Zwierzęta laboratoryjne: kojarzenie pojęć

• Pomieszczenia i wyposażenie dla zwierząt laboratoryjnych muszą spełniać kryteria zapewniające odpowiednie warunki dla danego gatunku.
• Ustawa z 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych (Dz. U. z 26 lutego 2015 r. poz. 266) reguluje te warunki
• Te warunki regulowane są również Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z 22 września 2010 r. w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych
• Warunki są określone również w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków utrzymania zwierząt laboratoryjnych w jednostkach doświadczalnych, jednostkach hodowlanych i u dostawców (Dz. U. nr 50 poz. 368)

Pomieszczenia do utrzymania zwierząt

• Obiekty fizyczne muszą zapewniać otoczenie uwzględniające potrzeby fizjologiczne i etologiczne gatunków, uniemożliwiać dostęp oraz ucieczkę
• Ośrodki powinny posiadać program regularnego czyszczenia pomieszczeń oraz zachowywać normy sanitarne.
• Ściany i podłogi powinny być wykonane z materiałów odpornych na uszkodzenia i procesy czyszczenia
• Gatunków niezgodnych (drapieżniki i ofiary) oraz zwierząt wymagających różnych warunków nie należy trzymać w tym samym pomieszczeniu, w przypadku drapieżników i ich ofiar muszą być odizolowane od siebie wzrokowo, zapachowo i głosowo

Pomieszczenia do wykonywania procedur

• Ośrodki powinny posiadać pomieszczenia do wykonywania prostych procedur ogólnych i specjalistycznych.
• Powinny być pomieszczenia do odizolowania nowo pozyskanych zwierząt (kwarantanna)
• Powinny także posiadać pomieszczenia do odizolowania zwierząt chorych lub rannych (izolatka)

Pomieszczenia techniczne

• Pomieszczenia magazynowe na ściółkę i paszę są konieczne
• Wydzielona strefa do czyszczenia i mycia na strefę czystą i brudną
• Pomieszczenia do składowania i bezpiecznej utylizacji zwłok i odpadów zwierzęcych

Warunki bytowania

• Izolacja, ogrzewanie i wentylacja pomieszczeń muszą utrzymywać obieg powietrza, poziom kurzu i stężenia gazów w granicach nieszkodliwych.
• Należy codziennie mierzyć i zapisywać temperaturę oraz wilgotność względną w pomieszczeniach, dostosowując je do gatunków i grup wiekowych
• Oświetlenie musi zapewniać właściwy cykl dzień/noc, kontrolowane oświetlenie dla potrzeb biologicznych i komfortu pracy
  • Oświetlenie dostosowuje się do wrażliwości zwierząt albinotycznych
• Poziom hałasu, w tym ultradźwięków, nie może negatywnie wpływać na dobrostan
• Systemy grzewcze i wentylacyjne powinny być zaopatrzone w systemy alarmowe z instrukcjami postępowania

Zakres temperatury

• Zwierzęta naczelne z Nowego Świata: 20-28°C
• Myszy, szczury, chomiki syryjskie, myszoskoczki, świnki morskie, zwierzęta naczelne ze Starego Świata, przepiórki: 20-24°C
• Króliki, koty, psy, łasice, drób, gołębie: 15-21°C

Opieka nad zwierzętami

• Ważne jest utrzymanie odpowiedniego stanu zdrowotnego, regularne monitorowanie oraz program monitorowania zagrożeń mikrobiologicznych
• Program określa również plany działania w sytuacjach pogorszenia stanu zdrowotnego i procedury wprowadzania nowych zwierząt
• Zwierzęta są kontrolowane co najmniej raz dziennie.

Utrzymanie i urozmaicanie warunków

• Stałe grupy społeczne (z wyjątkiem samotniczych)
• Należy zapewnić odpowiednią przestrzeń życiową, która umożliwia realizację zachowań naturalnych gatunku
• Pomieszczenia powinny zapobiegać okaleczeniom, być odporne na techniki czyszczenia i odkażania, a podłogi odpowiednie dla gatunku i wieku zwierząt, ułatwiające usuwanie odchodów

Zalecany okres kwarantanny

• Mysz, szczur, gerbil, świnka morska, chomik syryjski: 5-15 dni
• Królik, kot, pies: 20-30 dni
• Zwierzęta naczelne: 40-60 dni

Karmienie

• Forma, zawartość i sposób podawania są dostosowywane do potrzeb żywieniowych i behawioralnych.
• Pokarm dla zwierząt musi być smaczny i nieskażony, a pakowanie, transport i przechowywanie muszą zapobiegać skażeniu
• Pojemniki na paszę należy regularnie czyścić, a każde zwierzę powinno mieć swobodny dostęp do pożywienia

Woda

• Każde zwierzę musi mieć stały dostęp do nieskażonej wody pitnej
• Sprawność poideł, ich serwis i mycie kontroluje się regularnie w celu uniknięcia wypadków.

Miejsce wypoczynku i snu

• Zapewnia się materiały ściółkowe lub stanowiska legowiskowe odpowiednie dla gatunku, łącznie z materiałami do budowy gniazd
• Pomieszczenia dla zwierząt muszą mieć solidne i wygodne miejsce odpoczynku
• Wszystkie miejsca snu utrzymywane są w suchości i czystości

Średnie dzienne zapotrzebowanie na wodę i paszę

• Mysz potrzebuje 5-15 ml wody i 3-6 g paszy
• Szczur potrzebuje 15-40 ml wody i 12-25 g paszy
• Chomik potrzebuje 7-15 ml wody i 8-18 g paszy
• Świnka morska potrzebuje 50-100 ml wody i 30-35 g paszy
• Królik Potrzebuje 80-600 ml wody i 40-300 g paszy
• Kot potrzebuje 150-300 ml wody i 60-120 g paszy
• Pies potrzebuje 500-800 ml wody i 200-300 g paszy
• Przepiórka japońska potrzebuje 25-50 ml wody i 15-30 g paszy

Minimalna powierzchnia podłogi w klatce

• W przypadku myszy o masie ciała poniżej 20g to 60 cm², 20-25g to 70 cm², 25-30g to 80 cm², powyżej 30g to 100 cm²
• Dla szczura o masie ciała poniżej 50g to 100 cm², 50-100g to 125 cm², 100-150g to 150 cm², 150-200g to 175 cm², 200-250g to 200 cm², 250-350g to 250 cm², powyżej 350g to 300 cm²

Klasyfikacja dotkliwości procedur

• Dotkliwość danej procedury określa się przez intensywność bólu, cierpienia, dystresu lub trwałego uszkodzenia.
• Terminalne - Procedura kończy się bez odzyskania przytomności
  • Procedury wykonywane całkowicie w znieczuleniu ogólnym, po których zwierzę nie odzyskuje przytomności.
• Łagodne
  • Wykonywane na zwierzętach, w wyniku których zwierzęta mogą doświadczać krótkotrwałego łagodnego bólu, cierpienia lub dystresu lub nie ma istotnych niekorzystnych oddziaływań.
• Umiarkowane
  • Zwierzęta doświadczają krótkotrwałego umiarkowanego bólu, cierpienia lub dystresu, jak również procedury, które mogą powodować umiarkowane niekorzystne oddziaływanie.
• Dotkliwe
  • Zabiegi w wyniku których zwierzęta mogą doświadczać dotkliwego bólu, cierpienia lub dystresu jak również procedury, które mogą powodować poważne niekorzystne oddziaływania

Klasyfikacja dotkliwości procedur - Czynniki wpływające

• Określając dotkliwość, należy wziąć pod uwagę wszelkie interwencje lub manipulacje dokonywane na zwierzęciu.
• Rodzaj ocenianej procedury oraz czynniki takie jak:
  • Rodzaj manipulacji, oswojenie z eksperymentatorem, charakter bólu cierpienia, dystresu lub trwałego uszkodzenia
  • Natężenie, czas trwania, częstotliwość i wielorakość stosowanych technik
  • Skumulowane cierpienie w wyniku danej procedury, oraz ograniczenia wobec standardów trzymania, hodowli i opieki

Definicja śmierci

• 1968 r. zastąpiono „śmierć na skutek ustania czynności serca" na „śmierć mózgową"
• Efekt potwierdza się brakiem reakcji na bodźce
  • Brakiem samoistnego lub będącego reakcją na bodźce ruchu mięśni.
  • Nieobecnością samoistnego oddychania.
  • Brakiem odruchów pnia mózgu i głębokich odruchów ścięgnistych
• Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 17 lipca 2007 r. określa kryteria i sposób stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania czynności mózgu

Zasady uśmiercania zwierząt

• Minimalizować odczuwanie bólu, doprowadzić do nieprzytomności i śmierci najszybciej jak to możliwe, ograniczyć do minimum niepokój i stres zwierząt
• Muszą dostosowywać się do wieku, gatunku, stanu zdrowia i prowadzonego doświadczenia
• Metody powinny być skuteczne, powtarzalne, łatwe do wykonania i bezpieczne dla personelu

Uśmiercanie zwierząt laboratoryjnych

• Uśmiercenia dokonuje osoba posiadająca kwalifikacje określone w art. 21 ust. 3 pkt 2, z zastosowaniem metod określonych w załączniku nr IV dyrektywy 2010/63/UE
• Kwalifikacje osób uśmiercających zwierzęta
  • Wykształcenie zawodowe lub średnie
  • Szkolenie w zakresie metod uśmiercania zwierząt
  • 3-miesięczna praktyka pod nadzorem lekarza weterynarii lub osoby przeprowadzającej uśmiercanie

Planowanie procedur uśmiercania

• Procedury trzeba planować i wykonywać tak, aby unikać śmierci zwierząt
• Zwierzęta uśmierca się (wczesne i humanitarne zakończenie procedury)
• Procedurę należy wykonywać, aby prowadziła do śmierci jak najmniejszej liczny zwierząt, skracając okres i intensywność cierpienia

Wczesne zakończenie procedury

• Po zakończeniu procedury lekarz weterynarii podejmuje decyzję o:
  • Pozostawieniu zwierzęcia przy życiu; bądź
  • Uśmierceniu zwierzęcia, gdy po zakończeniu doświadczenia u tego zwierzęcia wystąpi trwałe uszkodzenie organizmu lub będzie ono odczuwać dotkliwy ból, cierpienie i dystres

Uśmiercanie i Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady

• Zwierzęta uśmiercane z ograniczeniem do minimum bólu, cierpienia i dystresu przez właściwe osoby w ośrodku hodowcy, dostawcy lub użytkownika oraz przy zastosowaniu odpowiedniej metody
• Odstępstwa od metod zawartych w załączniku IV mogą zostać ustalone, jeżeli metoda ta jest równie humanitarna lub cel nie może zostać osiągnięty w inny sposób
• Zwierzę może zostać uśmiercone poza ośrodkiem i metodą nie wymienioną w załączniku IV w nagłych okolicznościach

Przykłady wskaźników bólu u zwierząt

• Szczur: Zmniejszona aktywność, wylizywanie, samookaleczenia, wzrost agresji, niezadbany wygląd, hipotermia, szybki oddech
• Mysz: Podobne jak szczur + wzmożone ruchy wibryss
• Świnka Morska: Piszczenie
• Królik: Niepokój, długotrwały bezruch, ślinienie
• Kot: Spokój, syczenie, utykanie, lekliwy wyraz pyska

Metody uśmiercania

• Metody uśmiercania zwierząt wymienione są w załączniku IV
• Stosować tylko na zwierzetach w stanie nieprzytomnym
• Uśmiercanie zwierząt jest zakończone zastosowaniem jednej z metod:
  • Potwierdzenie trwałego zaniku krążenia, zniszczenie mózgu, dyslokacja kręgów szyjnych, wykrwawienie,potwierdzenie początku stężenia pośmiertnego

Miejsce uśmiercania

• Miejsce poza zwierzętarnią, aby zapobiec przekazywaniu sygnałów paniki do pozostałych zwierząt
• Profesjonalne wyposażenie dla sprawnego wykonania czynności
• Spełnienie wymogów sanitarnych

Ubieganie się o zgodę na prowadzenie eksperymentów na zwierzętach

• Doświadczenia przeprowadza się po uzyskaniu zgody lokalnej komisji etycznej zgodnie z art. 42 ustawy
• Doświadczenia należy przeprowadzić zgodnie z projektem przedstawionym we wniosku i zatwierdzonym uchwałą
• Tylko osoby wymienione we wniosku mogą go wykonać, w instytucji i czasie określonym we wniosku, za pomocą opisanych procedur i zwierząt
• Modyfikacji nie wolno przeprowadzać bez akceptacji lokalnej komisji etycznej, składając odpowiedni wniosek

Sprawdź swoją wiedzę na temat zwierząt laboratoryjnych. Kojarz typy klatek, definicje dobrostanu i inne aspekty. Zrozum wymagania związane z utrzymaniem zwierząt laboratoryjnych.