Uçakların Genel Yapıları ve Güvenlik

Uçakların Genel Yapısı

• Uçakların diseño, kullanılacağı havacılık sektörüne göre yapılır
• Ana yapıdaki kısımlar:
  • Gövde
  • Motor
  • Kanatlar
  • Kuyruk
  • İniş takımları

Uçağın Çalışması için Gereken Sistemler

• Uçağın havada yüzdürülebilmesi için gerekli sistemler:
  • Kompüterler
  • Uçuş aletleri
  • Hava
  • Elektrik güç
  • Hidrolik güç

Uçak Güvenliği

• Uçakların emniyetli şekilde uçurulması, uçağın iyi tanınmasına bağlıdır
• Uçak güvenliği, hava nakliyesinde önemli bir yer teşkil eder

Uçakların Genel Yapısı

• Uçakların diseño, kullanılacağı havacılık sektörüne göre yapılır
• Ana yapıdaki kısımlar:
  • Gövde
  • Motor
  • Kanatlar
  • Kuyruk
  • İniş takımları

Uçağın Çalışması için Gereken Sistemler

• Uçağın havada yüzdürülebilmesi için gerekli sistemler:
  • Kompüterler
  • Uçuş aletleri
  • Hava
  • Elektrik güç
  • Hidrolik güç

Uçak Güvenliği

• Uçakların emniyetli şekilde uçurulması, uçağın iyi tanınmasına bağlıdır
• Uçak güvenliği, hava nakliyesinde önemli bir yer teşkil eder

Uçak Gövdesinin İşlevleri

• Gövdenin ana işlevi kanat ve kuyruğu birleştirmektir.
• Gövde, yardımcı sistemleri, iniş takımlarını, yolcuları ve motorları taşımaya yarar.

Gövde Şekilleri

• Uçakların kullanıldığı yere ve şartlara göre değişik gövde şekilleri kullanılır.
• Deniz uçaklarının gövdeleri, denize inip kalkmaya elverişli olarak yapılır.

Yüksek İrtifa Uçakları

• Yüksek irtifalarda uçan uçakların gövdeleri, basınç farkına dayanacak şekilde yapılır.

Pilot ve Öğrenci Kabininin Konumu

• Pilot ve öğrenci kabininin yan yana veya arka arkaya olması, gövdenin şekline etkide bulunur.

Büyük Yolcu Uçakları

• Büyük yolcu uçaklarında gövde, yolcuların rahat edebilecekleri şekilde büyük bir silindir gibi yapılır.

Savaş Uçakları

• Savaş uçaklarında gövde, kanat, motor ve pilot kabinini bir araya getirecek ve sürtünmeyi en düşük seviyede tutacak şekildedir.

Gövde Yapısı

• Gövde, taşıdığı yük, kanat, motor, iniş takımı ve kuyruk gibi kısımların ağırlığını ve basınç farklarını taşıyabilecek mukavemette olmalıdır.
• Üç çeşit gövde yapısı geliştirilmiştir:
• Iskelet karkas yapı
• Yekpare blok gövde yapısı
• Yarı blok tip gövde

Skelet Karkas Yapısı

• Gövdenin kuvvetlerini taşımak için kafes-kiriş iskeleti kullanılır.
• İskeletin üzeri bez, plastik veya hafif maddeden saçlarla kaplanarak aerodinamik şekli verilir.

Gövde Türleri

• Yekpare blok gövdelerde iskelet yoktur, kaplama saç bütün kuvvetleri taşır.
• Yarı blok tip gövdedeyse yükleri hem iskeleti meydana getiren kirişler hem de kaplama taşır.

Kanatlar (Wings)

• Uçağın en önemli ana elemanıdır ve taşıma kuvveti bunlarla sağlanır.
• İç kısımları yakıt deposu olarak kullanılır.
• Motor, iniş takımları, kanatcıklar (Aileron) ve flaplar kanadın üzerine yerleştirilir.
• Uçağa üstten bakınca, kanadın ön tarafındaki kısmına hücum kenarı, arkakısmına firar kenarı denir.
• Uçağın en sağ ve en sol uç noktalarını teşkil eden kısmına kanat ucu denir.
• Uçak boyuna paralel olarak kanat kesilirse mekik şeklinde bir kesit elde edilir.

Kanat Profili (Airfoil)

• Kanatın şeklini belirleyen en önemli faktördür.
• BERNOULLI TEOREMİ en büyük faktördür.
• Süreklilik denklemi akış hızı ile alan arasındaki ilişkidir.
• Venturı boğazı, akışkan buradan geçerken basıncı düşürür, hızı ve sıcaklığı artırır.
• Kanat üstünden geçen düşük basınçlı hava LIFT kuvvetini meydana getirerek uçağın havada tutunmasını sağlar.

Kanatların Yapısı ve Görevleri

• Kanatlar ihtiyaca bağlı olarak gövdeye göre yukarıda, aşağıda ya da ortada bağlanabilmektedir.
• Kanadın kaldırma kuvvetini meydana getirmesi için kanat alanının belirli bir değerde olması gerekir.

Kanat Yüzeyleri ve Görevleri

• Kanatçıklar (Aileron): sağa sola yatışları sağlarlar, kanadın firar kenarında bulunurlar ve kanat açıklığı boyunca uzanmayıp sadece az bir kısmını işgal ederler.
• Slatlar: hava akışını düzenlerler, kanadın hücum kenarında bulunurlar.
• Flaplar: uçağın iniş ve kalkış anlarında hızını düşürür, ek bir kaldırma kuvveti sağlarlar.
• Spoylerler: inişten sonra kısa bir mesafede uçağı durmak için hızın düşürülmesi gerektiğinde ki durumlarda açılırlar, havada ise uçağın hızını keserler.

Kanatların Yapısı

• Kanatların içi dolu değildir, tesir eden kuvvetleri karşılamak için kiriş ve profil şekillerinden meydana gelen bir iskeletten ibarettir.
• Bu iskeletin dışı profile uygun bir şekilde kaplanır, içi yakıt deposu olarak kullanılır.

Kanat Çeşitleri

• Kanatların havada uçağın ağırlığını destekleme durumunda olabilmesi için yeterli sağlamlık ve kuvvete sahip olması gerekir.
• Kanat imalat tipi, kanadın kalınlığı, taşıma ve kaldırma yükü ile uçaktan istenen sürat gereksinimine bağlı olarak belirlenir.
• Üç种 kanat imalat tipi vardır:
  • Çift kanatlı
  • Payandalı tek kanatlı
  • Tek noktadan destekli tek kanatlı

Çift Kanatlı İmalat

• Çift kanat sistemine sahip uçakların çoğunluğu 200 Knot'ın üzerinde düz uçuş halinde uçmaz ve bundan dolayı üzerlerine etki eden yük düşüktür.
• Düşük yük nedeniyle, basit iskeletlerinin kumaş ile kaplanmasının yeterli olacağı anlamına gelir.
• Kanat boyunca uzanan kanat kirişleri, kanatlar arasındaki destek dikmeleri ve gergi telleri, kanadın bükülme ve katlanmalara karşı dayanıklı bir kafes oluştururlar.
• Bu kafes sistemi, kanadın yük taşıyıcı konumunda olduklarını sağlar.

Payandalı Tek Kanatlı İmalat

• Payandalı tek kanatlı imalat, düşük süratli uçakları kapsamaktadır.
• Payandalar, uçakların kanat yüklerini gövdeye aktararak kanatların uçuşta esnemesine engel olurlar.
• Uçaklarla ilgili olarak, payandalar kanat yüklerini azaltmaya yardımcı oluyor.

Tek Noktadan Destekli Tek Kanat İmalatı

• Ana taşıyıcı kanat, uçuş halinde havada karşılaştığı gerilim ve sürüklenme güçlerini absorbe edecek şekilde tasarlanmıştır.
• Ana taşıyıcı kanat, yerdeyken kendi ağırlığını taşıyacak şekilde tasarlanmıştır.
• Tek noktadan desteklenen tek kanat imalatı, hem uçuş halinde hem de yerdeyken verilen görevleri yerine getirebilmektedir.

Kuyruk (Tail)

• Kuyruk, düşey ve yatay stabilize denen yüzeylerden oluşur.
• Uçağın dengesini sağlar ve sağa sola dönmeyi, burun aşağı veya yukarı gelecek şekilde yunuslama, dalış ve tırmanış hareketlerini gerçekleştirir.
• Büyük uçaklarda, yükseliş dümeninin hareket ettirilmesine yardımcı olan fletner, yatay stabilizerin firar kenarında bulunur.
• İstikamet dümeni, uçağın sağa sola dönmesini sağlar ve istikametini ayarlar.
• İstikamet dümeni, uçağın yönelimini belirlediği için bu isimle de adlandırılır.

Birincil Uçuş Kumanda Yüzeyleri

• Uçağın birincil uçuş kumanda yüzeyleri dört ana bileşenden oluşur: kanatçık, istikamet dümeni, irtifa dümeni ve spoiler.
• Bu kumanda yüzeyleri uçağın temel manevralarını sağlar.
• Kanatçık, istikamet dümeni, irtifa dümeni ve spoiler sırasıyla incelenecek.

Birincil Uçuş Kumanda Yüzeyleri (Primary Flight Control Surfaces)

• Uçağın birincil uçuş kumanda yüzeyleri dört elemandan oluşur: kanatçık, istikamet dümeni, irtifa dümeni ve spoiler.
• Bu kumanda yüzeyleri uçağın temel manevralarını gerçekleştirmesini sağlar.
• Uçağın kontrol edilebilirliği ve stabilize edilmesi bu elemanlara bağlıdır.

Kanatçıklar (Ailerons)

• Uçaklarda yatış hareketinin gerçekleşmesini sağlar.
• Uçağın uzunluk ekseni etrafında hareketlerini kumanda eder.
• Firar kenarına ve flaptan hemen sonra kanadın uç kısmına takılırlar.
• Birbirlerine zıt yönde çalışırlar.
• Simetrik olarak hareket ederler.
• Aşağı indikleri miktar kadar yukarı çıkarlar.
• Pilot levyeyi sola eğdiğinde soldaki kanatçık kalkar, sağdaki kanatçık ise iner.
• Sağdaki kanatta kısmi bir bölgede kamburluk arttığı için sirkülasyonun şiddeti artar ve uçak sola yatar.

İstikamet Dümeni (Rudder)

• Uçağın sağa ve sola dönüşlerini sağlar, YAW hareketini gerçekleştirir.
• Uçağı dikey eksen etrafında döndürmeye yardımcı olur.
• Diğer uçuş kumanda yüzeyleri gibi kiriş, profil ve kaplamadan oluşur.
• Operasyonu kolaylaştırmak ve titremeyi azaltmak amacıyla statik veya aerodinamik dengeleme yöntemleri kullanılır.

İrtifa Dümeni (Elevator)

• Uçağın enlemesine ekseni boyunca yunuslama hareketini sağlar.
• Yatay stabilizerin arka sparında menteşelere tutturulmuştur.
• Diğer kumanda yüzeyleri ile aynı yapıdadır.
• Statik veya aerodinamik dengelemeli veya dengesiz olabilir.
• Kumanda verildiğinde uçağın burun aşağı – burun yukarı hareketlerini verir.
• Pitch hareketini gerçekleştirir.

İrtifa Dümeni (Elevator)

• Uçağın enlemesine ekseni boyunca yunuslama hareketini sağlar.
• Yatay stabilizerin arka sparında menteşelere tutturulmuştur.
• Diğer kumanda yüzeyleri ile aynı yapıdadır.
• Statik veya aerodinamik dengelemeli veya dengesiz olabilir.
• Kumanda verildiğinde uçağın burun aşağı – burun yukarı hareketlerini verir.
• Pitch hareketini gerçekleştirir.

Spoilerler

• Spoilerler, kanadın taşımasını azaltmak amacıyla kullanılan kumanda yüzeyleridir.
• Kanatçıklarla aynı anda açılıp kapanarak yatış kontrolünde kanatçıklara yardımcı olurlar.
• Bazı uçaklarda kanatçık görevini tümüyle üstlenirler.
• Genellikle kanadın üst yüzeyinde, firar kenarına yakın yerlerde bulunurlar.
• Flapların hemen önünde kanat üst yüzey kaplamasında bulunan dikdörtgen şeklinde, yukarı doğru açılan plakalardır.

Spoilerlerin Görevleri

• Hava akımını karıştırır, kaldırma gücünü azaltır ve hava akışını engelleyerek geri sürüklemeyi artırır.
• Uçağın hızını motor gücüyle oynamadan azaltırlar.
• Tekerler yere değdiğinde hepsi birden dike yakın bir açıyla açılarak hava freni görevini yapar.
• Uçağı pistte yavaşlatırlar ve tekerlek frenlerine yardımcı olurlar.
• Kanatçıklarla aynı anda açılıp kapanarak yatış kontrolünde kanatçıklara yardımcı olurlar.

İkincil Uçuş Kumanda Yüzeyleri

• Uçakların değişik hız tiplerinde ve ağırlık dağılımlarında uçmalarında ikincil uçuş kumandaları kullanılır
• İkincil uçuş kumandaları dört temel tiptir: fletner, flap, slat ve slot
• Düşük hızlarda taşımayı sağlarlar ve özellikle iniş, kalkış ve yatay uçuşlarda kullanılırlar

Fletner Türleri

• Fletnerler, birincil uçuş kumandalarının firar kenarlarına takılan ufak ikincil uçuş kumandalarıdır.
• Fletnerlerin amacı, pilotun uçuş kumanda yüzeylerinin davranışını kumanda etmek için uygulayacağı kuvvetlerin oluşturduğu iş yükünü azaltmaktır.
• Ayrıca, kumanda yüzeylerinin normal veya trimlenmiş merkez konumuna geri dönmesi için kullanılır.

Fletner Çeşitleri

• Sabit fletnerler, sıfır kumanda kuvveti oluşturacak şekildedir.
• Hareketli fletnerler, kumanda yüzeylerinin hareketine göre değişiklik gösterir.

Fletner Ayarı

• Fletner ayarı, deneme-yanılma işlemlerine göre yapılır.
• Ayarlama, pilotun raporuna uygun olarak yapılır.

Fletner Kullanım Alanları

• Sabit fletnerler, hafif uçaklarda istikamet dümeni ve kanatçığı ayarlamak için kullanılır.
• Fletnerler, kablo, elektrik, motor veya hidrolik ile kumanda edilebilir.

Fletner Türleri

• Fletnerler, birincil uçuş kumandalarının firar kenarlarına takılan ufak ikincil uçuş kumandalarıdır.
• Fletnerlerin amacı, pilotun uçuş kumanda yüzeylerinin davranışını kumanda etmek için uygulayacağı kuvvetlerin oluşturduğu iş yükünü azaltmaktır.
• Ayrıca, kumanda yüzeylerinin normal veya trimlenmiş merkez konumuna geri dönmesi için kullanılır.

Fletner Çeşitleri

• Sabit fletnerler, sıfır kumanda kuvveti oluşturacak şekildedir.
• Hareketli fletnerler, kumanda yüzeylerinin hareketine göre değişiklik gösterir.

Fletner Ayarı

• Fletner ayarı, deneme-yanılma işlemlerine göre yapılır.
• Ayarlama, pilotun raporuna uygun olarak yapılır.

Fletner Kullanım Alanları

• Sabit fletnerler, hafif uçaklarda istikamet dümeni ve kanatçığı ayarlamak için kullanılır.
• Fletnerler, kablo, elektrik, motor veya hidrolik ile kumanda edilebilir.