1982 Anayasası Temel İlkeleri

• 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Türk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığını, Yüce Türk Devletinin bölünmez bütünlüğünü esas alır.
• Anayasa, Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Atatürk'ün milliyetçilik anlayışı, inkılap ve ilkeleri doğrultusundadır.
• Türkiye Cumhuriyeti, dünya milletleri ailesinin eşit haklara sahip, şerefli bir üyesidir.
• Amaç, Türkiye Cumhuriyetinin ebedi varlığını, refahını, maddi ve manevi mutluluğunu ve çağdaş medeniyet düzeyine ulaşmasını sağlamaktır.
• Millet iradesinin mutlak üstünlüğü esastır; egemenlik kayıtsız şartsız Türk Milletinindir.
• Hiçbir kişi veya kuruluş Anayasada belirtilen hürriyetçi demokrasi ve hukuk düzeni dışına çıkamaz.
• Kuvvetler ayrılığı, devlet organları arasında bir üstünlük sıralaması anlamına gelmez, sadece devlet yetki ve görevlerinin kullanılmasından ibarettir.
• Üstünlük sadece Anayasa ve kanunlardadır.
• Türk milli menfaatleri, Türk varlığı, devletin ve ülkenin bölünmezliği, Türklüğün tarihi ve manevi değerleri korunmalıdır.
• Atatürk milliyetçiliği, ilke ve inkılapları esas alınır.
• Medeniyetçilik ve laiklik ilkeleri gözetilir; din duyguları devlet işlerine karıştırılmaz.
• Her Türk vatandaşı, temel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet ilkelerine uygun olarak yararlanır.
• Amaç, milli kültür, medeniyet ve hukuk düzeni içinde onurlu bir hayat sürmek ve maddi-manevi varlığı geliştirmektir.
• Türk vatandaşları, milli gurur, iftihar, sevinç ve kederlerde; milli varlığa karşı hak ve ödevlerde ortaktır.
• Hedef "Yurtta sulh, cihanda sulh" ilkesiyle, birbirinin hak ve hürriyetlerine saygı duyarak huzurlu bir yaşam sürmektir.
• Anayasa, Türk Milleti tarafından, sözüne ve ruhuna saygı ve sadakatle yorumlanıp uygulanmak üzere demokrasiye aşık Türk evlatlarının vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur.

BİRİNCİ KISIM: GENEL ESASLAR

• Türkiye Devleti'nin şekli cumhuriyettir (Madde 1).
• Türkiye Cumhuriyeti, demokratik, laik, sosyal bir hukuk devletidir; insan haklarına saygılıdır; Atatürk milliyetçiliğine bağlıdır (Madde 2).
• Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür; resmi dili Türkçedir; bayrağı beyaz ay yıldızlı al bayraktır; milli marşı İstiklal Marşı'dır; başkenti Ankara'dır (Madde 3).
• Anayasanın 1, 2 ve 3. maddelerindeki hükümler değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez (Madde 4).
• Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü korumak, ülkenin bölünmezliğini sağlamak, Cumhuriyeti ve demokrasiyi kollamak, kişinin temel hak ve hürriyetlerini güvenceye almak devletin temel amaç ve görevleridir (Madde 5).
• Egemenlik kayıtsız şartsız Türk Milletinindir; millet, egemenliğini Anayasa'da belirtilen yetkili organlar aracılığıyla kullanır ve devredilemez (Madde 6).
• Yasama yetkisi Türk Milleti adına TBMM'nindir ve devredilemez (Madde 7).
• Yürütme yetkisi ve görevi Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasa ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir (Madde 8).
• Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır (Madde 9).
• Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, şehit dul ve yetimleri ile gaziler için alınacak önlemler eşitlik ilkesine aykırı sayılamaz. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz (Madde 10).
• Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz (Madde 11).

İKİNCİ KISIM: TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER

• Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da içerir (Madde 12).
• Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz (Madde 13).
• Anayasada yer alan hak ve hürriyetler; Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı, insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz (Madde 14).
• Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir (Madde 15).
• Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir (Madde 16).

KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ

• Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz (Madde 17).
• Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır (Madde 18).
• Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. Kimse, kanunda belirtilen haller dışında hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını, delillerin yokedilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hakim kararıyla tutuklanabilir. Hakim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir. Yakalanan veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar bildirilir. Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal ve savaş hallerinde uzatılabilir. Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir. Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir (Madde 19).
• Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz (Madde 20).

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER

• Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar (Madde 41).
• Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir (Madde 42).
• Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır (Madde 43).
• Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır (Madde 44).
• Devlet, tarım arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kullanılmasını ve tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların işletme araç ve gereçlerinin ve diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırır (Madde 45).
• Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idarî irtifaklar kurmaya yetkilidir (Madde 46).
• Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir. Devletleştirme gerçek karşılığı üzerinden yapılır. Gerçek karşılığın hesaplanma tarzı ve usulleri kanunla düzenlenir (Madde 47).
• Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir (Madde 48).
• Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir (Madde 49).
• Dinlenmek, çalışanların hakkıdır (Madde 50).
• Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. (Madde 51).
• Ücret emeğin karşılığıdır (Madde 55).
• Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir (Madde 56).
• Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler (Madde 57).
• Devlet, istiklal ve Cumhuriyetimizin emanet edildiği gençlerin müsbet ilmin ışığında, Atatürk ilke ve inkılapları doğrultusunda ve Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü ortadan kaldırmayı amaç edinen görüşlere karşı yetişme ve gelişmelerini sağlayıcı tedbirleri alır (Madde 58).
• Devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder (Madde 59).
• Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir (Madde 60).
• Devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malül ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar. Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır. Yaşlılar, Devletçe korunur, Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir (Madde 61).
• Devlet, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin, çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenliklerinin sağlanması, anavatanla bağlarının korunması ve yurda dönüşlerinde yardımcı olunması için gereken tedbirleri alır (Madde 62).
• Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır (Madde 63).
• Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Sanat eserlerinin ve sanatçının korunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gereken tedbirleri alır (Madde 64).
• Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek malî kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir (Madde 65).

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER

• Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür. Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz (Madde 66).
• Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir. Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Ancak, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler. Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir. Bu hakların kullanılması kanunla düzenlenir. Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar. Ceza infaz kurumları ve tutuk evlerinde oy kullanılması ve oyların sayım ve dökümünde seçim emniyeti açısından alınması gerekli tedbirler Yüksek Seçim Kurulu tarafından tespit edilir ve görevli hakimin yerinde yönetim ve denetimi altında yapılır. (Madde 67).

Seçimlere Hâkim Olan İlkeler

• Eşit oy ilkesi: Her seçmenin bir tek oya sahip olmasıdır.
• Tek dereceli seçim ilkesi: Seçmenlerin temsilcileri aracısız yani doğrudan seçmesidir.
• Gizli oy ilkesi: Oyun gizli olarak verilmesidir (1950'de kabul edildi).
• Açık sayım ve döküm ilkesi: Oyların sayımının açık bir şekilde yapılmasıdır (İlk defa 1950'de uygulandı).
• Seçimlerin serbestliği: Seçimlerin serbestçe yapılabilmesidir.
• Genel oy ilkesi: Eğitim, maddi durum ve cinsiyete bakılmaksızın herkesin oy kullanabilmesidir.
• Geniş çevre ilkesi: Her seçim çevresinde birden çok temsilcinin seçilmesidir.
• Anavatan Partisi kurma/partilere girme (Madde 68)
• Vatandaşlar, siyasî parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir.
• Siyasî partiler, demokratik siyasî hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.
• Siyasî partiler önceden izin almadan kurulurlar ve Anayasa ve kanun hükümleri içerisinde faaliyetlerini sürdürürler. Siyasî partilerin tüzük ve programları ile eylemleri: -Devletin bağımsızlığına aykırı olamaz, -Ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı olamaz, -İnsan haklarına aykırı olamaz, -Eşitlik ilkesine aykırı olamaz, -Hukuk devleti ilkelerine aykırı olamaz, -Millet egemenliğine aykırı olamaz, -Demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz. -Sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamaz. -Suç işlenmesini teşvik edemez -Hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasî partilere üye olamazlar. Yüksek öğretim elemanlarının siyasî partilere üye olmaları ancak kanunla düzenlenebilir.

Siyasi Partiler

• Faaliyet ve parti içi düzenlemeler demokrasi ilkelerine uygun olmalı.
• Ticari faaliyette bulunamazlar.
• Gelir ve giderleri amaçlarına uygun olmalıdır.
• Anayasa Mahkemesi mali denetim yapar, Sayıştay'dan yardım alır, kararları kesindir.
• Siyasi partilerin kapatılması davasını Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı açar, Anayasa Mahkemesi karar verir.

Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı

• Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir (Madde 70).
• Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez.
• Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları gerekir (Madde 71).

Ödevler

• Vatan hizmeti her Türkmilletinin hakkı ve ödevidir (Madde 72).
• Vergi ödevi: herkes mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür (Madde 73).
• Dilekçe bilgi edinme ve kamu denetisine başvurma hakkı (Madde 74).

ÜÇÜNCÜ KISIM: CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI

• Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen altıyüz milletvekilinden oluşur (Madde 75).
• Milletvekili seçilme yeterliliği (Madde 76). Onsekiz yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir.
• TBMM ve Cumhurbaşkanının seçim dönemi beş yılda birdir (Madde 77).
• Seçimlerin geri bırakılması ve ara seçimler (Madde 78).
• Seçim ve genel yönetim ve denetimi (Madde 79).
• Milletvekillerinin and içmesi (Madde 81).
• Yasama dokunulmazlığı (Madde 83).
• Milletvekilliğinin düşmesi (Madde 84).
• İptal istemi (Madde 85).
• Ödenek ve ödemeler (Madde 86).
• Kanunların teklif edilmesi ve görüşülmesi (Madde 88).
• Kanunların cumhurbaşkanınca yayınlanması (Madde 89).
• Uluslar arası kararları uygun buyma (Madde 90).
• Savaş halini ilan ve silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin verme TBMM’nin görevidir (Madde 92).
• Meclisin toplantı ve tatil zamanı (Madde 93).
• Toplantı ve karar yeter sayısı (Madde 95)
• Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgi edinme ve denetim yolları (Madde 98).
• Cumhurbaşkanlığı seçimi (Madde 101).
• Görev ve yetkileri (Madde 104).
• Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu (Madde 105).

YÜRÜTME

İkinci Bölüm, yürütme organını düzenler, bu kapsamda;

• Cumhurbaşkanlığı makamını,
• Cumhurbaşkanına ait görev ve yetkileri,
• Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğunu,
• Bakanları,
• Bakanlar Kurulunu,
• Sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halini düzenlemektedir. YÜRÜTME
• Yüksek mahkemeler (Madde 166).
• Anayasa mahkemesi (Madde 146).
• Üyelerin görev süresi ve üyeliğin sona ermesi (Madde 147).
• Görüşme ve yargılama usülü (Madde 149).
• İptal davası (Madde 150).
• Hakimliğin kanuni hakim güvencesi.
• Hakim savcıların mesleği.
• Duruşmaların acıklığı.

DÖRDÜNCÜ KISIM: MALİ VE EKONOMİK HÜKÜMLER

• Bütçe ve kesinhesap (Madde 161).
• Bütçenin görüşülmesi (Madde 162).
• Bütçelerde değişiklik yapabilme esasları: (Madde163).
• Kesin hesap (Madde 164).

MALİ HÜKÜMLER

• Kamu iktisadi teşebbüslerinin denetimi Türkiye Büyük Millet Meclisince yapılır (Madde 165):

EKONOMİK HÜKÜMLER

• Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayiin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir (Madde 166):
• Piyasaların denetimi ve dış ticaretin düzenlenmesi: (Madde 167)
• Tabii servetlerin ve kaynakların aranması ve işletilmesi: (Madde 168)
• Ormanlar ve orman köylüsü (Madde 169).
• Orman köylüsünün korunması: (Madde 170)
• Kooperatifçiliğin geliştirilmesi: (Madde 171)
• Tüketiciler ile esnaf ve sanatkarların korunması: (Madde 172).
• Tüketicilerin korunması: (Madde 173) Kısmı: çeşitli hükümler (Madde 204):

SON HÜKÜMLER

• Anayasanın değiştirilmesi, seçimlere ve halkoylamasına katılma (Madde 175).
• Başlangıç ve kenar başlık (Madde 176).
• Anayasanın yürürlüğe girmesi (Madde 177).