Sumerian at Babilonyan: Kasaysayan at Kultura

Pagbuo at Pag-unlad ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig (Aralin 3)

• Ang kabihasnan ay isang uri ng panlipunang ugnayan na karaniwang binubuo ng magkakaibang lungsod-estado, na nagpapakita ng natatanging katangian sa kultura at teknolohiya.

Sinaunang Kabihasnan sa Mesopotamia

• Heograpiya: Kilala ang Mesopotamia bilang "fertile crescent," isang arko ng mayamang lupaing sakahan na nasa pagitan ng mga ilog Tigris at Euphrates. Ang rehiyon ay nasa kasalukuyang Iraq, Syria, Jordan at Israel-Palestine. Tinatawag din itong "Lundayan ng Kabihasnan".

• Mesopotamia: Tinatawag na "lupain sa pagitan ng dalawang ilog". Matatagpuan ito sa pagitan ng mga ilog Tigris at Euphrates, mula sa Turkey patungong Syria at Iraq, at pa-timog silangan hanggang sa Persian Gulf.

• Sumerian: Ang unang pangkat ng tao na nanirahan sa lungsod-estado ng Sumer. Sila ay nanirahan sa katimugang Mesopotamia noong 3300 BCE.

• Lungsod ng Ur: Ang pinakamatandang lungsod-estado sa Sumeria. Dito matatagpuan ang kamangha-manghang Great Ziggurat sa lalawigan ng Dhi Qar, Timog ng Iraq. Ang konstruksyon ng ziggurat ay sinimulan ni Haring Ur-Nammu at natapos ni Haring Shulgi.

• Hamon: Kabilang sa mga hamon na hinarap ng mga Sumerian ang kawalan ng likas na proteksiyon, na nagresulta sa mga panghihimasok ng mga Akkadian, Babylonian, Assyrian, Chaldean, at Persian. Limitado rin ang likas na yaman ng rehiyon.

• Solusyon: Natutuhan ng mga Sumerian ang irigasyon at paggawa ng kanal upang maiwasan ang pagbaha at mapaunlad ang kanilang mga sakahan. Nagtayo rin sila ng pader na gawa sa putik at bato para sa proteksyon. Nakatutok din sila sa kalakalan kaysa maghangad ng likas na yaman.

Kultura

• Pamahalaan: Theocracy ang uri ng pamahalaan sa Sumeria. Ang Patesi ay ang pinunong pari at tagapamagitan ng mga tao sa kinikilalang diyos.

• Ekonomiya: Division of labor ang natunton na sistema ng kaayusan. May mga taong nagtatrabaho sa pamahalaan, kalakalan at relihiyon.

• Relihiyon: Ang mga Sumerian ay polytheistic, pananampalataya sa maraming diyos. Isang halimbawa ng diyos ay Enlil, diyos ng bagyo at hangin, na itinuturing na pinakamakapangyarihang diyos.

• Cultural Diffusion: Ito ay tumutukoy sa pagsasama-sama at pakikilahok ng iba't ibang kultura.

• Lipunan: Ang lipunan ng Sumer ay pyramidal na binubuo ng mga hari at pari, mga mayayaman na mangangalakal, ordinaryong mamamayan na magsasaka at artisan, at mga alipin.

Kontribusyon ng mga Sumerian

• Pagsulat: Nakabuo sila ng sariling paraan ng pagsulat na tinatawag na cuneiform. Ang cuneiform ay itinuturing na pinakamaagang paraan ng pagsulat, na binubuo ng halos 500 pictograph at symbols.

• Matematika at Geometry: Nalinang rin nila ang kaalaman sa arithmetic at geometry, at gamit nila ang sexagesimal system na isang uri ng numero system na nakabatay sa 60. Ginagamit pa natin ang system na ito sa pagsukat ng oras.

• Batasan: Sila ang unang sumulat ng kodigo ng batas (Code of Law).

• Teknolohiya: Sila ang unang gumamit ng gulong, layag, at araro na sumusuporta sa pagsasaka sa isang napakalawak na lugar.

Kabihasnang Akkadian

• Pinagmulan: Ang mga Akkadian ay pangkat ng mga taong semitic na nagmula sa Arabian Peninsula at dumating sa Fertile Crescent sa pamumuno ni Sargon I.

• Sargon I: Ang kinilalang kauna-unahang dakilang pinuno sa kasaysayan ng pangkat semitic. Itinatag niya ang unang imperyo sa daigdig sa ilalim ng pamamahalang hereditary monarchy.

• Naram-sin: Ang apo ni Sargon I na pinalitan siya bilang hari ng ika-apat na bahagi ng Daigdig.

• Polytheistic: Ang mga Akkadian ay sumamba sa maraming diyos at diyosa.

• Acculturation: Ito ay proseso ng pagkuha o paggamit ng mga kultura ng mga Sumerian at ibang kultura.

Kabihasnang Babylonian

• Pangkat ng Amorite: Ang kapangyarihan ng Akkadian ay humina sa pagdating ng mga Amotite na nagtatag ng sinaunang lungsod na Babylonia.

• Haring Hammurabi: Ang pinuno ng imperyong Babylonia na kinilala dahil sa kanyang mga ipinagagawa na kanal at dike upang mapaunlad ang imperyo at maging isang masagana lugar na mabuhay ang mga nasasakupan.

• Code of Hammurabi: Ang kodigo ng batas na ipinagawa ni Haring Hammurabi na sumasaklaw sa politika, panlipunang buhay at mga gawain ng Babylonia. Isama rito ang prinsipyong Lex talionis, o mata para sa mata at ngipin para sa ngipin.

• Lipunan (Pyramid Scheme): Ang mga Babylonian ay may pyramidal na pag-aayos sa kanilang lipunan—mga hari at pari sa taas, mayayaman na mangangalakal, magsasaka, mga artisans at mga alipin sa ibaba.

• Mga Pagkilala: Marduk ang kinilalang pinakamakapangyarihang diyos at ang mga Babylonian ay kilala ring mga Stargazers dahil sa kahusayan sa astronomiya, at ang pagtuklas sa zodiac.

Kabihasnang Phoenician

• Dakilang Mangangalakal at Kolonyalista: Ang mga Phoenician ay sikat sa kanilang kalakal na kalakalan at pagtatatag ng mga kolonya sa buong Mediterranean.

• Pamahalaan (Oligarkiya): Ang pamahalaan ng mga Phoenician ay Oligarkiya na pinasiyahan ng dalawang suffete o mahistrado, na pinipili ng mga mayayamang pamilya.

• Sentro ng Kalakalan: Ang Byblos, Tyre, at Sidon ay ang pangunahing sentro ng kalakal para sa Phoenician.

• Kinikilalang Diyos: Ang pangunahing diyos ng mga Phoenician ay si El at Ashtar.

• Carthage: Ang pinakatanyag na kolonya ng Phoenician.

• Phonetic: Ang sistema ng pagsulat ng mga Phoenician, na naging batayan ng mga alpabeto sa kasalukuyang panahon.

Kabihasnang Palestinian (Hebreo)

• Lokasyon: Ang Palestine ay nasa gitna ng pagkrus ng mga kultura.

• Canaan: Ang lupain na tinitirhan ng mga Hebreo, ayon sa Bibliya.

• Abraham: Ang kinilalang tagapagtatag ng Palestine, ayon sa Bibliya.

• Nomad: Ang mga Hebreo ay kilala bilang mga nomad o taong naglalakbay.

• Goshen, Egypt: Ang lugar kung saan naging alipin ang mga Hebreo ayon sa Bibliya.

• Exodus: Ang paglikas ng mga Hebreo mula sa Egypt patungong Palestine.

• Moses: Ang kinilalang tagalabas ng mga Hebreo mula sa Egypt patungong Palestine sa pangunguna ni Moses.

• Sampung Utos: Ang batas na ibinigay ni Diyos kay Moses sa bundok Sinai.

• Torah: Ang banal na kasulatan ng mga Hebreo na naglalaman ng mga batas.

• Monoteismo: Ang ideyang itinaguyod ng mga Hebreo na naniniwala sa iisang Diyos lamang (Yahweh).

• Mosaic Law: Ang kodigo ng batas na ibinigay ni Diyos sa mga Hebreo

Kabihasnang Hittite

• Rehiyon ng Anatolia: Ang rehiyon kung saan matatagpuan ang kabihasnang Hittites, na kilala rin bilang Asia Minor, o kasalukuyang Turkey.

• Pagsakop: Sinakop ng mga Hittite ang rehiyon ng Anatolia.

• Kultura: Hiniram nila ang ideya sa sining, literatura, politika at batas ng mga Sumerian.

• Teknolohiya: Ang mga Hittite ang unang naglinang ng teknolohiya ng paggawa ng bakal.

Kabihasnang Assyrian

• Pangkat ng semitiko: Kabilang ang mga Assyrian sa mga nandayuhang pangkat ng mga semitiko sa lambak ng Tigris at Euphrates.

• Tiglath-Pileser I: Ang kauna-unahang dakilang mandirigma ng mga Assyrian.

• Ashurbanipal: Isa sa mga pinuno ng Assyrian na nagbuklod ng magkakahiwalay na lungsod-estado.

• Nineveh: Ang kabisera ng imperyong Assyrian na kinikilala bilang simbolo ng kalupitan at kapangyarihan ng mga Assyrian.

• Kultura: Ang kultura ng mga Assyrian ay pinaghalong kultura ng mga Sumerian at Babylonian.

• Cuneiform: Ang sistema ng pagsulat na ginamit ng mga Assyrian.

• Ashur: Ang pangunahing diyos na idinagdag ng mga Assyrian sa relihiyon ng mga Sumerian.

Kabihasnang Chaldean

• Pagkatalo sa mga Assyrians (612 BCE): Ang mga Chaldean, kasama ang mga Indo-European at Medes ay nagkatulong para talunin ang imperyong Assyrian sa pamumuno ni Nabopolassar, isang rebeldeng gobernador ng Babylonia.

• Nebuchadnezzar: Ang pinaka sikat na pinuno ng Chaldean na pinalitan ni Nabopolassar noong 605 BCE.

• Babylonian Captivity: Ang paglusob ng mga Chaldean sa Jerusalem at pagkuha bilang alipin ng libo-libong Hebreo na dinala sa Babylonia.

• Hanging Gardens: Isang kahanga-hangang gawaing inukit ni Nebuchadnezzar na itinuturing na isa sa Seven Wonders of the Ancient World

• Stargazers ng Babylon: Ang mga Chaldean ay kilala bilang "Stargazers ng Babylon" dahil sa kanilang pagkahilig sa astronomiya, at pagtuklas sa zodiac.

Kabihasnang Persian

• Lupain ng Persia: Ang mga Persian ay nagmula sa lupain ng Persia, kasalukuyang Iran.

• Mga Unang Pinuno: Cyrus the Great ang unang namuno sa mga Persian. Kasunod naman ni Cyrus ang kaniyang anak na si Cambyses na nagdugtong pa sa Egypt sa kanilang imperyo.

• Darius the Great: Isang mahusay at mahihigpit na tagapangasiwa na kinilala dahil ang paghahati ng kaniyang imperyo sa 20 lalawigan na pinasiyahan ng mga gobernador na tinawag na satrap.

• Royal Road: Ang lansangang nagdurugtong sa mga lungsod na sakop ng imperyong Persian. Nagsimula ang lansanganmula sa lungsod ng Susa sa Persia at natapos sa Sardis ng Anatolia

• Coirage: Ang paggamit ng mga barya na ginto at pilak bilang pera ng mga Persian.

• Zoroastrianism (Mazdaismo): Ang paniniwala na itinatag ni Zoroaster, isang relihiyon ng mga Persiano na kinikilala ang si Ahura Mazda bilang pangunahing diyos.

• Ahriman: Ang kinikilalang diyos ng kasamaan ng mga Persian.

• Zend Avesta: Ang banal na kasulatan ng relihiyon ng mga Persian.

Sinaunang Kabihasnan sa Egypt

• Heograpiya: Ang Egypt ay tinatawag na "Gift of the Nile" ni Herodotus dahil sa kapakinabangan ng ilog Nile sa pagsasaka sa rehiyon.

• Kasaysayan: Ang Egypt ay nahati sa dalawa—Upper Egypt at Lower Egypt at pinag-isa ni Haring Menes, na nagtatag ng unang dinastiya ng Egypt Unified.

• Tatlong Kaharian: Lumang Kaharian, Gitnang Kaharian at Bagong Kaharian.

• Paraon (Pharaoh): Ang kinikilalang hari at diyos ng mga Ehipsiyano.

• Djoser: Ang unang paraon ng Lumang Kaharian na nagsimula sa pagpapatayo ng mga baitang na piramide.

• Piramide ng Giza: Ang pinakatanyag at pinakamalaking piramide sa daigdig, ginawa ni Pharaoh Khufu noong 2540 BCE.

• Panahon ng Kadiliman: Ang panahon ng pagbaba ng kapangyarihan ng mga paraon sa Lumang Kaharian.

• Tagapangalaga ng mga Tao: Ang katawagan sa paraon ng Gitnang Kaharian.

• Irigasyon: Ang proseso ng paglinang ng mga kanal at imbakan upang makaiwas sa pagbaha at makapagtanim sa mga lupa.

• Mummification: Ang proseso ng pagpreserba ng bangkay ng mga tao sa Egypt.

• Book of the Dead: Ang mga panalangin at himno na isinulat ng mga Ehipsiyano para sa patay.

• Canopic Jar: Ang mga sisidlang inilalagay sa loob ng libingan ng mga Ehipsiyano para sa pagpreperba ng mga organo.

• Edukasyon: Ang hieroglyphics ay ang uri ng pagsulat ng mga Ehipsiyano na nakaukit sa Rosetta Stone. Natuklasan ng mga Ehipsiyano ang paggawa ng papel mula sa papyrus reeds o tambó.

• Teknolohiya: Ang mga Ehipsiyano ay mga mahusay na naglinang ng kalendaryo para sa kanilang mga pangangailangan sa pagsasaka

Sinaunang Kabihasnan sa Lambak ng Indus

• Heograpiya: Ang lambak ng Indus ay dinadaluyan ng mga ilog ng Indus at Ganges.

• Kasaysayan: Ang Harappa at Mohenjo Daro ang mga mahahalagang lungsod na nahukay noong 1920s ni Sir John Marshall.

• Kontribusyon: Kabilang dito ang Great Bath, isang sistemang grid para sa kanilang mga lungsod, batayang timbangan at panukat, palayok, at mga dice para sa chess.

Sinaunang Kabihasnan sa Lambak ng Huang He at Yangtze

• Heograpiya: Ang Huang He (Yellow River) ay tinatawag na "China's Sorrow" dahil sa mga pagbaha nito at naglalaman ng loess o dilaw na lupa. Ang Yangtze ay isang malawak na ilog na dumadaloy sa gitnang bahagi ng Tsina.

• Kasaysayan: Ang Dinastiyang Shang ang unang dinastiya sa lambak ng Huang He na nag-iwan ng mga nakasulat na tala. Anyang ay ang pinakaunang lungsod sa panahong ito.

• Lipunan (Pyramid Scheme): Ang hierarchy ng lipunan ay nagtatampok ng mga maharlika na nagmamay-ari ng lupa, mga namamahala sa mga buwis at mga magsasaka.

• Relihiyon: Ang Shang Di ang pinakamataas na diyos sa panahong ito. Ginagamit ang mga oracles bones para konsultahin ang mga diyos. Ang Pyromancy (Pag-ukit sa buto o pagong ng mga tanong para malaman ang kinabukasan) ay ang prosesong ginamit ninoong panahon na ito.

• Teknolohiya: Ang mga Shang ay may mga teknolohiya sa paggawa ng armas mula sa bronze at jade.

Suriin ang iyong kaalaman tungkol sa mga Sumerian, Babilonyano, at iba pang sinaunang kabihasnan sa quiz na ito. Alamin ang mga pangunahing konsepto, mga diyos, at mahahalagang batas na umusbong sa kanilang mga lipunan. Sagutin ang mga katanungan na may kaugnayan sa kasaysayan ng mga kulturang ito.