Genetik: İrsilik və Dəyişmə

Genetics

• Study of heredity and variation in organisms
• Key concepts:
  • DNA (deoxyribonucleic acid): molecule that contains genetic information
  • Genes: segments of DNA that code for specific traits
  • Chromosomes: thread-like structures that carry genes
  • Genotype: genetic makeup of an individual
  • Phenotype: physical expression of an individual's genotype
• Mendel's laws:
  • Law of segregation: each gene separates from its allele during gamete formation
  • Law of independent assortment: genes for different traits separate independently
  • Law of dominance: dominant alleles mask recessive alleles
• Types of genetic inheritance:
  • Autosomal dominant: dominant allele always expresses itself
  • Autosomal recessive: recessive allele only expresses itself when paired with another recessive allele
  • X-linked: genes located on the X chromosome

Ecology

• Study of the relationships between organisms and their environment
• Key concepts:
  • Ecosystem: community of organisms and their physical environment
  • Population: group of individuals of the same species
  • Community: group of different species living in the same area
  • Biodiversity: variety of species in an ecosystem
• Energy flow:
  • Producers: organisms that make their own food (e.g. plants)
  • Consumers: organisms that obtain energy by consuming other organisms
  • Decomposers: organisms that break down dead organic matter
• Ecological relationships:
  • Symbiosis: close and often long-term relationship between different species
  • Mutualism: both species benefit from the relationship
  • Commensalism: one species benefits, the other is not affected
  • Parasitism: one species benefits, the other is harmed

Microbiology

• Study of microorganisms: bacteria, viruses, fungi, and protists
• Key concepts:
  • Microorganisms: tiny organisms that require a microscope to see
  • Cellular structure:
    • Prokaryotes: cells without a true nucleus (e.g. bacteria)
    • Eukaryotes: cells with a true nucleus (e.g. fungi, protists)
• Types of microorganisms:
  • Bacteria: single-celled prokaryotes
  • Viruses: particles that replicate inside host cells
  • Fungi: eukaryotes that obtain energy by decomposing organic matter
  • Protists: eukaryotes that do not fit into other categories
• Microbial interactions:
  • Symbiotic relationships: mutualism, commensalism, and parasitism
  • Pathogens: microorganisms that cause disease

Evolution

• Study of the change in species over time
• Key concepts:
  • Descent with modification: all species share a common ancestor
  • Variation: differences in characteristics between individuals
  • Natural selection: process by which the best-adapted individuals survive and reproduce
• Mechanisms of evolution:
  • Mutation: change in the DNA sequence of an individual
  • Genetic drift: random change in the frequency of a gene
  • Gene flow: movement of genes from one population to another
• Evidence for evolution:
  • Fossil record: sequence of fossils showing changes over time
  • Comparative anatomy: similarities and differences in body structure
  • Molecular biology: similarities and differences in DNA and protein sequences

Cell Biology

• Study of the structure, function, and behavior of cells
• Key concepts:
  • Cell membrane: thin layer of lipid and protein molecules that surrounds the cell
  • Cytoplasm: jelly-like substance inside the cell membrane
  • Organelles: specialized structures within the cell
  • Cellular transport: movement of molecules in and out of the cell
• Cell types:
  • Prokaryotic cells: lack a true nucleus
  • Eukaryotic cells: have a true nucleus
• Cellular processes:
  • Metabolism: conversion of energy and nutrients
  • Photosynthesis: process by which cells convert light energy into chemical energy
  • Cell division: process by which cells replicate and divide

Anatomy

• Study of the structure and organization of living organisms
• Key concepts:
  • Body systems: groups of organs that work together to perform specific functions
  • Tissues: groups of similar cells that perform specific functions
  • Organs: structures that perform specific functions
• Human body systems:
  • Nervous system: controls and coordinates body functions
  • Circulatory system: transports oxygen and nutrients to cells
  • Respiratory system: brings oxygen into the body and removes carbon dioxide
• Organ structure:
  • Skin: outer layer of the body that protects and regulates
  • Muscles: contract and relax to move the body
  • Bones: provide support and protection for the body

Genetika

• Öyrədilmə və variasiya orqanizmlərdə tədqiqat
• Əsas konseptlər:
  • DNT (deoksiribonuklein turşusu): genetik məlumat saxlayan molekul
  • Genlər: spesifik xüsusiyyətləri kodlayan DNT seqmentləri
  • Xromosomlar: genləri daşıyan simvolik strukturlar
  • Genotip: fərdin genetik tərkibi
  • Fenotip: fərdin genotipinin fiziki təzahürləri
• Mendel qanunları:
  • Ayırılmaya qanunu: hər bir gen onun alleli ilə ayrılır gametlərin formalaşması zamanı
  • Müstəqil assimilyasiya qanunu: farklı xüsusiyyətlər üçün genlər müstəqil ayrılır
  • Dominantlıq qanunu: dominant allellər recessiv allelləri gizlədirlər

Ekologiya

• Orqanizmlər və onların ətraf mühitinin şəraitləri arasında qarşılıqlı əlaqənin tədqiqatı
• Əsas konseptlər:
  • Ekosistem: orqanizmlər və onların fiziki mühitinin birliyi
  • Əhali: eyni növün fərdləri qrupu
  • Cəmiyyət: fərqli növlərin bir yerdə yaşadığı qrup
  • Bioçeşidlilik: ekosistemdəki müxtəliflik
• Enerji axını:
  • İstehsalçılar: özünü qida ilə təmin edən orqanizmlər (məsələn, bitkilər)
  • İstifadəçilər: digər orqanizmləri qida olaraq istifadə edən orqanizmlər
  • Dezintegrasiya edənlər: ölü üzvi maddələri dağıdaraq enerji əldə edən orqanizmlər
• Ekoloji əlaqələr:
  • Simbioz: fərqli növlər arasında yaxın və uzunmüddətli əlaqə
  • Müştərəklik: hər iki növ üçün faydalı əlaqə
  • Kommensalizm: bir növ üçün faydalı, digəri üçün heç bir təsiri olmayan əlaqə
  • Parazitlik: bir növ üçün faydalı, digəri üçün zərərli əlaqə

Mikrobiologiya

• Mikroorqanizmlərin - bakteriyaların, virusların, göbələklərin və protistlərin tədqiqatı
• Əsas konseptlər:
  • Mikroorqanizmlər: gözə görünməyən orqanizmlər
  • Hüceyrə strukturu:
    • Prokariotlar: nüvəsi olmayan hüceyrələr (məsələn, bakteriyalar)
    • Eukariotlar: nüvəsi olan hüceyrələr (məsələn, göbələklər, protistlər)
• Mikroorqanizmlərin növləri:
  • Bakteriyalar: tək hüceyrəli prokariotlar
  • Viruslar: sahibi hüceyrələrdə çoxalan hissəciklər
  • Göbələklər: orqanik maddələri parçalamaqla enerji əldə edən eukariotlar
  • Protistlər: digər kateqoriyalara daxil olmayan eukariotlar
• Mikrobioloji əlaqələr:
  • Simbioz: müştərəklik, kommensalizm və parazitlik

Evolusiya

• Növlərin zamanla dəyişməsinin tədqiqatı
• Əsas konseptlər:
  • Dəyişkənliklə birlik: bütün növlər ümumi əcdadı share edirlər
  • Variation: fərdlər arasındakı xüsusiyyətlərin müxtəlifliyi
  • Təbii seçim: ən uyğun fərdlərin sağ qalma və artıma prosesi
• Evolusiyanın mexanizmləri:
  • Mutasiya: fərdin DNT sıraya dəyişkən-liyi
  • Genetik drift: genlərin frekvensiyasındakı random dəyişkənlik
  • Gen axını: bir əhaliyə genlərin digər əhaliyə axını
• Evolusiyanın sübutu:
  • Fosil qeydləri: zamanla fossillərin siyahısı
  • Müqayisəli anatomiyası: bədən quruluşunda oxşarlıqlar və fərqlər
  • Molekulyar biologiya: DNT və protein seqmentlərindəki oxşarlıqlar və fərqlər

Hüceyrə Biologiyası

• Hüceyrələrin strukturu, funksiyası və davranışının tədqiqatı
• Əsas konseptlər:
  • Hüceyrə membranı: lipidlər və zülal molekullarından təşkil olunmuş hüceyrənin xarici təbəqəsi
  • Citoplazma: hüceyrə membranı daxilində olan jelətinəbənzər maddə
  • Orqanellər: hüceyrələrin xüsusi strukturları
  • Hüceyrə transportu: molekulların hüceyrəyə daxil və xaricinə hərəkəti
• Hüceyrə növləri:
  • Prokariot hüceyrələr: nüvəsi olmayan hüceyrələr
  • Eukariot hüceyrələr: nüvəsi olan hüceyrələr
• Hüceyrə prosesləri:
  • Metabolizm: enerji və qida çevrilməsi
  • Fotosintez: enerji əldə etmək üçün işıq enerjisindən istifadə olunan proses
  • Hüceyrə bölünməsi: hüceyrənin yenidən bölgüsü və çoxalması

Anatomiya

• Canlı orqanizmlərin strukturu və təşkili tədqiqatı
• Əsas konseptlər:
  • Bədən sistemləri: müxtəlif funksiyaları yerinə yetirən orqan qrupları
  • Orqanlar: spesifik funksiyanı yerinə yetirən orqanizm hissələri