Eklemler (Artroloji)

Eklemler (Genel Bilgi)

• Vücut hareket sistemini (Systema locomotoria) oluşturan yapılar kemikler (osteoloji) ve eklemler (artroloji) dir.
• Hareketin pasif unsurları kemikler ve eklemlerdir, aktif unsurları ise kaslardır.

Eklemlerin Sınıflandırılması

• Eklemler hareket yeteneğine göre, ekleme katılan kemik sayısına göre ve yapılarına göre sınıflandırılır.
• Hareket yeteneğine göre eklemler; oynamaz, yarı oynar ve oynar olarak sınıflandırılır.
• Ekleme katılan kemik sayısına göre; articulatio simplexa (2 kemik) ve articulatio composita (2'den fazla kemik) şeklinde sınıflandırılır.
• Yapılarına göre eklemler; articulationes fibrosae (fibröz eklemler), articulationes cartilaginea (kartilaginöz eklemler) ve articulationes synoviales (sinovyal eklemler) olarak sınıflandırılır.

Articulationes Fibrosae (Fibröz Eklemler)

• Fibröz eklemlerde, eklemi oluşturan kemikler fibröz bir doku aracılığıyla birbirine bağlanır, diğer adı synarthrosis'dir.
• Fibröz eklem tipleri sutura, sutura serrata, sutura denticulata, sutura squamosa ve sutura plana'dır.

Sutura

• Yalnızca kafatasında bulunan bir eklem türüdür.
• Yeni doğan bebeklerde kafatası kemikleri tam temas halinde olmadığından, fibröz bağlarla örtülmüş yumuşak alanlar (bıngıldak - fonticulus) hissedilebilir.
• Sutura tipi eklemler, eklem yapan kemiklerin kenarlarının şekline göre farklı isimler alır.

Sutura Serrata

• Kafatası kemikleri arasında en sık görülen sutura türüdür.
• Sutura sagittalis ve sutura metopica örnekleridir.

Diğer Sutura Türleri

• Sutura denticulata: Sutura lambdoidea örnektir.
• Sutura squamosa: Pterion bölgesinde bulunur.
• Sutura plana: Visserocranium'daki eklemler bu tiptedir.

Schindylesis

• Özel bir sutura tipidir, ibik şeklinde bir kabartının kendisine uyan bir oyuk içine girmesi ile oluşur.
• Rostrum sphenoidale ve vomer arasındaki eklem örnektir.

Ghomphosis

• Bir tahta parçasına çakılmış çivi biçimindedir.
• Ligamentum periodontale adı verilen fibröz doku diş kökünü sıkıca bağlar.

Syndesmosis

• Bu fibröz eklem tipinde kemikler birbirlerine fibröz ligamentler veya membranlar aracılığıyla bağlanır.
• Kemikler arasındaki geniş aralığı zarsı bir yapı doldurur.
• Hareketi kemiklerin birbirine olan uzaklığı ve liflerin esnekliği belirler.
• Membrana interossea antebrachii, ön kolun pronasyon ve supinasyon hareketlerine izin verir.
• Örnekler: Art. radioulnaris ve Art. tibiofibularis.

Articulationes Cartilaginea (Kıkırdak Eklemler)

• Eklem yüzleri kıkırdakla örtülüdür ve sınırlı hareketler yapabilirler, diğer adı amphiarthrosis'dir.
• İçerdikleri kıkırdak tipine göre synchondrosis ve symphysis olarak ikiye ayrılırlar.

Synchondrosis

• Hyalin kıkırdak yapısındadır ve doğumdan sonra kemikleşir.
• Epifiz ve metafiz arasındaki epifiz kıkırdağı veya os coxae'deki Y kıkırdağı örnek verilebilir.
• Vücutta sınırlı sayıda kalıcı olan örnek 1. kaburgayı sternuma bağlayan Cartilago costalis'dir.

Symphysis

• Eklem yüzleri arasında fibrokartilaginöz bir diskus bulunur.
• Discus intervertebralis aracılığıyla birbirine bağlanan columna vertebralis tipik örnektir.
• Os pubis arasında bulunan symphysis pubis, art manubriosternalis diğer örneklerdir.
• Yeni doğan bebeklerde mandibulanın sağ ve sol yarımlarının birleştiği symphysis menti de bu gruba örnektir.

Articulationes Synoviales (Sinovyal Eklemler)

• Vücuttaki eklemlerin büyük bir bölümünü oluşturur ve fonksiyonel olarak en önemli olan tam hareketli eklemlerdir, diğer adı diarthrosisdir.

Sinovyal Eklemlerin Temel Özellikleri

• Facies articularis (eklem yüzleri)
• Cartilago articularis (eklem kıkırdağı)
• Capsula articularis (eklem kapsülü)
• Cavum articulare (eklem boşluğu)
• Ligamentler
• Discus articularis
• Meniscus
• Labrum articulare

Facies Articularis (Eklem Yüzleri)

• Çoğunlukla 2-5 mm kalınlığında hyalin kıkırdak ile kaplıdır.
• Discus articularis içeren bazı eklemlerde fibröz kıkırdak ile kaplıdır: Art. temporomandibularis, Art. sternoclavicularis, Art. acromioclavicularis.
• Cartilago articularis eklem yüzünün her yerinde eşit kalınlıkta değildir; daha fazla kuvvete maruz olan yerlerde daha kalındır ve hareket sırasında kemik uçlarının kaymasına olanak sağlar.

Meniscus

• Fibrokartilaginöz yapıda yarımay şeklinde oluşumlardır.

Labrum Articulare

• Fibröz bağ dokusundan yapılmış halka şeklinde oluşumlardır.

Discus Articularis

• Eklem boşluğunu kısmen veya tamamen ikiye bölen fibrokartilaginöz yapılar.

Capsula Articularis

• Yapı ve fonksiyon bakımından farklı iki tabakadan oluşur.
  • Membrana fibrosa: Fibröz bağ dokusundan yapılmıştır; eklemi dış etkilerden korur ve periost ile devam eder.
  • Membrana synovialis: Membrana fibrosanın iç yüzünü örter; fibrosaya gevşek bağ dokusu ile tutunur ve synovia denilen bir sıvı salgılar.
• Synovia: Rengi ve miktarı eklemler arasında farklılık gösterir; yumurta akı gibi içinde birkaç hücre, yağ taneleri ve plika synovialis'ten kopmuş küçük partiküller bulunur.

Cavum Articulare

• Eklem yüzleri arasındaki potansiyel boşluktur ve bu boşlukta negatif basınç bulunur. Böylece, çıkık önlenir.
• Atmosfer basıncından düşüktür.

Ligamentler

• Eklemi meydana getiren kemikleri birbirine bağlayan oluşumlardır.
  • Dış (ekstrinsik) bağlar: Eklem kapsülünün dışında bulunur, bir kemikten diğerine uzanır. Eklem kapsülü de bir dış bağdır.
  • İç (intrinsik) bağlar: Eklem boşluğu içerisinde bulunur, eklem yüzleri arasında uzanır.

Konveks Eklem Yüzeyinin Şekline Göre Eklemler

• Ginglymus (art. trochlearis):
  • Bir yüzü konveks makara şeklinde, diğeri konkavdır. Transvers eksende fleksiyon-ekstansiyon hareketleri yapar (menteşe eklem).
  • Örnek: Art. humeroulnaris.
• Art. trochoidea:
  • Konkav yüzü osteofibröz halka, konveks yüzü silindir şeklindedir; tek eksenlidir ve yalnızca vertikal eksende rotasyon yaptırır.
  • Örnek: Art. radio-ulnaris proximalis.
• Art. bicondylaris:
  • Dış bükey yüzü iki kondil, iç bükey yüzü ise sığ çukur şeklindedir. Menteşe ekleme benzer ancak fleksiyon-ekstansiyon dışında az da olsa rotasyon ve yana kayma yapabilir.
  • Örnek: Art. genu (diz eklemi).
• Art. ellipsoidea (Art. condylaris):
  • Oval biçimde konveks bir yüzey, elipsoid şeklinde konkav bir yüzey üzerine oturur. Transvers ve sagittal eksende hareket vardır.
  • Örnek: Art. radiocarpalis (el bileği eklemi).
• Art. sellaris (Eyer Eklem):
  • Karşılıklı olarak konveks ve konkav yüzeyler içerir. Transvers ve sagittal olmak üzere iki ekseni vardır; transvers eksende fleksiyon-ekstansiyon, sagittal eksende abdüksiyon-adduksiyon yaptırır.
  • Örnek: Art. carpometacarpea pollicis (başparmak).
• Art. spheroidea (Küresel Eklem):
  • Bir yüzü küre şeklinde konveks, diğeri konkavdır; sagittal, transvers ve vertikal eksenlerde abdüksiyon-adduksiyon, fleksiyon-ekstansiyon ve rotasyon hareketleri yapabilir.
  • Örnek: Art. coxae (kalça eklemi).
• Art. plana (Düz Eklem):
  • Eklem yüzleri oldukça düzdür ve kayma hareketi yapar.
  • Örnek: Vertebraların proc. articularis'leri (Art. zygapophysialis).

Eklemlerin İnnervasyonu

• Eklemler zengin innervasyona sahiptir ve sinir uçları capsula articularis'in her iki tabakasında yer alır.
• İnnervasyon, eklemi hareket ettiren kasları ve üzerini örten deriyi innerve eden sinirlerce sağlanır (Hilton Kanunu).
• Eklemlerdeki temel duyu proprioseptif duyudur (vücudun pozisyonu ve hareketlerinin algılanması).
• Ağrı taşıyan lifler özellikle eklem kapsülünde bulunur ve burkulma, çıkık gibi durumlarda ağrıya neden olur.
• Eklem kıkırdağı sinir uçları içermez.

Eklemlerin Arteryel Beslenmesi ve Venöz Drenajı

• Eklemler, özellikle eklem kapsülü, zengin arteryel beslenmeye sahiptir.
• Arterler, eklem çevresindeki a. epiphysisalis gibi damarlardan köken alır ve anastomozlarla damar ağı oluşturur.
• Avasküler olan eklem kıkırdağı, eklem çevresindeki kapillerlerden sinovyal sıvıya difüzyon sayesinde beslenir.
• Venler arterlere eşlik eder ve eklem kapsülünde fazla miktarda bulunur.

Eklem Stabilitesini Sağlayan Faktörler

• Eklemin normal pozisyonunun korunmasında ve hareketin uygun şekilde yapılmasında rol oynayan 4 temel faktör:
• Eklem boşluğundaki negatif hava basıncı.
• Eklem kapsülü ve bağlar.
• Eklemi saran kas ve kirişler.
• Eklem yüzlerinin şekli.

Eklem Hareketleri

• Fleksiyon (bükülme) - Ekstansiyon (gerilme)
• Adduksiyon (yaklaşma) - Abduksiyon (uzaklaşma)
• Sirkumduksiyon (dairesel hareket)
• Rotasyon (dönme)

Fleksiyon ve Ekstansiyon

• Transvers eksen etrafında yapılır.
• Fleksiyon: İki kemik arasındaki açı küçülür.
• Ekstansiyon: İki kemik arasındaki açı büyür.

Abduksiyon ve Adduksiyon:

• Sagittal eksen etrafında yapılır.
• Abduksiyon: sagittal eksende gövdeden uzaklaşma.
• Adduksiyon: sagittal eksende gövdeye yaklaşma.

Sirkumdiksiyon:

• Fleksiyon, ekstansiyon, adduksiyon, abduksiyonun kombinasyonu ile oluşan harekettir.