Pragmatik-Kullanım Bilimi-Edim Bilimi PDF

PRAGMATİK- KULLANIMBİLİM- EDİMBİLİM Öğr. Gör. Meltem ŞEN AKSÜT maksut@biruni.edu.tr İletişim ve Dilbilime Giriş BİRUNİ ÜNİVERSİTESİ Pragmatik, dilin sosyal etkileşim içinde kullanımını inceler. Pragmatik-Kullanımbilim – Edimb...

PRAGMATİK- KULLANIMBİLİM- EDİMBİLİM Öğr. Gör. Meltem ŞEN AKSÜT maksut@biruni.edu.tr İletişim ve Dilbilime Giriş BİRUNİ ÜNİVERSİTESİ Pragmatik, dilin sosyal etkileşim içinde kullanımını inceler. Pragmatik-Kullanımbilim – Edimbilim nedir?  Edinç  Dili edinip daha sonra bu dili konuşmamıza imkan tanıyan sistemdir.  Konuşan ve dinleyenin dil bilgisi, bireyin tümce üretme ve anlama yeteneğidir.  Konuşucu-dinleyicilerin edinmiş oldukları, daha önce hiç duyup söylemedikleri tümceleri de kapsayan sonsuz sayıda tümce oluşturup anlamalarını sağlayan dilsel bilgi ve beceridir. EDİNÇ VE EDİM  Edim: gerçekleşmiş, olup bitmiş iş, eylem. "Kişi edimleriyle kendini gerçekleştirir.» EDİNÇ VE EDİM  Edinç ve Edim: Chomsky'nin temel kavramlarını, edim (performance) ve edinç (competence) kavramları oluşturur.  DİL YETİSİ VE DİLSEL PERFORMANS EDİNÇ VE EDİM  Kompetans (Competence) = edinç*: Konuşucu-dinleyicilerin edinmiş oldukları, daha önce hiç duyup söylemedikleri tümceleri de kapsayan sonsuz sayıda tümce oluşturup anlamalarını sağlayan dilsel bilgi. Bir üretim ve yorum düzeneği olan edinç, «dilbilgisi» denen kuralların oluşturduğu bir düzendir. 5  DİL YETİSİ VE DİLSEL PERFORMANS EDİNÇ VE EDİM  Performans (Performance)= edim*: Edim, edincin gerçekleşme düzlemidir. Edincin konuşucularca dilin kullanımı sırasında gerçekleştirilmesidir. Chomsky’deki edim kavramı, bellek, dikkat, vb. gibi faktörlerden etkilenerek konuşan bireylerdeki dilsel yeteneğin kullanılmasıyla ortaya çıkan olguyu belirtir. 6  DİL YETİSİ VE DİLSEL PERFORMANS (LINGUISTIC COMPETENCE AND LINGUISTIC PERFORMANCE) «Chomsky‘nin teorisinde bizim linguistik yetimiz, diller hakkındaki bilinç dışı bilgimizdir ve bazı bakımlardan Saussure‘ün dil (langue) adını verdiği ve bununla herhangi bir dilde o dili düzenleyen ilkeleri – prensipleri kast ettiği kavramdır. Bizim gerçekte üretmiş olduğumuz somut sözceler ise, Saussure‘ün söz (parole) adını verdiği ve günümüzde linguistik performans olarak adlandırılan kavramdır.» Richard Nordquist. 7 Pragmatik, dilbilimin bir alt dalıdır ve dilin kullanımına ilişkin incelemeleri yaparken diğer bilim dalları ile de örtüşebilir ….  anlambilim iletişim toplumbili m Pragmati k Pragmatik: Kullanımın bağlamı: Bir cümle hem iç yapısına ve hem de dış çevresine göre yorumlanmalıdır.   semantik, bağlamdan bağımsız anlam, ve  pragmatik, bağlam bağımlı anlam. Burada `bağlam' hem metin/ söylem içindeki yeri (dilsel bağlam), hem de dış bağlamın koşulları anlamını taşıyor, (iletişimin bileşenleri ve bağlamı).  Pragmatik: Bir cümle hem iç yapısına ve hem de dış çevresine göre yorumlanmalıdır.  Dış bağlamın koşullarına örnek,  Yazar ya da konuşur kimdir?  Sosyal ortam nasıl bir yerdir ve yoruma ne katkı getirmektedir?  Pragmatik, dilin sosyal etkileşim içindeki kullanımını ve bunun doğurduğu anlamı ve etkisini inceler. Pragmatik, dilin kullanımı sonucu konuşucunun, dinleyicinin bağlamı ile sözcenin bağlamının diğer özelliklerine de bağlı olarak anlamı inceleyen bilim dalıdır. Bu özellikler,  konuşucunun seçtiği ifade biçimini ve yöneldiği dinleyicinin bu sözceleri yorumlayışını etkileyen tüm unsurlar ve özellikler olabilir.  Konuşucunun seçtiği ifade biçimini ve yöneldiği dinleyicinin bu sözceleri yorumlayışını etkileyen unsurlar ve özelliklere örnekler: Sözcenin bağlamı, Konuşucunun amacı/amaçları; niyeti. Bu unsurlar ve özelliklere örnekler (devamı):  Bilinen veya bilinmeyen bir konuda konuşmanın/bilgi vermenin ele alınış biçimi; dinleyenin gereksinimlerini öngörme  Dinleyicinin önbilgilerine ilişkin konuşucunun varsayımları  Konuşma eylemleri  İma  Anlamın, söylem boyunca yer alan bölümler arasındaki ilişkiler doğrultusunda belirlenmesi  Söylemin Pragmatik Bağlamı  Söylemin pragmatik bağlamını dikkate almadığımızda, iletişimlerimizde çok fazla anlam belirsizliği olur. 17 Cümleler, başkaca bir açıklamaya gerek kalmaksızın, bağlama bağlı olarak çok farklı anlamlar iletebilirler:  anlaşma/onay,  reddetme/anlaşmama,  tartışma,  şikayet,  özür,  iğneleme,  hakaret ya da  sadece düz bir betimleme. Bu nedenle de, pragmatik koşullar ve sınırlılıklar bir dilsel biçimin (formun) hangi işlevi gerçekleştireceğini belirlemede ve bu doğrultuda anlamı iletmede ve yorumlamada önemli rol oynarlar. 19  Bir dilsel biçimin gerçekleştirmek istediği işlevi, o bağlamdaki iletişime katılanlar, söylem ve o andaki ortam (bağlam) çerçevesinde değerlendirerek yorumlarız.  Linguistik form, tüm bu bağlamın özellikleri ışığında niyet edilen anlamı kazanır. 20 Pragmatik analize çocuk dili döneminden çok küçük bir örnek:  Niyet öncesi mimikler, jestler ve davranışlar  Niyeti olan iletişimsel mimikler, jestler ve davranışlar  Karşılıklı sıra-alma Pragmatik analize çocuk dili döneminden çok küçük bir örnek:  İletişimin/dilin işlevleri, kullanım amaçları  Sohbet/söyleşi başlatma, sürdürme ve sonlandırma  İletişimkopukluğunda onarım stratejileri kullanabilme Konuşmaya yeni başlayan çocuklar için pragmatik analiz amaçlı sorular: o Henüz konuşmayan çocuklar hangi dilöncesi jestleri kullanıyor? o Sözelve sözel olmayan sıra-alma davranışları neler? o Anne çocukla iletişim ve etkileşimi nasıl kolaylaştırıyor? o Çocuğun sözlü dilinde hangi işlevler yer alıyor? Konuşmaya yeni başlayan çocuklar için pragmatik analiz amaçlı sorular: o Daha sonraları için; Çocuk konu başlatıyor mu? o Çocuk konuyu sürdürebiliyor mu? o Daha sonraları için; çocuk iletişim onarım stratejileri kullanabiliyor mu?