Artrolojiye Giriş

Eklemler: Genel Bilgiler

• Systema locomotoria, hareket sistemini tanımlar.
• Bu sistemdeki yapılar:
  • Kemikler (osteoloji)
  • Eklemler (artroloji)
• Hareketin pasif unsurları arasında kemikler ve eklemler bulunur.

Eklemlerin Sınıflandırılması

• Eklemler hareket yeteneğine göre sınıflandırılır:
  • Oynamaz
  • Yarı oynar
  • Oynar
• Ekleme katılan kemik sayısına göre eklemler:
  • Articulatio simplexa (2 kemik)
  • Articulatio composita (2'den fazla kemik)
• Eklemler yapılarına göre üçe ayrılır:
  • Fibröz eklemler (Articulationes fibrosae, synarthrosis/synosteos)
  • Kartilaginöz eklemler (Articulationes cartilaginea, amphiarthrosis)
  • Sinovyal eklemler (Articulationes synoviales, diarthrosis)

Fibröz Eklemler (Articulationes Fibrosae)

• Bu eklem tipini oluşturan kemikler, fibröz bir doku aracılığıyla birbirine bağlanır.
• Fibröz eklem tipleri şunlardır:
  • Sutura
  • Sutura serrata (testere dişi şeklinde)
  • Sutura denticulata (dişli)
  • Sutura squamosa (pullu)
  • Sutura plana (düz)

Sutura Eklemleri

• Sadece kafatasında bulunan eklemlerdir.
• Yenidoğan bebeklerde kafatası kemikleri henüz tam temas halinde değildir.
  • Kemikler arasında fibröz bağlarla örtülmüş yumuşak alanlar bulunur.
  • Bu yumuşak alanlara bıngıldak (fonticulus) denir.
• Sutura tipi eklemler, eklem yapan kemiklerin ekleme katılan kenarlarının şekline göre farklı isimler alır.
• Sutura serrata, kafatası kemikleri arasında en sık görülen suturadır.
  • Sutura sagittalis bu türün örneğidir.
• Visserocranium'daki eklemler Sutura plana tipindedir.

Schindylesis Eklemi

• Özel bir sutura tipidir.
• İbik şeklindeki bir kabartının kendisine uyan bir oyuk içine girmesiyle oluşur.

Ghomphosis Eklemi

• Bir tahta parçasına çakılmış çivi biçimindedir.
• Lig. periodontale adı verilen fibröz doku, diş kökünü sıkıca bağlar.
  • Art.dentoalveolaris, diş kökünün alveole bağlanmasıyla oluşan ghomphosis tipi bir eklemdir.

Syndesmosis Eklemi

• Kemikler birbirlerine fibröz bağlar veya membranlar aracılığıyla bağlanır.
  • Kemikler arasındaki geniş aralığı zarsı bir yapı doldurur.
• Hareket derecesi, kemiklerin birbirine olan uzaklığına ve bağlayan fibröz bağın esnekliğine bağlıdır.
  • Membrana interossea antebrachii, ön kolun pronasyon ve supinasyon hareketlerine izin verir.

Kartilaginöz Eklemler (Articulationes Cartilaginea)

• Eklem yüzleri kıkırdakla örtülüdür.
• Sınırlı hareketler yapabilirler.
• İçerdikleri kıkırdak tipine göre ikiye ayrılırlar:
  • Synchondrosis
  • Symphysis

Synchondrosis Eklemleri

• Hyalin kıkırdak yapısındadır.
• Doğumdan sonra kemikleşir.
• Epifiz ile metafiz arasındaki kıkırdak veya os coxae'deki ‘Y’ kıkırdağı bu türe örnektir.
• Vücutta sınırlı sayıda kalıcı olan synchondrosis ekleme örnektir.
  • 1. kaburgayı sternuma bağlayan Cartilago costalis verilebilir.

Symphysis Eklemleri

• Eklem yüzleri arasında fibrokartilaginöz bir diskus bulunur.
• Kemikler fibröz doku ve/veya fibröz kıkırdak aracılığıyla kuvvetli bir şekilde bağlanmıştır.
• Tipik örnek discus intervertebralis'ler aracılığıyla birbirine bağlanmış columna vertebralis'tir.
• Os pubis arasında bulunan symphysis pubis, artic manubriosternalis bu ekleme örnektir.
• Yeni doğan bebeklerde mandibulanın sağ ve sol yarımlarının birleştiği symphysis menti bu grup eklemlere örnek olarak verilebilir.

Sinovyal Eklemler (Articulationes Synoviales)

• Vücuttaki eklemlerin büyük bölümünü oluşturur.
• Fonksiyonel olarak en önemli ve tam hareketli eklemlerdir.
• Temel özellikleri şunlardır:
  • Facies articularis (eklem yüzleri)
  • Cartilago articularis (eklem kıkırdağı)
  • Capsula articularis (eklem kapsülü)
  • Cavum articulare (eklem boşluğu)
  • Ligamentler (bağlar)
  • Discus articularis (eklem diski)
  • Meniscus (menisküs)
  • Labrum articulare (labrum)

Facies Articularis (Eklem Yüzleri)

• Genellikle 2-5 mm kalınlığında hyalin kıkırdak ile kaplıdır.
• Discus articularis içeren bazı eklemler fibröz kıkırdak ile kaplıdır.
  • Örnekler: Art. temporomandibularis, Art. sternoclavicularis, Art. acromioclavicularis

Cartilago Articularis (Eklem Kıkırdağı)

• Eklem yüzeyinin her yerinde eşit kalınlıkta değildir.
• Daha fazla kuvvete maruz kalan yerlerde daha kalındır.
• Hareket sırasında kemik uçlarının birbiri üzerinde kaymasına olanak sağlar.

Menisküs ve Labrum Articulare

• Menisküs, fibrokartilaginöz yapıda yarımay şeklinde oluşumlardır.
• Labrum articulare, fibröz bağ dokusundan yapılmış halka şeklindeki oluşumlardır.

Discus Articularis (Eklem Diski)

• Eklem boşluğunu kısmen veya tamamen ikiye bölen fibrokartilaginöz yapılardır.

Capsula Articularis (Eklem Kapsülü)

• Yapı ve fonksiyon bakımından farklı iki tabakadan oluşur:
  • Membrana fibrosa: Fibröz bağ dokusundan yapılmıştır. Eklemi dış etkilerden korur, periost ile devam eder.
  • Membrana synovialis: Membrana fibrosanın iç yüzünü örter, gevşek bağ dokusu ile tutunur ve synovia denilen bir sıvı salgılar.
• Synovia: Rengi ve miktarı eklemler arasında değişir. Yumurta akı gibi olup içinde birkaç hücre, yağ taneleri ve plica synovialis'ten kopmuş küçük partiküller bulunur.

Cavum Articulare (Eklem Boşluğu)

• Eklem yüzleri arasındaki potansiyel boşluktur.
• Bu boşlukta negatif basınç bulunur.

Ligamentler (Bağlar)

• Eklemi meydana getiren kemikleri birbirine bağlayan oluşumlardır.
• Dış (ekstrinsik) bağlar: Eklem kapsülünün dışında bulunur bir kemikten diğerine uzanır. Eklem kapsülü de bir dış bağdır.
• İç (intrinsik) bağlar: Eklem boşluğu içerisinde bulunur ve eklem yüzleri arasında uzanır.

Konveks Eklem Yüzünün Şekline Göre Eklemler

• Ginglymus (art. trochlearis)
• Art. trochoidea
• Art. Bicondylaris
• Art. ellipsoidea (art. condylaris)
• Art. sellaris
• Art. spheroidea
• Art. plana

Ginglymus (trochlearis) Eklemi

• Bir eklem yüzü konveks makara şeklinde, diğeri ise bu konveks yüzü içine alacak şekilde konkavdır.
• Sadece transvers eksende fleksiyon-ekstansiyon hareketleri yapabildiklerinden menteşe şeklinde bilinirler.
  • Art. humeroulnaris (dirsek eklemi) örnektir.

Art. Trochoidea Eklemi

• Konkav eklem yüzü osteofibröz halka, konveks eklem yüzü ise silindir şeklindedir.
• . Tek eksenli olup, vertical eksende rotasyon hareketleri yapabilirler.
• Art.radio-ulnaris proximalis örnektir.

Art. Bicondylaris Eklemi

• Dış bükey eklem yüzü iki kondil, içbükey eklem yüzü ise sığ çukur şeklindedir.
• Diz eklemi Art.\ bicondylaris tipinin tipik örneğidir.
• Menteşe şeklindeki eklemlere benzer fakat fleksiyon-ekstansiyon haricinde bazı pozisyonlarda az da olsa rotasyon ve yana kayma hareketleri de yapabilir.

Art. Ellipsoidea (Condylaris) Eklemi

• Oval biçimde konveks bir eklem yüzeyi ile elipsoid şeklindeki konkav eklem yüzeyinin birbirine oturmasıyla oluşur.
• Transvers ve sagittal olmak üzere iki ekseni vardır.
  • Art. radiocarpalis (el bileği eklemi) örnektir.

Art. Sellaris Eklemi

• Eklem yüzleri karşılıklı olarak konveks ve konkavdır.
• İki eklem yüzü birbirini saran eğer şeklindedir. Bu nedenle bu adı almıştır.
• Transvers ve sagittal olmak üzere iki ekseni vardır.
  • Transvers eksende fleksiyon-ekstansiyon
  • Sagittal eksende abduksiyon-adduksiyon yaptırırlar.
  • Art. carpometacarpea pollicis (başparmak kök eklemi) örnektir.

Art. Spheroidea Eklemi

• Eklem yüzlerinden biri küre şeklinde konveks, diğeri ise onu içine alacak şekilde konkavdır.
• Sagittal, transvers ve vertikal olmak üzere üç ana eksende hareketler yapabilirler.
• Abduksiyon-adduksiyon
• Fleksiyon-ekstansiyon
• Rotasyon
• Art. Coxae (kalça eklemi) örnektir.

Art. Plana Eklemi

• Eklem Yüzeyleri Oldukça Düzdür.
  • Vertebraların Proc.articularisleri örnektir.
• Art. Zygapophysialis

Eklemlerin İnnervasyonu

• Eklemler zengin bir sinir ağına (innervasyona) sahiptir.
• Sinir uçları, eklem kapsülünün (capsula articularis) her iki tabakasında da yer alır.
• Bir kural olarak, eklemi hareket ettiren kasları ve bu kasları örten deriyi innerve eden sinirler eklemi de innerve eder.
  • Bu ilkeye "Hilton Kanunu" denir.
• Eklemlerdeki temel duyu, proprioseptif duyudur. Bu sayede vücudun bölümlerinin pozisyonu ve hareketleri algılanır.
• Ağrı taşıyan lifler, özellikle eklem kapsülünde (membrana fibrosa'da daha belirgin olarak) yüksek miktarda bulunur ve burkulma, çıkık ve eklem iltihabı gibi durumlarda ağrıya neden olur.
• Eklem kıkırdağı sinir uçları içermez.

Eklemlerin Arteryel Beslenmesi ve Venöz Drenajı

• Eklemler, özellikle eklem kapsülü, zengin bir arteryel beslenmeye sahiptir.
• Bu arterler, eklem çevresindeki a. epiphysialis gibi damarlardan kaynaklanır ve yaygın anastomozlarla bir damar ağı oluştururlar.
• Eklem çevresindeki kapiller damarlardan sinovyal sıvıya (synovia) difüzyon yoluyla avasküler olan eklem yüzeyini oluşturan kıkırdak doku da beslenir.
• Venler arterlere eşlik eder ve arterler gibi özellikle eklem kapsülünde yoğunlaşmıştır.

Eklem Stabilitesini Sağlayan Faktörler

• Eklemin normal pozisyonunu korumada ve hareketin uygun şekilde yapılmasında rol oynayan dört temel faktör:
  • Eklem boşluğundaki negatif hava basıncı
  • Eklem kapsülü ve bağlar
  • Eklemi saran kaslar ve tendonlar
  • Eklem yüzlerinin şekli.

Eklem Hareketleri

• Fleksiyon (bükme) - Ekstansiyon (germe)
• Adduksiyon (içe çekme) - Abduksiyon (dışa açma)
• Sirkumdiksiyon (dairesel hareket)
• Rotasyon (dönme)

Fleksiyon ve Ekstansiyon

• Transvers (yatay) eksen etrafında yapılır.
• Fleksiyon: İki kemik arasındaki açıyı küçültür.
• Ekstansiyon: İki kemik arasındaki açıyı büyütür.

Abduksiyon-Adduksiyon

• Sagittal eksen etrafında yapılır.
• Abduksiyon: Yapılan hareket sagital eksende gövdeden uzaklaşmasıdır Adduksiyon: Yapılan hareket sagital eksende gövdeye yaklaşmasıdır

Sirkumdiksiyon

• Fleksiyon, ekstansiyon, adduksiyon ve abduksiyon hareketlerinin kombinasyonu ile meydana gelir.