1982 Anayasası: Başlangıç

• 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın ana başlıkları şunlardır: başlangıç, genel esaslar, temel haklar ve ödevler, cumhuriyetin temel organları, mali ve ekonomik hükümler, çeşitli hükümler ve son hükümler

Başlangıç

• Anayasa, Türk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığını, Türk Devleti'nin bölünmez bütünlüğünü esas alır.
• Atatürk milliyetçiliği, inkılapları ve ilkeleri doğrultusunda çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma amacı güder.
• Millet iradesinin üstünlüğü, egemenliğin Türk Milletine ait olması ve hiçbir kişi/kuruluşun Anayasa dışına çıkamaması vurgulanır.
• Kuvvetler ayrılığı, devlet organları arasında üstünlük değil, iş bölümüdür; üstünlük Anayasa ve kanunlardadır.
• Her faaliyet, Türk milli menfaatlerine, Türk varlığına, devletin bölünmezliğine, Türklüğün tarihi değerlerine uygun olmalıdır.
• Laiklik ilkesi gereği, din duyguları devlet işlerine karıştırılamaz.
• Her Türk vatandaşı, temel haklardan eşitçe yararlanarak onurlu bir hayat sürme hakkına sahiptir.
• Türk vatandaşları, milli gurur, sevinç, keder, hak ve ödevlerde ortaktır; "Yurtta sulh, cihanda sulh" ilkesiyle huzurlu bir yaşam hedeflenir..
• Anayasa, akılcı bir yaklaşımla yorumlanıp uygulanmalıdır.
• Anayasa, Türk Milleti tarafından, vatan ve millet sevgisine emanet edilir.

Birinci Kısım: Genel Esaslar

• Madde 1: Türkiye Devleti'nin şekli Cumhuriyettir.
• Madde 2: Türkiye Cumhuriyeti; demokratik, laik, sosyal bir hukuk devletidir.
• Madde 3: Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçe, bayrağı beyaz ay yıldızlı al bayrak, milli marşı İstiklal Marşı, başkenti Ankara'dır.
• Madde 4: Anayasanın 1., 2. ve 3. maddelerindeki hükümler değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez.
• Madde 5: Devletin temel amaç ve görevleri; Türk milletinin bağımsızlığını korumak, refah ve mutluluğunu sağlamak, kişi hak ve hürriyetlerini güvence altına almak ve insanın maddi-manevi gelişimini sağlamaktır.
• Madde 6: Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir ve yetkili organlar eliyle kullanılır.
• Madde 7: Yasama yetkisi TBMM'nindir ve devredilemez.
• Madde 8: Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir ve Anayasa ile kanunlara uygun kullanılır.
• Madde 9: Yargı yetkisi bağımsız mahkemelerce kullanılır.
• Madde 10: Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep gibi sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir ve kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir
• Madde 11: Anayasa hükümleri, yasama, yürütme, yargı organlarını ve diğer tüm kişi ve kuruluşları bağlar ve kanunlar Anayasaya aykırı olamaz

İkinci Kısım: Temel Haklar ve Ödevler - Genel Hükümler

• Madde 12: Herkes, kişiliğine bağlı dokunulmaz temel hak ve hürriyetlere sahiptir.
• Madde 13: Temel hak ve hürriyetler, Anayasada belirtilen sebeplerle ve kanunlarla sınırlanabilir, ancak özlerine dokunulamaz.
• Madde 14: Temel hak ve hürriyetler, Devletin bütünlüğünü bozmak veya laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmak amacıyla kullanılamaz.
• Madde 15: Savaş, seferberlik gibi olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir.
• Madde 16: Yabancıların temel hak ve hürriyetleri, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.

İkinci Bölüm: Kişinin Hakları ve Ödevleri

• Madde 17: Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
• Madde 18: Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır..
• Madde 19: Herkes kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
• Madde 20: Herkes özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir.
• Madde 21: Kimsenin konutuna dokunulamaz.
• Madde 22: Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
• Madde 23: Herkes yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.
• Madde 24: Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir.
• Madde 25: Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.
• Madde 26: Herkes, düşünce ve kanaatlerini açıklama ve yayma hakkına sahiptir.
• Madde 27: Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
• Madde 28: Basın hürdür, sansür edilemez.
• Madde 29: Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
• Madde 30: Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz.
• Madde 31: Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sahiptir.
• Madde 32: Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.
• Madde 33: Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.
• Madde 34: Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.
• Madde 35: Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir.
• Madde 36: Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
• Madde 37: Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.
• Madde 38: Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz.
• Madde 39: Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir
• Madde 40: Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir.

Üçüncü Bölüm: Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler

• Madde 41: Aile Türk toplumunun temelidir, eşler arası eşitliğe dayanır ve devlet ailenin huzur ve refahını korur.
• Madde 42: Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.
• Madde 43: Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır ve yararlanmada kamu yararı gözetilir.
• Madde 44: Devlet, toprağın verimli işletilmesini korur ve topraksız çiftçiye toprak sağlar.
• Madde 45: Devlet, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların işletme araçlarını teminini kolaylaştırır.
• Madde 46: Devlet ve kamu tüzel kişileri kamu yararı gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla özel mülkiyette bulunan taşınmaz malları kamulaştırmaya yetkilidir.
• Madde 47: Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir.
• Madde 48: Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir.
• Madde 49: Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir ve devlet çalışanların hayat seviyesini yükseltmek ile görevlidir.
• Madde 50: Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.
• Madde 51: Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir.
• Madde 53: İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler.
• Madde 54: Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptirler.
• Madde 55: Ücret emeğin karşılığıdır ve devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri için gerekli tedbirleri alır.
• Madde 56: Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir
• Madde 57: Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır.
• Madde 58: Devlet, istiklal ve Cumhuriyetimizin emanet edildiği gençlerin müsbet ilmin ışığında yetişme ve gelişmelerini sağlayıcı tedbirleri alır.
• Madde 59: Devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder.
• Madde 60: Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir ve Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.
• Madde 61: Devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malül ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar.
• Madde 62: Devlet, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin, çocuklarının eğitiminin sağlanması için gereken tedbirleri alır.
• Madde 63: Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır.
• Madde 64: Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Sanat eserlerinin ve sanatçının korunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gereken tedbirleri alır.
• Madde 65: Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek malî kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.

Dördüncü Bölüm - Siyasi Haklar ve Ödevler

• Madde 66: Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür.
• Madde 67: Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.
• Madde 68: Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hak- kına sahiptir.
• Madde 69: Siyasi partilerin faaliyetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi ilkelerine uygun olur ve yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alan siyasi partiler temelli olarak kapatılır.
• Madde 70: Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir ve hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez.
• Madde 71: Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir.
• Madde 72: Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir Bu hizmetin Silahlı Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenir.
• Madde 73: Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür ve vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.
• Madde 74: Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.

Seçimlere hа̂kim olаn i̇lkeler:

• Eşit oy i̇lkesi: Her seçmenin bir tek oya sаhi̇p olmаsıdır.
• Tek dereceli̇ seçi̇m i̇lkesi̇: Seçmenleri̇n temsilleṙi aracısız yani doğrudan seçmesidir.
• Gi̇zli̇ oy i̇lkesi̇: Oyun gi̇zli̇ olаrаk veri̇lmesidir.1950 yilinа kаdаr kаbul edi̇lmemi̇şti̇r.
• Açık sayım vе döküm i̇lkеsi̇: Oylаrın sayımının аçık bi̇r şеkli̇dе yаpılmаsıdır.
• Seçimlеrіn sеrbеstli̇ği̇: Seçimlеrіn sеrbеstçе yарilаbi̇lmesidir.
• Genеl oy i̇lkesi̇: Eği̇ti̇m, mаddi̇ durum vе ci̇nsi̇yeten bakilimaksızın herkesi̇n oy kullаnаbi̇lmesidir.
• Geniş çevre ilkesi: Her seçim çеvrеsi̇ndе bi̇rdеn çok temsilsi̇ni̇n seçi̇lmesidir.

Üçüncü Kısım - Cumhuriyetin Temel Organları

• Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) kuruluşu, üyelikle ilgili hükümler, görev ve yetkileri, faaliyetleri ve bilgi edinme-denetim yolları tanımlanmaktadır.
• Cumhurbaşkanlığı makamı düzenlenerek, adayı olma ve seçilme şartları, görev süresi, andiçmesi, görev ve yetkileri, cezai sorumluluğu, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar ile ilişkileri açıklanmaktadır.
• Olağanüstü hal yönetimi şartları, Milli Güvenlik Kurulu'nun (MGK) yapısı ve görevleri belirtilmektedir.
• Yargı bölümünde ise mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik ve savcılık teminatı, yüksek mahkemeler ve Hakimler Savcılar Kurulu'nun işleyiş esasları vurgulanmaktadır.

Dördüncü Kısım - Mali ve Ekonomik Hükümler

• Bu bölümde bütçe süreci, kamu iktisadi teşebbüslerinin denetimi, planlama, Ekonomik ve Sosyal Konsey, piyasaların denetimi, tabii servetler, ormanlar, kooperatifçilik, tüketicinin ve esnafın korunması ele alınır.

Beşinci Kısım - Çeşitli Hükümler

• İnkılap kanunlarının korunması ve diğer çeşitli konulara yer verilmektedir.

Yedinci Kısım - Son Hükümler

• Anayasanın değiştirilme süreci detaylı olarak açıklanmaktadır.
• Anayasanın hangi maddelerinin ne zaman yürürlüğe gireceği belirtilmektedir.