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı equi- eşit equimolar eşmolar eu- doğru, iyi, kolay, normal euthanasia acı çekmeden ölüm hetero- diğer, farklı, eşit olmayan heterozygote melez döl homo- aynı homozygote eşkalıtım iso- eşit, aynı isotonia aynı yoğunlukta olma anormal büyüklükte kafa veya macro- büyük, anormal büyük macrocephalia kafatasına sahip olma mega-,* megalo- büyük, anormal büyük megabladder büyük mesane çok küçük, yalnızca mikroskopla micro-† küçük microscopic görülebilen neo- yeni neonatus yenidoğan normo- normal normoglycaemia normal kan şekeri ayakta veya dik duruş sırasında ortho- doğru, dik, düzgün orthopnea rahatlayan nefes darlığı poikilo- çeşitli, düzensiz poikiloderma cildin benekli durumu pseudo- sahte, yalancı, taklit pseudoarthrosis yalancı eklem re- tekrar, yeniden, geri reabsorption geri emilim * mega- öneki aynı zamanda “megahertz” teriminde olduğu gibi “bir milyon” anlamına da gelir. † micro- aynı zamanda “microsecond” teriminde olduğu gibi “milyonda bir” anlamına da gelir. Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 Zaman ve/veya konum belirten önekler ve bu önekleri taşıyan terimlere örnekler Tablo 1.11 ve Şekil 1.1’de sunulmuştur. 14  1 Tıp Terimleri Tablo 1.11 Zaman ve/veya konum belirten önekler Önek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı ante- önce antemortem ölüm öncesi pre- önce, ön prenatal doğum öncesi pro- önce, ön prodrug ön ilaç post- sonra postmenopausal menopoz sonrası dextr/o- sağ dextrocardia kalbin göğüs boşluğunun sağ tarafında yer alması sinistr/o- sol sinistrad sola doğru ec-, ecto- dış, dışarıda ectoderm dış deri ex/o- dışarı, dışarıda exogenic dış kaynaklı inter- arası, arasında intercellular hücreler arası intra- iç, içine intramuscular kas içine end/o- iç, içinde endocardium kalp iç zarı mes/o- ortada mesencephalon orta beyin syn-, sym- birlikte symbiosis ortak yaşam tel/e-, tel/o- son telophase hücre bölünmesinin son safhası Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014; F. Çelik, 2023 Şekil 1.1 “Synapse” terimi “iki sinir hücresinin birbiriyle bağlantı kurduğu yer, kavşak” anlamına gelir ve “syn-” öneki taşır. Tıp Terimlerinde Kullanılan Son Ekler Son ek, terimlerde genellikle kökün sonuna eklenerek yeni anlamlar kazanmasını sağlar. Bu ekler, Latin- ce ve Grekçeden köken alan köklere çoğunlukla kaynaştırma ünlüsü ile bağlanır. “Mide” anlamına gelen “gastr” kökünden son ekler ilave edilerek elde edilen terimlere örnekler Şekil 1.2’de görülmektedir. “Gastrotomia” terimi “mideyi açma ameliyatı”, “gastritis” terimi “mide iltihabı”, “gast- roptosis” terimi “mide sarkması”, “gastroscopia” terimi “midenin endoskopik tetkiki” anlamına gelmektedir. 15 1 Genel Tıp Terimleri -tomia Gastrotomia -scopia -itis Gastr- Gastritis Gastroscopia -ptosis Gastroptosis Şekil 1.2 “Gastr” kökünden farklı son eklerle üretilen tıp terimleri “Durum” anlamına gelen son ekler ve örnek terimler Tablo 1.12’de sunulmuştur. Tablo 1.12 “Durum” anlamına gelen son ekler Son ek Örnek Örneğin Tanımı -ia phobia inatçı ve abartılı korku durumu -ism alcoholism alkol kullanımının kontrolünün bozulması, alkol bağımlılığı -sis acidosis vücut sıvılarında pH değerinin düştüğü metabolik durum -y tetany sürekli kas kasılması durumu Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 Tıbbi uzmanlık alanlarına ilişkin son ekler ve örnek terimler Tablo 1.13’te verilmiştir. Tablo 1.13 Tıbbi uzmanlık alanlarına ilişkin son ekler Son ek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı -ian bir çalışma alanında uzman physician hekim -iatrics tıbbi uzmanlık geriatrics yaşlılık hastalıkları ile ilgili tıp uzmanlık dalı -iatry tıbbi uzmanlık pediatry çocuk hastalıkları ile ilgili tıp uzmanlık dalı kas ve iskelet sistemi hastalıkları ile ilgili tıp -ics tıbbi uzmanlık orthopedics uzmanlık dalı -ist bir çalışma alanında uzman pharmacist eczacı -logia bilim cardiologia kalp bilimi Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 16  1 Tıp Terimleri Sıfat türeten son eklerden “ilgili” veya “benzeyen” anlamına gelen son ekler ve örnek terimler Tablo 1.14’te verilmiştir. Tablo 1.14 “İlgili” veya “benzeyen” anlamına gelen son ekler Son ek Örnek Örneğin Tanımı -ac cardiac kalp ile ilgili -al skeletal iskelet ile ilgili -ar muscular kaslarla ilgili -ary pulmonary akciğer ile ilgili -form muciform mukus gibi veya mukusa benzeyen -ical anatomical anatomi ile ilgili -ile febrile ateş ile ilgili -oid toxoid toksine benzeyen -ory respiratory solunum ile ilgili -ous venous toplardamarlar ile ilgili Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 Birçok tıbbi terimin, kelimenin sonuna bağlı olarak özel çoğul biçimleri bulunmaktadır. Tablo 1.15’te çoğulların oluşumuna ilişkin bazı genel kurallar örneklerle birlikte verilmiştir. Tablo 1.15 Çoğul son ekler Son ek Çoğul son ek Tekil terim Çoğul terim -a -ae gingiva (diş eti) gingivae -en -ina foramen (açıklık, delik) foramina -ex, -ix, -yx -ices appendix (ek) appendices -is -es diagnosis (teşhis) diagnoses -ma -mata stigma (hastalık/yara izi) stigmata -nx (-anx, -inx, -ynx) -nges phalanx (parmak kemiği) phalanges -on -a spermatozoon (sperm hücresi) spermatozoa -um -a ovum (yumurta) ova -us -i bronchus (bronş, soluk borusu) bronchi Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 Hastalık veya tedaviye yönelik sıkça kullanılan son ekler ve örnek terimler Tablo 1.16’da verilmiştir. 17 1 Genel Tıp Terimleri Tablo 1.16 Hastalık veya tedaviye yönelik son ekler Son ek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı -algia ağrı arthralgia eklem ağrısı rektumun bir kısmının vajina içine fıtık -cele fıtık, şişlik, ur rectocele şeklinde çıkıntı yapması -dynia ağrı cardiodynia kalp ağrısı -itis iltihap hepatitis karaciğer iltihabı -lysis çözünme, erime, parçalanma mucolysis mukusun erimesi -malacia yumuşama osteomalacia kemik yumuşaması -megaly büyüme, genişleme splenomegaly dalağın büyümesi -oma tümör, şişlik adenoma salgı bezi tümörü -pathy hastalık, normal dışı durum neuropathy sinirsel hastalık veya bozukluk -penia azalma, eksilme leucopenia lökosit sayısında azalma -philia seven, eğilim hydrophilia suyu seven -phobia korku, sevmeyen nyctophobia karanlıktan korkma -plegia felç paraplegia bacaklarda görülen felç -rhexis yırtık myorrhexis kasta yırtılma -uria idrarla atılan albuminuria idrarla albumin atılması Kaynak: F. Çelik, 2023 Öğrenme Çıktısı 2 Tıp terimlerinde kullanılan önekleri ve son ekleri ayırt edebilme Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş “Anorexia, aphagia, colitis, dyspepsia, hepatomegaly, COVID-19 tanı ve tedavi- “hypo-” ve “hyper-” önekle- pharyngitis, polydipsia, sini tıbbi terminolojiyi kul- ri ile tıbbi terimler türeterek mydriasis” terimleri ne an- lanarak açıklayın. anlamlarını açıklayın. lama gelmektedir? Araştırın. 18  1 Tıp Terimleri Yaşamla İlişkilendir Örnek Vaka: Yağmur Ormanından Dönüşte Karşılaşılan Sağlık Sorunları “39 yaşındaki arkeolog ve üniversite profesörü E.G., Güney Amerika’nın yağmur ormanlarına yap- tığı altı aylık keşif gezisinden, kendi kendine geçmeyen fiziksel semptomlar ve rahatsızlıklardan şika- yetçi olarak dönmüştür. Yorgun olmasına rağmen, gece boyunca uyuyamamıştır. Ayrıca hafif ateşi, gece terlemesi, ara sıra vertigo, diplopia (diplopi) ve aralıklı diarrhea (diyare) ile hafif kramplı abdominalgia (abdominalji) şikayetleri vardı. Ayrıca ayak bileğinde böcek ısırığı nedeniyle iyileşmeyen bir yara vardı. Dahiliye uzmanından randevu almıştır. Yapılan incelemede, E.G.’nin ateşli olduğu tes- pit edilmiştir. Kalbi ve akciğerleri normal olmakla Auscultation (oskültasyon): Tanı koymak birlikte kalp atış hızı biraz yüksekti. Karnı dokun- amacıyla, bir organda meydana gelen sesi maya hassastı ve bağırsak sesleri aktifti ve ausculta- dinleme işlemidir. tion (oskültasyon) esnasında guruldamaktaydı. Cil- di kuru ve sıcaktı. Her iki diz çevresinde simetrik ödem alanları (şişlik) ve her iki diz kapağında (patellae) hassasiyet vardı. Sol ayak bileğindeki ülse- rasyonda, granülasyon dokusu alanını çevreleyen bir necrosis (nekroz) halkası vardı. Az miktarda irin içeren drenaj vardı. E.G.’nin hekimi S.A., yumurtalar (ova) ve parazitler için bir dizi hematoloji laboratuvarı çalışması ve dışkı kültürü yapılmasını istedi. S.A., muhtemelen tropik yağmur ormanlarına özgü sivrisinekler tarafından taşınan viral bir hastalıktan şüpheleniyordu. Ayrıca tipik olarak protozoanın neden olduğu bir dizanteri türünden de şüpheleniyordu. Aynı zamanda hasta muhtemelen anemik, susuz kalmış ve enfekteydi. S.A., kesin teşhis ve tedavinin ardından E.G.’nin insomnia, diplopia (diplopi) ve vertigodan kurtulacağından emindi.” Bu örnek vakadaki tıbbi terimlere ilişkin aşağıdaki soruları yanıtlayın. Diplopia ne anlama gelmektedir ve hangi öneki taşımaktadır? Necrosis ve insomnia terimleri ne anlama gelmektedir ve “durum” anlamına gelen hangi son ekleri taşımaktadır? Diarrhea ve abdominalgia terimleri ne anlama gelmektedir? Bu terimlerden hangisi “ağrı” anlamına gelen son ek taşımaktadır? “Baş dönmesi” anlamına gelen tıbbi terim hangisidir? Patellae, ova ve protozoa çoğul terimlerinin tekil karşılıklarını yazınız. Kaynak: Cohen, B. J., DePetris, A. (2014). Medical Terminology: An Illustrated Guide (7th ed.). Bal- timore: Lippincott Williams & Wilkins. HÜCRELERE, DOKULAR VE ORGANLARA İLİŞKİN TERİMLER Vücut, canlı organizmaların temel birimi olan hücreden başlayarak en basit seviyesinden en karmaşık seviyesine kadar incelenebilir. Hücre Hücreler (Şekil 1.3), vücutta meydana gelen tüm fiziksel ve kimyasal aktivitelerin toplamı olan metabo- lik faaliyetleri gerçekleştirir. Metabolik reaksiyonlar için enerji sağlayan, genellikle hücrenin enerji bileşiği olarak tanımlanan kimyasal ATP’dir. 19 1 Genel Tıp Terimleri Çekirdek zarı Çekirdek Çekirdek poru Çekirdekçik Mitokondri Kromatin Ribozomlar Sentriyoller Mikrotübüller Sitoplazma Vakuol Hücre zarı Lizozom Salgı vezikülü Granülsüz endoplazmik retikulum Golgi cisimciği Granüllü endoplazmik retikulum Şekil 1.3 Hayvan hücresi yapısı Vücuttaki organik bileşiklerin ana kategorileri şunlardır: Enzimleri, bazı hormonları ve yapısal malzemeleri içeren proteinler. Şekerleri ve nişastaları içeren karbonhidratlar. Ana karbonhidrat, hücrelere enerji sağlamak için kanda dolaşan şeker glikozudur. Yağları içeren lipitler. Bazı hormonlar lipitlerden türetilir ve adipoz (yağ) dokusu, lipitleri depola- mak için tasarlanmıştır. Hücreyi dolduran sitoplazmanın içinde organel adı verilen ve her birinin belirli bir işlevi olan alt birim- ler vardır. Ana hücre yapılarının tanımları ve fonksiyonları Tablo 1.17’de verilmiştir. Tablo 1.17 Hücre yapıları ve fonksiyonları Adı Tanımı Fonksiyonu Hücre zarı Hücrenin dış tabakası; esas olarak Hücreyi sınırlar; hücreye girenleri ve (Plasma membrane) lipitler ve proteinlerden oluşur. hücreden çıkanları düzenler. Hücreyi dolduran kolloidal Sitoplazma (Cytoplasm) Hücre içeriğini tutar. süspansiyon Hücrenin merkezine yakın Genleri (tüm hücre aktivitelerini Çekirdek (Nucleus) büyük, koyu lekeli cisim; DNA yönlendiren kalıtsal materyal) içeren ve proteinlerden oluşur. kromozomları içerir. Çekirdekteki küçük cisim; RNA, Çekirdekçik (Nucleolus) Protein üretimi için gereklidir. DNA ve proteinden oluşur. Endoplazmik retikulum Depolama ve taşıma için kullanılır; Sitoplazmadaki zar ağı (Endoplasmic reticulum, ER) ribozomları tutar. ER’ye bağlı küçük cisimler; RNA Ribozomlar (Ribosomes) Protein üretir. ve proteinden oluşur. Mitokondriler İçinde katlanmış zarlara sahip Besinlerdeki enerjiyi ATP’ye dönüştürür. (Mitochondria) büyük organeller 20  1 Tıp Terimleri Adı Tanımı Fonksiyonu Golgi cisimciği Mukus gibi özel maddeleri bir araya Membran katmanları (Golgi apparatus) getirir. Lizozomlar (Lysosomes) Küçük sindirim enzimi keseleri Hücre içindeki maddeleri sindirir. Çekirdeğe yakın çubuk şeklindeki Hücre bölünmesinde kromozomların Sentriyoller (Centrioles) cisimler (genellikle iki adet) ayrılmasına yardımcı olur. Hücreden kısa, saç benzeri Siliya (Cilia) Hücre etrafında hareket yaratır. çıkıntılar Hücreden uzun, kırbaç benzeri Kamçı (Flagellum) Hücreyi hareket ettirir. uzantı Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 Tüm vücut fonksiyonları milyarlarca özelleşmiş hücrenin faaliyetlerinden kaynaklanır. Çekirdek, hüc- renin kontrol bölgesidir. Genetik bilgiyi taşıyan kromozomları içerir (Şekil 1.4). Eşeysel hücreler dışındaki her insan hücresi 46 kromozom içerir. Kromozomlar, gen adı verilen ayrı birimler halinde organize edilen karmaşık bir organik madde olan DNA’dan oluşur. Genler, metabolik reaksiyonlar için gerekli katalizörler olan enzimlerin oluşumunu kontrol eder. Enzimlerin üretilmesine yardımcı olmak için hücreler, kimyasal olarak DNA ile ilişkili olan RNA adı verilen bir bileşiği kullanır. Hücre Kromozom Çekirdek Histon DNA Şekil 1.4 Kromozom yapısı Bir vücut hücresi mitoz süreciyle bölündüğünde, kromozomlar ikiye katlanır ve daha sonra iki yavru hücreye eşit olarak dağıtılır (Şekil 1.5). Eşeysel hücreler (yumurta ve sperm), döllenmeye hazırlanırken kromozomları yarıya indiren başka bir süreçle (mayoz) bölünür. 21 1 Genel Tıp Terimleri Yavru hücreler İnterfaz Profaz Metafaz Anafaz Telofaz 2n MİTOZ 2n n n MAYOZ n n İnterfaz Profaz I Metafaz I Anafaz I Telofaz I Mayoz I Profaz II Metafaz II Anafaz II Telofaz II Mayoz II yavru hücreler yavru hücreler Mayoz I Mayoz II Şekil 1.5 Mitoz (mitosis) ve mayoz (meiosis) Doku Hücreler, belirli işlevleri yerine getiren dört temel doku türü halinde düzenlenir: Epitel dokusu vücut yapılarını kaplar ve korur; organları, damarları ve boşlukları kaplar. Bağ dokusu vücut yapılarını destekler ve bağlar. Hücreler arasında lifler ve diğer cansız maddeler bulunur. Adipoz (yağ) dokusu, kıkırdak, kemik ve kan dahildir. Kas dokusu (kök my/o) hareket üretmek için kasılır. Üç tip kas dokusu vardır: İskelet kası veya istemli kas, iskeleti hareket ettirir. Kalp kası, kalbi oluşturur. Bilinçli kontrol olmadan çalışır ve istemsiz olarak tanımlanır. Düz veya iç organ kaslar, abdominal organların duvarlarını oluşturur; aynı zamanda istemsizdir. Sinir dokusu (kök neur/o) beyni, omuriliği ve sinirleri oluşturur. Elektriksel uyarıların iletimi yo- luyla vücut tepkilerini koordine eder ve kontrol eder. En basit dokular membranlardır. Mukoza zarları, yüzeyleri kayganlaştıran ve alttaki dokuyu koruyan kalın bir sıvı olan mukus salgılar. İnce, sulu bir sıvı salgılayan seröz membranlar vücut boşluklarını ve or- ganları kaplar. Organ Dokular belirli işlevlere hizmet eden organlar halinde düzenlenir (Şekil 1.6). Organlar da sistemleri oluşturur. Ancak vücudun bir bütün olarak çalıştığını unutmamak gerekir; hiçbir sistem diğerlerinden bağımsız değildir. Vücudun homeostaz adı verilen iç stabilite durumunu korumak için sistemler birlikte çalışırlar. 22  1 Tıp Terimleri Tiroit Beyin Akciğerler Kalp Mide Karaciğer Dalak Safra Kesesi Pankreas Böbrekler Kalın Bağırsak Mesane İnce Bağırsak Şekil 1.6 İnsan vücudu iç organlar gösterimi Hücrelere, Dokular ve Organlara ilişkin Kökler, Önekler ve Son Ekler Hücreler, dokular ve organlar ile ilgili kökler Tablo 1.18’de verilmiştir. Tablo 1.18 Hücreler, dokular ve organlar ile ilgili kökler Kök Anlamı Örnek Örneğin Tanımı morph/o form, biçim, şekil polymorphic çok biçimli, çok formlu, polimorfik cyt/o hücre cytogenesis hücre oluşumu nucle/o çekirdek nuclear çekirdeğe ait kary/o çekirdek karyolysis hücre çekirdeğinin erimesi hist/o, histi/o doku histologist doku bilimci, histolog fibr/o lif fibrosis lifli dokunun anormal oluşumu reticul/o ağ reticulum ağ aden/o salgı bezi adenocele bezlerin kistik tümörü papill/o meme başı biçiminde kabarcık papilliform meme başına benzer biçimde myx/o mukus myxadenitis mukoza bezi iltihabı muc/o mukus, mukoza mucorrhea mukus akışında artış, aşırı mukoid salgı somat/o vücut, beden somatic vücut yapısı ile ilgili, bedensel Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 23 1 Genel Tıp Terimleri Hücre aktivitesi ile ilgili kökler Tablo 1.19’da verilmiştir. Bu tablodaki kökler genellikle basit bir isim son ekiyle (-in, -y veya -ia) veya bir sıfat son ekiyle (-ic) birleştirilir ve kelime sonları olarak kullanılır. Ör- nek olarak -trophy, -plasia, -tropin, -philic, -genic verilebilir. Tablo 1.19 Hücre aktivitesi ile ilgili kökler Kök Anlamı Örnek Örneğin Tanımı olgunlaşmamış hücre, blast/o, -blast leukoblast olgunlaşmamış lökosit embriyonik hücre gen köken, oluşum genetics kalıtım bilimi atıkları ve yabancı maddeleri yutan hücre, phag/o yeme, yutma phagocyte fagosit asit seven, asit boyalara karşı bir çekimi phil seven, çeken acidophilic olan, asit ortamlarda yetişebilen doku veya organın hücre sayısındaki artış plas oluşma, şekil verme, gelişme hyperplasia nedeniyle büyümesi trop harekete geçme, etkileme chronotropic hızı veya zamanlamayı etkileyen bir organ veya oluşumun yeterince troph/o beslenme, büyüme atrophy beslenememe vb. nedenlerle küçülmesi, körelmesi Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 Vücut kimyası için kullanılan son ekler ve kökler Tablo 1.20’de verilmiştir. Tablo 1.20 Vücut kimyası için kullanılan son ekler ve kökler Son ek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı -ase enzim lipase yağları parçalayan enzim -ose şeker lactose süt şekeri Kök Anlamı Örnek Örneğin Tanımı hydr/o su, sıvı hydrophilic su seven gluc/o glukoz glucosuria idrarda glukoz bulunması glyc/o şeker, glukoz hyperglycemia kan şekeri yüksekliği çok sayıda monosakkarit molekülünün birleşmesinden sacchar/o şeker polysaccharide oluşan karbonhidrat amyl/o nişasta amyloid nişastaya benzeyen lip/o lipit, yağ lipogenesis yağ oluşumu adip/o yağ adipocyte yağ hücresi steat/o yağlı steatorrhea yağlı dışkı prote/o protein protease proteinleri parçalayan enzim Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 24  1 Tıp Terimleri Hücreler, dokular ve organlar ile ilgili terimler Tablo 1.21’de verilmiştir. Tablo 1.21 Hücreler, dokular ve organlar ile ilgili terimler Terim Anlamı Vücut maddelerinin yapıldığı metabolizma türü; metabolizmanın yapım Anabolism (Anabolizma) aşaması Catabolism (Katabolizma) Maddelerin enerji ve basit bileşikler için parçalandığı metabolizma türü Collagen (Kollajen) Bağ dokusunda bulunan lifli bir protein Cortex (Korteks) Bir organın dış bölgesi Interstitial (İnterstisyel) Bir dokudaki hücreler arasındaki boşluklarla ilgili Medulla Bir organın iç bölgesi; ilik (kök medull/o) Parenchyma (Parenkim) Bir organın işlevsel dokusu, özek dokusu Parietal (Paryetal) Duvarla ilgili; vücut boşluğunu kaplayan bir zarı tanımlar. Çeşitli farklı hücre tiplerinden herhangi birine dönüşme kapasitesine sahip Stem cell (Kök hücre) olgunlaşmamış bir hücre Visceral (Viseral) İç organlara ait Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 Öğrenme Çıktısı 3 Hücrelere, dokulara ve organlara ilişkin terimleri açıklayabilme Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş “Erythroblast, amylase, hydrotherapy, liposuction, “Biyopsi” terimi ne anlama “cyt/o” kökü ile tıbbi te- karyorrhexis, adipolysis” te- gelir ve ne amaçla kullanı- rimler türeterek anlamlarını rimleri ne anlama gelmekte- lır? Tartışın. açıklayın. dir? Araştırın. VÜCUT YAPISINA İLİŞKİN TERİMLER Vücut yapısına ilişkin sıklıkla kullanılan terimler, kökler, önekler ve son ekler bu başlık altında ele alınacaktır. Yön Belirten Terimler Vücuttaki belirli bir noktanın konumunu veya yönünü tanımlarken, kişinin her zaman anatomik po- zisyonda olduğu; yani dik olduğu, yüzünün önde, kollarının yanda, avuç içlerinin önde ve ayaklarının pa- ralel olduğu varsayılır. Bu durumda, Şekil 1.7’de gösterilen ve aşağıda listelenen terimler, göreceli konumu belirtmek için kullanılır: Anterior (Ventral): Vücudun veya ilgili vücut bölgesinin önüne doğru, Posterior (Dorsal): Vücudun veya ilgili vücut bölgesinin arkasına doğru, Medial: Vücudun orta çizgisine (midline) doğru, Lateral: Vücudun yan tarafına doğru, 25 1 Genel Tıp Terimleri Proximal: Bağlanma noktasına veya belirli bir referans noktasına daha yakın, Distal: Bağlanma noktasından veya belirli bir referans noktasından daha uzak, Superior: Üst, Inferior: Alt, Cephalad (Cranial): Başa doğru, Caudal: Omurganın alt ucuna doğru (Latince cauda “kuyruk” anlamına gelir), Superficial (External): Vücut yüzeyine yakın, Internal: Vücudun merkezine yakın anlamına gelir. Cranial Superior Sağ Sol Proximal Medial Anterior Posterior Lateral (Ventral) (Dorsal) Caudal Distal Proximal Inferior Distal Lateral Görünüm Anterior Görünüm Şekil 1.7 Vücutta yön ifade eden terimler Şekil 1.8, vücut kesit düzlemlerini göstermektedir. Coronal (koronal) düzlem olarak da adlandırılan frontal (ön) düzlem, midline olarak bilinen orta hata dik açılarda olur ve vücudu anterior (ön) ve posterior (arka) kısımlara böler. Sagittal düzlem, önden arkaya geçerek vücudu sağ ve sol kısımlara böler. Düzlem orta hattan (midline) geçiyorsa, orta sagital veya mediyal bir düzlemdir. Transverse (enine) düzlem ise yatay olarak geçerek vücudu superior (üst) ve inferior (alt) kısımlara böler. 26  1 Tıp Terimleri CORONAL SAGGITAL TRANSVERSE VÜCUT DÜZLEMİ VÜCUT DÜZLEMİ VÜCUT DÜZLEMİ Şekil 1.8 Vücut kesit düzlemleri Kraniyal Boşluk Şekil 1.9 Vücut boşluklarının yandan görünümü Vücut Boşlukları İç organlar, dorsal ve ventral boş- luklarda bulunur (Şekil 1.9). Dorsal boşluk, kraniyal boşlukta beyni ve Dorsal spinal boşlukta ise omuriliği içerir. Boşluk Göğüs S pinial B o En üst ventral boşluk olan göğüs Boşluğu boşluğu, abdominal (karın) boş- luktan diyaframla ayrılır. Abdomi- şlu k nopelvik boşluğu oluşturan karın boşluğu ile pelvik boşluk arasında Ventral Boşluk anatomik bir ayrım yoktur. Ab- dominopelvik boşluğu ve içindeki organları kaplayan büyük zar perito- Abdominal Boşluk neum (periton) olarak bilinen karın Abdominopelvik zarıdır. Boşluk Pelvik Boşluk 27 1 Genel Tıp Terimleri Vücut Bölgeleri Oryantasyon için abdomen (karın), Şekil 1.10’da gösterilen dokuz bölgeye bölünebilir. Orta hattan (midline) aşağıda yer alan bölümler şunlardır: Midenin üstünde yer alan epigastrik bölge Adını umbilicus (göbek) veya göbek deliğinden alan umbilikal bölge Midenin altında bulunan hipogastrik bölge Lateral (yan) bölgeler ise şunlardır: Kaburgaların yakınındaki, özellikle kaburgaların kıkırdaklarının (kök chondr/o) yakınındaki ko- numlarından dolayı adlandırılan sağ ve sol hipokondriyak bölgeler Omurganın bel bölgesinde bulunan sağ ve sol lumbar (bel) bölgeleri Adını kalçanın üst kemiği olan iliumdan alan sağ ve sol iliak bölgeleri. Bu bölgelere kasıktan referans alınarak inguinal (kasık) bölgeleri de denilmektedir. Sağ Epigastrik Sol hipokondriyak bölge hipokondriyak bölge bölge Sağ Sol Umbilikal lumbar lumbar bölge bölge bölge Sağ iliak Hipogastrik Sol iliak bölge bölge bölge Şekil 1.10 Karın bölgeleri Daha basit ama daha az kesin olarak, abdomen (karın) tek bir dikey çizgi ve tek bir yatay çizgi ile dört bölüme ayrılabilir (Şekil 1.11), sağ üst kadran (right upper quadrant, RUQ), sol üst kadran (left upper quadrant, LUQ), sağ alt kadran (right lower quadrant, RLQ) ve sol alt kadran (left lower quadrant, LLQ). 28  1 Tıp Terimleri Sağ üst kadran Sol üst kadran Sağ alt kadran Sol alt kadran Şekil 1.11 Karın kadranları Vücut Pozisyonları Anatomik pozisyon veya duruş; kişinin ayakta dik durduğu, yüzünün bize dönük, kollarının yanda ve avuç içlerinin öne doğru olduğu, bacaklarının paralel ve ayak parmaklarının öne doğru olduğu pozisyon- dur. Anatomik pozisyonun yanı sıra muayene veya tıbbi prosedürler için vücudun başka standart pozis- yonları da vardır. Bu pozisyonlara ait terimler, Tablo 1.22’de verilmiştir. Tablo 1.22 Vücut pozisyonları Pozisyon Tanımı Uzanma (özellikle sol veya sağ lateral, dorsal veya ventral dekübitusta olduğu Decubitus (Dekübitüs) gibi vücudun düz bir yüzey üzerinde yatma şekline göre) Dorsal recumbent Sırtüstü, bacaklar bükülü ve ayrılmış, ayaklar düz Fowler Sırtüstü, yatağın başı yaklaşık 18 inç yükseltilmiş, dizler yukarıda Kraske (Jackknife) Kalça kaldırılmış halde yüzüstü Dizlerin üzerinde, baş ve göğsün üst kısmı masanın üzerinde, kollar başın Knee-chest (Diz-göğüs) üstünde çapraz Lateral recumbent Bir bacak bükülmüş halde yan yatma; kol pozisyonu değişebilir. Lithotomy Sırtüstü, bacaklar karın üzerine bükülmüş, uyluklar ayrık Prone Yüzüstü yatma Sol tarafta, sağ bacak yukarı ve öne doğru çekilmiş, sol kol arkada, göğüs öne Sims doğru yatakta yatma Supine Sırtüstü yatma Trendelenburg Yatağı 45° açıyla geriye eğerek baş aşağıdayken yatma Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 29 1 Genel Tıp Terimleri Vücut Yapısına ilişkin Kökler, Önekler ve Son Ekler Baş ve gövde bölgelerine ait kökler ve ilgili örnekler, Tablo 1.23’te verilmiştir. Tablo 1.23 Baş ve gövde bölgelerine ait kökler ve ilgili örnekler Kök Anlamı Örnek Örneğin Tanımı cephal/o baş microcephaly başın normalden küçük olması cervic/o boyun cervicofacial boyun ve yüz ile ilgili thorac/o göğüs extrathoracic göğüs kafesinin dışında abdomin/o karın intra-abdominal karın içinde celi/o karın celiac karın boşluğu ile ilgili karın duvarından periton boşluğunu görmeye lapar/o karın duvarı laparoscope yarayan alet lumb/o bel bölgesi thoracolumbar göğüs ve bel bölgeleriyle ilgili periton, peritone/o karın zarı peritoneal karın zarı ile ilgili Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 Ekstremiteler ile ilişkili kökler ve ilgili örnekler, Tablo 1.24’te verilmiştir. Tablo 1.24 Ekstremiteler için kökler ve ilgili örnekler Kök Anlamı Örnek Örneğin Tanımı acro ekstremite acrodermatitis ekstremite derisinin iltihabı brachi/o kol antebrachium önkol dactyl/o parmak, ayak parmağı polydactyly normalden fazla el veya ayak parmağına sahip olma ped/o ayak dextropedal sağ ayağa ait pod/o ayak podiatric ayağın incelenmesi ve tedavisi ile ilgili Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 Konum ve yön önekleri ve ilgili örnekler, Tablo 1.25’te verilmiştir. Tablo 1.25 Konum / yön önekleri ve ilgili örnekler Önek Anlamı Örnek Örneğin Tanımı circum- etrafında, çevresinde circumoral ağız çevresi peri- etrafında, çevresinde perivascular damar çevresi intra- içinde intrauterine uterus içi epi- üzerinde epithelium yüzeyleri kaplayan doku extra- dışında extracellular hücre dışı infra- altında infrapatellar diz kapağının (patella) altı sub- altında sublingual dil (lingu/o) altı inter- arasında intercostalis kaburgalar (cost/o) arası juxta- yakın, yanında juxtaposition başka bir yapının yakınında veya yanında bir yer para- yakın, yanında parasagittal sagital düzlemin yakınında veya yanında retro- geri, geriye, arkaya retroperitoneal peritonun arkasında supra- yukarıda suprascapular kürek kemiğinin (scapula) üstünde Kaynak: Cohen ve DePetris, 2014 30  1 Tıp Terimleri Öğrenme Çıktısı 4 Vücut yapısına ilişkin terimleri tanımlayabilme Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş “Macrocephaly, extracel- “intra-” ve “sub-” önekleri lular, proximal, superior” İç organların hangi kadranlar- ile vücut yapısına ilişkin te- terimlerinin her birinin zıt da bulunduğunu açıklayın. rimler türeterek anlamlarını anlamlı terimini ve anlamı- açıklayın. nı araştırın. 31  1 Genel Tıp Terimleri 1 Tıp terminolojisinin genel kavramlarını açıklayabilme öğrenme çıktıları ve bölüm özeti Tıbbi Terminolojiye Kavramsal Yaklaşım Tıbbi terimlerin çoğu, kök(ler), önek(ler) ve/veya son eklerden oluşmaktadır. Bu bileşenlerin anlamları öğre- nilerek, terimler kolaylıkla analiz edilebilir ve anlamları çıkarsanabilir. Her tıbbi kelimenin temel ögesi köktür. Kök, terimin temel anlamını oluşturur ve değiştirici önek ve son eklerin eklendiği kısımdır. Önek, anlamı değiş- tirmek için kökün önüne eklenen kısa bir sözcük parçası iken, son ek ise anlamı değiştirmek için kökün sonuna eklenen kısa bir sözcük parçası veya parça dizisidir. Terimlerde, bu ögeleri birbirlerine bağlamak için çoğunlukla kaynaştırma ünlüsü (sıklıkla “o” harfi, bazen de “a, e, i”) kullanılır. Bir kökün kaynaştırma ünlüsü ile bir arada kullanıldığı şekline de birleşik kök denir. Terimlerin yazılış ve okunuşları dilimizde farklılık göstermektedir. Çünkü tıbbi terimlerin köken aldığı Latince ve Grekçe dillerinin alfabeleri Türk alfabesinden farklı olduğu için yazılan harfleri kendi dilimizdeki seslere dönüştürüp okumamız gerekir. Eponim terim; bulgu, semptom, test, hastalık, sendrom gibi genel terimlerin özel kişi adlarıyla anılmasıdır. Öte yandan, bazı tıp terimleri birden fazla kelimeyle ifade edildiğinden yazımda zaman ve yer tasarrufu sağlamak için; söz konusu kelimelerin baş harfle- rinden oluşan akronimler kullanılır. Tıbbi terminolojide kısaltmalar da oldukça önemlidir. Sadece ilk harf, ilk hece veya ilk ünsüz harflerin yazılması ve noktalama işaretleri ile oluşturulan kısaltmalar terim yerine geçer ve yazı dilinde yaygın olarak kullanılır. Tıp terimlerinde kullanılan 2 ön ekleri ve son ekleri ayırt edebilme Tıp Terimlerinde Kullanılan Önekler ve Son Ekler Önek, terimlerde genellikle kökün önüne gelerek yeni anlamlar kazanmasını sağlar. Terimlerde; sayı, renk, olumsuzluk/zıtlık, yön, nicelik, boyut ve karşılaştırma, zaman ve/veya konum önekler sayesinde ifade edilebi- lir. Son ek, terimlerde genellikle kökün sonuna eklenerek yeni anlamlar kazanmasını sağlar. Bu ekler, Latince ve Grekçeden köken alan köklere çoğunlukla kaynaştırma ünlüsü ile bağlanır. Tıbbi uzmanlık alanı, hastalık, tedavi ve tanıya ilişkin son ekler bulunmaktadır. Kökler, önekler ve/veya son ekler ile sayısız kombinasyonla istendiği kadar yeni terim oluşturulması mümkündür. 32  1 Tıp Terimleri Hücrelere, dokulara ve 3 organlara ilişkin terimleri açıklayabilme öğrenme çıktıları ve bölüm özeti Hücrelere, Dokular ve Organlara ilişkin Terimler Vücut, canlı organizmaların temel birimi olan hücreden başlayarak en basit seviyesinden en karmaşık seviyesi- ne kadar incelenebilir. Tüm vücut fonksiyonları milyarlarca özelleşmiş hücrenin faaliyetlerinden kaynaklanır. Hücreyi dolduran sitoplazmanın içinde organel adı verilen ve her birinin belirli bir işlevi olan alt birimler vardır. Çekirdek, hücrenin kontrol bölgesidir. Genetik bilgiyi taşıyan kromozomları içerir. Eşeysel hücreler dışındaki her insan hücresi 46 kromozom içerir. Kromozomlar, gen adı verilen ayrı birimler halinde organize edilen karmaşık bir organik madde olan DNA’dan oluşur. Genler, metabolik reaksiyonlar için gerekli katalizörler olan enzimle- rin oluşumunu kontrol eder. Enzimlerin üretilmesine yardımcı olmak için hücreler, kimyasal olarak DNA ile ilişkili olan RNA adı verilen bir bileşiği kullanır. Bir vücut hücresi mitoz süreciyle bölündüğünde, kromozomlar ikiye katlanır ve daha sonra iki yavru hücreye eşit olarak dağıtılır. Eşeysel hücreler (yumurta ve sperm), döllen- meye hazırlanırken kromozomları yarıya indiren başka bir süreçle (mayoz) bölünür. Hücreler, belirli işlevleri yerine getiren dört temel doku türü halinde düzenlenir: Epitel dokusu, bağ dokusu, kas dokusu, sinir dokusu. Dokular belirli işlevlere hizmet eden organlar halinde düzenlenir. Organlar da sistemleri oluşturur. Vücudun homeostaz adı verilen iç stabilite durumunu korumak için sistemler birlikte çalışırlar. 4 Vücut yapısına ilişkin terimleri tanımlayabilme Vücut Yapısına ilişkin Terimler Vücuttaki belirli bir noktanın konumunu veya yönünü tanımlarken, kişinin her zaman anatomik pozisyonda olduğu varsayılır. Göreceli konumu belirtmek için, “anterior, posterior, medial, lateral, proximal, distal, supe- rior, inferior, cephalad, caudal, superficial, internal” terimleri kullanılır. Vücut kesit düzlemlerinden koronal düzlem, midline olarak bilinen orta hata dik açılarda yapılır ve vücudu anterior ve posterior kısımlara böler. Sagittal düzlem, önden arkaya geçerek vücudu sağ ve sol kısımlara böler. Transverse düzlem, yatay olarak geçerek vücudu superior ve inferior kısımlara böler. İç organlar, dorsal ve ventral boşluklarda bulunur. Dorsal boşluk, kraniyal boşlukta beyni ve spinal boşlukta ise omuriliği içerir. En üst ventral boşluk olan göğüs boşluğu, abdo- minal boşluktan diyaframla ayrılır. Abdominopelvik boşluğu oluşturan karın boşluğu ile pelvik boşluk arasında anatomik bir ayrım yoktur. Oryantasyon için abdomen, dokuz bölgeye bölünebilir: epigastrik bölge, umbilikal bölge, hipogastrik bölge, sağ hipokondriyak bölge, sol hipokondriyak bölge, sağ lumbar bölge, sol lumbar böl- ge, sağ iliak bölge, sol iliak bölge. Daha basit olarak, abdomen; sağ üst kadran, sol üst kadran, sağ alt kadran ve sol alt kadran olmak üzere dört bölüme ayrılabilir. Anatomik pozisyon; kişinin ayakta dik durduğu, yüzünün bize dönük, kollarının yanda ve avuç içlerinin öne doğru olduğu, bacaklarının