Genetik: İrsilik və Dəyişmə

Genetics

Study of heredity and variation in organisms
Key concepts:
- DNA (deoxyribonucleic acid): molecule that contains genetic information
- Genes: segments of DNA that code for specific traits
- Chromosomes: thread-like structures that carry genes
- Genotype: genetic makeup of an individual
- Phenotype: physical expression of an individual's genotype
Mendel's laws:
- Law of segregation: each gene separates from its allele during gamete formation
- Law of independent assortment: genes for different traits separate independently
- Law of dominance: dominant alleles mask recessive alleles
Types of genetic inheritance:
- Autosomal dominant: dominant allele always expresses itself
- Autosomal recessive: recessive allele only expresses itself when paired with another recessive allele
- X-linked: genes located on the X chromosome

Ecology

Study of the relationships between organisms and their environment
Key concepts:
- Ecosystem: community of organisms and their physical environment
- Population: group of individuals of the same species
- Community: group of different species living in the same area
- Biodiversity: variety of species in an ecosystem
Energy flow:
- Producers: organisms that make their own food (e.g. plants)
- Consumers: organisms that obtain energy by consuming other organisms
- Decomposers: organisms that break down dead organic matter
Ecological relationships:
- Symbiosis: close and often long-term relationship between different species
- Mutualism: both species benefit from the relationship
- Commensalism: one species benefits, the other is not affected
- Parasitism: one species benefits, the other is harmed

Microbiology

Study of microorganisms: bacteria, viruses, fungi, and protists
Key concepts:
- Microorganisms: tiny organisms that require a microscope to see
- Cellular structure:
  - Prokaryotes: cells without a true nucleus (e.g. bacteria)
  - Eukaryotes: cells with a true nucleus (e.g. fungi, protists)
Types of microorganisms:
- Bacteria: single-celled prokaryotes
- Viruses: particles that replicate inside host cells
- Fungi: eukaryotes that obtain energy by decomposing organic matter
- Protists: eukaryotes that do not fit into other categories
Microbial interactions:
- Symbiotic relationships: mutualism, commensalism, and parasitism
- Pathogens: microorganisms that cause disease

Evolution

Study of the change in species over time
Key concepts:
- Descent with modification: all species share a common ancestor
- Variation: differences in characteristics between individuals
- Natural selection: process by which the best-adapted individuals survive and reproduce
Mechanisms of evolution:
- Mutation: change in the DNA sequence of an individual
- Genetic drift: random change in the frequency of a gene
- Gene flow: movement of genes from one population to another
Evidence for evolution:
- Fossil record: sequence of fossils showing changes over time
- Comparative anatomy: similarities and differences in body structure
- Molecular biology: similarities and differences in DNA and protein sequences

Cell Biology

Study of the structure, function, and behavior of cells
Key concepts:
- Cell membrane: thin layer of lipid and protein molecules that surrounds the cell
- Cytoplasm: jelly-like substance inside the cell membrane
- Organelles: specialized structures within the cell
- Cellular transport: movement of molecules in and out of the cell
Cell types:
- Prokaryotic cells: lack a true nucleus
- Eukaryotic cells: have a true nucleus
Cellular processes:
- Metabolism: conversion of energy and nutrients
- Photosynthesis: process by which cells convert light energy into chemical energy
- Cell division: process by which cells replicate and divide

Anatomy

Study of the structure and organization of living organisms
Key concepts:
- Body systems: groups of organs that work together to perform specific functions
- Tissues: groups of similar cells that perform specific functions
- Organs: structures that perform specific functions
Human body systems:
- Nervous system: controls and coordinates body functions
- Circulatory system: transports oxygen and nutrients to cells
- Respiratory system: brings oxygen into the body and removes carbon dioxide
Organ structure:
- Skin: outer layer of the body that protects and regulates
- Muscles: contract and relax to move the body
- Bones: provide support and protection for the body

Genetika

Öyrədilmə və variasiya orqanizmlərdə tədqiqat
Əsas konseptlər:
- DNT (deoksiribonuklein turşusu): genetik məlumat saxlayan molekul
- Genlər: spesifik xüsusiyyətləri kodlayan DNT seqmentləri
- Xromosomlar: genləri daşıyan simvolik strukturlar
- Genotip: fərdin genetik tərkibi
- Fenotip: fərdin genotipinin fiziki təzahürləri
Mendel qanunları:
- Ayırılmaya qanunu: hər bir gen onun alleli ilə ayrılır gametlərin formalaşması zamanı
- Müstəqil assimilyasiya qanunu: farklı xüsusiyyətlər üçün genlər müstəqil ayrılır
- Dominantlıq qanunu: dominant allellər recessiv allelləri gizlədirlər

Ekologiya

Orqanizmlər və onların ətraf mühitinin şəraitləri arasında qarşılıqlı əlaqənin tədqiqatı
Əsas konseptlər:
- Ekosistem: orqanizmlər və onların fiziki mühitinin birliyi
- Əhali: eyni növün fərdləri qrupu
- Cəmiyyət: fərqli növlərin bir yerdə yaşadığı qrup
- Bioçeşidlilik: ekosistemdəki müxtəliflik
Enerji axını:
- İstehsalçılar: özünü qida ilə təmin edən orqanizmlər (məsələn, bitkilər)
- İstifadəçilər: digər orqanizmləri qida olaraq istifadə edən orqanizmlər
- Dezintegrasiya edənlər: ölü üzvi maddələri dağıdaraq enerji əldə edən orqanizmlər
Ekoloji əlaqələr:
- Simbioz: fərqli növlər arasında yaxın və uzunmüddətli əlaqə
- Müştərəklik: hər iki növ üçün faydalı əlaqə
- Kommensalizm: bir növ üçün faydalı, digəri üçün heç bir təsiri olmayan əlaqə
- Parazitlik: bir növ üçün faydalı, digəri üçün zərərli əlaqə

Mikrobiologiya

Mikroorqanizmlərin - bakteriyaların, virusların, göbələklərin və protistlərin tədqiqatı
Əsas konseptlər:
- Mikroorqanizmlər: gözə görünməyən orqanizmlər
- Hüceyrə strukturu:
  - Prokariotlar: nüvəsi olmayan hüceyrələr (məsələn, bakteriyalar)
  - Eukariotlar: nüvəsi olan hüceyrələr (məsələn, göbələklər, protistlər)
Mikroorqanizmlərin növləri:
- Bakteriyalar: tək hüceyrəli prokariotlar
- Viruslar: sahibi hüceyrələrdə çoxalan hissəciklər
- Göbələklər: orqanik maddələri parçalamaqla enerji əldə edən eukariotlar
- Protistlər: digər kateqoriyalara daxil olmayan eukariotlar
Mikrobioloji əlaqələr:
- Simbioz: müştərəklik, kommensalizm və parazitlik

Evolusiya

Növlərin zamanla dəyişməsinin tədqiqatı
Əsas konseptlər:
- Dəyişkənliklə birlik: bütün növlər ümumi əcdadı share edirlər
- Variation: fərdlər arasındakı xüsusiyyətlərin müxtəlifliyi
- Təbii seçim: ən uyğun fərdlərin sağ qalma və artıma prosesi
Evolusiyanın mexanizmləri:
- Mutasiya: fərdin DNT sıraya dəyişkən-liyi
- Genetik drift: genlərin frekvensiyasındakı random dəyişkənlik
- Gen axını: bir əhaliyə genlərin digər əhaliyə axını
Evolusiyanın sübutu:
- Fosil qeydləri: zamanla fossillərin siyahısı
- Müqayisəli anatomiyası: bədən quruluşunda oxşarlıqlar və fərqlər
- Molekulyar biologiya: DNT və protein seqmentlərindəki oxşarlıqlar və fərqlər

Hüceyrə Biologiyası

Hüceyrələrin strukturu, funksiyası və davranışının tədqiqatı
Əsas konseptlər:
- Hüceyrə membranı: lipidlər və zülal molekullarından təşkil olunmuş hüceyrənin xarici təbəqəsi
- Citoplazma: hüceyrə membranı daxilində olan jelətinəbənzər maddə
- Orqanellər: hüceyrələrin xüsusi strukturları
- Hüceyrə transportu: molekulların hüceyrəyə daxil və xaricinə hərəkəti
Hüceyrə növləri:
- Prokariot hüceyrələr: nüvəsi olmayan hüceyrələr
- Eukariot hüceyrələr: nüvəsi olan hüceyrələr
Hüceyrə prosesləri:
- Metabolizm: enerji və qida çevrilməsi
- Fotosintez: enerji əldə etmək üçün işıq enerjisindən istifadə olunan proses
- Hüceyrə bölünməsi: hüceyrənin yenidən bölgüsü və çoxalması

Anatomiya

Canlı orqanizmlərin strukturu və təşkili tədqiqatı
Əsas konseptlər:
- Bədən sistemləri: müxtəlif funksiyaları yerinə yetirən orqan qrupları
- Orqanlar: spesifik funksiyanı yerinə yetirən orqanizm hissələri