خلاصة كتب جامعة - دراسة تحليلية لانقلاب الإسلامي PDF

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ‬ ‫]‪[Type your address]  [Type your phone number]  [Type your e-mail address‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺘﺎب درآﻣﺪي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮاﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬ ‫خالصه کتب دانشگاھ...

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ‬ ‫]‪[Type your address]  [Type your phone number]  [Type your e-mail address‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺘﺎب درآﻣﺪي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮاﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬ ‫خالصه کتب دانشگاھی‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي و ﭘﻴﺎم ﻧﻮر‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪرﺣﻴﻢ ﻋﻴﻮﺿﻲ ‪ -‬ﻫﺮاﺗﻲ‬ ‫ﻧﺎﺷﺮ ‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎم ﻧﻮر‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ‪ 377‬ﻧﻜﺘﻪ‬  ‫ﻓﺼﻞ اول ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻧﻘﻼب از ﻧﻈﺮ واژﮔﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﮕﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻞ و از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻗﺪام ﻋﺪه اي ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي‬ ‫و اﻳﺠﺎد ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﺎﻧﺎ آرﻧﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان اﻧﻘﻼب درﺑﺎره ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺻﻄﻼح اﻧﻘﻼب ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻠﻤﻪ اﻧﻘﻼب در اﺻﻞ از‬ ‫ﻣﺼﻄﻼﺣﺎت اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﺛﺮ ﺑﺰرگ ﻛﭙﺮﻧﻴﻚ در ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬در ﺳﺪه ‪ 17‬واژه اﻧﻘﻼب ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﻲ از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ؛ در ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪،‬‬ ‫اﻧﻘﻼب درﺑﺎره اﻧﺘﻘﺎل از ﻋﺼﺮ ﻛﺸﺎورزي ﺑﻪ دوره ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻄﻬﺮي اﻧﻘﻼب را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬اﻧﻘﻼب ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻃﻐﻴﺎن و ﻋﺼﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد وﺿﻊ و ﻧﻈﻤﻲ ﻣﻄﻠﻮب اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬ﭘﺲ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي اﻧﻘﻼب دو ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ و ﺧﺸﻢ از وﺿﻊ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد و دﻳﮕﺮ آرﻣﺎن ﻳﻚ وﺿﻊ ﻣﻄﻠﻮب‪.‬‬ ‫‪ -5‬از ﻧﮕﺎه آﻳﺖ اﷲ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺒﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ درك‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ‪،‬‬ ‫اﺻﻮل و ارزش ﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻳﻜﻲ از اﺑﻌﺎد ﻣﻬﻢ در ﻣﻌﺮﻓﻲ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ‪ ،‬ﺑُﻌﺪ ارزﺷﻲ و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ آرﻣﺎن ﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﻘﻼب از ﺑُﻌﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻋﻤﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﺧﺼﻴﺼﻪ ﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﻛﻪ داراي‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ي ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن از اﻧﻘﻼب ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬اﻧﻘﻼب ﻳﻚ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ‬ ‫ﺳﺮﻳﻊ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ و ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ داﺧﻠﻲ در ارزش ﻫﺎ و اﺳﻄﻮره ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬ ‫رﻫﺒﺮي‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -8‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان آن را از ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﺷﻮرش ﻫﺎي دﻫﻘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻴﺎم ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‪،‬‬ ‫ﺷﻮرش ﻫﺎي ﺟﺪاﻳﻲ ﻃﻠﺐ ﻣﻠﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎﻳﺰ داد‪.‬از ﺳﻮﻳﻲ وي ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ »ﺧﺸﻮﻧﺖ« اﻧﻘﺎب را از اﺻﻼﺣﺎت‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﺟﺪا ﻣﻲ اﻧﮕﺎرد‪.‬‬ ‫‪ -9‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -10‬ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﻘﻼب ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪.1‬اﻧﻘﻼب ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ :‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.2‬اﻧﻘﻼب ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ :‬ﻋﺒﺎﺗﺴﺖ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺮﻳﻊ و اﺳﺎﺳﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ و ﻗﻴﺎم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮدم ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -11‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ داﺧﻠﻲ و ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﺛﺮﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ اي دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -12‬آﺧﺮﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺰرگ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -13‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪.1‬اﻧﻘﻼب در روﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮاﻧﺪازي – اﻧﺘﻘﺎل و ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻗﺪرت –‬ ‫ﭘﺎك ﺳﺎزي ﻣﻬﺮه ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﺒﻠﻲ – ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻈﺎم ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و ﺗﺤﻘﻖ آرﻣﺎن ﻫﺎي‬ ‫اﻧﻘﻼب‪.‬‬ ‫‪.2‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻮدن وﻗﻮع اﻧﻘﻼب‪ ،‬روﻧﺪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي آن ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.3‬در روﻧﺪ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﺻﻮﻻً اِﻋﻤﺎل زور و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪.4‬در اﻧﻘﻼب ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺴﻴﺞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪.5‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺮدﻣﻲ در اﻧﻘﻼب ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‪ ،‬رﻫﺒﺮي و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﺖ و‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻗﻮي ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺞ ﮔﺮوه ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪.6‬ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻋﻤﻴﻖ و زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ ﺑﻮده و ارزش ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ارزش ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪.7‬وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻤﺮ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ادراك و ﺗﺤﻠﻴﻞ آن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻲ رﻳﺰي »ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻣﺪاوﻣﻲ«‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ در ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻠﻲ اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪.‬‬ ‫‪ -14‬ﻛﻮدﺗﺎ اﻗﺪام ﻣﻌﺪودي از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف از آن‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﺑﺮ‬ ‫ﻛﻨﺎري ﺣﺎﻛﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در رأس ﻗﺪرت ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫‪ -15‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي اﻧﻘﻼب و ﻛﻮدﺗﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪.1‬ﻛﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن از ﭘﻴﻜﺮه ﻗﺪرت ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰﻧﺪ و ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺪارﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.2‬در ﻛﻮدﺗﺎ ارزش ﻫﺎ و زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در درون ﻧﻈﺎم ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻫﻴﺌﺖ‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﻨﺪ‪.‬در ﻛﻮدﺗﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اداره ﻛﻨﻨﺪه آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪.3‬در ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﺮاﻧﺪازي و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ و ﻧﻴﺰ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻢ زﻣﺎن و ﺑﺪون ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫رخ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬درﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻌﻀﺎً ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ ﻟﻴﻜﻦ در اﻧﻘﻼب ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪-16‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ از ﺣﻴﺚ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﺗﺤﻮل در‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﻳﺎ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺪل ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -17‬ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﺪه ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب و اﺻﻼح‪ ،‬در ﺷﻴﻮه اﺟﺮاﻳﻲ و رﻓﺘﺎري و ﻧﻴﺰ در ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ آن اﺳﺖ‪.‬ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﻨﺒﺶ اﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات آرام و ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪ ،‬رﻓﺮم ﻳﺎ اﺻﻼح ﻧﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و اﮔﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ و ﺑﻨﻴﺎدي‪ ،‬ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -18‬اﺻﻼح ﻳﺎ رﻓﺮم‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ آرام و ﺗﺪرﻳﺠﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﻴﺰ روﺑﻨﺎﻳﻲ در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮ ًﻻ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻣﺘﻌﺎدل اﺗﻔﺎق‬ ‫ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪.‬اﺻﻼﺣﺎت‪ ،‬از ﺑﺎﻻ و از ﺳﻮي ﺧﻮد دوﻟﺘﻤﺮدان ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻨﺘﺞ از ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ -19‬ﺷﻮرش ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻣﻘﻄﻌﻲ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺧﺎص اﺳﺖ‪.‬ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد را ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬ﻫﺪف ﺷﻮرش اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و اﻏﻠﺐ ﺷﻮرش ﻫﺎ از ﺳﻮي‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻛﻢ ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -20‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﺷﺮاﻳﻂ دو ﻗﻄﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬وﺟﻮد ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ – ﻇﻬﻮر اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ – روﺣﻴﻪ اﻧﻘﻼﺑﻲ – رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب‪.‬‬ ‫‪ -21‬اﻧﻘﻼب ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻧﻤﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ روي دادن آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻠﻞ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫آﻏﺎز آن وﺟﻮد ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﻋﻤﻴﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -22‬ﺑﺮﻳﺘﻮن‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان اﻧﻘﻼب ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺪون ﮔﺴﺘﺮش اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺷﻜﻞ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪ -23‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻧﻈﺎم ارزﺷﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻧﻈﺎم آرﻣﺎﻧﻲ را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ؛ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در ﻫﺮ اﻧﻘﻼب در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴﺮوزي آن‪ ،‬ﻧﻮع ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ و ﺣﺘﻲ در ﻣﺮاﺣﻞ و ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي ﻧﻘﺸﻲ ﺑﺴﺰا دارد‪.‬‬ ‫‪ -24‬اﻧﻘﻼب ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي واﺣﺪ و ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬زودﺗﺮ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد و ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮ از دﻳﮕﺮ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -25‬ﻣﻨﻈﻮر از روﺣﻴﻪ ي اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺣﺲ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻈﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ روﺣﻴﻪ و اراده اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و درﻣﻘﺎﺑﻞ راه ﺣﻞ ﻫﺎي اﺻﻼح ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺳﺮﻛﻮب ﮔﺮاﻧﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲ اﻳﺴﺘﺪ‪.‬‬ ‫‪ -26‬ﻗﻮت و اﻗﺘﺪار روﺣﻴﻪ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪ -‬ﻧﻮع اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ – ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت ﺣﻜﻮﻣﺖ‪.‬‬ ‫‪ -27‬اﻧﻘﻼب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داراي رﻫﺒﺮي واﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ(‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد‬ ‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻫﺒﺮان اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﻴﺮاﺑﻮ‪ ،‬داﻧﺘﻮن و روﺑﺴﭙﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ (.‬و ﻳﺎ آﻧﻜﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ‪ ،‬ﻓﺮد ﺧﺎﺻﻲ‬ ‫رﻫﺒﺮي آن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -28‬ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬رﻫﺒﺮي واﺣﺪ در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -29‬درﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻴﺎت اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن – ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي اﻧﻘﻼب – ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻧﻘﻼب‪.‬‬ ‫‪ -30‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺄ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در وﻗﻮع اﻧﻘﻼب‪ ،‬رﻫﺒﺮي اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻋﺎﻣﻞ رﻫﺒﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬‬  ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫‪ -31‬در رﻳﺸﻪ ﻳﺎﺑﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ‪ 1357‬ﺑﺤﺮان ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻣﻘﺎم اول اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺤﺮان ﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺣﻀﻮر دول ﺧﺎرﺟﻲ ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -32‬اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺰرگ در ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ ﻗﺮن ‪ 18‬از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬ ‫آﻏﺎز ﺷﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺖ؛ اروﭘﺎ در ﻗﺮن ‪ 19‬ﻣﻴﻼدي در اﺛﺮ اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ وارد دوره‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -33‬ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺧﻮد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎزار و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻮاد ﺧﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ از دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -34‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ اﺑﺘﺪا ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺪرت ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻧﻈﻴﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺳﭙﺲ آﻣﺮﻳﻜﺎ و آﻟﻤﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮد؛‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اوﻟﻴﻦ ﻛﺸﻮري ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔﺘﻲ از اﻳﺮان ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -35‬ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي دوران اوج اﻗﺘﺪار اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و روﺳﻴﻪ ﺑﻮد؛ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻨﮕﻼدش‪ ،‬ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻣﺮوزي را در اﺷﻐﺎل ﺧﻮد داﺷﺖ و ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ دﺳﺖ اﻧﺪازي ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ)از ﻣﺼﺮ ﺗﺎ ﻣﺮاﻛﺶ و اﻟﺠﺰاﻳﺮ( ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ دوﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬روس ﻫﺎ ﻧﻴﺰ اﻳﺮان و آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي را ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-36‬ﻛﺸﻮر ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ در اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺧﻮد از روش ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﺜﻞ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ارزش ﻫﺎ و اﻋﺘﻘﺎدات‬ ‫ﻣﺮدم و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -37‬در ﻗﺮن ‪ 19‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -38‬دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ و ﭘﻬﻨﺎورﺗﺮﻳﻦ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺪه ﻫﺎي ‪ 13‬و ‪14‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي در ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ ﻇﻬﻮر ﻛﺮد و در ﻗﺎره اروﭘﺎ ﮔﺴﺘﺮﺷﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬اﻳﻦ دوﻟﺖ در اواﻳﻞ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺪه ‪ 15‬ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ وارث اﻣﭙﺮاﺗﻮري روم ﺷﺮﻗﻲ ﺷﺪ و در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ‪ 15‬ﺑﻪ اوج اﻗﺘﺪار و ﺷﻜﻮه ﺧﻮد رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -39‬در اواﺧﺮ ﻗﺮن ‪ 19‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮاﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول ﺑﻪ زوال‬ ‫رﻓﺖ؛ اﻣﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ -40‬در دوران ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﻴﻊ اﺣﻴﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -41‬در ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺳﺪه ‪ ،18‬اﻳﻞ ﻗﺎﺟﺎر ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻗﺎﺟﺎر ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﺳﻠﻄﻨﺖ‬ ‫ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﻓﺮدﻣﺤﻮري ‪.‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻇﻞ اﷲ در ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﻣﺮدم دﺧﺎﻟﺖ و اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺪرت ﺷﺎه را ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬اﻟﮕﻮي دﻳﻮان ﺳﺎﻻري در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺷﺎه‬ ‫ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -42‬ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺣﺎﻛﻢ در ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر از دو ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬اﺷﺮاف ﻳﺎ ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن و ﻋﻤﺎل دوﻟﺖ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻮﻓﻴﺎن‪.‬‬ ‫اﺷﺮاف از دو ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ از راه ﺧﺮﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از زﻣﻴﻦ و دﻳﮕﺮي از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺮﻳﺪن ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎ و وﻻﻳﺎت‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ -43‬رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺗﺎرﻳﺨﻲ و رﺳﻤﻴﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻦ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي و ﺷﻬﺮوﻧﺪي از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ﺗﺸﻜﻴﻼت‬ ‫ﻗﻮي و ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﻗﻀﺎﻳﻲ در اﻳﺮان ﻗﺮن ‪ 19‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -44‬در دوره ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻧﻈﺎم از ﺣﻴﺚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻮك اﻟﻄﻮاﻳﻔﻲ ﺑﻮد و از ﻟﺤﺎظ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺘﺒﺪادي ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪ -45‬در ﻗﺮن ‪ 19‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ و وﺿﻊ ﻣﻌﻴﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؛ در اﻳﻦ دوره روﻳﻜﺮد‬ ‫ﻛﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان در ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺗﻮرم‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ارزش داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ »واﺣﺪ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ« و ارﺗﺒﺎط ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﺎ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان درﻗﺮن‪19‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي و ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -46‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﻲ اﺳﺖ و ﻋﻘﺐ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪ -47‬ﻗﺎﺟﺎرﻫﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺛﺒﺎت و اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ آن زﻣﺎن ﻧﻈﻴﺮ روﺳﻴﻪ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺠﺎري ﺑﺪﻫﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ در اﻳﻦ دوره ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »ﻧﻴﻤﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎري« درآﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -48‬ﺟﻨﮓ ﻫﺎي اﻳﺮان و روس و ﺷﻜﺴﺖ اﻳﺮان از روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻋﻤﻴﻖ در ذﻫﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﺎ‬ ‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه اﻳﻢ و ﻏﺮب ﺗﺮﻗﻲ ﻛﺮد؟ ﺑﺮﺧﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻴﺮون آﻣﺪن از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﻨﺖ‬ ‫ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد را ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺣﺬف آن و اﺧﺬ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺮﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪه اي ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻣﺴﺘﺒﺪرا ﻋﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪو ﻋﺪه اي دﻳﮕﺮﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ازآﻣﻮزه ﻫﺎي دﻳﻨﻲ را‪.‬‬ ‫‪ -49‬اوﻟﻴﻦ ﻧﻮع اﻧﺤﺮاف در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﺮان ﻛﻪ اﺳﺘﻘﻼل و ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ – اﺳﻼﻣﻲ را ﺧﺪﺷﻪ دار ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﻧﮕﺮش ﺷﺒﻪ‬ ‫ﺗﺮﻗﻲ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻏﺮب زدﮔﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ؛ در دوره ﭘﻬﻠﻮي ﻧﮕﺮش ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮب زده ﺑﺎ ﺷﻌﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺮوز ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ -50‬ﻧﮕﺮش ﻛﻼن ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻳﻜﻲ در ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻏﺮﺑﻲ رﻳﺸﻪ داﺷﺖ و دﻳﮕﺮي در ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﺳﺮﺷﺖ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼ دﻳﻨﻲ و اﻟﻬﻲ؛ آن ﺳﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮي را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ دو اﻟﮕﻮي ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮب ﮔﺮا و ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻲ اﺳﻼﻣﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ -51‬ﻃﺮﻓﺪاران اﻟﮕﻮي ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮب ﮔﺮا ‪ ،‬ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮﺑﻲ را ﺑﺮاي اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺿﺮوري ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﺮان‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺑُﻌﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴﺨﻪ ﺷﻔﺎﺑﺨﺶ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ؛ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ راه ﻋﻼج را ﺗﻨﻬﺎ در‬ ‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﺮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -52‬ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻨﺖ و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﻀﺎي ﭘﺲ از ﻗﺮون وﺳﻄﺎ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ و ﻣﺪرن ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي‬ ‫از ﮔﺰاره ﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻔﻜﺮ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺪه در ﻏﺮبِ ﺑﻌﺪ از رﻧﺴﺎﻧﺲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ؛ از ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دﻧﻴﺎﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﻲ )ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ(‪ ،‬ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻨﻴﺎد و ﻓﺎﻳﺪه ﮔﺮاﻳﻲ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬در واﻗﻊ ﺳﻨﺖ ﺑﺎر‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ -53‬آﺧﻮﻧﺪ زاده‪ ،‬ﻣﻴﺮزا آﻗﺎﺧﺎن ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻢ ﺧﺎن‪ ،‬ﺗﻘﻲ زاده و ﻃﺎﻟﺐ اوف از ﺟﻤﻠﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮان دوران ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻧﻔﻲ‬ ‫دﻳﻦ از ﺳﻮي روﺷﻨﻔﻜﺮان دوران ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺻﺮﻓﺎً از روي ﺗﻘﻠﻴﺪ اﺳﺖ و اﺳﺎﺳﺎً ﭼﻮن در ﻏﺮب ﻧﺴﺨﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ي ﻧﻔﻲ دﻳﻦ‬ ‫)ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ( اﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻏﺮب ﮔﺮا ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن ﺑﻨﻴﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﻲ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -54‬اﺳﺎس ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﺮب ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻔﻲ اﻣﺮ ﻗﺪﺳﻲ از زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ( اﺳﺖ؛ ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫رﻧﺴﺎﻧﺲ در اروﭘﺎ ﺑﻮد‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﻣﻮﺟﻮدي اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ و اﻣﺮ ﻣﻘﺪﺳﻲ را ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻲ ﻣﻲ‬ ‫‪6‬‬ ‫ﻛﻨﺪ؛ ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ در ﺳﺎﺣﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ )اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ( و ﺣﺘﻲ در ﺳﺎﺣﺖ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -55‬اﻟﮕﻮي ﺗﺮﻗﻲ در اواﺧﺮ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻏﺮب ﮔﺮا ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﻛﻪ در ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﭘﺲ از ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ در ﻋﺼﺮ ﻣﺸﺮوﻃﻪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ روي ﻛﺎر‬ ‫آﻣﺪن رﺿﺎﺧﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد؛ در ﻋﺼﺮ رﺿﺎﺧﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻮﺳﺎزي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺪن اﻳﺮان در‬ ‫ﺳﺎﻳﻪ ﻧﮕﺮش ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮﺑﻲ دﻧﺒﺎل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪-56‬ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮي ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮب ﮔﺮا ﺑﺎ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﻃﻌﻲ از دوران ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫‪ -57‬ﺗﺮﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻲ در اﺳﺎس ﺧﻮد واﺑﺴﺘﮕﻲ را ﻧﻴﺰ دﻧﺒﺎل دارد و در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻧﻮﻋﻲ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻓﻜﺮي ﺑﻪ ﻏﺮب وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس آن ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را از ﻧﻈﺮ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻜﺮي و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻏﺮب ﻧﻤﻮد ﺗﺎ راه ﺗﺮﻗﻲ را ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪ -58‬اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﻓﻨﺎوري و رﻓﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﺎﻳﻲ از اﺳﺘﺒﺪاد را اﻣﺮي ﺿﺮوري ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ي ﻧﮕﺎه ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻏﺮﺑﻲ‪.‬‬ ‫‪ -59‬ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺶ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ :‬ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺳﺎﻳﻪ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﺰت و ﺷﻜﻮه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺎ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺑﻪ ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺷﻜﻮﻓﺎ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ »ﻋﺼﺮ ﻃﻼﻳﻲ« ﺷﻬﺮت دارد‪.‬‬ ‫‪ -60‬ﺗﻼش ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در دو ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون آﻣﺪن از ﺿﻌﻔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﻠﻄﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﺑﺨﺸﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻴﻄﺮه ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻧﺎﻻﻳﻖ اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -61‬ﻳﻜﻲ از ﻧﻘﺎط ﻋﻄﻒ و آﻏﺎزﻳﻦ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻫﺎي اﻳﺮان و روس در دوران ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮد؛ اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﻗﻴﺎم ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ و ﺟﻨﺒﺶ ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‬ ‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬روﻧﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺧﻮد را در ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﻃﻲ ﻧﻤﻮد؛ در ﻋﺼﺮ ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ در ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ ﺗﺮﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮوز ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در دﻫﻪ ي ‪ 40‬و ‪ 50‬ﺷﻤﺴﻲ ﺑﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬وارد‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎزه اي ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -62‬در اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﻼﻣﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎﻳﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮدي)اﺳﻼم( و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻲ ﺷﻚ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺳﺘﻘﻼل ﻃﻠﺒﻲ و ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﻲ ﺷﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -63‬ﻣﺘﻔﻜﺮان اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﺣﻴﺎي ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻲ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﺰت و‬ ‫اﻓﺘﺨﺎر ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪7‬‬  ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫‪ -64‬در ﺟﻨﮓ ﻫﺎي اﻳﺮان و روس ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در راﺳﺘﺎي ﺣﻔﻆ ﺑﻼد اﺳﻼﻣﻲ از ﺗﺴﻠﻂ ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﻓﺘﻮاي ﺟﻬﺎد را ﺻﺎدر ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ از اوﻟﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬در راﺳﺘﺎي ﻧﻔﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﺑﻴﺮون آﻣﺪن از وﺿﻌﻴﺖ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -65‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﻔﻆ اﺳﺎس اﺳﻼم و دﻳﻦ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد داﺧﻠﻲ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻧﻔﻲ ﺳﺒﻴﻞ در روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻧﮕﺮش ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -66‬ﻗﺎﻋﺪه ﻧﻔﻲ ﺳﺒﻴﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻳﻪ »وَﻟَﻦ ﻳَﺠﻌَﻞَ اﷲُ ﻟِﻠﻜﺎﻓﺮﻳﻦَ ﻋَﻠَﻲ اﻟﻤُﺆﻣِﻨﻴﻦَ ﺳَﺒﻴﻼً« ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﻠﻄﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -67‬در ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻮﻳﻦ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺷﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي »دﻋﻮت ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ آراﻣﺶ«‪» ،‬اﻧﻔﻌﺎل« و »ﺗﺴﻠﻴﻢ« ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده ﺷﺪ و روﺣﻴﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﻣﺒﻨﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ در اﺑﺘﺪا ﺑﺮ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻟﺰوم اﺳﺘﻘﻼل از‬ ‫ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن و ﻧﻔﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -68‬ﭘﺲ از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻏﺮب ﺑﺮﺧﻲ از دوﻟﺘﻤﺮدان‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ از درون ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻼش ﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﭼﻮن ﻋﺒﺎس ﻣﻴﺮزا‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ و ﻣﻴﺮزا ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺎن ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ از درون ﻧﻈﺎم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ؛‬ ‫ﻧﮕﺮش اﺻﻼح ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ اﻓﺮادي ﭼﻮن ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﮕﺮش ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻬﺎد دﻳﻨﻲ را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ -69‬ﺣﺎج ﻣﻼ ﻋﻠﻲ ﻛﻨﻲ از ﺟﻤﻠﻪ روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن و اﻣﺘﻴﺎز دادن ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﻮد؛ رﻓﺘﺎر وي ﺑﺎ ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر‪،‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻬﺎد دﻳﻨﻲ و ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎ ارﻛﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﺎﺟﺎر ﺗﺎ زﻣﺎن ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -70‬ﻣﺸﻴﺮاﻟﺪوﻟﻪ ﻧﻴﺰ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺻﻼح از درون ﻧﻈﺎم در ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ -71‬ﻧﻬﻀﺖ ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻜﻲ از ﮔﺎم ﻫﺎي ﻣﻬﻢ در روﻧﺪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﻟﮕﻮي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻌﺎﻟﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﻲ‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ا در ﭘﻲ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ -72‬در ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻼش ﻫﺎي اﻣﻴﻦ اﻟﺴﻠﻄﺎن و ﻣﻠﻜﻢ ﺧﺎن‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري ﺗﻮﺗﻮن و ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 50‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ داده ﺷﺪ؛ در ﺗﻬﺮان ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺣﺴﻦ آﺷﺘﻴﺎﻧﻲ و در‬ ‫ﻋﺘﺒﺎت ﻣﻘﺪﺳﻪ در ﻋﺮاق ﻧﻴﺰ ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺣﺴﻦ ﺷﻴﺮازي رﻫﺒﺮي ﻣﺮدم در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -73‬اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ در ﺗﻜﺎﻣﻞ اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ – وﺣﺪت در ﺣﺮﻛﺖ –‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ – ﻏﻴﺎب روﺷﻨﻔﻜﺮان در ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻬﻀﺖ – ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺒﻜﻪ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ –‬ ‫ﭘﻴﺮوزي ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺮ اﺳﺘﺒﺪاد داﺧﻠﻲ و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺧﺎرﺟﻲ‪.‬‬ ‫‪ -74‬ﻗﻴﺎم ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﺧﻮد ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﺪاﻟﺘﺨﺎﻧﻪ و اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -75‬ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ دو اﺻﻞ »ﺣﻔﻆ اﺳﺎس اﺳﻼم« و »ﻧﻔﻲ ﺳﺒﻴﻞ«‪ ،‬آﺷﺘﻲ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد دﻳﻨﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻓﺎﺳﺪ و ﻣﺴﺘﺒﺪ را ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ در آﻏﺎز از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻓﻘﻂ دادﮔﺮي‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﺎﻧﻪ و اﺟﺮاي‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﻼم را ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -76‬در ﺳﺎل ‪ 1283‬ﺷﻤﺴﻲ ﻧﻬﻀﺘﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻬﺎدي ﺑﻮﻣﻲ و ﻫﻤﻪ ﻓﻬﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ‪.‬در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻬﺎدي ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت ﻣﺮدم از دوﻟﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪8‬‬  ‫‪ -77‬ﻧﻬﻀﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ داﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮدي و ﻧﻔﻲ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫روﺷﻨﻔﻜﺮان دوران ﻣﺸﺮوﻃﻪ از ﺣﻴﺚ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه واﺑﺴﺘﻪ و ﻏﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪-78‬‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻘﺎم ﻫﺎي ﻋﺎﻟﻲ رﺗﺒﻪ دوﻟﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻬﺒﻪ درﺑﺎر واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -79‬ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮب ﮔﺮا در اواﺧﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺮ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ؛ ﺷﻌﺎر »از ﻓﺮق ﺳﺮ ﺗﺎ ﻧﻮك ﭘﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﻧﮕﻲ ﺷﻮد« و ﻧﻔﻲ ﻫﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﮕﺮه اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -80‬ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻴﺎن دو اﻟﮕﻮي ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮب ﮔﺮا و ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﻼﻣﻲ در ﻋﺼﺮ ﻣﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ دو ﻧﮕﺮش »ﻣﺸﺮوﻃﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﻪ« ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﺳﻼم و »ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻏﺮﺑﻲ« ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد‪.‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﺮ دو ﺑﺮ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن اﺳﺘﺒﺪاد و ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺮاﻳﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ از ﻣﺤﺪودﻳﺖ اﺳﺘﺒﺪاد و ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ‬ ‫ﺷﺮع اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻏﺮﺑﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮف و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﮕﺎه اوﻣﺎﻧﻴﺴﺘﻲ ﺧﻮد‬ ‫و ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ ﻣﺬﻫﺐ دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ -81‬ﺗﻼش ﻫﺎي ﺷﻴﺦ ﻓﻀﻞ اﷲ ﻧﻮري ﺑﺮاي ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺮﺣﻮم ﻧﺎﺋﻴﻨﻲ در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬را ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻼش ﻫﺎي ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﻏﺮب ﮔﺮا داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -82‬ﻋﻤﺪه دﻻﻳﻞ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺣﺬف ﻧﮕﺮش ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻪ – اﺧﺘﻼف ﮔﺴﺘﺮده در ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮان آن –‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت داﺧﻠﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ – ﺗﻐﻴﻴﺮ روﻳﻜﺮد اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن درﺑﺎره اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪ -83‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﺑﺘﺪا ﻣﻮاﻓﻖ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻌﺪ ًا ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺪﻧﺪ؛ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻫﺪه‬ ‫اي ﺑﺎ روس ﻫﺎ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮ داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫‪ -84‬رﺿﺎﺧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1299‬ﺷﻤﺴﻲ از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء اﻟﺪﻳﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪.‬ﻋﻠﺖ اﻧﺘﺨﺎب وي ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻗﻠﺪري‪ ،‬اﻧﻀﺒﺎط و ﻛﻢ ﺳﻮادي او ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪9‬‬  ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫‪ -85‬رﺿﺎﺧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1299‬ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﺳﻴﺪ ﺿﻴﺎء ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ را ﺳﺎﻗﻂ ﻛﻨﺪو ﺑﻌﺪ از ﭼﻬﺎر ﺳﺎل در ‪ 1304‬ﻫﻢ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ را از ﻗﺎﺟﺎرﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭘﻬﻠﻮي را ﺗﺸﻜﻴﻞ داد‪.‬‬ ‫‪ -86‬رﺿﺎﺧﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ در ﺧﺎﻧﻮاده اش در راﺳﺘﺎي ﻣﻨﺴﺐ ﺳﺎزي ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲ داﺷﺖ ﻟﺬا ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺧﻮد ﭘﻬﻠﻮي را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ -87‬در ﻣﺪت ‪ 15‬ﺳﺎل از ﺳﺎل ‪ 1305‬ﺗﺎ ‪ 1320‬اﻗﺪام ﻫﺎي رﺿﺎﺧﺎن ﻫﻤﮕﻲ در ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺪد اﻳﺮان ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻏﺮب ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‬ ‫ﻃﻲ ﺷﺪ‪.‬ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ وي در ﺻﺪد اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻣﺪ ﺗﻮأم ﺑﺎ اﺟﺒﺎر و اﻟﺰام از ﻃﺮف ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻮد و ﻫﻤﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -88‬ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺿﺎﺷﺎه ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﻪ اﺻﻞ ارﺗﺶ ‪ ،‬ﺑﻮروﻛﺮاﺳﻲ و درﺑﺎر ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺘﺒﺪاد رﺿﺎﺧﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﻨﻮر‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻪ اﺻﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺿﺎﺧﺎن از ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري وي‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ي اﻳﺮان از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ دﭼﺎر اﻧﺴﺪاد ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -89‬ﺗﺠﺪدﮔﺮاﻳﻲ در زﻣﺎن ﭘﻬﻠﻮي دوم ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ در اﻳﺮان‪ ،‬در اﻳﻦ دوران در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺟﺎي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮي دوﻣﺪرﺑﺎره ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از اﻟﮕﻮﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‬ ‫اﺧﺬ ﺷﺪ‪.‬ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﭘﻴﺮوزي ﺷﺎه ﭘﺴﺮ در اﻧﺠﺎم ﺳﺮﻳﻊ و ﺻﺪ در ﺻﺪ آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -90‬ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬روﻧﺪ ﻓﺮد ﻣﺤﻮري ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -91‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ دوﻟﺖ ﭘﻬﻠﻮي اول ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و اﺳﺘﺒﺪاد ﻧﻈﺎﻣﻲ رﺿﺎﺷﺎه راه را ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آزادي ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﺴﺪود ﺳﺎﺧﺖ؛ ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺮدم در زﻣﺎن رﺿﺎﺷﺎه ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ ي ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﻛﺸﻮر و ﺳﺮﻛﻮب ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻲ رﻣﻖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -92‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ از اﺳﺘﺒﺪاد رﺿﺎﺧﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻏﺮب ﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻘﻲ زاده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﻨﻮر« اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ‪.‬اﻳﻨﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺻﻼح ﺧﻮد را ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﻨﻮر‪ ،‬ﺗﺠﺪد را ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ -93‬ﻋﺼﺮ ﭘﻬﻠﻮي اول در اﻳﺮان ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﻋﺼﺮ ﻧﻮﺳﺎزي و رواج ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ؛ از دوره ﭘﻬﻠﻮي اول ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻏﺮﺑﻲ آﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -94‬ﻧﻮﺳﺎزي ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ادﺑﻴﺎت ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ و ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرن ﻏﺮﺑﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -95‬ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻓﻜﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ و ﺣﻀﻮر ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮدﮔﺎن ﻏﺮب در ﻛﻨﺎر ﻃﺒﻘﻪ ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﺳﺒﺐ روﻳﻜﺮد‬ ‫ﭘﻬﻠﻮي اول ﺑﻪ ﻣﺪرن ﺳﺎزي ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺪ‪.‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻛﻨﺎر ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻛﻤﺎل آﺗﺎﺗﻮرك در ﺗﺮﻛﻴﻪ‬ ‫ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺎه و ﺣﺎﻣﻴﺎن وي را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮد و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﻗﺘﺒﺎس از اﻗﺪاﻣﺎت ﺿﺪﻣﺬﻫﺒﻲ آﺗﺎﺗﻮرك ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -96‬ﻧﻮﺳﺎزي رﺿﺎﺷﺎه ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻘﻠﻴﺪﮔﺮاﻳﻲ از ﻏﺮب )ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻏﺮب ﮔﺮا( آﻏﺎز ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت رﺿﺎﺧﺎن‪ :‬اﻳﺠﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﺎ ﻫﺪف دراز ﻣﺪت اﻳﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﺷﺒﻪ ﻏﺮﺑﻲ – ﻏﻴﺮ دﻳﻨﻲ‬ ‫ﻛﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ – ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ – ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري دوﻟﺘﻲ‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪ -97‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺑﺎﻧﻚ و راه آﻫﻦ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻣﺪرﺳﻪ و داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﺒﻚ اروﭘﺎﻳﻲ و اﺣﺪاث ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺷﺒﻪ ﻣﺪرن‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﺎروان ﺗﺮﻗﻲ ﺿﺮوري ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -98‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ ﻳﻜﻲ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎت رﺿﺎﺧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻧﮕﺎه ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﺎﺳﻨﺠﻴﺪه و ﺑﻴﻬﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اوﻻً ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﻜﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي آن را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ و از ﺳﻮﻳﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ ﻓﻘﻂ ﻧﻬﺎدي ﻣﻮازي ﺑﺮاي ﺻﺮاﻓﺎن ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -99‬ﭘﺮوژه ي راه آﻫﻦ اﮔﺮﭼﻪ ﻳﻚ اﻗﺪام زﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از آن ﺗﺎ ﺳﺎل ﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﺑﻮد و ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي را در ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ -100‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن از آﻧﭽﻪ در ﻋﺼﺮ ﭘﻬﻠﻮي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺒﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﺮاي »ﺷﺒﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« دو‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪.1‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ و آرﻣﺎن ﻫﺎﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﺧﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.2‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺪرت از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ارزش ﻫﺎ و روش ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫واﻗﻌﻲ دارد‪.‬‬ ‫‪ -101‬از اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺨﺮب ﭘﻬﻠﻮي اول در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﺣﺠﺎب و ﻫﻤﺴﺎن ﻛﺮدن ﻟﺒﺎس ﻣﺮدان اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ -102‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﻲ دوره ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺎ دوره ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ و روﻧﺪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻏﺮب آﻣﻴﺰه اي از ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺪدﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﺬﻫﺐ زداﻳﻲ ﺑﻮد‪.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺿﺎﺷﺎه ﺑﺮ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺪدﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﺬﻫﺐ زداﻳﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ -103‬اﻗﺪاﻣﺎت رﺿﺎﺷﺎه در ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻳﻜﺘﺎﻳﻲ ﻧﮋاد آرﻳﺎﻳﻲ –‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺎﻫﺎن ﻗﺪﻳﻢ و ﻧﺸﺎن دادن ﻋﻈﻤﺖ آﻧﺎن – ﺑﺎزﺳﺎزي آﺛﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻋﻢ ﺷﺎه‪ ،‬ﺳﻴﻤﺎي درﺧﺸﺎن‬ ‫ﺗﻤﺪن ﭘﺮﺷﻜﻮه اﻳﺮان ﻛﻬﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -104‬ﺣﻀﻮر ﻣﻴﺴﻴﻮن ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﺪارس ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ اروﭘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺎﻧﻮن ﻫﺎ و اﻧﺠﻤﻦ ﻫﺎي روﺷﻨﻔﻜﺮي‪،‬‬ ‫ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﻲ ﺣﻴﺎﻳﻲ در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن‪ ،‬ﻛﺸﻒ ﺣﺠﺎب ﺑﺎﻧﻮان و ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در دوره‬ ‫ﭘﻬﻠﻮي در ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺪدﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﺬﻫﺐ زداﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -105‬درك دوﻟﺖ ﻧﻮﮔﺮا از ﺗﻤﺪن ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻮك و رﻓﺘﺎر ﺗﺠﺪدﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻇﻮاﻫﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ‪.‬‬ ‫‪ -106‬از ﺳﻮي ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻌﺎرف‪ ،‬ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﺪارس ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي ﻣﺪارس اﻳﺮاﻧﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺮﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و داﻧﺶ ﺳﺮاﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ و ﻋﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻌﻠﻤﺎن اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻣﺨﺘﻠﻂ‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻲ رﻳﺰي ﺷﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ آﻣﺎده ﺳﺎزي اذﻫﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻫﻤﺴﻮ ﺷﺪن ﺑﺎ آن و ﺳﻌﻲ در اﻟﻘﺎي ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎه ﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻣﻴﻬﻦ دوﺳﺘﻲ‪ ،‬دوم اراﺋﻪ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و ﺳﻮم ﻧﻴﺰ اﻳﺠﺎد ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﻓﻜﺮي در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و ﻧﻔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪ -107‬ﻗﻴﺎم ﻣﺴﺠﺪ ﮔﻮﻫﺮﺷﺎد در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺸﻒ ﺣﺠﺎب اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫‪ -108‬اﻟﮕﻮي ﺗﻠﻘﻲ در ﻋﺼﺮ ﭘﻬﻠﻮي دوم در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪ -109‬وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم در وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺨﺮﺑﻲ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ آن‪ ،‬ﺗﻮرم ﺑﻴﺶ از ﺣﺪي ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪ -110‬دﻫﻪ ‪ 1320‬ﺷﻤﺴﻲ در اﻳﺮان و وﺟﻮد ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻧﻈﺎم دوﻗﻄﺒﻲ‬ ‫در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺑﻠﻮك ﺷﺮق و ﻏﺮب اﻓﺰون ﺑﺮ واﻗﻊ ﺷﺪن در ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و ﻗﺮار دادن آﻧﻬﺎ در زﻣﺮه ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﻣﻲ ﺧﻮد در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -111‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم )ﺳﺎل ‪ (1320‬ﺑﺎ ﺣﻀﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﻔﻮذ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد و ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﺮان رو ﺑﻪ روﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎ‬ ‫زﻣﺎن ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﻮذ ﮔﺴﺘﺮده و ﺟﺪي آﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﻪ ﺑﻌﺪ آﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -112‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻈﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺪ ﺗﺎ از اﻧﺰواي ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻴﺮون آﻳﺪ و ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺣﺮﻛﺖ آزاد‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺗﺄﻣﻴﻦ و آن را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﻮد ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺑﻠﻮك ﺑﻨﺪي ﻫﺎي ﺗﺠﺎري اﻧﺤﺼﺎري‬ ‫در ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ در آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺟﻨﮓ ﺳﺒﺐ ﺗﻴﺮﮔﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﻗﺪرت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺷﻮروي و‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -113‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﺗﺮﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻲ و ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻏﺮﺑﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺎﺻﻲ را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻏﺮب ﺑﻮد‪.‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻻزم ﺑﻮد ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ارزﺷﻲ‬ ‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺟﻮد را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮد‪.‬ﭘﻬﻠﻮي دوم در راﺳﺘﺎي ﭘﻴﺸﺒﺮد‬ ‫اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻼش ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﺳﺎزي ﺟﺪﻳﺪ و ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﻴﺪن ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -114‬از ﻧﮕﺎه اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرن ﺑﺎ زوال ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‪،‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ )ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﺎورزي(‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻨﺖ ﮔﺮا و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻟﻴﮕﺎرﺷﻲ( از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود و ﺑﻪ ﺟﺎي‬ ‫آن‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺪرن ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﺪ‪.‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪-‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از اواﺳﻂ دﻫﻪ ‪ 1320‬ﺗﺎ ‪ 1356‬ﺷﻤﺴﻲ در اﻳﺮان اﺟﺮا ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -115‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎد در ﭘﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺳﺎزي واﺑﺴﺘﻪ اﻳﺮان‪ ،‬در ﺣﻮزه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن اﻳﺠﺎد ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺪﻳﺪ و در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨﻲ و ﺣﺎﻛﻢ ﻛﺮدن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﻲ در اﻳﺮان‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -116‬ﻋﻠﻞ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ در اﻳﺮان ‪:‬‬ ‫‪.1‬ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮدن ﺑﺴﻴﺎري از اﻋﻀﺎي ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺎف ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ و ﺣﻜﻮﻣﺖ را‬ ‫ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﺮد و ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف رژﻳﻢ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ و ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ روﺑﺮو ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪.2‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ در دﻧﻴﺎي ﻣﺪرن‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ در ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺴﻮ ﻧﺒﻮد و‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻗﺸﺮﻫﺎي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.3‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ‪ ،1342‬ﻣﺎﻧﻊ رﺷﺪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ در اﻳﺮان ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪12‬‬  ‫‪.4‬ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪.‬‬ ‫‪.5‬رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﺛﺮﭘﺬﻳﺮي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺮدم و ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ از روﺣﺎﻧﻴﺖ و ﺷﻌﺎﻳﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨﻲ ‪.‬‬ ‫‪ -117‬ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد روﻧﺪ ﻓﺮدﻣﺤﻮري در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮان‪ ،‬آﻏﺎز ﻓﺮدﻣﺤﻮري در رژﻳﻢ‬ ‫ﭘﻬﻠﻮي دوم را ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ از وي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -118‬ﺷﺎه ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻮﺳﺎزي ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻗﺪرﺗﺶ را ﺑﺮ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و اﻣﻨﻴﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ درﺑﺎر و دﻳﻮان ﺳﺎﻻري ﮔﺴﺘﺮده دوﻟﺘﻲ ﻗﺮار داد و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ و اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد را از ﮔﺮوه ﻫﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺮد‪.‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻤﺎر ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ وﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎواك و ﺑﺎزرﺳﻲ ﺷﺎه و رﻛﻦ‬ ‫دوي ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺣﻔﻆ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -119‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻌﺪ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ﺳﺎل ‪ 1332‬ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -120‬ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت داﺧﻠﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺮه ﺧﻮرد؛ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت در ﺳﺎل‬ ‫‪) 1339‬اﺑﺘﺪاي دﻫﻪ ‪ ،(1340‬ﭘﻴﺮوزي ﻛﻨﺪي در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ ،‬وي ﺷﻌﺎر ﺟﺪﻳﺪي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ‬ ‫اﺻﻼح ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎي دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺳﺮ داد‪ ،‬ﺷﻌﺎري ﻛﻪ در‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -121‬روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻛِﻨﺪي ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮ رژﻳﻢ ﺷﺎه ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت اﻳﺮان وارد آورد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮك ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻠﻲ‪-‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺣﺬب ﺗﻮده ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ آزادي ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﻛﻮب ﻗﻴﺎم‬ ‫ﻣﺮدم در ‪ 15‬ﺧﺮداد ‪ 1342‬دﻳﮕﺮ ﺑﺎر ﻣﺤﺪود ﺷﺪ و دوره ﺟﺪﻳﺪي از ﺗﻤﺮﻛﺰ و اﺳﺘﺒﺪاد )ﻛﻪ از آن ﺑﻪ اﺳﺘﺒﺪاد ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد( آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -122‬ﺷﺎه ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻫﻮﻳﺪا ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1343‬ﺗﺎ ‪ 1356‬اﻳﻦ ﺳﻤﺖ را ﻋﻬﺪه دار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻘﺶ را اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ -123‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي دوران اﺳﺘﺒﺪاد ﻧﻔﺘﻲ )دوران ﻫﻮﻳﺪا( ‪:‬‬ ‫‪.1‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﻳﺎ از اﻧﺪك اﺧﺘﻴﺎري ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.2‬اﺧﺘﻴﺎرات اﺳﺘﺎن ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﺗﻤﺮﻛﺰﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.3‬ﻧﻴﻤﻲ از ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺳﻨﺎ اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ اﺑﺰاري در دﺳﺖ ﺷﺎه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪.4‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺗﺼﻤﻴﻢ‬ ‫ﻫﺎي ﺷﺎه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -124‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪ‪ ،‬رژﻳﻢ اﻳﺮان ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺑﻮد‪.‬اﺻﻞ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻬﺎدي ﻛﻪ از اﺳﺘﺒﺪاد و ﻇﻠﻢ ﺷﺎه ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺳﻮي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺎﺋﻴﻨﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﻣﺆﻳﺪات ﺷﺮﻋﻲ آن ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪.‬از ﺳﻮﻳﻲ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ‪ 5‬ﻧﻔﺮ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻃﺮاز اول دﻳﻨﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺣﻔﻆ اﺳﻼﻣﻴﺖ و ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻈﺎرت ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﺷﻴﺦ ﻓﻀﻞ اﷲ ﻧﻮري در اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪13‬‬  ‫‪ -125‬ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي‪:‬‬ ‫‪.1‬در ﺳﺎل ‪ 1328‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‬ ‫و اﺻﻞ ‪ 48‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺣﺘﻲ اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺎه ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.2‬اﺻﻞ ﻧﻈﺎرت ﻣﺠﺘﻬﺪان ﺑﺮ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.3‬در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪.4‬اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺳﺮﻛﻮب و ﺗﻌﻄﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -126‬ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﻬﺎدﻣﻨﺪي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺪرت و اﻧﺤﺼﺎر آن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺴﺎد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي‬ ‫اﺻﻠﻲ ﺣﻮزه ﺳﻴﺎﺳﺖ در دوره دوم ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -127‬ﻏﺎﻟﺐ رژﻳﻢ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺑﺴﺘﺮ ﻧﻮﺳﺎزي و ﻳﺎ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ روي ﻣﻲ آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -128‬دوﻟﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻛﺮدن ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ارزش ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻼش ﻛﺮد ﺗﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲِ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‬ ‫دﻳﻦ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب را رواج دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -129‬ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﺧﺎص از اﻳﺮاﻧﻲ ﮔﺮاﻳﻲ و ﻫﻮﻳﺖ ﺷﺒﻪ اﻳﺮاﻧﻲ آﻏﺎز ﮔﺮدد‪.‬ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺬﻫﺐ در آن ﻣﻐﻔﻮل ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ از ارﻛﺎن اﺻﻠﻲ آن ﺷﺪ‪.‬ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻦ ﻫﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‬ ‫و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻘﻮﻳﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رژﻳﻢ ﺑﺮاي ﺗﺮوﻳﺞ ﺷﺒﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬ﻣﺒﺪأ‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاري ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﻮروش ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﻧﺎﮔﻬﺎن از ‪ 1355‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪2535‬‬ ‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪ -130‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ‪» ،‬ﺷﺎه ﺷﺎﻫﺎن« را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﻼﻣﻨﺎزع‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد و او را ﺳﺎﻳﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺮد‪.‬‬ ‫‪ -131‬اﻧﻘﻼب ﺳﻔﻴﺪ ﺷﺎه و رﻓﺮاﻧﺪوم ﺷﺎه و ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻔﻲ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮد‪.‬اﻗﺪاﻣﺎت دﻳﮕﺮي ﭼﻮن اﻳﺠﺎد ﺳﭙﺎه دﻳﻦ و‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ داﻧﺸﻜﺪه اﻟﻬﻴﺎت در داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺣﺬف ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ در ﻣﺠﻠﺲ و ﻧﻴﺰ ﺗﺒﻌﻴﺪ رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋه اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -132‬از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ دوﻟﺖ ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﺷﻌﺎر ﻋﺰﺗﻤﻨﺪي در ﻛﻨﺎر واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -133‬ﺷﻔﺎف ﺗﺮﻳﻦ اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي رژﻳﻢ ﺷﺎه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﻻﻳﺤﻪ ﻛﺎﭘﻴﺘﻮﻻﺳﻴﻮن و ﺗﺼﻮﻳﺐ آن در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي‬ ‫ﻣﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺴﺘﺸﺎران و ﻣﺄﻣﻮران آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ را در اﻳﺮان ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از واﺑﺴﺘﮕﻲ و‬ ‫ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﻲ رژﻳﻢ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -134‬دﻓﺎع از ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ از دﻳﮕﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ دوﻟﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬ ‫‪ -135‬رﺿﺎﺧﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ در ﺧﺎﻧﻮاده اش در راﺳﺘﺎي ﻣﻨﺴﺐ ﺳﺎزي ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﻣﻨﺼﻮب داﺷﺖ ﻟﺬا ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﭘﻬﻠﻮي را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪14‬‬  ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫‪ -136‬اﻟﮕﻮي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻌﺎﻟﻲ روﻧﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺧﻮد را در ﻋﺼﺮ ﭘﻬﻠﻮي ﻃﻲ ﻧﻤﻮد و در واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﻏﺮب ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻫﻮﻳﺖ و‬ ‫ﻧﻔﻲ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺮ ﻛﺸﻮر ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬راﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ و اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ -137‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ اﻟﮕﻮي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺒﺎﻧﻲ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻔﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎر آﻏﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ در ﻋﺼﺮ ﭘﻬﻠﻮي‬ ‫اول در ﻗﺎﻟﺐ اﻋﺘﺮاﺿﺎت و ﻗﻴﺎم ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ و در ﻧﻘﺪ ﻏﺮب ﮔﺮاﻳﻲ ﭘﻬﻠﻮي اول اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﭙﺲ در ﻗﺎﻟﺐ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﺠﻠﻲ ﻧﻤﻮد و در آﺧﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ و ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﻲ و‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل ﻃﻠﺒﻲ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻧﻘﻼب را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬ ‫‪ -138‬ﻧﺰاع درون ﻗﺪرﺗﻲ اﻳﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﺎ روﻳﻜﺮدي ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺳﻪ اﻟﮕﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ از ﺟﻨﺲ ﻏﺮب ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺷﺒﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻲ از ﺟﻨﺲ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮاﻫﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪.‬ﺗﻌﺎرض ﺑﻴﻦ اﻳﻦ‬ ‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﮕﺮش ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮاﻫﻲ اﺳﻼﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -139‬دوره ﭘﻬﻠﻮي اول )‪ (1320_1304‬را ﻣﻲ ﺗﻮان دوره ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﻳﻨﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎي دﻳﻨﻲ ﺗﻼش ﻛﺮدﻧﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در اﻳﻦ دوران در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﺤﺮﻛﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻳﺠﺎد ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺮاي رﺷﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻮد‬ ‫ﻳﺎﺑﺪ؛ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺣﺎﺋﺮي ﻳﺰدي را ﻣﻲ ﺗﻮان در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﻤﺪه‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ از ﺣﻮزه ﻧﺠﻒ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -140‬ﻋﻠﻤﺎي ﭘﻴﺶ از آﻳﺖ اﷲ ﺣﺎﺋﺮي در ﺑُﻌﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺎ دو ﺿﻠﻊ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﺒﺪاد درﮔﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﺿﻠﻊ ﺳﻮم‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻻﺋﻴﺘﻴﺴﻢِ در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮوي ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺒﻬﻪ اﺻﻠﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫دﻳﻨﻲ از ﺳﻮي آﻳﺖ اﷲ ﺣﺎﺋﺮي ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺗﻔﻮق اﻧﺪﻳﺸﻪ دﻳﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -141‬از روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻋﺼﺮ رﺿﺎﺧﺎن‪ ،‬ﻗﻴﺎم ﻣﺴﺠﺪ ﮔﻮﻫﺮﺷﺎد در ﺗﻴﺮ ‪ 1314‬ﺑﻮد‪.‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم آﻳﺖ اﷲ ﺣﺴﻴﻦ‬ ‫ﻗﻤﻲ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﻼﻫﻬﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣﺪ ﺗﺎ ﺷﻜﺎﻳﺘﺶ را ﺑﻪ رﺿﺎﺷﺎه ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او دﺳﺘﮕﻴﺮ و زﻧﺪاﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪ‪.‬در واﻛﻨﺶ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي وي‪ ،‬ﺗﺠﻤﻌﺎت اﻋﺘﺮاض آﻣﻴﺰي در ﻣﺴﺠﺪ ﮔﻮﻫﺮﺷﺎد اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﺎر ﻣﺮدن ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -142‬ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري رﺿﺎﺷﺎه و ﺗﺒﻌﻴﺪ وي در ‪ 25‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1320‬ﻓﻀﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎز ﺷﺪ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن ﻓﻀﺎي ﺿﺪ دﻳﻨﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺣﻴﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪ دﻳﻨﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬در اﻳﻦ دوره ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ ﺑﺎ وارد ﻛﺮدن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺴﻞ داﻧﺶ آﻣﻮﺧﺘﮕﺎن ﻧﻮاﻧﺪﻳﺶ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻴﺎت ﻧﻮﻳﻨﻲ را‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪.‬‬ ‫‪ -143‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اواﻳﻞ دﻫﻪ ‪ ،1320‬ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي اﺣﻤﺪ ﻛﺴﺮوي‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺑﺎورﻫﺎي ﺑﻬﺎﺋﻴﺖ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﻼش ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﺣﺠﺎب ﺑﺎﻧﻮان اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪ‪.‬ﻛﺘﺎب ﻛﺸﻒ اﻻﺳﺮار اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﺗﺒﻠﻴﻎ‬ ‫و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﻻ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -144‬ورود آﻳﺖ اﷲ ﺑﺮوﺟﺮدي ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ از رﺧﺪادﻫﺎي دﻫﻪ ‪ 1320‬ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪ -145‬در دﻫﻪ ‪ 1320‬و ‪ 1330‬دو رﻛﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ارﻛﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻴﺪارﮔﺮي اﺳﻼﻣﻲ اﻓﺰوده ﺷﺪ ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت دﻳﻨﻲ‬ ‫و دﻳﮕﺮي ﺷﺎﺧﻪ ﻳﺎ ﮔﺮاﻳﺶ دﻳﻦ ﺑﺎور ﺟﻨﺒﺶ داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ‪.‬وﻳﮋﮔﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻓﻌﺎﻻن ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻓﺰون ﺑﺮ‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬داﻧﺶ آﻣﻮﺧﺘﮕﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎي داﺧﻞ و ﺧﺎرج ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ روي آوردﻧﺪ و در ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن اﺳﻼم ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -146‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺮوزي ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺣﺮﻛﺖ در راﺳﺘﺎي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬در ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﺷﺪن‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري دﻫﻪ ‪ 1320‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬دو ﮔﺮاﻳﺶ ﻓﻜﺮي ﻣﻠﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺘﺤﺪاﻧﻪ ﺧﻮد در دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم و ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه » ﻧﻔﻲ ﺳﺒﻴﻞ « ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﺳﻠﻄﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮ اﻳﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -147‬ﻗﻴﺎم ‪ 30‬ﺗﻴﺮ ‪ 1331‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺘﻮاي آﻳﺖ اﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫در واﻗﻊ اوج ﻗﺪرت و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ و ﻧﻬﺎد دﻳﻨﻲ را در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -148‬آﻳﺖ اﷲ ﺑﺮوﺟﺮدي ﺑﺮاي ﺧﺮوج روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ از اﻧﺰواي ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻫﻴﺌﺖ ﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺒﻠﻐﺎن و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ را ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن رواﻧﻪ ﻛﺮد و در اروﭘﺎ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬ ‫آﻓﺮﻳﻘﺎ و آﺳﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺮاﻛﺰ اﺳﻼﻣﻲ وﻳﮋه ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ -149‬دﻫﻪ ﻫﺎي ‪ 1340‬و ‪ 1350‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺣﻴﺎي ﺗﻔﻜﺮ دﻳﻨﻲ و روﻧﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻃﻠﺒﻲ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان و ﺷﻜﻞ‬ ‫ﮔﻴﺮي زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه اي دارد‪.‬در اﻳﻦ دﻫﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ اﺻﻴﻞ در ﺷﻜﻞ و ﻣﺤﺘﻮاي ﺣﻘﻴﻘﻲ‬ ‫آن در ﻋﺮﺻﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻮﻳﻦ دﻳﻨﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮ واﻗﻌﻲ و ﺑﻲ ﻣﻨﺎزع آن اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -150‬آﻳﺖ اﷲ ﺑﺮوﺟﺮدي در ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 1340‬در ﮔﺬﺷﺖ؛ ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ وي روﺣﺎﻧﻴﺎن درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ راه ﻧﺠﺎت اﺳﻼم از‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ ﻣﻜﺘﺐ ﻫﺎي ﻓﻜﺮي رﻗﻴﺐ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ – ﺳﻴﺎﺳﻲ و روي آوردن ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ دﻳﻨﻲ‪-‬ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -151‬اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲِ اﺣﻴﺎ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آراي اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب »ﻛﺸﻒ اﻻﺳﺮار« اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﺳﺎس ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪ‪.‬اﻟﮕﻮي »وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ« در دﻳﺪﮔﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ را‬ ‫روﻧﻖ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﻜﻪ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از ﻧﻔﻲ ﺻﺮﻳﺢ ﺳﻠﻄﻨﺖ و »ﺿﺮورت ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ« ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -152‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻻﻳﺤﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﻫﺎي اﻳﺎﻟﺘﻲ و وﻻﻳﺘﻲ در ‪ 16‬ﻣﻬﺮ ‪ 1341‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﻫﺎي اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫اول ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ رژﻳﻢ ﭘﻬﻠﻮي و ﻟﻐﻮ اﻳﻦ ﻻﻳﺤﻪ در آذر ‪ 1341‬ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -153‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ در روز ﻋﺎﺷﻮرا )‪ 13‬ﺧﺮداد ‪ (1342‬اﻳﺸﺎن و ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎ در ﺷﻬﺮ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -154‬ﻃﻲ ﻗﻴﺎم ‪ 15‬ﺧﺮداد ﺑﺎزارﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺸﻲ ﻣﻌﻨﺎدار‪ ،‬از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ دﻫﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼم‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ روي آوردﻧﺪ‪.‬روﻳﻜﺮد ﻧﻮﻳﻦ ﺑﺎزارﻳﺎن