Social Studies (Tagalog) PDF

SOCIAL STUDIES TUNGGALIAN NG KAPANGYARIHAN, BUNGA NITO NAGKAROON SA MAGKAKAIBA AT HINDI PANTAY NA ANTAS NG TAO SA LIPUNAN NA NAKA...

SOCIAL STUDIES TUNGGALIAN NG KAPANGYARIHAN, BUNGA NITO NAGKAROON SA MAGKAKAIBA AT HINDI PANTAY NA ANTAS NG TAO SA LIPUNAN NA NAKABATAY SA YAMAN AT — ANG LIPUNAN — KAPANGYARIHAN.” KONTEMPORARYONG ISYU CHARLES COOLEY -Ang kontemporaryong isyu ay naglalarawan sa mga -”ANG LIPUNAN AY pangyayari, ganap, opinyon, ideya, o paksa tungkol sa BINUBUO NG TAO NA mga kasalukuyang panahon. MAY MAGKAKAWING -BASTA MAY INTEREST ANG MGA TAO AT NAGIGING ISYU SA UGNAYAN AT KASALUKUYANG PANAHON, ITO AY MATATAWAG NA TUNGKULIN. KONTEMPORARYONG ISYU. NAUUNAWAAN AT HIGIT NA NAKILALA ANG LIPUNAN NG TAO ANG KANIYANG SARILI SA -Ang LIPUNAN AY TUMUTUKOY SA MGA TAONG PAMAMAGITAN NG PAKIKISALAMUHA SA IBA PANG MIYEMBRO SAMA-SAMANG NANINIRAHAN SA ISANG ORGANISADONG NG LIPUNAN.” KOMUNIDAD NA MAY IISANG BATAS, TRADISYON, AT PAGPAPAHALAGA. ELEMENTO NG ISTRUKTURANG PANLIPUNAN EMILE DURKHEIM 1. INSTITUSYON 2. SOCIAL GROUPS - “ANG LIPUNAN AY 3. STATUS ISANG BUHAY NA 4. GAMPANIN O ROLES ORGanismo kung saan nagaganap ang INSTITUSYON mga pangyayari at gawain. Ang maayos na lipunan ay makakamit kung ang bawat pangkat at institusyon ay - ANG INSTITUSYON AY ORGANISADONG SISTEMA NG may gagampanan nang maayos ang kanilang UGNAYAN SA ISANG LIPUNAN. tungkulin.” SOCIAL GROUPS KARL MARX - TUMUTUKOY ANG SOCIAL GROUP SA DALAWA O HIGIT PANG - “ANG LIPUNAN AY TAONG MAY MAGKAKATULAD NA KATANGIAN NA KAKITAAN NG WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  - TUMUTUKOY ANG MGA GAMPANING ITO SA MGA NAGKAROON NG UGNAYAN SA BAWAT ISA AT BUMUBUO NG KARAPATAN, OBLIGASYON, AT MGA INAASAHAN NG LIPUNAN ISANG UGNAYANG PANLIPUNAN. NA KAAKIBAT NG POSISYON NG INDIBIDWAL.HAL: BILANG ISANG MAG-AARAL AT INAASAHAN MO RIN NA PRIMARY GROUP- TUMUTUKOY SA MALAPIT AT GAGAMPANAN NG IYONG GURO ANG KANIYANG MGA IMPORMAL NA UGNAYAN NG MGA INDIBIDWAL. TUNGKULIN TULAD NG PAGTUTURO NANG MAHUSAY AT KADALASAN, ITO AY MAYROON LAMANG MALIIT NA PAGBIBIGAY NG PAGSUSULIT NG PAGSUSULIT SA KLASE BILANG. SECONDARY GROUP: BINUBUO NG NGA INDIBIDWAL NA MAY PORMAL NA UGNAYAN SA ISA’T ISA. KARANIWANG NAKATUON SA PAGTUPAD SA ISANG GAWAIN ANG GANITONG URI NG UGNAYANG PANLIPUNAN. STATUS - TUMUTUKOY SA POSISYONG KINABIBILANGAN NG ISANG INDIBIDWAL SA LIPUNAN. - ANG ATING PAGKAKAKILANLAN O IDENTIDAD AY NAIIMPLUWENSYAHAN NG ATING STATUS. ASCRIBED STATUS:NAKATALAGA SA ISANG INDIBIDWAL SIMULA NANG SIYA AY IPINANGANAK. HINDI ITO KONTROLADO NG ISANG INDIBIDWAL.HAL: KASARIAN ACHIEVED STATUS: NAKATALAGA SA ISANG INDIBIDWAL SA BISA NG KANIYANG PAGSUSUMIKAP. MAAARING MABAGO NG ISANG INDIBIDWAL ANG KANIYANG ACHIEVED STATUS. HAL: PAGIGING ISANG GURO GAMPANIN (ROLES) WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  SOCIAL STUDIES Tumutukoy sa mga hindi nahahawakang aspeto ng kultura, tulad ng mga paniniwala, tradisyon, wika, relihiyon, batas, pamahiin, — KATUTURAN NG KULTURA — at mga kaugalian. Ito ay nagbibigay ng kahulugan at direksyon sa pamumuhay ng KATUTURAN NG KULTURA mga tao at kung paano sila nakikisalamuha sa isa’t isa. - SA PAG-AARAL NG LIPUNAN, MAHALAGANG PAGTUUNAN DIN NG PANSIN ANG KULTURA. MGA ELEMENTO NG KULTURA -AYON KINA ANDERSEN AT TAYLOR, ANG KULTURA AY ISANG KOMPLIKADONG SISTEMA NG UGNAYAN NA NAGLALARAWAN ITO SA ISANG LIPUNAN. NAG-IIBA ANG NAGBIBIGAY-KAHULUGAN SA PARAAN NG PAMUMUHAY SA PAGLALARAWAN NG BAWAT LIPUNAN BATAY NA RIN SA ISANG GRUPONG PANLIPUNAN O ISANG LIPUNAN SA KULTURA NITO. KABUUAN. Paniniwala (Beliefs) - PINATUTUNAYAN DIN NI PANOPIO ANG NAUNANG KAHULUGAN NG KULTURA SA PAMAMAGITAN NG Mga ideya at prinsipyo na tinatanggap ng PAGSASABING “ITO ANG KABUUANG KONSEPTONG SANGKAP isang grupo bilang totoo. Halimbawa, ang SA PAMUMUHAY NG MGA TAO, ANG BATAYAN NG KILOS AT mga paniniwala sa relihiyon, agham, o mga GAWI AT ANG KABUUANG GAWAIN NG TAO.” pamahiin. - AYON NAMAN KAY MOONEY, ANG KULTURA AY TUMUTUKOY SA KAHULUGAN AT PARAAN NG PAMUMUHAY NA Mga Kaugalian (Norms) NAGLALARAWAN SA ISANG LIPUNAN. Mga tuntunin o pamantayan ng kilos at asal na sinusunod ng mga tao sa isang lipunan. KATUTURAN NG KULTURA Kasama rito ang mga batas at hindi pormal na mga tuntunin na nagdidikta kung ano 1. Kulturang Materyal ang katanggap-tanggap na pag-uugali. Tumutukoy sa mga pisikal na bagay na nagawa o nalikha ng mga tao, tulad ng mga Pagpapahalaga (Values) kasangkapan, gusali, kagamitan, kasuotan, Tumutukoy sa mga mahalagang prinsipyo o at iba pang mga bagay na nahahawakan at pamantayan na itinuturing na mahalaga ng ginagamit sa pang-araw-araw na buhay. Ang isang grupo, tulad ng respeto, mga ito ay nagbibigay ng larawan ng pagkakapantay-pantay, at katarungan. teknolohikal na antas at likas na yaman ng isang lipunan. Simbolo (Symbols) Mga bagay, salita, o kilos na may partikular 2. Kulturang Di-Materiyal WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  na kahulugan na nauunawaan ng mga matinding reaksyon mula sa lipunan, gaya miyembro ng kultura. Halimbawa, ang ng pagkondena o pagsira sa reputasyon. watawat ay simbolo ng bansa, at ang wika ay Halimbawa: Kanibalismo, incest, o pagkain simbolo ng komunikasyon. ng mga hayop na itinuturing na banal sa isang kultura (hal. baka sa India). 4 NA URI NG FOLKWAYS Batas (Law) Folkways Mga pormal na tuntunin na ipinapatupad ng Mga simpleng kaugalian o asal na pamahalaan o estado. Ang paglabag sa batas karaniwang sinusunod ng mga tao, subalit ay nagdadala ng legal na kaparusahan tulad walang mabigat na kaparusahan kung hindi ng multa, pagkabilanggo, o iba pang parusa. ito masunod. Ang mga ito ay nagpapakita ng Halimbawa: Bawal ang pagnanakaw, pang-araw-araw na gawain at pagsisinungaling sa korte (perjury), at pakikipag-ugnayan. paglabag sa batas trapiko Halimbawa: Pagsabi ng "po" at "opo" sa mga SA MADALING SALITA. nakatatanda, pag-gamit ng kutsara’t tinidor sa pagkain, at pagbukas ng pinto para FOLKWAYS RIGHT VS. RUDE sa iba. MORES RIGHT VS. WRONG Mores TABOO RIGHT VS. FORBIDDEN LAWS RIGHT VS. ILLEGAL Mga pamantayan ng moralidad na mas seryoso kaysa sa folkways. Ang paglabag sa mores ay maaaring magdulot ng mas mabigat na kaparusahan, at karaniwang may kaugnayan sa tama at mali sa isang lipunan. Halimbawa: Paggalang sa mga magulang, pagiging tapat sa kapareha, at pagsunod sa mga relihiyosong alituntunin. Taboo Mga kaugalian o asal na itinuturing na mahigpit na ipinagbabawal o labis na hindi katanggap-tanggap sa isang kultura. Ang paglabag sa taboo ay nagdudulot ng WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  SOCIAL STUDIES Halimbawa: Kahirapan, diskriminasyon, kawalan ng trabaho, at polusyon. Ito ay mga isyu na may malawakang epekto sa lipunan — ISYU PERSONAL AT PANLIPUNAN — at madalas na kailangan ng kolektibong aksyon o interbensyon mula sa pamahalaan. SOCIOLOGICAL IMAGINATION ISYUNG PERSONAL (PERSONAL Ang sociological imagination ay konsepto ni C. TROUBLE) Wright Mills na tumutukoy sa kakayahang maunawaan ang ugnayan ng mga personal na karanasan at mas Tumutukoy sa mga indibidwal na suliranin o malawak na mga isyung panlipunan. Sa pamamagitan problema na may kinalaman sa personal na nito, naiintindihan natin kung paano ang mga karanasan o pangyayari sa buhay ng isang indibidwal na suliranin, tulad ng kawalan ng tao. Ito ay karaniwang limitado sa isang tao trabaho, ay konektado sa mga istruktura ng lipunan, o maliit na grupo at hindi tuwirang dulot tulad ng ekonomiya o pamahalaan. ng mas malalaking istrukturang panlipunan. Halimbawa: Problema sa relasyon, depresyon, o stress sa trabaho. Ito ay mga isyung madalas ay nasa loob ng kontrol ng isang tao at personal na kalagayan niya. PAGKAKAUGNAY Ang pagkakaugnay ng isyung panlipunan at isyung personal ay makikita sa pamamagitan ng sociological imagination, kung saan tinutukoy nito kung paano C. WRIGHT MILLS ang mga indibidwal na karanasan ay AMERICAN SOCIOLOGIST naiimpluwensiyahan ng mas malawak na istrukturang panlipunan. ISYUNG PANLIPUNAN (PUBLIC ISSUES) Isyung Personal: Ito ay karaniwang Tumutukoy sa mga suliraning kinakaharap suliranin ng isang tao o maliit na grupo. ng malaking bahagi ng lipunan o isang Halimbawa, ang pagkawala ng trabaho ng buong komunidad. Karaniwang may isang indibidwal ay isang personal na isyu. kinalaman ito sa mga sistematikong Isyung Panlipunan: Kapag marami ang problema sa lipunan na apektado ng mga nawawalan ng trabaho dahil sa mga isyu istrukturang panlipunan, tulad ng WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE ekonomiya, politika, at kultura.  tulad ng ekonomiya, ito ay nagiging isyung na nagdudulot ng malawakang unemployment. Sa panlipunan. pamamagitan ng sociological imagination, makikita ni Maria na ang kanyang problema ay bahagi ng mas Pagkakaugnay: Ang isang indibidwal na nawalan ng malaking pagbabago sa industriya at ekonomiya, hindi trabaho ay maaaring mag-isip na ito ay dulot ng lamang personal na pagkukulang kanyang kakulangan sa kasanayan (personal na isyu), ngunit sa mas malawak na pagtingin, maaaring bahagi ito ng mas malaking isyu, tulad ng pagbagsak ng ekonomiya o mga pagbabago sa industriya (isyung panlipunan). Sa ganitong paraan, ang personal na mga suliranin ay kadalasang konektado o dulot ng mga mas malalaking suliranin sa lipunan, at ito ang dahilan kung bakit mahalaga ang pagtingin sa malawak na konteksto upang mas maunawaan ang mga personal na isyu. Halimbawa: Isyung Personal: Si Maria ay isang call center agent na nawalan ng trabaho dahil sa pagsasara ng kumpanya. Naisip ni Maria na baka kulang siya sa kasanayan o hindi sapat ang kanyang ginagawa, kaya siya natanggal. Isyung Panlipunan: Ang sektor ng call center ay naapektuhan ng malawakang automation at pag-outsource ng trabaho sa ibang bansa, kaya maraming kumpanya ang nagsasara o nagbabawas ng empleyado. Ito ay isang isyung panlipunan na nagdudulot ng mass layoffs. Pagkakaugnay: Ang personal na isyu ni Maria sa pagkawala ng trabaho ay hindi lamang dahil sa kakulangan sa kasanayan o personal na pagkukulang. Nakaugnay ito sa isyung WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE panlipunan ng pagbabago sa ekonomiya at teknolohiya  SOCIAL STUDIES — ENVIRONMENTAL ISSUES — SOLID WASTE PROBLEM Solid waste refers to all discarded household, commercial waste, non-hazardous institutional and industrial waste, street sweepings, construction debris, agricultural waste, and other nonhazardous/non-toxic solid waste. (Official Gazette, 2000). - According to a study by Oliveira et al.(2013), the Philippines generated 39,422 tons of solid waste a day, in 2015. - Almost 25% of the total waste produced by our country comes from Metro Manila - According to a report by Philstar in 2019, 10% of the total waste generated by our country was plastic waste. TYPES OF WASTE - According to a report by Rappler in 2016, only 5% of waste was recycled while only 15% of Biodegradable Waste – waste that can be broken waste at the municipal level is properly down by microbiological organisms. disposed of - According to the Solid Waste Management Non biodegradable Waste – wastes that cannot Status Report, the country generated a total be broken down or eliminated by natural processes of 18.05 million tons of garbage in 2020. and they endure on earth for a very long time - It is expected that the said number will without degrading. increase to 23.61 million tons in the year 2025. Recyclables – waste material that can still be converted into suitable beneficial use or for other purposes. WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  Mother Earth Foundation – helped in the Residual Waste – solid wastes that are construction of Material Recovery Facilities in non-compostable and non-recyclable. Special barangays. Waste – household hazardous wastes that requires Clean and Green Foundation- involved in special handling and management to protect different programs such as Orchidarium and Butterfly public health or the environment. Pavilion, Gift of Trees, Green Choice Philippines, Piso Para sa Pasig, and Trees for Life Philippines (Kimpo, According to a report by Asian Development Bank 2008). (2004) entitled The Garbage Book, the presence of leachate, or the liquid produced when waste Bantay Kalikasan – utilized media to raise awareness undergo decomposition, and when water percolate regarding environmental issues in the country. through solid waste undergoing decomposition, Implemented reforestation initiatives in La Mesa pollutes dumpsites and rivers nearby. The Watershed and rehabilitation of Pasig River. contaminated liquid is a threat to health and well-being. Greenpeace – an independent global campaigning organisation that acts to change attitudes and R.A. 9003 behavior, to protect and conserve the environment, and to promote peace. “RA 9003 is a declaration to “adopt a systematic, comprehensive and ecological solid waste management program.” “Republic Act 9003 defines material recovery facilities as a facility “designed to receive, sort, process, and store compostable and recyclable material efficiently and in an environmentally sound manner”. Out of the 42,044 barangays in the Philippines in 2018, 13,612 were served by MRFs (NSWMC Report 2008-2018). NON-GOVERNMENT ORGANIZATIONS WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  SOCIAL STUDIES - period of abnormally dry weather sufficiently prolonged for the lack of water to cause serious hydrologic imbalance. — CLIMATE CHANGE — - a long period when there is little to no rain. CLIMATE CHANGE Climate change is a long-term shift in global or regional climate patterns. Such shifts can be natural but since the 1800s, human activities have been the main driver of climate change, primarily due to the burning of fossil fuels 2. GLACIAL MELTING like coal, oil and gas (United Nations). - Due to heat changes glacier melting occurs. - A process where the ice changes from solid to liquid GLOBAL WARMING or water. - As more water flows to the seas from glaciers, water Global warming is a phenomenon which describes the expands in volume. current rise of in the average temperature of Earth's air and oceans (National Geographic Society). The gradual increase in the average temperature of the Earth’s atmosphere is due to the greenhouse effect caused by increased levels of carbon dioxide, CFCs, and other pollutants. GREENHOUSE GAS EFFECT 3. SEA LEVEL RISE - the rising of sea level is due to melting of ice and Greenhouse effect is the natural warming of the thermal expansion related to global warming. earth that results when gases in the atmosphere trap - Every year, the sea rises another.13 inches (3.2 heat from the sun that would otherwise escape into mm.) Research published in February 2022 shows that space. sea level rise is accelerating and projectedto rise by a foot by 2050. EFFECTS OF CLIMATE 1. DROUGHT WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  6. EXTREME WEATHER - As climate change affects global temperature and precipitation patterns, these effects, in turn, influence the intensity and the frequency of extreme environmental events, such as forest fires, hurricanes, heat waves, floods, droughts, and storms. 4. CORAL BLEACHING - refers to a phenomenon when corals expel the algae living in their tissues due to the warming of ocean. - Bleaching kills corals or leaves them vulnerable to disease. - Bleaching negatively affects species that depend on corals. 5. FOREST FIRE - refers to an uncontrolled fire that burns tropical, temperate, and boreal forest either by natural fire or man-made. - Climate change affects forest fire by creating hot dry conditions that trigger fire WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  SOCIAL STUDIES – According to the Philippine Statistics Authority, catch for this fish has deteriorated from 4,765 metric tons in 2002 to only 1,408 metric tons in 2018. — ENVIRONMENTAL DEGRADATION — 2. SOUL RESOURCES ENVIRONMENTAL DEGRADATION - degradation of 50% of the fertile soil in the last 10 years due to water erosion, over-cultivation, illegal The country’s biodiversity is considered one of the logging, and slash and burn agriculture. richest in the world but, it is also among the most threatened MAIN CAUSES OF ENVIRONMENTAL (Cabico, 2018). The Philippines has a bounty of minerals, cropland, DEGRADATION timber, and coastal and marine resources. These natural resources make up an estimated 19% of the Fast-growing impoverished population; nation’s wealth, contributing to the country’s Overexploitation of natural consistent GDP growth (WAVES-Philippines), and resources; and account for almost 30% of employment (USAID). Lax and inconsistent implementation However, rapid economic development is placing of laws and policies on environmental pressure on the country’s already stressed natural preservation. resources, exacerbated by the impacts of global climate change (WAVES-Philippines). DEFORESTATION The Philippines is losing approximately 47,000 hectares of forest cover every year, according to the Deforestation is the clearing, destroying, or data provided by the Forest Management Bureau of the otherwise removal of trees through deliberate, natural, Department of Environment and Natural Resources. or accidental means. Fact: Palawan has the biggest forest cover in the It is said that deforestation in the Philippines country. started in the 1500s where the 27 million hectares of In 2003, the country’s forests comprised 7.2 million forest cover before, declined to 7.2 million hectares hectares. But in 2010, forest cover went down by 4.6 in 2013 (Philippine Climate Change Commission, percent or about 6.8 million hectares (Philstar Global) 2010). The country is down to less than 24 percent of the original forest cover in the 1900s.. DIFFERENT KINDS OF ENVIRONMENTAL RESOURCES 1. MARINE RESOURCES WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  SOCIAL STUDIES 2. NATURAL HAZARD – ito naman ay GAWA ng kalikasan. Ilan sa halimbawa nito ay ang bagyo, lindol, tsunami, — 2 KLASE NG APPROACH — thunderstorms, storm surge, at landslide. Ipinakikita DISASTER MANAGEMENT sa kasunod na larawan ang pagbabalita sa pagdating Ayon kay Carter (1992), ito ay isang dinamikong ng isang malakas na bagyo. proseso na sumasakop sa sa pamamahala ng pagpaplano, pagoorganisa, pagtukoy ng mga kasapi, pamumuno at DISASTER pagkontrol. Kabilang din dito ang iba’t ibang – ito ay tumutukoy sa mga pangyayari panganib at organisasyon na dapat magtulungan at magkaisa kapaligiran, at pinsala sa mga gawaing na nagdudulot upang maiwasan, maging handa, makatugon, at ng tao, pangekonomiya. Maaaring ang disaster ay makabangon ang isang komunidad mula sa epekto ng natural gaya ng bagyo, lindol, at pagputok ng bulkan sakuna, kalamidad at hazard. o gawa ng tao tulad ng digmaan at polusyon. Ang Ayon naman kina Ondiz at Rodito (2009), ang disaster ay sinasabi ding resulta ng hazard, disaster management ay tumutukoy sa iba’t ibang vulnerability at kawalan ng kapasidad ng isang gawain na dinisenyo upang mapanatili ang kaayusan pamayanan na harapin ang mga hazard. sa panahon ng sakuna, kalamidad, at hazard. Nakapaloob din dito ang mga plano at hakbang na VULNERABILITY dapat gawin ng mga komunidad upang maiwasan, - tumutukoy ang vulnerability sa tao, lugar, at makaagapay sa mga suliranin at makabangon mula sa imprastruktura na may mataas na posibilidad na epekto ng kalamidad, sakuna at hazard. maapektuhan ng mga hazard. Ang pagiging vulnerable ay kadalasang naiimpluwensiyahan ng kalagayang HAZARD heograpikal at antas ng kabuhayan. Halimbawa, mas – ito ay tumutukoy sa mga banta na maaaring dulot vulnerable ang mga bahay na gawa sa hindi matibay na ng kalikasan o ng gawa ng tao. Kung hindi materyales. maiiwasan, maaari itong magdulot ng pinsala sa buhay, ari-arian, at kalikasan. RISK – ito ay tumutukoy sa inaasahang pinsala sa tao, 2 KINDS OF HAZARD ari-arian, at buhay dulot ng pagtama ng isang kalamidad. Ang vulnerable na bahagi ng pamayanan 1. ANTHROPOGENIC HAZARD ang kadalasang may mataas na risk dahil wala silang – ito ay tumutukoy sa mga hazard na bunga ng mga kapasidad na harapin ang panganib na dulot ng gawain ng tao. Ang maitim na usok na ibinubuga ng hazard o kalamidad. mga pabrika at mga sasakyan ay ilan sa mga halimbawa ng anthropogenic hazard. WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  Ayon kina Abarquez at Zubair (2004) ang Community-Based Disaster Risk Management ay isang pamamaraan kung saan ang mga pamayanang may banta ng hazard at kalamidad ay aktibong nakikilahok sa pagtukoy, pagsuri, pagtugon, pagsubaybay, at pagtataya ng mga risk na maaari nilang maranasan. Isinasagawa ito upang maging handa ang komunidad at maiwasan ang malawakang pinsala sa buhay at ari-arian. Ang CBDRRM (COMMUNITY-BASED DISASTER RISK TOP -DOWN APPROACH REDUCTION MANAGEMENT) Approach ay nakaayon sa Ang Top-down Approach sa disaster management plan konsepto ng bottom-up approach kung saan ay ay tumutukoy sa situwasiyon kung saan lahat ng nagsisimula sa mga mamamayan at iba pang sektor ng gawain mula sa pagpaplano na dapat gawin hanggang lipunan ang mga hakbang sa pagtukoy, pagaanalisa, at sa pagtugon sa panahon ng kalamidad ay inaasa sa mas paglutas sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran nakatataas na tanggapan o ahensya ng pamahalaan. na nararanasan sa kanilang pamayanan. Ibig sabihin, sa pamahalaan nakasalalay ang halos lahat ng tungkulin mula sa pagpaplano hanggang sa Ito ay taliwas sa top-down approach. Ang top-down pagpapatupad ng mga nararapat gawin o hakbang sa approach sa disaster management plan ay tumutukoy sa panahon ng kalamidad o sakuna. situwasiyon kung saan lahat ng gawain mula sa pagpaplano na dapat gawin hanggang sa pagtugon sa BOTTOM UP APPROACH panahon ng kalamidad ay inaasa sa mas nakatataas na tanggapan o ahensya ng pamahalaan. Sa Bottom-up Approach naman ay ang mga mamamayan ang kakayahang simulan at panatilihin ang kaunlaran ng kanilang komunidad. Bagama’t mahalaga ang tungkulin ng lokal na pamahalaan, pribadong sektor at mga NGOs, nanatiling pangunahing kailangan para sa grassroots development ang pamumuno ng lokal na pamayanan. Ang malawak na partisipasyon ng mga mamamayan sa komprehensibong pagpaplano at mga gawain sa pagbuo ng desisyon ay kailangan upang maging matagumpay ang bottom-up strategy. WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  SOCIAL STUDIES Kahulugan: Ang pagsusuri sa vulnerability ay ang pag-aaral sa mga — UNANG YUGTO NG CBDRRM — salik na nagpapataas ng kahinaan ng isang komunidad sa mga panganib. 1. Pagsusuri sa Hazard (Hazard Assessment) Layunin: Upang malaman kung sino at ano ang pinaka-nanganganib (mga tao, Kahulugan: Ang pagsusuri sa hazard ay imprastruktura, mga mapagkukunan). ang pagtukoy sa mga posibleng panganib Mga Hakbang: (natural o gawa ng tao) na maaaring ○ Suriin ang pisikal na kahinaan magdulot ng banta sa isang komunidad. (hal. mahihinang Layunin: Upang malaman ang uri, dalas, imprastruktura, mahihirap na at tindi ng mga panganib na maaaring pabahay). maranasan ng komunidad. ○ Suriin ang panlipunang Mga Hakbang: kahinaan (hal. kahirapan, edad, ○ Tukuyin ang mga nakaraang kapansanan, kasarian). panganib na nakakaapekto sa ○ Isaalang-alang ang komunidad (hal. bagyo, pagbaha, pang-ekonomiyang kahinaan lindol). (hal. kabuhayang umaasa sa ○ Suriin ang posibilidad ng mga agrikultura na maaaring masira susunod na panganib. ng pagbaha). ○ Unawain ang mga pattern at ○ Suriin ang pangkapaligirang katangian ng bawat panganib kahinaan (hal. pagkakalbo ng (hal. lokasyon, tindi, tagal). kagubatan na nagdudulot ng Mga Halimbawa: pagguho ng lupa). ○ Paggawa ng mapa ng mga lugar Mga Halimbawa: na madalas bahain. ○ Pagtukoy sa mga komunidad na ○ Pagtukoy sa mga lugar na may nakatira malapit sa ilog o panganib ng pagguho ng lupa. baybayin na madaling bahain. ○ Pagsubaybay sa fault lines na ○ Pagsusuri sa mga matatanda o nagdudulot ng lindol. may kapansanan na maaaring mahirapang lumikas sa panahon ng sakuna. 2. Pagsusuri sa Vulnerability (Vulnerability Assessment) WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE 3. Pagsusuri sa Kakayahan (Capacity Assessment) emergency at mga suplay medikal. Kahulugan: Ang pagsusuri sa kakayahan ay ang pagtukoy sa mga lakas at mapagkukunan ng komunidad upang makayanan, maghanda, at tumugon sa 4. Pagsusuri sa Panganib (Risk Assessment) mga panganib. Kahulugan: Ang pagsusuri sa panganib ay Layunin: Upang matukoy ang mga ang pagsasama-sama ng mga natuklasan umiiral na mapagkukunan, kasanayan, at mula sa hazard, vulnerability, at capacity estruktura sa komunidad na magagamit assessment upang matukoy ang kabuuang para sa pagpapababa ng panganib sa panganib na kinakaharap ng komunidad. sakuna. Layunin: Upang malaman ang posibilidad Mga Hakbang: at epekto ng mga posibleng sakuna at ○ Suriin ang pisikal na kakayahan magplano ng naaayon para sa pagpapababa (hal. evacuation centers, mga ng panganib. pasilidad medikal, mga kalsada). Mga Hakbang: ○ Tukuyin ang kakayahan ng tao ○ Suriin kung paano nagsasanib (hal. mga bihasang tagatugon, ang mga panganib, kahinaan, at mga boluntaryo, mga lider ng kakayahan upang makabuo ng komunidad). panganib. ○ Suriin ang panlipunang ○ Tukuyin ang mga lugar o grupo kakayahan (hal. mga lokal na sa komunidad na nasa organisasyon, matibay na pinakamataas na panganib. ugnayan sa komunidad). ○ I-ranggo at unahin ang mga ○ Suriin ang pang-ekonomiyang panganib batay sa kanilang kakayahan (hal. pinansyal na posibleng epekto at posibilidad. mapagkukunan, mga negosyo). ○ Magplano para sa pagpapababa ng Mga Halimbawa: panganib sa pamamagitan ng ○ Umiiral na mga disaster response pagpapalakas ng kakayahan at teams o mga opisyal ng barangay pagtugon sa mga kahinaan. na may kaalaman sa disaster Mga Halimbawa: management. ○ Isang mataas na panganib na ○ Pagkakaroon ng sistema ng lugar ng baha na may mababang komunikasyon para sa WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  ○ kakayahang tumugon (hal. at mapagkukunan ng walang wastong evacuation komunidad routes) ang dapat unahin para sa pagtatayo ng flood defenses o relokasyon. ○ Ang mga komunidad na may malalakas na local disaster response teams ay maaaring magkaroon ng mababang panganib sa kabila ng madalas na bagyo. Integrasyon sa CBDRRM Planning Ang mga resulta ng mga pagsusuring ito ay nagiging batayan sa pagbuo ng mga community-based disaster risk reduction plans na nakatuon sa: ○ Paggawa ng mga hakbang para mabawasan ang panganib ng sakuna (hal. pagtatayo ng mga flood barriers). ○ Pagbabawas ng kahinaan (hal. pagpapatibay sa mga bahay o paglilipat ng mga bulnerableng populasyon). ○ Pagpapalakas ng kakayahan (hal. pagsasanay sa paghahanda sa sakuna). ○ Pagtiyak na ang mga hakbang para mabawasan ang panganib ay nakaayon sa pangangailangan WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  SOCIAL STUDIES ○ Tukuyin ang mga posibleng sakuna na maaaring makaapekto — IKALAWANG YUGTO NG CBDRRM — sa inyong komunidad (hal. baha, lindol, bagyo). ○ Manatiling nakatanggap ng mga Impormasyon: Ano ang Kahandaan sa Sakuna? update at babala tungkol sa lagay Ang Kahandaan sa Sakuna ay tumutukoy sa mga ng panahon. plano at hakbang na ginagawa bago mangyari ang 2. Lumikha ng Plano Para sa Sakuna isang sakuna upang maprotektahan ang buhay, ○ Gumawa ng emergency plan para mabawasan ang pinsala, at mapabilis ang sa pamilya. Talakayin ang mga pagtugon. Kasama rito ang pagkakaroon ng ruta para sa paglilikas, mga malinaw na pag-unawa sa mga panganib, mga ligtas na lugar ng pagkikita, at panganib, at mga kinakailangang hakbang upang kung paano magkakaroon ng mabawasan ang mga ito. komunikasyon kung magkakahiwalay. Mga Uri ng Sakuna: Natural na sakuna ○ Magtalaga ng responsibilidad sa (bagyo, lindol, baha), gawa ng tao bawat miyembro ng pamilya (hal. (sunog, aksidente sa industriya), at mga sino ang mag-aayos ng mga kumplikadong emerhensiya (konflikto, mahahalagang dokumento, sino pandemya). ang maghahanda ng emergency Kahalagahan: Ang pagiging handa ay kits). maaaring magligtas ng buhay, mabawasan 3. Maghanda ng Emergency Kits ang pinsala sa ari-arian, at mapabilis ang ○ Emergency Supplies Kit: pagbangon pagkatapos ng sakuna. Maghanda ng mga pangunahing gamit tulad ng tubig, pagkain, flashlight, baterya, first aid Payo: Paano Maghanda Para sa Mga Sakuna supplies, damit, at mga personal na gamit sa kalinisan. Narito ang ilang praktikal na hakbang upang ○ Go Bag: Para sa mabilisang ihanda ang iyong sarili, pamilya, at komunidad paglikas, maghanda ng magaan para sa mga sakuna: na bag na may mga 1. Alamin ang mga Panganib sa Inyong mahahalagang dokumento (ID, Lugar WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  insurance, medical records), Maghanda para sa Paglikas: Kung pera, at mga kinakailangang ipinaaalam ng mga lokal na awtoridad gamot. ang paglikas, sundin agad ang mga instruksyon. Alamin ang pinakamalapit 4. Siguraduhing Ligtas ang Iyong Tahanan na evacuation routes at centers. ○ Suriin ang mga kahinaan sa I-secure ang Iyong Ari-arian: Patayin istruktura ng iyong bahay (hal. ang kuryente, gas, at tubig kung pagpapatibay ng bubong, kinakailangan. Ilagay sa loob ang mga pag-angkla ng mga gamit na nasa labas na madaling kasangkapan). matangay. ○ Maglagay ng mga smoke detector, fire extinguisher, at Habang may Sakuna: tiyaking maluwag ang mga daan Manatiling Kalma: Sundin ang iyong palabas. disaster plan at siguraduhing kasama ang 5. Manatiling Impormado at Konektado lahat ng miyembro ng pamilya. ○ Maghanda ng baterya-powered Sundin ang mga Patakaran sa Kaligtasan: radio at listahan ng mga ○ Sa panahon ng lindol: Yumuko, emergency contact. magtakip, at kumapit. Manatili ○ Sumali sa mga programang sa loob hanggang huminto ang pangkomunidad ukol sa pagyanig. kahandaan sa sakuna o sumali sa ○ Sa panahon ng bagyo o baha: mga drill upang malaman ang Pumunta sa mataas na lugar. lokal na evacuation centers at Iwasan ang paglalakad o mga proseso. pagmamaneho sa tubig baha. ○ Kung may sunog: Huminto, magpatihulog, at gumulong Gabay: Ano ang Gagawin Bago, Habang, at kung nasusunog ang damit. Pagkatapos ng Sakuna Lumabas agad at huwag gumamit Bago ang Sakuna: ng elevator. Sundin ang mga Awtoridad: Makinig sa Magbantay: Subaybayan ang mga ulat sa mga opisyal na instruksiyon at mga panahon, babala mula sa gobyerno, at mga WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE anunsyo. update sa pamamagitan ng radyo o mobile alerts. Suportahan: Makipagtulungan sa mga lokal na awtoridad at organisasyon sa Pagkatapos ng Sakuna: mga hakbang sa pagpapababa ng panganib Suriin ang mga Nasugatan: Magbigay ng upang maging mas matatag ang first aid kung kinakailangan. Humingi komunidad ng medikal na tulong kung may seryosong pinsala. Suriin ang Pinsala: Tiyakin ang kaligtasan ng inyong paligid bago bumalik sa tahanan. Suriin ang mga istruktura, gas leaks, at mga linya ng kuryente. Manatiling Impormado: Patuloy na makinig sa mga update mula sa mga lokal na awtoridad tungkol sa relief efforts o karagdagang panganib (hal. aftershocks matapos ang lindol). Dokumentuhin ang Mga Nawala: Kunan ng larawan ang mga nasirang ari-arian para sa insurance at relief purposes. Karagdagang Tip para sa Kahandaan sa Sakuna: Mag-aral: Makilahok sa mga programang pangkomunidad tungkol sa kahandaan sa sakuna at hikayatin ang iyong mga kapitbahay na gawin din ito. Magpraktis: Regular na magsagawa ng mga disaster drills kasama ang pamilya (fire drills, earthquake drills) upang malaman ng lahat ang dapat gawin sa panahon ng emergency. WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE SOCIAL STUDIES ○ Hakbang: Suriin ang epekto ng sakuna sa kabuhayan ng mga tao — IKATLONG YUGTO NG CBDRRM — at negosyo, pati na rin ang epekto sa lokal na ekonomiya. 1. Needs Assessment ○ Layunin: Tukuyin ang agarang pangangailangan ng mga biktima ng sakuna. ○ Mga Halimbawa: Pagkain, tubig, tirahan, medikal na tulong. ○ Hakbang: Magsagawa ng mabilis na pagtatanong at pagbisita sa mga apektadong lugar upang alamin ang kanilang pangunahing pangangailangan. 2. Damage Assessment ○ Layunin: Suriin ang pisikal na pinsala sa imprastruktura at ari-arian. ○ Mga Halimbawa: Nasirang mga bahay, kalsada, paaralan, tulay. ○ Hakbang: Dokumentuhan ang mga nasirang gusali at lugar, kumuha ng larawan at sukatin ang antas ng pinsala. 3. Loss Assessment ○ Layunin: Tantiya ang pagkawala ng kita at mapagkukunan dahil sa sakuna. ○ Mga Halimbawa: Nawalang kabuhayan, pagkasira ng pananim, pagkabawas ng produksyon. WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE  SOCIAL STUDIES 4. Pagpapanumbalik ng Suplay ng Tubig at Kuryente — IKA-APAT NA YUGTO NG CBDRRM — ○ Tungkulin: Agarang pagkumpuni ng mga sirang linya ng tubig at kuryente upang 1. Inter-Agency Standing Committee (IASC) maibalik ang normal na ○ Tungkulin: Nagko-coordinate pamumuhay ng mga komunidad ng mga ahensya sa pamahalaan at at maiwasan ang mga sakit. mga NGO para sa mas maayos na pagtugon at rehabilitasyon sa sakuna. 5. Sapat na Suplay ng Pagkain, Damit, at Gamot ○ Pangangailangan: Tiyakin ang 2. Cluster Approach tuluy-tuloy na suplay ng mga ○ Layunin: Paghahati ng mga pangunahing pangangailangan ahensya at organisasyon sa mga tulad ng pagkain, malinis na "cluster" o grupo na may tubig, damit, at gamot upang partikular na tungkulin (hal. mapangalagaan ang kalusugan shelter, food, health) upang at kaligtasan ng mga biktima ng maging mas episyente ang sakuna. pagtugon. 3. Pagpapanumbalik ng Sistema ng Komunikasyon at Transportasyon ○ Kahalagahan: Ang mabilis na pagkumpuni ng mga sirang linya ng komunikasyon at mga kalsada ay kritikal para sa paghahatid ng tulong at pakikipag-ugnayan. WJ.LACAO 10 ALEXANDRITE