آشنایی با مدیریت و کاهش خطر بلایا

آشنایی با شیوه های پیشگیری و کاهش آسیب در بلایا

• هدف، آشنایی با مفاهیم پیشگیری و کاهش آسیب بلایا می باشد.
• هدف، آشنایی با فعالیتهای فاز پیشگیری و کاهش آسیب در چرخه مدیریت بلایا می باشد.

چرخه مدیریت بلایا

• این چرخه شامل فازهای آمادگی، پیشگیری و کاهش آسیب، پاسخ و بازیابی می باشد.
• فاز آمادگی شامل تدوین برنامه آمادگی فوریت، افزایش ظرفیت، آموزش و تمرین، هشدار اولیه و تدوین سامانه فرماندهی حادثه (ICS) است.
• فاز پیشگیری و کاهش آسیب شامل تحلیل خطر و تهیه نقشه خطر و تدوین برنامه عملیاتی و اجرایی (EOP) و الف: اقدامات کاهش مخاطره و ب: اقدامات سازه ای و غیرسازه ای است.
• فاز پاسخ شامل ارزیابی موقعیت و آسیب ها، انتقال منابع، تدوین برنامه عملیاتی فوریت (IAP)، جستجو و نجات، خدمات سلامت، فرماندهی - هماهنگی و توزیع اطلاعات است.
• فاز بازیابی شامل ارزیابی مجدد آسیب ها، بازسازی زیرساخت ها (آب، برق، گاز، مخابرات و ...)، ادامه خدمات سلامت و ارائه تجهیزات مکمل و حمایتی است.

تعریف مدیریت و کاهش خطر بلایا در نظام سلامت

• فرایندی است منظم به منظور بهره مندی حداکثری از ظرفیتهای سازمانی، اجرایی و مهارتی با هدف به حداقل رساندن پیامدهای سوء سلامتی مخاطرات طبیعی و انسان ساخت در سطح جامعه و تسهیلات و منابع سلامت از طریق پیشگیری از مخاطرات و کاهش آسیب پذیری.

کارکردهای مدیریت و کاهش خطر بلایا در نظام سلامت در فاز پیشگیری و کاهش آسیب

• تحلیل مخاطره
• ارزیابی خطر
• کاهش آسیب پذیری سازه ای و غیرسازه ای و عملکردی
• افزایش ظرفیت
• مشارکت در ارزیابی خطر در جامعه
• جلب همکاری سایر بخشها به منظور اجرای برنامههای پیشگیری و کاهش آسیب بلایا با رویکرد سلامت همگانی

تفاوت پیشگیری و کاهش آسیب

• پیشگیری (Prevention) به اقداماتی اطلاق میشود که برای از بین بردن علل ریشه ای انجام میشود که افراد را در برابر بلایا آسیب پذیر می کند.
• در پیشگیری به دنبال حذف خطرات (خطر مرگ، مصدومیت از بین رفت دارایی ها و ...) هستیم.

Prevention اهداف پیشگیری

• جلوگیری از وقوع بلایا و یا کاهش احتمال وقوع آن
• کاهش پیامدهای مخرب بلایا و سوانح غیر قابل اجتناب

مثالهای پیشگیری

• کاربری زمین عدم ساخت و ساز روی گسل
• ایمنی سیستم برق رسانی

Prevention مثال پیشگیری از سقوط سالمندان

• نصب میل گرد محافظ در کنار توالت و حمام
• قرار دادن لرزه گیر در وان یا کف حمام
• نصب نرده های محکم در راه پله ها
• اطمینان از وضعیت نور راه پله؛
• حذف اشیای زاید از محل عبور سالمندان
• حذف هر عاملی که می تواند منجر به لیز خوردن سالمندان شود

استراتژیهای پیشگیرانه

• استانداردهای ساخت و ساز استانداردهای ساخت و ساز شامل قوانین ساخت و ساز بناها و ساختمان ها و لحاظ استانداردهای مربوط به مخاطرات زلزله، سیل، طوفان، آتش سوزی، انفجارات ... می باشد.
• قوانین توسعه مقررات مربوط به مکان یابی ممنوعیت ساخت و ساز و یا کاهش تراکم ساختمان ساخت وساز در نواحی آسیب پذیر، مثل مسیر رودخانه ها و زلزله خیز و یا جا به جایی خانوادهها و محل سکونت آنها از مسیر خطر

استراتژیهای پیشگیرانه

• اتخاذ سیاستهای مالیاتی و پولی مثل افزایش مالیات و عوارض ساخت و ساز در مناطق پر خطر
• خودداری از احداث زیر ساختهایی مانند جاده، شبکه آب و فاضلاب و گاز و سایر خدمات عمومی در مناطق پرخطر جهت کاهش جذابیت
• استقرار مراکز آموزشی، پایگاه های آتش نشانی و سایر ساختمانهای عمومی در جای مناسب و ایمن

اقدامات قانونی

• مدیریت کاربری زمین
• حفاظت از فضای سبز
• اجتناب از خدمات دهی به مناطقی با خطر بالا
• کنترل تراکم جمعیت
• قوانین کاربری ساختمان
• تولید، استفاده حمل و نقل و دفع مواد خطرناک
• مقررات و استانداردهای ایمنی
• مقررات استفاده از منابع طبیعی
• مقررات مرتبط با مدیریت آب های سطحی
• مقررات حفاظت از محیط زیست
• مقررات اطلاع رسانی عمومی

آموزش و فرهنگ سازی و افزایش درک خطر جامعه

• تغییر دانش، نگرش و عملکرد
• ایجاد فرهنگ پیشگیری کار آسانی نیست برای اینکه مخارج آن الان پرداخت می شود و منافع آن در آینده ای دور قرار دارد و منافع ملموس نیستند چون بحرانهایی هستند که اتفاق نیفتاده اند.
• ارتقای سطح آگاهی عمومی و درک خطر مردم از طریق اطلاع رسانی در مورد مخاطرات مختلف

آموزش و فرهنگ سازی و افزایش درک خطر جامعه

• پوشش رسانه ای و نقش اساسی رسانه های جمعی در شکل گیری دیدگاه و درک خطر راجع به مخاطرات
• تدوین ساز و کارهای موثر اطلاع رسانی برنامه های آموزشی برای کودکان و مدارس و دانشجویان

Mitigation کاهش آسیب

• تعریف -۱ کاهش و محدود ساختن اثرات سوء مخاطرات و بلایا (کاهش خطر)
• تعریف -۲ طیف گسترده ای از اقدامات انجام شده قبل از وقوع یک رویداد است که منجر به کاهش بیماری، جراحت و مرگ میشود و همچنین از دست دادن اموال را محدود می کند.
• تعریف -۳ اقدامات سازه ای و غیرسازه ای که برای محدودسازی آثار ناگوار مخاطره های طبیعی، و مخاطره های فناورزاد یا انسان ساخت اجرا می شوند.

Mitigation کاهش آسیب

• اثر بخش ترین فاز مدیریت بلایا است.
• به اقدامات بلند مدت و به خط مشی و تصمیم گیری بلند مدت نظر دارد.
• نتایج پیشگیری فورا قابل لمس و مشاهده نیست و درجه موفقیت بیانگر وقایعی است که اتفاق نیفتاده است و نتایج مطلوب اقدامات مربوط به عدم وقوع هست.

انواع بیمه حوادث

• بیمه حوادث انفرادی
• بیمه حوادث گروهی
• بیمه حوادث شغلی (ویژه کارکنان شرکتها، کارخانه ها و سازمانهای اداری و ...)
• بیمه حوادث تحصیلی
• بیمه حوادث خانواده
• بیمه حوادث گروهی کوتاه مدت
• بیمه حوادث نوروزی (ارائه شده توسط برخی شرکتهای بیمه گر)
• بیمه آتش سوزی

استراتژی ها

• حذف خطر = Prevention
• کاهش خطر= Mitigation
• انتقال خطر = بیمه

استراتژی ها

• گام اول باید شناسایی و اولویت بندی مخاطرات باشد
• گام بعدی ارزیابی آسیب پذیری (سازه ای، غیرسازه ای و عملکردی)
• گام بعدی ارزیابی ظرفیتها (شناسایی ظرفیتها، ظرفیت سازی، تاب آوری)
• گام بعدی تحلیل خطر ارزیابی خطر مدیریت خطر

برنامه ریزی برای کاهش آسیب

• ارزیابی خطر و ارزیابی جامعه در معرض خطر
• هدف گذاری بررسی و انتخاب اقدامات مناسب برای رسیدن به اهداف
• تصویب، اجرا ارزشیابی و بازنگری دوره ای برنامه

ارزیابی خطر Risk Analysis

• غالبا قاعده ای برای نتیجه گیری و قابل پذیرش یا غیر قابل پذیرش بودن خطر وجود ندارد و هر جامعه یا سازمانی باید تصمیم بگیرد که با چه درجه ای از آسیب پذیری میتواند به حیات خود ادامه دهد.
• اگر جامعه به نتیجه برسد که خطر موجود غیر قابل پذیرش است بر اساس مطالعات و داده های حاصل از ارزیابی خطر میتواند دست به تدوین و اجرای اقدام پیشگیرانه بزند.
• با تدوین برنامه پیشگیرانه میتوان آسیب پذیری موجود را کاهش داد.

ارزیابی خطر

• شناسایی مخاطرات در گام اول
• ارزیابی احتمال وقوع و شدت و آثار ناشی از هر کدام از مخاطرات شناسایی شده
• شناسایی زیرساختها و مردم در معرض خطر
• ارزیابی آسیب پذیری و نقاط ضعف جامعه
• ارزیابی توانمندیها و ظرفیتها و نقاط قوت جامعه
• تخمین خسارات و تلفات احتمالی

Probability احتمال وقوع مخاطرات

• احتمال وقوع مخاطره در یک فاصله زمانی مشخص در آینده
• برآورد ممکن است کمی با آمار و ارقام یا کیفی در قالب لیکرت مثل خیلی زیاد ... خیلی کم باشد.
• پیش بینی از طریق مطالعات علمی، تجارب قبلی، لحاظ تغییرات محیطی و مطالعه تکرارپذیری مخاطرات

ارزیابی خطر سازه ای

• مهم ترین عامل مرگ در بلایای طبیعی در ایران تخریب ساختمانهای غیر مقاوم است.
• سازه هر ساختمان عبارت است از دیوارها، سقف ها و ستونها.
• لازم است مقاومت سازه هر ساختمان در برابر مخاطرات مهم به خصوص زلزله، سیل و طوفان توسط یک فرد متخصص سنجیده شود توصیه میشود این کار سالانه تکرار شود.

ارزیابی خطر غیرسازه ای

• علاوه بر تخریب ساختمانهای غیر ،مقاوم عوامل غیرسازه ای از علل مرگ و مصدومیت ناشی از بلایای طبیعی در ایران هستند.
• عوامل غیرسازهای در یک ساختمان عبارتند از هر بخشی غیر از سقف، دیوار و ستون

راه کارهای کاهش آسیب پذیری غیرسازه ای

• حذف عامل مثال حذف یک شی دکوری غیر ضروری
• جابه جا کردن عامل مثال جابه جا کردن یک گلدان با شی سنگین از بالای کمد قرار دادن اشیای سنگین و خطرناک در طبقات پایینی کابینت،ها برداشتن تخت بچه از کنار یک شیشه بزرگ
• محکم کردن عامل در جای خود : مثال محکم کردن کمدها یا بوفه دکوری به دیوار نصب قفل به درب کابینت ها لمینت کردن شیشه ها

راه کارهای کاهش آسیب پذیری غیرسازه ای

• تغییر شکل عامل: مثال تغییر دربها به گونه ای که همواره به بیرون باز شوند.
• نصب سامانه های هشدار اولیه: مانند نصب هشدار دهنده های دود، آتش در منزل و اطلاع داشتن خانوار در برنامه هشدار اولیه مخاطرات مهم آب و هوایی مانند سیل و توفان
• تعمیر تاسیسات بررسی فرسودگی سیمهای برق، لوله ها و شیرهای گاز و تعمیر آن ها
• معمولا کاهش آسیب پذیری عوامل غیر ساز ه‌ای کم یا بدون هزینه است و به مقدار زیادی از مرگ و صدمات می کاهد.

ترسیم نقشه خطر Mapping Risk

• شامل ارائه اجزای تشکیل دهنده خطر (احتمال وقوع و پیامد در قالب نقشه فیزیکی منطقه با درج اعداد مرتبط با یک مخاطره خاص یا دسته ای از مخاطرات می باشد.
• نقشه های خطر از اجزای پایهای مدیریت بلایا بوده به عنوان یک ابزار کاهش اثر بخش پیامدهای ناگوار بلایا به شمار می روند.
• با تهیه این نقشه ها میتوان به برنامه ریزی و آمادگی قبل از وقوع مخاطرات پرداخت تا هنگام پاسخ بتوان منابع کافی را به مناطقی با بالاترین درجه خطر اعزام نمود و احتمال بروز مشکلات پیش بینی نشده را به حداقل رساند

نحوه ترسیم نقشه خطر بلایا

• رسم نقشه خطر بلایا در واقع یک روش آموزشی برای برنامه ریزی برای مقابله با خطر بلایاست.
• روش کمک به جلب مشارکت اعضای خانواده در برنامه ریزی برای آمادگی در برابر بلایا می کند.
• به اعضا در مورد مخاطرات تهدید کننده و نحوه محافظت از خود آگاهی می دهد.

نحوه رسم نقشه خطر

۱. انتخاب مخاطره مورد نظر ۲. رسم نقشه خطر

در مورد زلزله

۱. تعیین و ترسیم دیوار دور خانه ۲. تعیین و ترسیم درب ورودی ۳. تعیین و ترسیم دیوارهای اتاق‌ها، هال و پذیرایی، آشپزخانه و سایر نقاط خانه ۴. در صورت وجود، تعیین و ترسیم اجسام بزرگ مانند یخچال، فریزر، قفسه‌ها و ..... و اجزایی که در اثر زلزله ممکن است سقوط کنند ۵. مشخص کردن نقاط پرخطر با علامت ضربدر قرمز رنگ (×) ۶. مشخص کردن نقاط کم‌خطر را با علامت ضربدر زرد رنگ ۷. مشخص کردن نقاط امن برای پناه گرفتن را با علامت به‌علاوه سبز رنگ (+)

• توجه: مشخص کردن نقاط خطر برای از بین بردن خطر غیرسازه ای مهم می باشد

ماتریس ریسک

• از ماتریس زیر برای تعیین نقاط پرخطر کم خطر و امن می توانید استفاده کنید
• (شدت خطر)*(احتمال وقوع)=ریسک

در مورد سیل

• محدوده منطقه یا محله مورد نظر را با خطوط ساده مشخص کنید.
• نقاط مهم منطقه یا محله مورد نظر مانند مسجد، مدرسه ، بزرگراه، پل و ...) را مشخص کنید.
• نقاط پرخطر بر اساس مسیر سیل احتمالی را با فلش قرمز رنگ نشان دهید.
• نقاط کم خطر را بر اساس مسیر سیل احتمالی را با فلش زرد رنگ نشان دهید.
• نقاط امن را با دایره سبز رنگ ( 0 ) نشان دهید.
• مسیر فرار از خطر سیل را با فلش آبی رنگ نشان دهید.
• از ماتریس ریسک برای تعیین نقاط پرخطر کم خطر و امن استفاده کنید.