1982 Anayasası: Temel İlkeler

1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

• 1982 Anayasası, Türk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığını amaçlar.
• Anayasa, Yüce Türk Devletinin bölünmez bütünlüğünü esas alır.
• Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Atatürk'ün milliyetçilik anlayışını ve ilkelerini benimser.
• Çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi taşır.
• Millet iradesinin mutlak üstünlüğünü vurgular.
• Hürriyetçi demokrasi ve hukuk düzenini Anayasa'da tanımlanan sınırlar içinde tutar.
• Kuvvetler ayrılığı, devlet organları arasında üstünlük değil, iş bölümü ve işbirliği anlamına gelir.
• Üstünlük Anayasa ve kanunlar ile belirlenir.
• Faaliyetler, Türk milli menfaatlerine, Türk varlığına, devletin bölünmezliğine aykırı olamaz.
• Türklüğün tarihi ve manevi değerleri ile Atatürk milliyetçiliği korunur.
• Laiklik ilkesi gereği din duyguları devlet işlerine karıştırılmaz.
• Her Türk vatandaşı, temel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet içinde yararlanır.
• Milli kültür, medeniyet ve hukuk düzeni içinde onurlu bir hayat sürdürme hakkına sahiptir.
• Türk vatandaşları, milli gurur, sevinç ve kederlerde ortaktır.
• Birbirinin hak ve hürriyetlerine saygı, sevgi ve kardeşlik duygularıyla "Yurtta sulh, cihanda sulh" ilkesini benimser.
• Anayasa, Türk Milleti tarafından, demokrasiye aşık Türk evlatlarının vatan ve millet sevgisine emanet edilir.

Devletin Şekli (Madde 1)

• Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

Cumhuriyetin Nitelikleri (Madde 2)

• Türkiye Cumhuriyeti demokratik, laik, sosyal bir hukuk devletidir.
• Toplumun huzuru ve milli dayanışma anlayışı içinde yer alır ve insan haklarına saygılıdır.
• Atatürk milliyetçiliğine bağlıdır ve başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanır.

Devletin Bütünlüğü, Resmi Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti (Madde 3)

• Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür.
• Resmi dili Türkçedir.
• Bayrağı, beyaz ay yıldızlı al bayraktır, şekli kanunda belirtilir.
• Milli marşı "İstiklal Marşı"dır.
• Başkenti Ankara'dır.

Değiştirilemeyecek Hükümler (Madde 4)

• Anayasanın 1., 2. ve 3. maddelerindeki hükümler değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.

Devletin Temel Amaç ve Görevleri (Madde 5)

• Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü korumak.
• Ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak.
• Kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak amaçları vardır.
• Kişinin temel hak ve hürriyetlerini korur, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya çalışır.
• İnsanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlar.

Egemenlik (Madde 6)

• Egemenlik, kayıtsız şartsız Türk Milletinindir.
• Türk Milleti, egemenliğini Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organları eliyle kullanır.
• Egemenliğin kullanılması hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz.
• Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz.

Yasama Yetkisi (Madde 7)

• Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi'nindir.
• Bu yetki devredilemez.

Yürütme Yetkisi ve Görevi (Madde 8)

• Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.

Yargı Yetkisi (Madde 9)

• Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.

Kanun Önünde Eşitlik (Madde 10)

• Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.
• Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir ve devlet bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.
• Bu amaçla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı yorumlanamaz.
• Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, şehitlerin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.
• Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.
• Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun hareket etmek zorundadır.

Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü (Madde 11)

• Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
• Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.

Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği (Madde 12)

• Herkes kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.
• Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da içerir.

Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması (Madde 13)

• Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir.
• sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.

Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılamaması (Madde 14)

• hiçbir hak ve hürriyet, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.

Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması (Madde 15)

• Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmeden, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir.
• Bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.
• Savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz.
• Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz.
• Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez.
• Suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.

Yabancıların Durumu (Madde 16)

• Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.

Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı (Madde 17)

• Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
• Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz ve rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
• Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.
• Meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürmeler bu hükmün dışındadır.

Zorla Çalıştırma Yasağı (Madde 18)

• Hiç kimse zorla çalıştırılamaz ve angarya yasaktır.
• Hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar, olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler, ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları zorla çalıştırma sayılmaz.

Kişi Hürriyeti ve Güvenliği (Madde 19)

• Herkes kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
• Mahkemelerce verilmiş cezaların yerine getirilmesi.
• Bir mahkeme kararı veya kanunda öngörülen yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması.
• Bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi.
• Toplum için tehlike teşkil eden akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için alınan tedbirin yerine getirilmesi gibi hallerde hürriyet kısıtlaması olabilir.
• Usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren veya hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz.
• Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını, delillerin yokedilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan hallerde hakim kararıyla tutuklanabilir.
• Yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir, şartları kanun gösterir.
• Yakalanan veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ile haklarındaki iddialar yazılı, mümkün değilse sözlü olarak derhal bildirilir.
• Yakalanan veya tutuklanan kişi, en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç 48 saat içinde, toplu suçlarda en çok dört gün içinde hakim önüne çıkarılır.
• Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz ve bu süreler olağanüstü hal ve savaş hallerinde uzatılabilir.
• Yakalandığı veya tutuklandığı yakınlarına derhal bildirilir.
• Tutuklanan kişilerin, makul sürede yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır.
• Serbest bırakılma durumu, yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hükmün yerine getirilmesini sağlamak için güvenceye bağlanabilir.
• Her ne sebeple olursa olsun hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir.
  • Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir.

Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması (Madde 20)

• Herkes özel ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir ve bu gizliliğe dokunulamaz.
• Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz.
• Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur ve Hâkim kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.
• Herkes kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir.
• Kişisel verilerin ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir ve kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir.

Konut Dokunulmazlığı (Madde 21)

• Kimsenin konutuna dokunulamaz.
• Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz.
• Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur.
• Hâkim kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.

Haberleşme Hürriyeti (Madde 22)

• Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir ve haberleşmenin gizliliği esastır.
• Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz.
• Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar.

Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti (Madde 23)

• Herkes yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.
• Yerleşme hürriyeti, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak amacıyla kanunla sınırlanabilir.
• Seyahat hürriyeti, suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek amacıyla kanunla sınırlanabilir.
• Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.
• Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.

Din ve Vicdan Hürriyeti (Madde 24)

• Herkes vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir.
• 14 üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbesttir.
• Kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.
• Din ve ahlak eğitim ve öğretimi Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır.
• Din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır.
• Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır.
• Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel düzenini kısmen de olsa din kurallarına dayandırma veya siyasi veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun dini veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz.

Düşünce ve Kanaat Hürriyeti (Madde 25)

• Herkes düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.
• Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.

Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti (Madde 26)

• Herkes düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet Resmî makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar.
• bu hürriyetlerin kullanılması, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.

Bilim ve Sanat Hürriyeti (Madde 27)

• Herkes bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
• Yayma hakkı Anayasanın 1 inci, 2 nci ve 3 üncü maddeleri hükümlerinin değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılamaz.
• Bu madde hükmü yabancı yayınların ülkeye girmesi ve dağıtımının kanunla düzenlenmesine engel değildir.

Basın Hürriyeti (Madde 28)

• Basın hürdür ve sansür edilemez.
• Basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
• Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır.
• devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden veya suç işlemeye teşvik eden haber ve yazıları yazan veya bastıranlar bu suçlara ait kanun hükümleri uyarınca sorumludurlar.

Süreli ve süresiz Yayın Hakkı (Madde 29)

• Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
• Süreli yayın çıkarabilmek için kanunun gösterdiği bilgi ve belgelerin kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir.
• Süreli yayınların çıkarılması, yayım şartları, mali kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunla düzenlenir.
• Kanun, haber, düşünce ve kanaatlerin serbestçe yayımlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı siyasal, ekonomik, mali ve teknik şartlar koyamaz.
• Süreli yayınlar, Devletin ve diğer kamu tüzelkişilerinin veya bunlara bağlı kurumların araç ve imkanlarından eşitlik esasına göre yararlanır.

Basın Araçlarının Korunması (Madde 30)

• Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz.

Düzeltme ve Cevap Hakkı (Madde 32)

• Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.

Dernek Kurma Hürriyeti (Madde 33)

• Herkes önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.

Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (Madde 34)

• Herkes önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.

Mülkiyet Hakkı (Madde 35)

• Herkes mülkiyet ve miras haklarına sahiptir.
• Bu haklar ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabilir.
• Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.

Hak Arama Hürriyeti (Madde 36)

• Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
• Hiçbir mahkeme görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.

Kanuni Hakim Güvencesi (Madde 37)

• Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz ve bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz.

Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar (Madde 38)

• Kimse işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz.
• Kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
• Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez.
• İdare, kişi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz, Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.

İspat Hakkı (Madde 39)

• Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı bu görevden dolayı yapılan hakaret davalarında sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir.

Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması (Madde 40)

• Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir.

Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları (k.41)

• Aile Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır.
• Her çocuk korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına aykırı olmadıkça ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir.

Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi (Madde 42)

• Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından mahrum bırakılamaz.
• Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır.
• Devlet, maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacıyla burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar.
• Devlet durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.

Kamu Yararı (Madde 43-45)

• Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. -Devlet tarım arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kullanılmasını önler ve tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi arttırır.

Kamulaştırma (Madde 46)

• Devlet ve kamu tüzel kişileri, kamu yararının gerektirdiği hallerde özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla kamulaştırabilirler.

Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti (Madde 48)

• Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir ve özel teşebbüsler kurmak serbesttir.
• Devlet özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır.

Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı (Madde 50)

• Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamazken küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.

Ücrette Adalet Sağlanması (Madde 55)

• Ücret emeğin karşılığıdır ve Devlet çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.

Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması (Madde 56)

• Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.

Konut Hakkı (Madde 57)

• Devlet şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler.

Gençliğin Korunması (Madde 58)

• Devlet, istiklal ve Cumhuriyetimizin emanet edildiği gençlerin müsbet ilmin ışığında, Atatürk ilke ve inkılapları doğrultusunda gelişmelerini sağlar. Devlet gençleri alkol düşkünlüğünden ve kötü alışkanlıklardan korur.

Sosyal Güvenlik Hakları (Madde 60)

• Herkesin sosyal güvenlik hakkı vardır ve Devlet bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.

Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gerekenler (Madde 61)

• Devlet harp ve vazife şehitlerinin korur, sakatların korur, yaşlıları Devletçe korunur ve korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için tedbirleri alır.

Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları (Madde 62)

• Devlet yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin ve çocuklarının eğitiminin sağlanması için tedbirleri alır ve yurda dönüşlerinde yardımcı olunması için gereken önlemleri alır.

Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması (Madde 63)

• Devlet tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar ve özel mülkiyet konusu olanlara getirilecek sınırlamalar ve tanınacak muafiyetler kanunla düzenlenir.

Sanatın ve Sanatçının Korunması (Madde 64)

• Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur ve sanat eserlerinin ve sanatçının korunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gereken tedbirleri alır.

Devletin İktisadi ve Sosyal Ödevlerinin Sınırları (Madde 65)

• Devlet sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek kaynaklarının yeterliliği oranında yerine getirir.

Türk Vatandaşlığı (Madde 66)

• Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür.
• Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür.
• Vatandaşlık kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
• Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.
• Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.

Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakları (Madde 67)

• Vatandaşlar kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.
• Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre yargı yönetim ve denetimi altında yapılır.

Seçimlere Hâkim Olan İlkeler

• Seçimlere hâkim olan ilkeler şunlardır: eşit oy, tek dereceli seçim, gizli oy, açık sayım ve döküm, seçimlerin serbestliği, genel oy ve geniş çevre.

Siyasi Partilerle İlgili Hükümler (Madde 68)

• Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hak-kına sahiptir.
• Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.
• Siyasi partiler önceden izin almadan kurulurlar ve Anayasa ve kanun hükümleri içerisinde faaliyetlerini sürdürürler.
• Siyasi partilerin tüzük ve programları ile eylemleri belirtilen esaslara aykırı olamaz.
• Hâkimler ve savcılar, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar.

Siyasi Partilerin Uyacakları Esaslar (Madde 69)

• Siyasi partilerin faaliyetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi ilkelerine uygun olur.
• Siyasi partiler, ticari faaliyetlere girişemezler.
• Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin kendi amaçlarına uygun olması gereklidir ve bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir.
  • Anayasa Mahkemesince siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetimi Anayasa Mahkemesi tarafından yapılır.

Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı (Madde 70)

• Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir ve hizmete alınmada görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez.

Mal Bildirimi (Madde 71)

• Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir.

Vatan Hizmeti (Madde 72)

• Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir ve bu hizmetin Silahlı Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği kanunla düzenlenir.

Vergi Ödevi (Madde 73)

• Herkes kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür ve vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.

Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı (Madde 74)

• Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’ de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (Madde 75)

• Türkiye Büyük Millet Meclisi, kurul olarak genel oyla seçilen 600 milletvekilinden oluşur.

Milletvekili Seçilme Yeterliliği (Madde 76)

• En az ilkokul mezunu olmayanlar, kısıtlılar, askerlikle ilişiği olanlar, kamu hizmetlerinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar milletvekili olamazlar.

Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanının Seçim Dönemi (Madde 77)

• TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır ve süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.

Seçimlerin Geriye Bırakılması ve Ara Seçimler (Madde 78)

• Savaş nedeniyle yeni seçim yapılamazsa TBMM, seçimleri bir yıl geriye bırakabilir.

Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi (Madde 79)

• Seçimler yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.

Milletin Temsili (Madde 80)

• TBMM üyeleri seçildikleri bölgeyi ve kendilerini seçenleri değil, bütün Milleti temsil eder.

Andiçme (Madde 81)

• TBMM üyeleri, göreve başlarken Anayasa'da belirtilen şekilde andiçerler.

Üyelikle Bağdaşmayan İşler (Madde 82)

• TBMM üyeleri, Devlette vb. yerlerde görev alamazlar, vekil olamazlar, taahhüt işi kabul edemezler.

Yasama Dokunulmazlığı (Madde 83)

• TBMM üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden sorumlu tutulamazlar.

Milletvekilliğinin Düşmesi (Madde 84)

• İstifa, kesin hüküm giyme veya kısıtlanma, göreve devamsızlık gibi durumlarda milletvekilliği düşebilir.

İptal İstemleri (Madde 85)

• Yasama dokunulmazlığının kaldırılması veya milletvekilliğinin düşmesine karar verilmiş olması durumunda, ilgililer Anayasa Mahkemesine başvurabilir.

Ödenek ve Yolluklar (Madde 86)

• TBMM üyelerinin ödenek, yolluk ve emeklilik işlemleri kanunla düzenlenir.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Görev ve Yetkileri (Madde 87)